MORELE STRESS EEN GROEIKANS TOT MORELE VEERKRACHT 27/03/2019

Transcriptie

1 MORELE STRESS EEN GROEIKANS TOT MORELE VEERKRACHT 27/03/2019

2 PROJECTSITUERING Hogeschool West-Vlaanderen Campus Brugge Onderzoekscluster Verpleegkunde Groep ethiek in de zorg ESF-project : Céline Baele Van morele stress naar morele veerkracht in zorgorganisaties Tetra-project: : Ann Vandegehuchte en Veronique Hoste in zorgorganisaties

3 OEFENING Neem het blad met het supermanlogo Schrijf rondom het logo Welke idealen vind jij belangrijk in de zorg? welke kenmerken moet een ideale zorgverlener volgens jou beschikken? Wat moet een ideale zorgverlener KENNEN, KUNNEN en ZIJN?

4 MORELE STRESS Morele stress is het wrange gevoel dat je ervaart wanneer je je waarden en visie op goede zorg niet in de praktijk kunt brengen Herkenbaar fenomeen nieuwe term Onderscheid werkstress-emotionele stress Bezieling en passie

5 GETUIGENISSEN Er kruipt zoveel tijd in administratie dat ik geen tijd meer kan maken voor zorg. Het frustreert me hoe langer hoe meer Sommige van mijn collega s erlenen volgens mij echt een goeie zorg. Ik zie ze uten maken, ik weet niet oe ik het hen moet zeggen aar het maakt me inwendig waad dat patiënten daar upe van zijn Een van onze patiënten met kanker werd tijdens zijn behandeling bij ons opgenomen met ernstige verzwakking. Je zag dat hij terminaal was, maar ons arts zag dat niet de behandeling moest doorgaan! Ik probeerde nog even de vraag te stellen of het dat wel was wat de patiënt wilde. Mijn mond werd gesnoerd dat was hier niet aan de orde, hij kon nog beter worden!! de volgende dag bleek de patiënt overleden Verdorie, ik weende er echt bij dat raakte mij zo diep!! voel me zo machteloos innovatief creatief ondernemend

6 OORZAAK Kloof tussen eigen visie en belangrijke waarden en de realiteit Door interne of externe belemmeringen

7 WIE HEEFT MORELE STRESS? Elke zorgverlener kan in meer of mindere mate last hebben van morele stress Voor iedereen anders! ALS JE WAARDEN HEBT ZAL JE AF EN TOE VERONTWAARDIGD WORDEN

8 Ik zie dat bij een collega van me. Vroeger ging ze nog eens iets extra doen, maar nu is het: Komen werken, uren kloppen, en naar huis. Niets méér. Het vreet aan je. Je komt thuis na het werk en je blijft eraan denken. Ik krijg er hartkloppingen van Ik vind het erg dat ik dit moet zeggen, maar ik hoop dat mijn ouders nooit naar een woonzorgcentrum zullen moeten gaan. Ik vind dat erg, want ik werk er zelf. Dat wil zeggen dat ik vind dat ik geen goede zorg kan verlenen. Dan krijg ik een krop in de keel (zorgkundige) Morele stress gaat dieper dan gewone werkstress, het raakt je meer Dat raakt me hier (klopt op de borst) Waarom doe ik het eigenlijk nog, als ik het toch niet goed kan doen? innovatief creatief ondernemend

9 MORELE STRESS BIJ VERPLEEGKUNDIGEN IN EEN RVT-ROB SETTING 1. samenwerken met verpleegkundigen die niet optimale patiëntenzorg verlenen 2. verder zetten van levensverlengende behandelingen op vraag van de familie, zelfs al is het niet in het belang van de oudere 3. verlenen van niet optimale zorg omwille van kostenbesparingen 4. opstarten van uitgebreide levensreddende handelingen wanneer ik denk dat het enkel uitstel van het overlijden is 5. uitvoeren van de opdracht van de arts om een terminaal zieke oudere onderzoeken en behandelingen te laten ondergaan die ik zelf overbodig vind K. Clinquant, Prof. N. Van Den Noortgate - Masterthesis Ugent

10 MORELE STRESS BIJ MBE S IN VLAANDEREN Eerste deelname aan euthanasie Het moeten nadenken van de patiënt over euthanasie (verwachting dat de stervende hierrond een standpunt heeft ingenomen natuurlijke gang) Verkeerde informatie creëren verwachtingen die niet ingelost kunnen worden. Slechte zorg die door een collega-verpleegkundige wordt verleend Patiënt die goede zorg weigert Druk van familie om het stervensproces te versnellen (rationeel beslist, emotionele evaluatie OF emotioneel beslist (meegezogen), rationele evaluatie) Diepe palliatieve sedatie buiten de wil van de patiënt om ( Ik zou dat niet willen ) Determinanten van moral distress bij verpleegkundigen in de palliatieve thuiszorg Claire Vanhoutte KATHO

11 Kleine en grote ethische vraagstukken. Inhoud Al of niet eten geven bij bewoner/patiënt die lippen dicht knijpt Euthanasie Relatie hulpverlener/patiënt in een palliatieve setting t.o.v. een curatieve setting verschillen (Weissman -2009) Conflicten leiden tot morele stress Symptoomcontrole en beslissing door arts t.o.v. patiënt, de omgeving van de patiënt, het team Ethisch verantwoorde zorg versus competente zorg ten behoeve van de patiënt

12 MORELE STRESS BESTAAT UIT EMOTIES* kwaadheid, schuld, ontgoocheling, compassie Emoties geven ons informatie over zaken die voor ons van belang zijn: relevance detectors Emoties spelen een rol in het motiveren van gedrag: ze roepen op tot HANDELEN (Lat: e-movere) *Doctoraatsstudie Céline Baele

13 MORELE STRESS BESTAAT UIT EMOTIES* kwaadheid, schuld, ontgoocheling, compassie Emoties geven ons informatie over zaken die voor ons van belang zijn: relevance detectors Onze ethische standaarden Emoties spelen een rol in het motiveren van gedrag: ze roepen op tot HANDELEN (Lat: e-movere) Initiële en reactieve Morele stress Wat voelde je op het moment zelf? Wat voel je als je erop terug denkt? Schuld en machteloosheid KERN: VERANTWOORDELIJKGEVOEL + GEBREK AAN HANDELEN Machteloosheid versterkt morele stress want je mag er niets mee doen *Doctoraatsstudie Céline Baele

14 MORELE STRESS BESTAAT UIT EMOTIES* kwaadheid, schuld, ontgoocheling, compassie Locus op control bv. machteloosheid : inzetten op autonomie Erkenning geven aan morele emoties Morele stress = emotionele arbeid Morele stress emoties herkennen en erkennen Bij onderdrukken: energieverlies, ik wil die gevoelens niet meer Empoweren om met morele stress om te gaan Ernaar kunnen handelen Door zingeving en controle te versterken *Doctoraatsstudie Céline Baele

15 MORELE STRESS IS NIET LOUTER NEGATIEF Morele stress = ethische kanarie (Austin, 2012)

16 moral emotions = relevance detectors NIET LOUTER NEGATIEF Morele sensitiviteit = betrokkenheid Barometer voor kwaliteit van de zorg Moreel motief: morele emoties roepen op tot moreel handelen Leren omgaan met de emoties Eigen handelen en dat van collega s/organisatie in vraag stellen = Startpunt voor reflectie en ethische groei! = Startpunt voor morele veerkracht innovatief creatief ondernemend

17 MORELE VEERKRACHT IS HET VERMOGEN OM HET EVENWICHT TE HERSTELLEN OF TE BEHOUDEN NA EEN INGRIJPENDE, LANGDURIG EN/OF FREQUENT VOORKOMENDE ERVARING VAN MORELE STRESS..

18 MORELE VEERKRACHT * Psychosociale RISICO Psychosociale KANS Ziekte, burnout, uitstroom uit sector Morele stress Morele veerkracht Innovatie creatief ondernemend * Welzijnswet 2014

19 DE ZORG STAAT ONDER DRUK * Psychosociale RISICO Psychosociale KANS Hoe goede en bezielde zorg blijven geven? Morele stress Innovatie * Welzijnswet creatiefondernemend 2014

20 VAN MORELE STRESS NAAR MORELE COMPETENTIE Groeien naar morele competentie DENKEN WILLEN DURVEN KUNNEN DOEN TERUGKOPPELEN VERANTWOORDEN Uit: Karssing, E. (2007). Morele competentie volgens Karsing Behoefte = achterliggende waarde TAAL VAN WAARDEN

21 MORELE VEERKRACHT Groeien uit ervaringen van morele stress Constructief omgaan met morele stress ORGANISATIE TEAM ZORGVERLENER BELEID MENS Responsability Respons-I-ability Op alle niveaus tegelijkertijd

22 STRATEGIEËN NAAR MORELE VEERKRACHT HET MORELE VEERKRACHTSHUIS

23 STRATEGIEËN OP INDIVIDUEEL NIVEAU Morele veerkrachtshuis: ZELFKENNIS, ZINGEVING Weet jij nog waarom jij verpleegkundige/zorgverlener werd? Wat vind je belangrijk in je werk? Wat bepaalt de passie en bezieling in jouw werk? Welke waarden liggen hieraan de basis INDIVIDUELE HULPBRONNEN instrumenten op en

24 Morele veerkrachtshuis: (ZELF)REFLECTIE Steekkaart eerste hulp bij moreel ongemak Wat is er aan de hand? Wat gebeurt er? Wat voel ik nu, wat denk ik nu? Wat gaat mij nu aan het hart? Waar draait het voor mij eigenlijk om? Wat zou ik eigenlijk willen doen? Wat kan dan gebeuren? Kan ik schade beperken? Kan ik iets anders doen? Wie of wat kan mij daarbij helpen? Bron: Hartman, L., Weidema, F., Widdershoven, G., Molewijk, B. (2015). Ethiekondersteuning in de praktijk. Boom Behoefte = achterliggende waarde TAAL VAN WAARDEN

25 STRATEGIEËN OP INDIVIDUEEL NIVEAU Reflecteer over morele stress Spreek erover Zoek steun Focus op wat veranderbaar is Zoek hulpbronnen/ krachtbronnen Morele veerkrachtshuis Zie gids: Van morele stress naar een moreel veerkrachtige zorgorganisatie (

26 STRATEGIEËN OP INDIVIDUEEL NIVEAU STRATEGIEËN OP TEAM NIVEAU Betekenis goede zorg Herken/erken morele stress bij elkaar als teamleden Veilig teamklimaat (gelijkwaardigheid, respect, ) Ieders mening telt! Reflecteer samen over de morele stress-ervaringen met respect voor ieders waarden

27 EEN MOREEL VEERKRACHTIGE ORGANISATIE Is zich bewust van de emotionele impact van het zorgend beroep aandacht voor de beleving! Beschouwt morele stress als een psychosociaal risico - KANS Erkent gedeelde verantwoordelijkheid Patiënt Medewerkers (managers, admin, verpleging, ) Team, leidinggevenden en organisatie Maakt goede zorg mogelijk via ondersteunende processen Bouwt een ethische infrastructuur uit die een ethische cultuur kan initiëren Aanmoedigen ethisch debat op alle niveaus - reflectie Manieren zoeken om elkaar te steunen: bep V werken als ethische mentoren op afd, HV hebben tijd om MD-situaties met team bespreken. Reageren op een georganiseerde en correcte manier Zie nota Voorwaardenscheppende criteria *Woods, M. (2014) Beyond moral distress: Preserving the ethical integrity of nurses. Nursing ethics. Vol21

28 KENNISPUNT MORELE VEERKRACHT CONTACT TEL:

29 DE JAREN GEVEN JE RIMPELS OP JE HUID MAAR ALS JE JE PASSIE VERLIEST KRIJG JE RIMPELS OP JE ZIEL

30 Een klein dessertje Het morele veerkrachtshuis: (ZELF)WAARDERING innovatief creatief ondernemend

31 H o w e s t s p r e e k t / E t h i e k i n d e z o r g : M o r e l e s t r e s s (zelf)waardering MORELE VEERKRACHTHUIS (zelf)waardering innovatief creatief ondernemend

32 DE KLEINE GOEDHEID de kleine goedheid van het dagelijks leven. Ze is fragiel en voorlopig. Ze is een goedheid zonder getuigen, in stilte voltrokken, bescheiden, zonder triomf. Ze is gratuit, en juist daardoor eeuwig. Ze wint nooit, maar wordt ook nooit overwonnen! Een bewoner zei me ooit: bedankt, dat je oog voor me hebt. Je bent één van de weinige zorgverleners hier die me toeknikt wanneer je me voorbijloopt in de gang. Dat toont dat je me écht gezien hebt. Ik ben je daar heel dankbaar voor. innovatief creatief ondernemend

33 Howest/ Ethiek in de zorg: Van morele stress naar morele veerkracht UIT HET STAGEVERSLAG Mijn kleine goedheid kleine grootse dingen!!! Een paar weken geleden liep ik naar de kleedkamer, mijn shift zat erop. Ik hoorde een oudere man stilletjes huilen in zijn kamer. Ik stopte, klopte zacht op de deur en ging bij hem zitten. Hij vertelde dat het die dag zes jaar geleden was dat zijn vrouw overleden was en dat hij haar erg miste. Ik praatte even met hem en stelde voor om de volgende dag terug te keren en samen wat herinneringen op te halen en door foto-albumste bladeren. Hij knikte, zichtbaar dankbaar. Toen ik de kamer verliet riep hij me nog toe: Dankjewel voor je tijd!. Ik ben er ocharme vijf minuten binnengeweest Student Verpleegkunde, Howest innovatief creatief ondernemend

34 OEFENING: HIER DOE IK HET VOOR DUOGESPREK Denk eens terug aan een moment waarop je besefte: Hier doe ik het voor!. Welke situatie was dat? Wat maakte precies dat je dat gevoel kreeg? Reflectievragen Hoe was het om te luisteren naar een positief verhaal? Hoe was het om zo n positief verhaal te beluisteren? Welk effect heeft deze oefening gehad? Wat nemen we mee? innovatief creatief ondernemend

35 MILDHEID, (ZELF)RELATIVERING EN HUMOR innovatief creatief ondernemend

36

37 METHODIEK: FICHE 15: MILDHEID EN ZELFRELATIVERING Ik kan niet meer! Je moet dit doen! Haast je! Er is geen tijd! Je moet niet denken, maar doen! Je luistert niet! Altijd meer! Nog meer regels! Ik kom handen tekort! Het verstikt me! Nog administratie Met minder meer doen! innovatief creatief ondernemend