Grond Weg- en Waterbouw: Geotechniek

Transcriptie

1 Grond Weg- en Waterbouw: Geotechniek Kennisvelden binnen de Bouwdienst Opdrachtgever RIJKSWATERSTAAT AUTEUR : P. OOMEN DATUM : 5 FEBRUARI 2009

2 2

3 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 3 Inleiding 4 1. Internationale aanvragen De resultaten 5 2. Nederland 8 3. Conclusies 10 Bijlage 1. Overzichten octrooiaanvragers 11 Bijlage 2. IPC Classificatie 13 Bijlage 3. Begrippen 15 Bijlage 4. Gebruikte landcodes 18 Bijlage 5. Afkortingen 19 3

4 Inleiding Algemeen In november 2007 heeft Rijkswaterstaat het Convenant IE ondertekend. Doel van dit convenant: het intellectueel eigendom rond infrastructurele projecten regelen, zodat de Grond-, weg- en waterbouw (GWW) een meer innovatieve sector wordt. Rijkswaterstaat wenst inzicht te verkrijgen of dit convenant ook echt bijdraagt aan hogere innovativiteit. Daarvoor is een nulmeting nodig, die de huidige octrooisituatie in kaart brengt. Rijkswaterstaat heeft Octrooicentrum Nederland gevraagd dit octrooionderzoek uit te voeren. Afbakening en opsplitsing De werkzaamheden van Rijkswaterstaat, zijn onder te verdelen in een aantal kennisvelden. Deze kennisvelden zijn vrij divers van aard. Om die reden wordt in één rapport, één kennisveld behandeld. Dit rapport bespreekt de resultaten op het gebied van geotechniek. Methodiek Om octrooipublicaties te kunnen onderverdelen en tellen in bovengenoemde categorieën wordt gebruik gemaakt van het systeem van International Patent Classification (IPC). Hierbij wordt elke octrooiaanvrage die is ingediend, ingedeeld in één of meerdere klassen die het betreffende technologiegebied waar de uitvinding betrekking op heeft aangeven. In totaal omvat het IPC systeem zo n codes die tezamen alle technologiegebieden beschrijven. Deze codes zijn in een hiërarchische structuur gegroepeerd. Hoe hoger in de structuur, des te breder het omschreven technologiegebied. Bijlage 1 bevat een tabel met daarin IPC-groepen en codes van de kennisvelden waarop is geteld, met de daarbij behorende beschrijving van het betreffende technologiegebied. Voor het onderzoek is gebruik gemaakt van de EPODOC-database van het Europees Octrooi Bureau. Op het moment van onderzoek bevonden zich hierin de gegevens van ruim 60 miljoen octrooidocumenten. Dit betreft internationale octrooien waarvan de aanvragen zijn ingediend bij de World Intellectual Property Organisation (WIPO) of bij het Europees Octrooi Bureau (EOB). Maar ook nationale octrooien aangevraagd bij de nationale octrooibureaus vallen hieronder. Dit rapport In het onderzoek zal de focus liggen op Nederlandse octrooiaanvragers. Behalve het aantal octrooiaanvragen in Nederland, worden ook de aanvragen door Nederlandse organisaties besproken. Er worden ook vergelijkingen gemaakt tussen Nederland en het buitenland. Door de octrooien te tellen die zijn aangevraagd bij de WIPO of bij het EOB, wordt een goed beeld gekregen van de internationale ontwikkelingen in een bepaald technologiegebied. Dit is gebruikt om de internationale positie van Nederland in kaart te brengen. Uit de nationale aanvragen in de verschillende landen wordt duidelijk, hoeveel en waar Nederlandse organisaties aanvragen. De onderzoeksperiode is van 1990 tot Octrooien waarvan de aanvragen zijn ingediend binnen deze periode worden geteld. Aangezien nog niet alle in 2006 ingediende aanvragen op het moment van tellen zijn gepubliceerd, zijn de aantallen over dit laatste jaar nog onvolledig. Deze periode van geheimhouding duurt 18 of 30 maanden gerekend vanaf de indieningsdatum. Bijlage 2 bevat een uitleg van octrooigerelateerde begrippen en procedures. Bijlage 5 bevat de gebruikte afkortingen. 4

5 1. Internationale aanvragen Inleiding Geotechniek is de toegepaste wetenschap van bouwen in en op de grond. Dit heeft betrekking op bijvoorbeeld tunnels, damwanden, grondwater rondom grondconstructies en dijken. Het onderzoek Voor dit kennisveld is gezocht naar octrooipublicaties die zijn ingedeeld in de IPC-classificaties: E02D5 Schotten, heipalen of andere bouwelementen, die speciaal zijn aangepast voor funderingstechniek; E02D7 Methoden of apparatuur voor het plaatsen van damwanden, heipalen, vormbuizen of andere mallen; E02D9 Verwijderen van damwanden, heipalen, vormbuizen of andere mallen; E02D11 Methoden of apparatuur voor het zowel plaatsen als verwijderen van damwanden, heipalen of vormbuizen; 1.1 DE RESULTATEN E02D15 Hanteren van bouwmaterialen of soortgelijke materialen bij waterbouwkunde of funderingen; E02D17/20 Versterken van taluds of hellingen; E02D19 Drooghouden van funderingsterreinen of andere gebieden in de grond; E02D27 Funderingen als onderbouw; E02D29/02 Tegenhoudwanden of beschermingswanden; E02D31 Beschermende voorzieningen voor funderingen of funderingsbouwwerken. Grondfunderingsmaatregelen voor het beschermen van de grond of het grondwater; E02B3 Constructiewerken in verband met het regelen of gebruiken van stromen, rivieren, kusten of andere waterwerken. Deze laatste ook in combinatie met: G01M Testen van de statische of dynamische balans van machines of structuren. In de bijlage is een volledige omschrijving van de gebruikte IPC-classificaties opgenomen. In dit hoofdstuk worden alleen octrooiaanvragen besproken die bij het EOB en/of de WIPO zijn ingediend Aantal aanvragen Er zijn in de periode bijna unieke octrooiaanvragen ingediend bij WIPO of EOB op het gebied van geotechniek. Figuur 1 bevat het aantal octrooiaanvragen per jaar. Het aantal aanvragen is gestegen (zie trendlijn), van circa 90 tot ongeveer 150 per jaar. In Figuur 2 staat de geïndexeerde ontwikkeling van geotechniek afgezet tegen de totaalontwikkeling (de ontwikkeling van alle octrooiaanvragen over alle technologieën heen). De index van het aantal aanvragen in geotechniek (1990=100) stijgt gestaag tot boven 150. De totaalindex stijgt door tot boven de 300. (De lichte daling in het laatste jaar wordt voornamelijk veroorzaakt doordat de cijfers nog niet compleet zijn). Het aantal aanvragen in geotechniek blijft duidelijk achter bij het totaal Figuur 1: Ontwikkeling aantal internationale octrooiaanvragen "Geotechniek Geotechniek Totaal Figuur 2: Geïndexeerde ontwikkeling in "Geotechniek" t.o.v. het totaal 5

6 DE US GB FR JP NL IT CH CA KR AU Overig Figuur 3: Aantal aanvragen per land In Figuur 3 is het aantal aanvragen per land over de onderzoeksperiode weergegeven. Duitsland, met meer dan 400 aanvragen, en de Verenigde Staten (ruim 350) zijn de grootste aanvragers. Er zijn 107 aanvragen afkomstig van Nederlandse aanvragers. Daarmee neemt Nederland de 6 e positie in. Figuur 4 bevat per land het aandeel in het totaal aantal aanvragen. Een op de vijf aanvragen komt uit Duitsland, het aandeel van de VS is iets lager. KR 3.2% CA 3.4% AU 3.1% Ove-rig 15.9% DE 20.6% Nederland is goed voor 5,3% van alle octrooiaanvragen. Dat is duidelijk hoger dan wat gebruikelijk is voor Nederland. Normaal ligt het aandeel van Nederlandse aanvragers rond de 3%. Ook het aandeel CH 3.4% IT 4.4% NL 5.3% JP 6.6% FR 7.1% GB 8.4% US 18.4% van het Verenigd Koninkrijk is beduidend hoger dan gebruikelijk. Japan scoort juist lager dan normaal. De aanvragers Figuur 4: Aandeel in aanvragen per land Aanvrager Land Totaal Bauer Gruppe DE 19 Cie Du Sol FR 14 Huesker Synthetic Gmbh DE, US 12 Pilepro Llc US 11 Tensar Corp DE, GB, US 11 Payne Leroy US 11 Amcol Int Corp US 10 Keystone Retaining Wall System US 10 Hollandsche Betongroep NV NL 9 Maccaferri Spa Off IT 9 Bayer DE, US 8 Cementation Found Skanska Ltd GB 8 Gse Lining Technology DE, US 8 Doerken Ewald AG DE 7 Jaecklin Felix Paul CH 7 Lee Jeung Su KR 7 Naue Fasertechnik DE 7 Sf Koop Gmbh Beton Konzepte DE 7 Vidal Henri Brevets FR 7 Anchor Wall Syst US 6 Deltalok Inc CA 6 Scheiwiller Rolf CH 6 Tabel 1: Grootste aanvragers Internationaal Tabel 1 geeft de bedrijven met meer dan vijf internationale octrooiaanvragen (WO/EP) in de periode 1990 tot Het valt op dat er geen bedrijven zijn met heel veel aanvragen. In bijlage 3 is een overzicht opgenomen, waarin de aanvragen van deze partijen van jaar tot jaar zijn weergegeven. De lijst met de grootste aanvragers bevat veel Duitse en Amerikaanse organisaties. De Hollandsche Betongroep staat bij de eerste tien en is de grootste Nederlandse aanvrager. Hieronder een kort profiel van de drie grootste aanvragers. Bauer Gruppe (DE) De Bauer Gruppe haalde in 2007 een omzet van 1,2 mld, met bijna werknemers. De bouwdivisie is gespecialiseerd in onder meer graaf- en funderingswerk, rioleringen en bruggenbouw. Cie du Sol (FR) Sol Enviroment is onderdeel van Soletanche Bachy, een groot bouwbedrijf. Soletanche Bachy is een onderneming met een omzet van 1,4 mld en medewerkers (is een van de bedrijven binnen het conglomeraat Vinci). Binnen Soletanche Bachy houdt Sol zich bezig met geotechniek. 6

7 Huesker Synthetic (DE) Huesker maakt onder meer geomatten, maar ook materiaal voor agro-toepassingen. Het bedrijf met ruim 300 werknemers en een omzet van circa 130 mln, bestaat al bijna 150 jaar. Het is gevestigd in Gescher, net over de grens bij Winterswijk. De Nederlandse aanvragers In Tabel 2 zijn alle Nederlandse aanvragers vermeld. De grootste aanvrager is HBG. Maar ook andere partijen zijn behoorlijk actief. Er zijn circa 70 Nederlandse bedrijven die internationaal octrooi hebben aangevraagd, Aanvrager Aantal Hollandsche Betongroep NV 9 Halteren Infra BV Van 5 Oord ACZ BV Van 5 IHC Holland Nv 4 Verstraeten Funderingstech BV 4 Akzo Nobel NV 3 Ballast Nedam 3 Betonson BV 3 Colbond BV 3 Int Construction Equipment BV 3 Koninklijke Bam Groep NV 2 Bigg Aannemingsbedrijf Van Den 2 Dms VOF 2 Dutch Docklands Internat BV 2 Rijlaarsdam Cornelis Elizabeth 2 Splunder Funderingstechniek BV 2 Ten Cate 2 Unidek Bouwelementen 2 Leeuwen Harmelen BV Geb Van 1 Anome BV 1 Beleggingsmij BV 1 Bernard Francois 1 Bertels Augustinus Wilhelmus 1 Cascon Funderingen BV 1 Colijn Beheer BV 1 Dalfsen Rotar Equipment BV Va 1 Decombi BV 1 Den Boer Beton Groot Ammers 1 Den Herik Beheer BV Van 1 Den Noort Johann Heinrich Rein 1 Dieseko Verhuur BV 1 Dirk Verstoep Funderingstechniek 1 Driel Mechatronica BV Van 1 E C O Octrooi BV 1 Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN) 1 Esha Group BV 1 Gouderak BV 1 GSI BV 1 Hattum & Blankevoort BV 1 Heerema Marine Contractors 1 Heifu B V 1 Heiwerken P Van T Wout 1 Hoffmann Bodemtech 1 Holland Railconsult BV 1 Huvec BV 1 Hydro Nautic Services 1 Internat Construction Equipment 1 Jong Gerardus Majella De 1 Konink Wegenbouw Stevin BV 1 Martens En Van Oord Groep BV 1 Noordhoek Overseas Equipment BV 1 Ockels Geoprodukten 1 Pannekoek Jakob Gerrit Hendrik 1 Peters Peter Cornelis 1 Profextru BV 1 Shell Group 1 Sterk Midden Nederland BV 1 Suction Pile Technology BV 1 Toorenman Lambertus Roelof 1 Trisoplast Internat BV 1 TU Delft 1 Ubbink BV 1 Van De Coterlet Jan 1 Van Halteren Peter 1 Van Vliet Johannes Cornelis 1 Velthorst Beheer BV 1 Vertical Dev BV 1 Vibroflotation AG 1 Voogt Hendrik 1 Vredestein Icopro BV 1 Wavin BV 1 Tabel 2: Nederlandse aanvragers EOB en/of WIPO 7

8 2. Nederland Inleiding In dit hoofdstuk worden de resultaten van Nederland besproken. Daarbij onderscheiden we twee onderwerpen: Octrooiaanvragen in Nederland Octrooiaanvragen door Nederlandse organisaties In Nederland kunnen octrooien zijn aangevraagd door buitenlandse organisaties. Octrooiaanvragen in Nederland In de periode zijn er in Nederland bijna 350 octrooien aangevraagd, per jaar circa 20. Er is weinig verschil in het aantal octrooien per jaar. Opvallend is alleen de piek in aanvragen in de periode In Figuur 5 is het aantal octrooiaanvragen per jaar vermeld. In Tabel 3 zijn de aanvragers vermeld die in Nederland minimaal drie octrooien hebben aangevraagd, De grootste aanvragers zijn Hollandsche Betongroep (HBG), Van Halteren Infra en Van Hattum & Blankevoort. HBG is inmiddels opgegaan in de BAM groep. Er zijn dan ook geen aanvragen van de HBG van na Van Hattum & Blankevoort is een zelfstandig opererend onderdeel van Volker Wessels. Van Halteren is een zelfstandig bedrijf, dat gespecialiseerd is in damwandconstructies. In totaal zijn er meer dan 220 aanvragers die in de onderzoeksperiode octrooi hebben aangevraagd in Nederland Figuur 5: Aanvragen in Nederland per jaar Aanvrager Land Aantal Hollandsche Betongroep NV NL 14 Halteren Infra BV Van NL 7 Hattum & Blankevoort BV NL 7 Pannekoek Jakob Gerrit Hendrik NL 6 Visser & Smit Bouw BV NL 5 Volker-Stevin Groep NL 5 Betonson BV NL 4 Colijn Beheer BV NL 4 Dirk Verstoep Funderingstechniek NL 4 IHC Holland NV NL 4 Koninklijke BAM Groep NV NL 4 Leeuwen Harmelen BV Geb Van NL 4 Verstraeten Funderingstech BV NL 4 Arbed SA LU 3 Ballast Nedam NL 3 Bekaert SA NV BE 3 Bigg Aannemingsbedrijf Van Den NL 3 Breejen Pieter Den NL 3 Building Compounds V O F NL 3 Esha Holding B V NL 3 Franki Grondtechnieken B V NL 3 Heerema Infrastructure B V BE, NL 3 Heijer Patrick Johannes Den NL 3 Hordijk Holding NL 3 Internat Construction Equipment NL 3 Isobouw Systems BV NL 3 Martens En Van Oord B V NL 3 Oord Acz B V Van NL 3 Splunder Funderingstechniek BV NL 3 Voorbij Groep BV NL 3 Waal Technology & Consultancy NL 3 Tabel 3: Grootste aanvragers in Nederland 8

9 Octrooiaanvragen door Nederlandse organisaties Waar vragen Nederlandse organisaties aan? Om daar antwoord op te krijgen kijken we in welke landen de octrooiaanvragen gepubliceerd zijn. In totaal is er in de onderzoeksperiode door Nederlandse organisaties op 373 unieke vindingen, octrooi aangevraagd. Voor deze vindingen wordt gemiddeld bij 2,6 instanties octrooi aangevraagd. Bij 39 verschillende instanties zijn octrooien aangevraagd. Voor bijna 85% van de aanvragen wordt in Nederland zelf octrooi aangevraagd. Daarna volgen het EOB en Duitsland. In Tabel 4 is opgenomen waar door Nederlanders octrooi wordt aangevraagd. Land n Land n 1 Nederland Israël 5 2 EOB Mexico 5 3 Duitsland Portugal 5 4 WIPO Polen 3 5 VS Argentinië 2 6 Denemarken Ierland 2 7 Oostenrijk Japan 2 8 Frankrijk OAPI Noorwegen Turkije 2 10 Canada Australië 1 11 VK Griekenland 1 12 België Kenia 1 13 Spanje Zuid Korea 1 14 Italië Luxemburg 1 15 Zwitserland Marokko 1 16 China 9 36 Monaco 1 17 Hongkong 8 37 Rusland 1 18 Zweden 7 38 Singapore 1 19 Brazilië 6 39 Slovenië 1 20 Finland 6 Tabel 4: Waar vragen Nederlanders octrooi aan? 1 Aanvragen die gedaan worden bij EOB en de WIPO gelden voor verschillende landen. Een aanvraag bij de WIPO die ook in Europa geldig wordt, wordt ook als EOB-document gepubliceerd. In deze tabel is niet ontdubbeld voor dit soort documenten. 2 De OAPI is een Afrikaanse regionale octrooiverlenende instantie. Aanvragen gedaan bij de OAPI, gelden voor verschillende landen. 9

10 3. Conclusies Op basis van de onderzoeksresultaten kunnen we de volgende conclusies trekken: Het aantal aanvragen in geotechniek is over de jaren heen licht gestegen. De laatste jaren ligt het aantal internationale aanvragen op circa 150 per jaar. De ontwikkeling van het aantal aanvragen in geotechniek blijft achter bij het totaal. Het aandeel van Nederland in de internationale aanvragen is duidelijk hoger dan gebruikelijk (5,3%). Duitsland is de grootste aanvrager in dit technologieveld, ruim twintig procent van de octrooiaanvragen komt daar vandaan. In de lijst van grootste aanvragers komen vooral organisaties uit de Verenigde Staten en Duitsland voor. Er zijn geen bedrijven met heel veel aanvragen. De grootste Nederlandse aanvrager is HBG, dat is opgegaan in de BAM groep. In Nederland worden gemiddeld circa 20 octrooien per jaar aangevraagd. Er zijn meer dan 200 verschillende aanvragers in Nederland. Nederlanders vragen voor een belangrijk deel in eigen land octrooi aan. 10

11 Bijlage 1. Overzichten octrooiaanvragers Onderstaande tabel (Bijlage 1.1 geeft de aanvragers van minimaal zes octrooien voor materialen. Aanvragen moeten zijn ingediend bij WIPO of EOB in de periode 1990 tot Aanvrager Land Totaal Bauer Gruppe DE Cie Du Sol FR Huesker Synthetic Gmbh DE, US Pilepro Llc US Tensar Corp DE, GB, US Payne Leroy US Amcol Int Corp US Keystone Retaining Wall System US Hollandsche Betongroep NV NL Maccaferri Spa Off IT Bayer DE, US Cementation Found Skanska Ltd GB Gse Lining Technology DE, US Doerken Ewald AG DE Jaecklin Felix Paul CH Lee Jeung Su KR Naue Fasertechnik DE Sf Koop Gmbh Beton Konzepte DE Vidal Henri Brevets FR Anchor Wall Syst US Deltalok Inc CA Scheiwiller Rolf CH

12 In de volgende tabel staan aanvragers die in Nederland in de periode minimaal drie octrooien hebben aangevraagd. Aanvrager Land Totaal Hollandsche Betongroep NV NL Halteren Infra BV Van NL Hattum & Blankevoort BV NL Pannekoek Jakob Gerrit Hendrik NL Visser & Smit Bouw BV NL Volker-Stevin Groep NL Betonson BV NL Colijn Beheer BV NL Dirk Verstoep Funderingstechniek NL IHC Holland NV NL Koninklijke BAM Groep NV NL Leeuwen Harmelen BV Geb Van NL Verstraeten Funderingstech BV NL Arbed SA LU Ballast Nedam NL Bekaert SA NV BE Bigg Aannemingsbedrijf Van Den NL Breejen Pieter Den NL Building Compounds VOF NL 3 3 Esha Holding BV NL Franki Grondtechnieken BV NL Heerema Infrastructure BV BE, NL Heijer Patrick Johannes Den NL Hordijk Holding NL Internat Construction Equipmen NL Isobouw Systems BV NL Martens En Van Oord BV NL Oord ACZ BV Van NL Splunder Funderingstechniek BV NL Voorbij Groep BV NL Waal Technology & Consultancy NL

13 Bijlage 2. IPC Classificatie Onderstaande tabellen tonen voor de verschillende kennisvelden de omschrijving van de technologiegebieden met de bijbehorende klasse of klassegroepen uit het International Patent Classification systeem (IPC). Het volledige bestand van de IPC classificatie is beschikbaar op de website van Octrooicentrum Nederland onder het hoofdstuk Databanken. De IPCclassificatie is beschikbaar in het Nederlands, maar hiervandaan zijn ook links beschikbaar naar een Engels- en Franstalige versie. ( Geotechniek Schotten, heipalen of andere bouwelementen, die speciaal zijn aangepast voor funderingstechniek E02D5/00. Damwanden of damwandschotten E02D5/02.. Geprefabriceerde delen E02D5/03... van staal E02D5/04... van beton of gewapend beton E02D5/10. Schotten of soortgelijke wanden die ter plaatse worden gemaakt van uitsluitend beton E02D5/18. Schotten of soortgelijke wanden die ter plaatse worden gemaakt van geprefabriceerde delen en beton, E02D5/20 inclusief gewapend beton. Vormbuizen of andere mallen E02D5/66.. voor het maken van schotten E02D5/70.. voor het maken van damwanden E02D5/70. Plaatsen door heien E02D7/02. Plaatsen door trilling E02D7/18. Plaatsen door drukkracht of trekkracht E02D7/20. Plaatsen door inschroeven E02D7/22. Plaatsen met vloeistofstralen of gasstralen E02D7/24. Plaatsen door gelijktijdig gebruik te maken van diverse middelen E02D7/26 Verwijderen van damwanden, heipalen, vormbuizen of andere mallen E02D9/00. door terugtrekken E02D9/02. door afsnijden onder water E02D9/04 Methoden of apparatuur voor het zowel plaatsen als verwijderen van damwanden, heipalen of vormbuizen E02D11/02. Afzinken van werkstukken in water of grond E02D15/08. Plaatsen van grind of soortgelijk materiaal onder water E02D15/10. Versterken van taluds of hellingen E02D17/20. Tegenhouden van open water E02D19/02.. door afsluitdammen E02D19/04.. Tegenhouden van grondwater door indammen of onderbreken van de doorgang van grondwater E02D19/12... Tegenhouden van grondwater door gebruik te maken van afdichtingsschermen E02D19/18. Platte funderingen E02D27/01.. Platte funderingen zonder aanmerkelijke afgraving E02D27/02.. in water of op drijfzand E02D27/04.. Versterkingen voor platte funderingen E02D27/08. Tegenhoudwanden of beschermingswanden E02D29/02 Beschermende voorzieningen voor funderingen of funderingsbouwwerken; Grondfunderingsmaatregelen E02D31 voor het beschermen van de grond of het grondwater.. Dammen; Dijken; Spuigaten of andere bouwwerken voor dijken, dammen en dergelijke E02B3/10.. Bekleden van oevers, dammen, waterlopen en dergelijke E02B3/12... Voorgevormde blokken; Voorzieningen daarvan E02B3/14 13

14 Ook zijn aanvragen meegenomen die zich in beide volgende klassen bevinden: E02B3 G01M Constructiewerken in verband met het regelen of gebruiken van stromen, rivieren, kusten of andere waterwerken; Afdichtingen of aansluitingen voor constructiewerk in het algemeen Testen van de statische of dynamische balans van machines of structuren 14

15 Bijlage 3. Begrippen Octrooi Een octrooi, of met een ander woord een patent, is een volgens de wet verleend monopolie op de exploitatie van een uitvinding. De maximale wettelijke duur van een octrooi is in bijna alle landen 20 jaar. Octrooiwetgeving beoogt de (technologische) vooruitgang te stimuleren. Deze stimulatie is tweeërlei. Enerzijds beschermt een octrooi de uitvinders en aanvragers (particulieren, bedrijven, instellingen) tegen concurrentie, waardoor investeringen in innovatief onderzoek terug verdiend kunnen worden. Anderzijds worden octrooien en aanvragen gepubliceerd en vormen de octrooipublicaties een inspiratiebron voor verdere innovatie. Een mogelijke maat voor het innovatievermogen van een bepaald land is het aantal octrooiaanvragen per jaar op naam van aanvragers of uitvinders met overeenkomstige nationaliteit. Octrooiaanvragen / -verleningen / -publicaties Een octrooi wordt volgens nationale wet- en regelgeving aangevraagd, beoordeeld, verleend en in stand gehouden. Een octrooiaanvrage wordt na een periode van doorgaans 18 maanden geheimhouding gepubliceerd, terwijl verlening en publicatie van het eventuele uiteindelijke octrooi nog jaren op zich kunnen laten wachten. Een octrooi dat niet wordt verleend wordt niet gepubliceerd, maar de publicatie van de aanvrage blijft bestaan. Er zijn daarom meer octrooiaanvragen dan octrooien in de databases van octrooipublicaties beschikbaar. Bij statistisch octrooionderzoek gaat men voor het samenstellen van indicatoren bij voorkeur uit van octrooiaanvragen in plaats van van verleende octrooien. Er zijn er meer en ook al wordt een aanvrage geen octrooi, er ligt toch een innovatieve actie aan ten grondslag. Bovendien zijn aanvragen van recenter datum beschikbaar en ligt de indieningsdatum van een aanvrage dichter bij het 'tijdstip van uitvinding' dan de verleningsdatum van een octrooi. Door uit te gaan van aanvragen wordt daarom een reeëler beeld gekregen van de mate waarin innovatie plaats heeft. Internationale procedures Om een octrooi in meerdere landen te verkrijgen moet in elk land afzonderlijk een octrooiprocedure worden gestart. Omwille van de harmonisatie van wetgeving en voor het gemak van de aanvrager van een octrooi in meerdere landen zijn een aantal internationale overeenkomsten gesloten. De belangrijkste zijn het Patent Cooperation Treaty (PCT), dat door praktisch alle landen van de wereld is ondertekend en het Europees Octrooi Verdrag (EOV) waarbij momenteel 31 landen uit Europa zijn aangesloten. Het PCT-verdrag wordt uitgevoerd door de World Intellectual Property Organisation (WIPO) en het EOV door het Europees Octrooi Bureau (EOB). Met één aanvraag kan nu in meerdere landen tegelijk een octrooi worden aangevraagd. De desbetreffende instantie beoordeelt de aanvrage en stuurt deze dan door naar de aangewezen landen (of regio's) voor de vervolgprocedure. Ter onderscheiding van de verschillende soorten aanvragen en octrooien worden verschillende voorvoegsels bij de registratienummers gebruikt. Een aanvrage ingediend bij de WIPO ontvangt de aanduiding WO, een aanvraag bij het EOB krijgt EP als voorvoegsel en een nationale aanvraag in bijvoorbeeld de Verenigde Staten krijgt US toegevoegd aan zijn unieke nummer. Al naar gelang de gevolgde weg spreekt men van de PCT-route, de EP-route of een nationale route. Een aanvraag die via de WIPO bij het EOB wordt ingediend wordt ook Euro-PCT genoemd. 15

16 Oudste prioriteit Bij verlening van internationale aanvragen voor de aangewezen landen ontstaan meerdere octrooien voor dezelfde uitvinding in verschillende landen. Deze octrooien behoren dan tot één zogenaamde octrooifamilie. Aan al deze octrooien ligt een en dezelfde aanvrage ten grondslag. Deze aanvrage is het oudste lid van de familie en wordt aangeduid met de term oudste prioriteit. De indieningsdatum van deze aanvrage staat bekend als de oudste prioriteitsdatum. De oudste prioriteitsdatum is van belang op het moment dat een uitvinding op nieuwheid moet worden getoetst aangezien zij het tijdstip waarop de uitvinding is gedaan het dichtst benaderd. Ook het land van indiening van de oudste prioriteit is van belang. Meestal is dat het land van vestiging of herkomst van de uitvinder of de aanvrager. In dit onderzoek wordt voor de datum van indiening de oudste prioriteitsdatum gebruikt en niet de datum waarop de aanvraag bij de WIPO, het EOB of (bijv.) het United States Patent and Trademark Office (USPTO) is ingediend. De allereerste aanvraag (degene met de oudste prioriteitsdatum) ligt in de tijd gezien het dichtst bij de oorspronkelijke uitvinding. Periode van onderzoek Wegens de gehanteerde geheimhoudingsperiodes (tot maximaal 18 maanden vanaf indiening en zelfs 30 maanden bij de PCT-route) zijn gegevens over aantallen octrooiaanvragen voor de meest recente jaren onvolledig. Dit geldt in nog sterkere mate voor verleningen. Technologiegebied De (nationale) octrooibureaus hanteren een classificatiesysteem om een uitvinding onder te brengen in een technologiegebied. Dit vergemakkelijkt het zoeken naar soortgelijke octrooien bij het beoordelen van de nieuwheid van een octrooiaanvraag. Dit classificatiesysteem is de zogenaamde International Patent Classification (IPC), die momenteel uit ongeveer ingangen bestaat. In dit onderzoek is bij het zoeken in de databases gebruik gemaakt van de IPC en van de European Classification (ECLA), de meer gedetailleerde Europese pendant van de IPC. Nationaliteit van de aanvrager De aanvrager van een octrooi is degene die het octrooi kan gaan exploiteren. De aanvrager is niet noodzakelijkerwijs ook de uitvinder en kan ook een andere nationaliteit dan de uitvinder hebben. Een octrooiaanvrage kan op naam staan van meerdere uitvinders en meerdere aanvragers van uiteenlopende nationaliteiten. De aanvrager kan echter ook een landcode (= domicilie) voeren die niet noodzakelijkerwijs overeenkomt met het land waarin een uitvinding is gedaan. Dit is vooral het geval bij grote Internationals, waarbij het hoofdkantoor de registratie van de octrooiaanvragen centraliseert in speciaal opgezette units (Voorbeelden hiervan zijn IP Holdings als: DSM IP Assets BV en Philips Intellectual Property and Standards (IP&S)). Indicatoren Octrooien worden wereldwijd al lange tijd nauwkeurig geregistreerd en zijn momenteel grotendeels via computerbestanden toegankelijk. Dit heeft er toe bijgedragen dat de belangstelling voor innovatie gerelateerde indicatoren op basis van octrooien is toegenomen. De nationaliteit van aanvragers van octrooien geeft bijvoorbeeld een beeld van de innovatieve capaciteit van het bedrijfsleven van het betreffende land, terwijl de nationaliteit van de uitvinder als indicator voor (de innovativiteit van) het onderzoeksklimaat in een bepaald land wordt beschouwd. Om landen onderling met elkaar te vergelijken kunnen aantallen aanvragen/octrooien per land genormeerd worden naar bijvoorbeeld het aantal inwoners, het bruto nationaal product, de nationale onderzoeksbestedingen enzovoort. Niettemin blijft het lastig om landen onderling te vergelijken vanwege verschillen in gewoonten, wetgeving en procedures. In dit onderzoek wordt onder andere gerefereerd aan de octrooipositie van verschillende landen op grond van het aandeel dat (aanvragers uit) verschillende landen hebben in het totaal aantal aanvragen in de periode van onderzoek. 16

17 Consistentie van de octrooidatabases De informatie die gebruikt wordt ten behoeve van de analyses is voor het octrooiproces secundair. Het gevolg is dat met name op het gebied van naamgeving van aanvragers en uitvinders er vele spellingsvarianten gevonden worden in de databases. Zonder meer tellen zou een uiterst vertekend beeld geven van de actieve partijen. Ook overnames en afsplitsing van ondernemingen leidt tot over- of onderschatting van actieve partijen. Bij de analyses probeert OCNL zo goed als mogelijk is informatie bij de juiste aanvrager of uitvinder te plaatsen. De afspraak is dat het domicilie van zowel de aanvrager(s) als van de uitvinder(s) op de octrooiaanvrage worden vermeld. Niet in alle gevallen wordt deze (correct) vermeld. Deze onvolkomenheden zijn niet (eenvoudig) te verhelpen. Door het kiezen van doorgaans consistente documentverzamelingen worden de problemen geminimaliseerd. Ook zijn er (zij het beperkt) inconsistenties en fouten bij het toewijzen van de classificatiesymbolen aan de octrooiaanvragen. Door zoveel mogelijk gebruik te maken van de publicaties van het EOB (: EP-documenten) en die van de WIPO (: WO-documenten) worden de problemen geminimaliseerd. 17

18 18 Bijlage 4. Gebruikte landcodes Landcode Land AR Argentinië AT Oostenrijk AU Australië BE België BR Brazilië CA Canada CH Zwitserland CN China CZ Tsjechië DE Duitsland DK Denemarken ES Spanje FI Finland FR Frankrijk GB Engeland GR Griekenland HK Hong Kong HU Hongarije IE Ierland IL Israël IN India IT Italië JP Japan KE Kenia KR Zuid-Korea LT Litouwen LU Luxemburg MC Monaco MX Mexico NL Nederland NO Noorwegen NZ Nieuw Zeeland PL Polen PT Portugal RU Rusland SE Zweden SG Singapore SI Slovenië SK Slowakije TR Turkije US Verenigde Staten ZA Zuid Afrika

19 Bijlage 5. Afkortingen Afkorting EOB EP EPO EPODOC WIPO Verklaring Europees Octrooi Bureau European Patent (Europese octrooi(aanvrage) European Patent Office (Engelse naam voor EOB) EPO Documentation World Intellectual Property Organisation 19