Octrooien uit het Noorden OCTROOICENTRUM NEDERLAND

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Octrooien uit het Noorden OCTROOICENTRUM NEDERLAND"

Transcriptie

1 Octrooien uit het Noorden OCTROOICENTRUM NEDERLAND

2 Datum: 31 maart 2008 Auteur: Drs. M. (Marcel) Seip 2 NOORD NEDERLAND

3 Samenvatting Doel van dit onderzoek is de innovatie zichtbaar in octrooiaanvragen afkomstig uit Noord Nederland (de provincies Groningen, Friesland en Drenthe). in kaart te brengen. De Octrooiborrel Noord in Heerenveen is hiervoor de aanleiding. Noord Nederland scoort, gelet op inwonertal, uitgaven voor Research & Development en het aantal werkenden in Research & Development, onder het Nederlands gemiddelde met betrekking tot octrooiaanvragen. Hierbij is zowel gekeken naar de Nederlandse octrooiaanvragen ingediend bij Octrooicentrum Nederland als bij het Europees Octrooibureau (EOB) in de periode Van latere jaren zijn de gegevens nog niet volledig of nog niet beschikbaar vanwege een wettelijke geheimhoudingsperiode voor de publicatie van octrooien. Van de drie Noordelijke provincies heeft Groningen in de periode de hoogste octrooiintensiteit. Dit komt met name door de vele aanvragen van grote bedrijven en (kennis)instituten als KPN, Rijksuniversiteit Groningen en Avebe. Het MKB en particuliere aanvragers zijn samen goed voor bijna 67 procent van de aanvragen uit Noord Nederland. 48 procent van de Noord Nederlandse aanvragen bij het Europees Octrooibureau zijn afkomstig van bedrijven in het MKB en particulieren. Voor de aanvragen ingediend bij Octrooicentrum Nederland is dit zelfs 91 procent. Technologiegebieden waarin Noord Nederland sterk is zijn biotechnologie (met name landbouw- en voedingsmiddelen), werktuigbouw en machines + consumentenproducten, bouw en mijnbouw. Qua octrooi-intensiteit scoort Noord Nederland minder sterk op het gebied van innovaties met betrekking tot instrumenten, chemie en materialen. NOORD NEDERLAND 3

4 4 NOORD NEDERLAND

5 Inhoudsopgave Samenvatting 3 Inhoudsopgave 5 Inleiding 7 1. Methodiek en afbakening Methodiek Afbakening van de regio Noord Nederland 8 2. Octrooiaanvragen in Noord Nederland 9 3. Herkomst van octrooiaanvragen in Noord Nederland Sterke en zwakke punten van Noord Nederland Technologieën Herkomst Conclusies Noord Nederland en octrooiaanvragen Wat zijn de sterke en zwakke punten van Noord Nederland? 17 Bijlagen Bedrijfseconomische data Gebruikte afkortingen Fraunhofer/OST/INPI-Tabel provincies Noord Nederland 20 NOORD NEDERLAND 5

6 6 NOORD NEDERLAND

7 Inleiding Doel van dit onderzoek is inzicht krijgen in de positie, qua onderzoek en innovatie, per sector in de regio Noord Nederland in relatie tot Nederland. De octrooidatabases van Octrooicentrum Nederland (OCNL) bevatten voor de aanvragers van Nederlandse octrooien (Rijksoctrooiwet) en van Nederlandse aanvragen bij het Europees Octrooibureau uitgebreide adresinformatie waarmee regionale studies kunnen worden uitgevoerd. Zo kan voor iedere regio in Nederland een octrooiscan worden gemaakt. Tot de regio Noord Nederland behoren de provincies Groningen, Friesland en Drenthe. In deze regio wonen ongeveer 1,7 miljoen mensen (CBS Statline). Dit is meer dan 10 procent van de totale Nederlandse bevolking. In deze regio bevonden zich op 1 januari 2008 meer dan vestigingen van bedrijven (CBS Statline). Ook dit is 10 procent van het totaal voor heel Nederland. Waar zit de innovatieve kracht in het Noorden vergeleken met de rest van Nederland? Komen de octrooiaanvragen hoofdzakelijk van kennisinstituten zoals de Rijksuniversiteit Groningen of domineert het bedrijfsleven? Zo ja, zijn dit vooral grote bedrijven of is er ook nog een belangrijke rol weggelegd voor het MKB en/of particuliere uitvinders. Alle octrooiaanvragen van bedrijven, (kennis)instituten en personen uit deze drie provincies ingediend bij het Europees Octrooibureau (EOB) en Octrooicentrum Nederland (OCNL) in de jaren worden in dit onderzoek in beschouwing genomen. Deze aantallen worden afgezet tegen het totaal aantal aanvragen door Nederlandse aanvragers. Onderscheid wordt gemaakt tussen 7 sectoren (technologiegebieden) volgens de Fraunhofer/OST/INPI-nomenclatuur (2003): I. Elektriciteit en elektronica II. Instrumenten III. Chemie en materialen IV. Farmacie en Biotechnologie V. Industriële processen VI. Werktuigbouw en machines VII. Consumentenproducten, bouw, mijnbouw NOORD NEDERLAND 7

8 1. Methodiek en afbakening 1.1 METHODIEK Alle octrooiaanvragen van bedrijven en personen uit de provincies Groningen, Friesland en Drenthe ingediend bij het Europees Octrooibureau (EOB) en aanvragen ingediend onder de Rijksoctrooiwet (ROW) bij Octrooicentrum Nederland (OCNL) in de jaren worden in beschouwing genomen. Van latere jaren zijn de gegevens nog niet volledig of nog niet beschikbaar vanwege een wettelijke geheimhoudingsperiode voor de publicatie van octrooien. Een octrooi verleend door het Europees Octrooibureau beschermt de aanvrager alléén maar in die (Europese) landen die in de aanvraag zijn aangewezen en waarvan de aanvrager aan de verdere verplichtingen heeft voldaan om zijn recht in het betreffende land te doen laten gelden. Aanvragen van bedrijven bij nationale octrooicentra buiten Nederland, bijvoorbeeld bij het United States Patent and Trademark Office (USPTO) of het Deutsches Patent-und Markenamt (DPMA) worden niet in beschouwing genomen. Alle vindingen worden slechts één keer geteld. Dat wil zeggen als één vinding leidt tot identieke octrooiaanvragen bij zowel OCNL als het EOB dan wordt alleen de aanvraag bij het EOB geteld. 1.2 AFBAKENING VAN DE REGIO NOORD NEDERLAND De regio is afgebakend aan de hand van de postcodes behorende bij de provincies Groningen, Friesland en Drenthe. Het aantal inwoners en het aantal vestigingen van bedrijven in deze provincies is weergegeven in onderstaande tabel. De provincies hebben samen ongeveer 1,7 miljoen inwoners en meer dan vestigingen van bedrijven. Alle aanvragen door organisaties, bedrijven en personen uit dit gebied waarvan de vestigingsplaats van de aanvrager behoort tot één van de drie noordelijke provincies worden in beschouwing genomen. De vestigingsplaats van de aanvrager hoeft echter niet gelijk te zijn aan de plaats waar de R&D-activiteiten daadwerkelijk hebben plaatsgevonden. Een Fries bedrijf kan bijvoorbeeld een R&D afdeling in Overijssel hebben waar daadwerkelijk de innovatie heeft plaatsgevonden. Andersom kan ook. Research kan plaatsvinden in Groningen terwijl de daaruit voortkomende octrooien worden aangevraagd op naam van het moederbedrijf in bijvoorbeeld Amsterdam of Eindhoven. Daarnaast kan er door bedrijven en/of instellingen contractresearch plaatsvinden. De octrooien hoeven dan niet op naam te komen staan van het bedrijf dat research verricht maar komen op naam van de opdrachtgever. In dit onderzoek wordt hiermee geen rekening gehouden. Nederland Noord Nederland Groningen Friesland Drenthe Aantal inwoners Aantal vestigingen van bedrijven Tabel 1 Het aantal inwoners en vestigingen van bedrijven in Noord Nederland ( 1 januari 2008; bron CBS Statline) 8 NOORD NEDERLAND

9 2. Octrooiaanvragen in Noord Nederland In de periode zijn bijna octrooiaanvragen ingediend vanuit Noord Nederland bij het EOB of OCNL (of beide). In totaal zijn er in deze periode door Nederlandse aanvragers meer dan aanvragen ingediend bij het EOB en OCNL. Bijna 3 procent van de Nederlandse aanvragen is dus afkomstig uit Noord Nederland. Gelet op het feit dat meer dan 10 procent van de bevolking in Noord Nederland woont en ongeveer 10 procent van het Nederlandse bedrijfsleven hier gevestigd is, is dit beneden het landelijk gemiddelde. Bijna een derde (ongeveer ) van de Nederlandse aanvragen is afkomstig van Philips (Eindhoven). De prestatie van Nederland als totaal wordt dan ook sterk bepaald door de prestatie van één bedrijf, Philips. Wanneer de octrooiaanvragen van Philips niet worden meegeteld komt bijna 5 procent van de octrooiaanvragen uit het Noorden. Dit is nog steeds lager dan het landelijke gemiddelde. In tabel 2 staan een aantal parameters weergegeven die een beeld geven van de octrooiaanvraagactiviteit van Noord Nederland en de drie afzonderlijke provincies ten opzichte van heel Nederland. De parameters die in beschouwing worden genomen zijn: Aantal aanvragen per miljoen inwoners Aantal aanvragen per 1000 bedrijven Aantal aanvragen per miljoen euro aan R&D uitgaven door bedrijven en overheid. Aantal aanvragen per 1000 arbeidsjaren werkzaam in R&D Voor het samenstellen van de gegevens is gebruik gemaakt van CBS Statline. (zie bijlage 1). Voor de regionale data m.b.t. aantal aanvragen per miljoen euro aan R&D uitgaven door bedrijven en overheid en aantal aanvragen per 1000 arbeidsjaren werkzaam in R&D is gebruik gemaakt van CBSgegevens van 2003 (het meest recente jaar waarin alle gegevens volledig voorhanden zijn). Gelet op aantal inwoners en aantal bedrijven scoort Noord Nederland onder het landelijk gemiddelde. Van de 3 noordelijke provincies scoort Groningen het hoogst. Echter gelet op de uitgaven gedaan door bedrijven en overheid in R&D en gelet op het aantal werkzame personen in R&D (uitgedrukt in arbeidsjaren) in Noord Nederland valt de score van Noord Nederland mee. Met name Friesland scoort, rekening houdend met de lage uitgaven aan R&D en de geringe hoeveelheid arbeidsplaatsen in R&D in deze provincie, goed. In verhouding met Friesland en Drenthe heeft Groningen vanwege de aanwezigheid van de Rijksuniversiteit Groningen naar verhouding veel R&D capaciteit (zowel in R&D uitgaven als in R&D personeel). Er zijn in Groningen ongeveer 3 keer zoveel uitgaven aan R&D en 3 keer zoveel arbeidsjaren R&D als in Friesland of Drenthe (zie bijlage 1). Dit komt vanzelfsprekend door de aanwezigheid van de Rijksuniversiteit Groningen. Echter veel onderzoek gedaan op de Rijksuniversiteit Groningen is niet technologisch van aard en/of industrieel toepasbaar en kan dus ook niet worden omgezet in een octrooiaanvraag. Daarom scoort Groningen laag wanneer wordt gekeken naar het aantal aanvragen per miljoen euro aan R&D uitgaven door bedrijven en overheid en het aantal aanvragen per 1000 arbeidsjaren aan personeel werkzaam in R&D NOORD NEDERLAND 9

10 Nederland Nederland Noord Nederland Groningen Friesland Drenthe (incl Philips) (excl Philips) Aantal aanvragen per miljoen inwoners Aantal aanvragen per bedrijven Aantal aanvragen per 4,9 3,4 2,6 1,9 3,9 2,8 miljoen euro R&D uitgaven Aantal aanvragen per 1000 arbeidsjaren werkzaam in R&D Tabel 2: De octrooipositie van Noord Nederland: een aantal parameters. 10 NOORD NEDERLAND

11 3. Herkomst van octrooiaanvragen in Noord Nederland Aan de hand van werkgelegenheidsgegevens beschikbaar in onder meer het Handelsregister kunnen de Noord Nederlandse octrooiaanvragers worden ingedeeld in een viertal categorieën: Grootbedrijf (> 200 werknemers) Midden- en kleinbedrijf (< 200 werknemers) Particuliere aanvragers Overheid en onderzoeksinstituten (o.a. gemeenten, universiteiten en aan universiteiten gelieerde instellingen). Op grond van informatie uit diverse bronnen (onder andere Handelsregister en Internet) zijn alle Noord Nederlandse aanvragen ingedeeld om een beeld te krijgen van de herkomst van octrooiaanvragen in Noord Nederland. De resultaten staan in Tabel 2. Meer dan de helft (52,9%) van de aanvragen bij het Europees Octrooibureau (de zogenaamde EPaanvragen) uit Noord Nederland komt uit de provincie Groningen. Dit komt vooral door grote bedrijven en instituten als KPN, Rijksuniversiteit Groningen en Avebe. Bijna de helft (44,9%) van de aanvragen onder de Rijksoctrooiwet (ROW-aanvragen) uit Noord Nederland ingediend bij Octrooicentrum Nederland komt uit Friesland. Dit komt met name door het aandeel van het Friese MKB in deze aanvragen. Drenthe zorgt voor ongeveer een kwart van aanvragen van Noord Nederland. Het MKB en Particulieren zijn samen goed voor gemiddeld 66,3% van de aanvragen uit Noord Nederland (47,6% van de EP aanvragen en 91,0% van de ROW-aanvragen!). Gemiddeld in Nederland zit dit percentage op iets meer dan 30 procent inclusief de aanvragen van Philips en ongeveer 50 procent wanneer de aanvragen van Philips niet worden meegeteld. Aantal octrooiaanvragen Noord Nederland Groningen Friesland Drenthe (EP + ROW) EP ROW EP ROW EP ROW EP ROW Grootbedrijf 43,3% 8,3% 26,3% 0,9% 9,0% 4,2% 8,0% 3,2% MKB 42,5% 57,2% 17,2% 16,3% 13,9% 26,1% 11,4% 14,8% Particulieren 5,1% 33,8% 1,3% 9,4% 1,7% 14,6% 2,1% 9,8% Overheid en 9,1% 0,7% 8,1% 0,5% 0,4% 0,0% 0,6% 0,2% kennisinstellingen Totaal 100% 100% 52,9% 27.1% 25,0% 44,9% 22,1% 28,0% Tabel 3: De herkomst van octrooiaanvragen naar bedrijfsgrootte NOORD NEDERLAND 11

12 4. Sterke en zwakke punten van Noord Nederland Iedere regio heeft zijn eigen economische kenmerken. Zo staat Noord Nederland onder andere bekend als een gebied met veel activiteiten op het gebied van landbouw en voedingsmiddelen. Voor een deel zie je dat terug door de aanwezigheid van grote bedrijven als Friesland Brands en Avebe. Daarnaast zijn er rondom de universiteitsstad Groningen veel kennisintensieve bedrijven gevestigd. De vraag is of we dit ook terugzien wanneer we kijken naar de octrooiaanvragen in deze regio. Iedere octrooiaanvraag wordt ingedeeld aan de hand van één of meerdere technologieën waarop deze octrooiaanvraag betrekking heeft. Dit is de zogenaamde IPC-code (International Patent Classification; zie bijlage 2). 4.1 TECHNOLOGIEËN In deze paragraaf wordt gekeken waar de meeste R&D-intensiteit is. In welke technologiegebieden worden octrooien aangevraagd in Noord Nederland? Dit wordt vervolgens afgezet tegen de landelijke verdeling. Zo wordt een beeld verkregen van de sterke en de zwakke technologiegebieden in Noord Nederland. Aan de hand van de Fraunhofer/OST/INPI-tabel wordt iedere octrooiaanvraag aan de hand van de. IPC-codes waarop de aanvraag betrekking heeft toegekend aan één of meerdere sectoren: I. Elektriciteit en elektronica II. III. IV. Instrumenten Chemie en materialen Farmacie en biotechnologie V. Industriële processen VI. VII. Werktuigbouw en machines Consumentenproducten, bouw en mijnbouw Bij de vergelijking met de sterke punten van Nederland is niet alleen de situatie bekeken waarbij de aanvragen van Philips wel zijn meegenomen, maar ook is de situatie zonder de octrooiaanvragen van Philips bekeken aangezien Philips verantwoordelijk is voor een derde van de Nederlandse octrooiaanvragen. Hierdoor ontstaat er voor Nederland met name in de sector Elektriciteit en elektronica een vertekend beeld. In tabel 4 staat het resultaat weergegeven voor Noord Nederland in zijn totaal. In de tabel in bijlage 3 staan alle resultaten gedetailleerd voor alle noordelijke provincies weergegeven. Om de sterke en zwakke punten van elke noordelijke provincie nog duidelijker naar voren te brengen is voor de 7 technologiegebieden in zogenaamde spindiagrammen aangegeven of de betreffende provincie slechter of beter dan het gemiddelde van Nederland scoort. Dit gebeurt aan de hand van de specialisatie-index. Een specialisatie-index groter dan 1 geeft aan dat er meer dan gemiddeld aanvragen voor betreffende technologieën worden ingediend. Een waarde kleiner dan 1 betekent dat juist minder octrooien dan gemiddeld worden aangevraagd in het betreffende technologiegebied. Hierbij is zowel gekeken naar de situatie inclusief als exclusief de octrooiaanvragen van Philips De resultaten staan in figuur 1. Technologiegebieden waarin Noord Nederland boven het Nederlands gemiddelde scoort zijn: Farmacie en biotechnologie, met name landbouw- en voedingsmiddelen; een sterk punt van deze regio. Dit komt o.a. door de vele octrooiaanvragen van Friesland Brands en Avebe Werktuigbouw en machines; een aantal bedrijven zijn hierin actief, o.a. Batavus B.V. (Heerenveen) en Bries Water- en Energiebesparing (Roden). Consumentenproducten, bouw en mijnbouw; een aantal bedrijven zijn hierin actief, o.a. Neopost (Drachten) en K.I.G. (Heerenveen). Zwakke technologiegebieden zijn: Elektriciteit en elektronica Instrumenten Chemie en Materialen 12 NOORD NEDERLAND

13 Technologieveld % van totaal Nederland Nrd Nederland Met Philips Zonder Philips I. Elektriciteit en elektronica 16,0 35,9 18,9 1. Elektrische apparatuur en productie van electronica 1,9 5,8 3,4 2. Audiovisuele technologie 1,2 11,4 3,5 3. Telecommunicatie 7,8 7,4 4,8 4. ICT 4,6 8,5 4,7 5. Halfgeleiders 0,4 2,8 2,4 II. Instrumenten 9,6 14,3 12,4 6. Optica 1,0 4,2 3,8 7. Apparatuur voor analyse, meten en besturing 5,3 5,8 5,1 8. Medische appartuur 3,3 3,8 3,2 9. Nucleaire technologie 0,0 0,5 0,2 III. Chemie en materialen 5,5 9,7 13,5 10. Organische Chemie 1,4 2,3 3,3 11. Macromoleculaire chemie, polymeren 2,0 3,0 4,2 12. Basischemie 0,9 2,7 3,6 13. Oppervlakte behandeling, coating 0,5 0,8 1,1 14. Materialen en matallurgie 0,7 0,9 1,2 IV. Farmacie en Biotechnologie 11,8 6,8 9,7 15. Biotechnologie 2,1 1,8 2,5 16. Farmacie en cosmetica 3,4 2,9 4,1 17. Landbouw en Voedingsmiddelen 6,3 2,1 3,0 V. Industriële processen 14,4 9,3 13,0 18. Overige technologische processen 2,9 2,5 3,4 19. Hanteren en drukken 2,8 1,4 1,9 20. Machines v.d. landbouw en voedingsindustrie 4,7 3,2 4,6 21. Bewerken van materialen 2,3 1,7 2,3 22. Milieu en vervuiling 1,7 0,5 0,7 VI. Werktuigbouw en machines 16,7 8,3 11,6 23. Mechanisch gereedschap 1,6 1,0 1,4 24. Machines, pompen, turbines 0,9 0,7 1,1 25. Thermische processen en apparaten 5,0 1,4 2,0 26. Hydrauliek, pneumatiek, onderdelen, isolatie, etc. 2,5 1,6 2,2 27. Transport 6,8 3,3 4,7 28. Ruimtevaarttechnologie, wapens 0,0 0,1 0,1 VII. Consumentenproducten, bouw, mijnbouw 18,8 11,2 14,8 29. Consumenten producten en -apparatuur 8,1 5,4 6,5 30. Werktuigbouw, bouw en mijnbouw 10,7 5,8 8,2 VIII. Overig - niet toegedeeld 7,2 4,5 6,2 31. Niet toegedeeld 7,2 4,5 6,2 Tabel 4:Technologiegebieden: Noord Nederland vergeleken met Nederland (met en zonder Philips) NOORD NEDERLAND 13

14 Specialisatie-index Noord NL t.o.v. Nederland (incl. octrooiaanvragen Philips) Specialisatie-index Noord NL t.o.v. Nederland (excl. octrooiaanvragen Philips) I. Elektriciteit en elektronica 3 VII. Consumentenproducten, bouw, mijnbouw 2 II. Instrumenten 1 VI. Werktuigbouw en machines 0 III. Chemie en materialen I. Elektriciteit en elektronica 1,5 VII. Consumentenproducten, bouw, mijnbouw 1 II. Instrumenten 0,5 VI. Werktuigbouw en machines 0 III. Chemie en materialen V. Industriële processen IV. Farmacie en Biotechnologie V. Industriële processen IV. Farmacie en Biotechnologie Specialisatie-index Groningen t.o.v. Nederland (incl. octrooiaanvragen Philips) Specialisatie-index Groningen t.o.v. Nederland (excl. octrooiaanvragen Philips) I. Elektriciteit en elektronica 2 VII. Consumentenproducten, bouw, 1,5 II. Instrumenten mijnbouw 1 VI. Werktuigbouw en machines 0,5 0 III. Chemie en materialen I. Elektriciteit en elektronica 2 VII. Consumentenproducten, bouw, 1,5 II. Instrumenten mijnbouw 1 VI. Werktuigbouw en machines 0,5 0 III. Chemie en materialen V. Industriële processen IV. Farmacie en Biotechnologie V. Industriële processen IV. Farmacie en Biotechnologie Specialisatie-index Friesland t.o.v. Nederland (incl. octrooiaanvragen Philips) Specialisatie-index Friesland t.o.v. Nederland (excl. octrooiaanvragen Philips) I. Elektriciteit en elektronica 3 VII. Consumentenproducten, bouw, mijnbouw 2 II. Instrumenten 1 VI. Werktuigbouw en machines 0 III. Chemie en materialen I. Elektriciteit en elektronica 2 VII. Consumentenproducten, bouw, 1,5 II. Instrumenten mijnbouw 1 VI. Werktuigbouw en machines 0,5 0 III. Chemie en materialen V. Industriële processen IV. Farmacie en Biotechnologie V. Industriële processen IV. Farmacie en Biotechnologie Specialisatie-index Drenthe t.o.v. Nederland (incl. octrooiaanvragen Philips) Specialisatie-index Drenthe t.o.v. Nederland (excl. octrooiaanvragen Philips) I. Elektriciteit en elektronica 3 VII. Consumentenproducten, bouw, mijnbouw 2 II. Instrumenten 1 VI. Werktuigbouw en machines 0 III. Chemie en materialen I. Elektriciteit en elektronica 3 VII. Consumentenproducten, bouw, mijnbouw 2 II. Instrumenten 1 VI. Werktuigbouw en machines 0 III. Chemie en materialen V. Industriële processen IV. Farmacie en Biotechnologie V. Industriële processen IV. Farmacie en Biotechnologie Figuur 1 Specialisatie-index Noord Nederland en noordelijke provincies ten opzichte van Nederland (inclusief en exclusief Philips) 14 NOORD NEDERLAND

15 In bovenstaande figuren staat voor elke noordelijke provincie weergegeven hoe deze provincie scoort voor een technologiegebied ten opzicht van het Nederlandse gemiddelde (inclusief of exclusief de octrooiaanvragen van Philips). Een specialisatieindex groter dan 1 geeft aan dat er meer dan gemiddeld aanvragen voor betreffende technologieën worden ingediend. Een waarde kleiner dan 1 betekent dat juist minder octrooien dan gemiddeld worden aangevraagd in het betreffende technologiegebied. De sterke punten per provincie zijn als volgt: Groningen: Elektriciteit en elektronica. Groningen scoort (als uitzondering in Noord Nederland) goed op dit gebied wanneer de octrooiaanvragen van Philips niet worden meegeteld. Dit komt door de vele aanvragen van KPN in de periode voor Landbouw en voedingsmiddelen, biotechnologie; vooral vanwege de octrooiaanvragen die Avebe in de beschouwde periode vanuit Veendam heeft gedaan. Friesland: Industriële Processen, met name machines v.d. landbouw en voedingsindustrie en milieutechniek. Traditioneel een sterk punt van deze provincie door bedrijven als Friesland Brands (Leeuwarden), Paques (Balk) en Lankhorst (Sneek) Consumentenproducten, bouw, mijnbouw. Onder andere K.I.G. (Heerenveen) en Neopost (Drachten) vragen actief octrooien aan in dit gebied Werktuigbouw en Machines, m.n.transport Onder andere Batavus (Heerenveen) is hierin actief. Drenthe: Landbouw en voedingsmiddelen Friesland Brands vraagt vanuit Meppel zeer veel octrooien aan. Ind. Processen, met name machines v.d. landbouw en voedingsindustrie en milieutechniek. Ook in deze provincie traditioneel een sterk punt van deze provincie door bedrijven als Friesland Brands (Meppel). Werktuigbouw en machines, m.n. thermische processen G.J. de Wit (Bries Water- en Energiebesparing, Roden) heeft bij Octrooicentrum Nederland veel aanvragen ingediend op het gebied van energiebesparing in de warmtetechniek. NOORD NEDERLAND 15

16 4.2 HERKOMST Gekeken is welke bedrijven en instellingen het meest actief octrooien hebben aangevraagd in de periode Hieronder staat per provincie een top 5 weergegeven voor deze periode. Het aantal octrooiaanvragen ingediend bij het EOB of OCNL staat tussen haakjes achter het bedrijf/instituut weergegeven. Mocht voor één vinding een aanvraag zijn ingediend bij zowel het EOB als OCNL dan wordt deze slechts één keer meegerekend. KPN staat met een straatlengte voorsprong bovenaan in de lijst van aanvragers. Vanaf 2005 worden al hun aanvragen echter vanuit hun kantoor in Den Haag gedaan. Nummer twee is Friesland Brands. Zij doen zowel aanvragen bij Europees Octrooibureau als Octrooicentrum Nederland vanuit hun vestigingen in Meppel (Drenthe) als in Leeuwarden (Friesland). De top drie wordt afgesloten door de Rijksuniversiteit Groningen (RUG)en hieraan gelieerd Applied Nanosystems B.V., beide gevestigd te Groningen Top 5 aanvragers Groningen 1. Koninklijke KPN N.V. (Groningen): Applied NanoSystems B.V. (Groningen): Rijksuniversiteit Groningen (Groningen): AMO Groningen B.V. (Groningen): Coöperatieve Avebe U.A. (Veendam): 21 Top 5 aanvragers Friesland 1. Friesland Brands B.V. (Leeuwarden): Lankhorst B.V. (Sneek): Paques B.V. (Balk): Neopost Industrie B.V. (Drachten): Batavus B.V. (Heerenveen): 11 Top 5 aanvragers Drenthe 1. Friesland Brands B.V. (Meppel): G.J. de Wit/Bries Water- en Energiebesparing (Roden): Bümach Engineering International B.V. (Emmen): Biotempt B.V. (Koekange): 8 5. Swedish Match Lighters B.V. (Assen): 8 16 NOORD NEDERLAND

17 5. Conclusies 5.1 NOORD NEDERLAND EN OCTROOIAANVRAGEN Noord Nederland vraagt gelet op het aantal inwoners en het aantal bedrijven in deze regio weinig octrooien aan vergeleken met het gemiddelde van Nederland. Het aantal aanvragen valt echter mee wanneer we rekening houden met de geringe hoeveelheid R&D uitgaven en het aantal arbeidsjaren in R&D in deze regio. Dan scoort Noord Nederland ongeveer 75 procent van het landelijk gemiddelde. Van de drie Noordelijke provincies scoort Groningen qua aantal aanvragen het hoogst. Meer dan de helft van de Europese aanvragen (52,9%) uit Noord Nederland komt uit de provincie Groningen. Dit komt vooral door grote bedrijven en instituten als KPN, RUG en Avebe. Met name Friesland scoort, rekening houdend met de lage uitgaven aan R&D en de geringe hoeveelheid arbeidplaatsen werkzaam in R&D in deze provincie, goed. Hetzelfde geldt (in iets mindere mate) voor Drenthe. Bijna de helft van de aanvragen (44,9%) onder de Rijksoctrooiwet (ROW) uit Noord Nederland komt uit Friesland. Dit komt met name door het aandeel van het Friese MKB. Het MKB en Particulieren zijn samen goed voor gemiddeld 66,3% van de aanvragen uit Noord Nederland (47,6% van de Europese aanvragen en 91,0% van de ROW-aanvragen!). 5.2 WAT ZIJN DE STERKE EN ZWAKKE PUNTEN VAN NOORD NEDERLAND? Technologiegebieden waarin Noord Nederland boven het Nederlands gemiddelde scoort zijn: Farmacie en biotechnologie, met name landbouw- en voedingsmiddelen; een sterk punt van deze regio. Dit komt o.a. door de vele octrooiaanvragen van Friesland Brands en Avebe Werktuigbouw en machines; een aantal bedrijven zijn hierin actief, o.a. Batavus B.V. (Heerenveen) en Bries Water- en Energiebesparing (Roden). Consumentenproducten, bouw en mijnbouw; een aantal bedrijven zijn hierin actief, o.a. Neopost (Drachten) en K.I.G. (Heerenveen). Relatief ondervertegenwoordigd qua octrooiaanvragen zijn: Elektriciteit en elektronica Instrumenten Chemie en Materialen NOORD NEDERLAND 17

18 Bijlagen 1. BEDRIJFSECONOMISCHE DATA R&D uitgaven en R&D arbeidsjaren regionaal: Regio s Bron: CBS Onder werp Onder werp Verrichte R&D uitgaven eigen personeel Uitgaven totaal Verrichte R&D uitgaven eigen personeel Door bedrijven Verrichte R&D uitgaven eigen personeel Door universiteiten Verrichte R&D uitgaven eigen personeel Door researchinst Arbeidsjaren eigen R&D personeel Arbeidsjaren totaal Arbeidsjaren eigen R&D personeel Bij bedrijven >= 10 werkzame personen Arbeidsjaren eigen R&D personeel Bij universiteiten >= 10 werkz. personen Jaar mln euro mln euro mln euro mln euro arbeidsjaren arbeidsjaren arbeidsjaren Arbeidsjrn eigen R&D personeel Bij res. Instell>= 10 werkz. personen arbeidsjare Nederland Nederland Nederland Nederland 2007* Noord Nederland Noord Nederland Noord Nederland Noord Nederland 2007* Groningen Groningen Groningen Groningen 2007* Friesland Friesland Friesland Friesland 2007* x Drenthe Drenthe Drenthe Drenthe 2007*. 90. x * : voorlopige cijfers Centraal Bureau voor de Statistiek, Den Haag/Heerlen n 18 NOORD NEDERLAND

19 2. GEBRUIKTE AFKORTINGEN Afkorting DPMA ECLA EOB EP EP-route IPC OCNL PCT PCT-route USPTO WIPO WO Verklaring Deutches Patent- und Markenamt, een organisatie voor registratie van IE in Duitsland. European CLAssification system. Classificatie systeem dat door het EOB wordt gebruikt om octrooiaanvragen te classificeren. Europees Octrooi Bureau, een regionaal bureau dat de octrooiverlening afhandelt voor de landen aangesloten bij het Europees Octrooi Verdrag (EOV) Bij het EOB ingediende aanvragen krijgen een nummer EPxxxxxxx en worden daarom ook wel aangeduid EP-aanvragen. Route die octrooiaanvragen volgen die bij het EOB worden ingediend. International Patent Classification Taalonafhankelijk classificatie systeem dat internationaal wordt gebruikt om octrooiaanvragen naar technologiegebied te classificeren. Octrooicentrum Nederland Patent Cooperation Treaty, een verdrag waarbij een groot aantal landen is aangesloten. Octrooien kunnen bij de WIPO worden ingediend. Na indiening gaan de octrooien de regionale- of nationale fase in. Route die octrooiaanvragen volgen die via de WIPO onder het PCT-verdrag worden ingediend. United States Patents and Trademark Office, een organisatie voor registratie van IE in de Verenigde Staten. World Intellectual Property Organisation, onderdeel van de Verenigde Naties, gevestigde in Génève, dat zich bezighoudt met IE. Aanvragen die worden ingediend via de PCT-route krijgen als nummer WOxxxxxx. Om die reden worden ze ook wel WO-aanvragen genoemd. NOORD NEDERLAND 19

20 3. FRAUNHOFER/OST/INPI-TABEL PROVINCIES NOORD NEDERLAND Technologieveld Nederland Provincie Incl. Philips Excl. Philips Noord Nederland GR FR DR I. Elektriciteit en elektronica 35,9 18,9 16,0 28,6 5,9 8,2 1. Elektrische apparatuur en productie van electronica 5,8 3,4 1,9 2,0 1,6 2,1 2. Audiovisuele technologie 11,4 3,5 1,2 1,6 1,2 0,4 3. Telecommunicatie 7,4 4,8 7,8 15,9 1,0 3,5 4. ICT 8,5 4,7 4,6 8,7 2,0 1,3 5. Halfgeleiders 2,8 2,4 0,4 0,3 0,2 0,9 II. Instrumenten 14,3 12,4 9,6 15,2 4,1 7,7 6. Optica 4,2 3,8 1,0 2,1 0,0 0,3 7. Apparatuur voor analyse, meten en besturing 5,8 5,1 5,3 6,6 3,0 6,2 8. Medische apparatuur 3,8 3,2 3,3 6,4 1,1 1,1 9. Nucleaire technologie 0,5 0,2 0,0 0,1 0,0 0,0 III. Chemie en materialen 9,7 13,5 5,5 8,5 4,4 2,1 10. Organische Chemie 2,3 3,3 1,4 3,1 0,1 0,5 11. Macromoleculaire chemie, polymeren 3,0 4,2 2,0 4,0 0,8 0,0 12. Basischemie 2,7 3,6 0,9 0,8 1,1 0,9 13. Oppervlakte behandeling, coating 0,8 1,1 0,5 0,3 1,0 0,3 14. Materialen en metallurgie 0,9 1,2 0,7 0,2 1,4 0,4 IV. Farmacie en Biotechnologie 6,8 9,7 11,8 13,0 6,7 16,5 15. Biotechnologie 1,8 2,5 2,1 3,9 0,5 1,0 16. Farmacie en cosmetica 2,9 4,1 3,4 5,8 0,4 3,5 17. Landbouw en Voedingsmiddelen 2,1 3,0 6,3 3,3 5,8 11,9 V. Industriële processen 9,3 13,0 14,4 6,2 23,7 16,0 18. Overige technologische processen 2,5 3,4 2,9 1,3 4,4 3,5 19. Hanteren en drukken 1,4 1,9 2,8 0,9 6,0 1,6 20. Machines v.d. landbouw en voedingsindustrie 3,2 4,6 4,7 1,9 7,0 6,6 21. Bewerken van materialen 1,7 2,3 2,3 1,0 3,2 3,3 22. Milieu en vervuiling 0,5 0,7 1,7 1,0 3,1 1,0 VI. Werktuigbouw en machines 8,3 11,6 16,7 10,4 19,0 24,3 23. Mechanisch gereedschap 1,0 1,4 1,6 1,5 1,2 2,3 24. Machines, pompen, turbines 0,7 1,1 0,9 0,2 1,7 0,9 25. Thermische processen en apparaten 1,4 2,0 5,0 3,1 3,7 9,8 26. Hydrauliek, pneumatiek, onderdelen, isolatie, etc. 1,6 2,2 2,5 1,1 2,3 4,9 27. Transport 3,3 4,7 6,8 4,4 10,1 6,4 28. Ruimtevaarttechnologie, wapens 0,1 0,1 0,0 0,1 0,0 0,0 VII. Consumentenproducten, bouw, mijnbouw 11,2 14,8 18,8 14,6 25,4 16,8 29. Consumenten producten en -apparatuur 5,4 6,5 8,1 5,6 12,1 6,8 30. Werktuigbouw, bouw en mijnbouw 5,8 8,2 10,7 9,0 13,2 10,0 VIII. Overig - niet toegedeeld 4,5 6,2 7,2 3,5 10,9 8,5 31. Niet toegedeeld 4,5 6,2 7,2 3,5 10,9 8,5 20 NOORD NEDERLAND

21 NOORD NEDERLAND 21

Octrooiaanvragen uit Limburg OCTROOICENTRUM NEDERLAND

Octrooiaanvragen uit Limburg OCTROOICENTRUM NEDERLAND Octrooiaanvragen uit Limburg OCTROOICENTRUM NEDERLAND Datum: 24 september 2009 Auteur: Drs. M. (Marcel) Seip 2 LIMBURG Samenvatting Doel van dit onderzoek is de innovatie zichtbaar in octrooiaanvragen

Nadere informatie

Octrooien in Nederland

Octrooien in Nederland Octrooien in Nederland Analyse van de innovatiekracht in regio s, sectoren en grootteklassen eim Dit onderzoek is gefinancierd door de Kamer van Koophandel en het Programmaonderzoek MKB en ondernemerschap,

Nadere informatie

1.1 Inleiding 5 1.2 Octrooidata: een resultaatvorm van innovatie 5 1.3 Doel van het onderzoek 6 1.4 Werkwijze 6. 2 Octrooischets Noordwest-Holland 9

1.1 Inleiding 5 1.2 Octrooidata: een resultaatvorm van innovatie 5 1.3 Doel van het onderzoek 6 1.4 Werkwijze 6. 2 Octrooischets Noordwest-Holland 9 Dit onderzoek is gefinancierd door het programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap, KvK Noordwest-Holland en tien andere regionale KvK's. Het onderzoek is uitgevoerd door EIM in samenwerking NL Octrooicentrum.

Nadere informatie

Octrooien. in KvK Limburg. Regionale analyse naar innovatiekracht. eim/nl octrooicentrum

Octrooien. in KvK Limburg. Regionale analyse naar innovatiekracht. eim/nl octrooicentrum Octrooien in KvK Limburg Regionale analyse naar innovatiekracht eim/nl octrooicentrum Dit onderzoek is gefinancierd door 11 regionale KvK s en Programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap en is uitgevoerd

Nadere informatie

Octrooien in Oost-Nederland

Octrooien in Oost-Nederland Octrooien in Oost-Nederland Regionale analyse naar innovatiekracht drs. J. Snoei drs. R. van der Poel drs. M. Seip Zoetermeer, april 2010 Dit onderzoek is gefinancierd door het programmaonderzoek MKB en

Nadere informatie

Octrooien in Gooi-, Eem- en. Flevoland. Regionale analyse naar innovatiekracht

Octrooien in Gooi-, Eem- en. Flevoland. Regionale analyse naar innovatiekracht Octrooien in Gooi-, Eem- en Flevoland Regionale analyse naar innovatiekracht drs. R. van der Poel drs. M. Seip Contactpersoon KvK Gooi-, Eem- en Flevoland: mevr. M. Schokker Zoetermeer, april 2010 Dit

Nadere informatie

Holografie en holografische opslagmedia Een quick scan in het kader van het Fotonica-evenement 2008

Holografie en holografische opslagmedia Een quick scan in het kader van het Fotonica-evenement 2008 Holografie en holografische opslagmedia Een quick scan in het kader van het Fotonica-evenement 2008 Auteur: Drs. M. (Marcel) Seip 2 FOTONICA Samenvatting Door Octrooicentrum Nederland is voor het Fotonica

Nadere informatie

Vernieuwend ondernemen

Vernieuwend ondernemen Vernieuwend ondernemen in De herkomst van octrooien in beeld octrooien in midden-nederland * april 2009 Auteurs: Marcel Seip (Octrooicentrum Nederland), Robert van der Poel (Kamer van Koophandel ) Ontwerp

Nadere informatie

FOCUS op speur- en ontwikkelingswerk

FOCUS op speur- en ontwikkelingswerk FOCUS op speur- en ontwikkelingswerk Het gebruik van de WBSO in 25 in opdracht van FOCUS op speur- en ontwikkelingswerk Het gebruik van de WBSO in 25 Inhoud Inleiding 3 Effect WBSO 4 Toegekende aanvragen

Nadere informatie

FOCUS op speur- en ontwikkelingswerk Het gebruik van de WBSO in 2008

FOCUS op speur- en ontwikkelingswerk Het gebruik van de WBSO in 2008 FOCUS op speur- en ontwikkelingswerk Het gebruik van de WBSO in 2008 in opdracht van SenterNovem Zwolle Dokter van Deenweg 108 Postbus 10073 8000 GB Zwolle Telefoon 038 455 35 53 Telefax 038 454 02 25

Nadere informatie

Grond- Weg- en Waterbouw: Vaarweginrichting

Grond- Weg- en Waterbouw: Vaarweginrichting Grond- Weg- en Waterbouw: Vaarweginrichting Kennisvelden binnen DVS Opdrachtgever RIJKSWATERSTAAT AUTEUR : T.J. STOOP DATUM : 9 SEPTEMBER 2008 2 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 3 1. Inleiding 5 2. Internationale

Nadere informatie

www.cwtsbv.nl Page 2 18 november 2014 CWTS B.V. Centre for Science and Technology Studies, Leiden University

www.cwtsbv.nl Page 2 18 november 2014 CWTS B.V. Centre for Science and Technology Studies, Leiden University REPORT Onderzoek naar unieke uitvindingen zoals beschreven in octrooifamilies gebaseerd op onderzoek van TO2-instituten en hun medewerkers in de periode 2001-2010 www.cwtsbv.nl Page 2 18 november 2014

Nadere informatie

Intellectueel eigendom topsectoren Octrooien, merken en modellen in de topsectoren naar provincie

Intellectueel eigendom topsectoren Octrooien, merken en modellen in de topsectoren naar provincie Intellectueel eigendom topsectoren Octrooien, merken en modellen in de topsectoren naar provincie drs. J. Snoei (Panteia) drs. B. van der Linden (Panteia) drs. M. Seip (Agentschap NL/NL Octrooicentrum)

Nadere informatie

Regiobericht 1.0 Noord

Regiobericht 1.0 Noord Economie, innovatie, werk en inkomen 1 Kenmerken van het landsdeel Het landsdeel Noord bestaat uit de provincies Groningen, Friesland en Drenthe. De provincies werken samen in het Samenwerkingsverband

Nadere informatie

Octrooien. in KvK regio Brabant. Regionale analyse naar innovatiekracht. eim/nl octrooicentrum

Octrooien. in KvK regio Brabant. Regionale analyse naar innovatiekracht. eim/nl octrooicentrum Octrooien in KvK regio Brabant Regionale analyse naar innovatiekracht eim/nl octrooicentrum Dit onderzoek is gefinancierd door 11 regionale KvK s en Programmaonderzoek MKB en ondernemerschap, en is uitgevoerd

Nadere informatie

Innovatiekracht in Gelderland en Overijssel

Innovatiekracht in Gelderland en Overijssel Innovatiekracht in Gelderland en Overijssel Resultaten van een Regioscan in de provincies Gelderland en Overijssel Maarten van Leeuwen Oscar Oudega Koen Septer Maart 2016 Opbouw analyse Vraagstelling en

Nadere informatie

Het belang van het MKB

Het belang van het MKB MKB Regio Top 40 Themabericht Rogier Aalders De nieuwe MKB Regio Top 40 is uit. Zoals u van ons gewend bent, rangschikken we daarin de veertig Nederlandse regio s op basis van de prestaties van het MKB

Nadere informatie

patent Landscaping: waardevolle analyses voor strategische informatie Auteur: Sanne Pfeifer

patent Landscaping: waardevolle analyses voor strategische informatie Auteur: Sanne Pfeifer patent Landscaping: waardevolle analyses voor strategische informatie Auteur: Sanne Pfeifer Octrooidatabases worden met het jaar completer. Het analyseren van de hierin aanwezige informatie, ook wel landscaping

Nadere informatie

Plantenveredeling: De sector vanuit octrooiperspectief. Als het gaat om octrooien

Plantenveredeling: De sector vanuit octrooiperspectief. Als het gaat om octrooien Plantenveredeling: De sector vanuit octrooiperspectief Als het gaat om octrooien Plantenveredeling: de sector vanuit octrooiperspectief Versie (publicatie) Definitief Plantenveredeling: de sector vanuit

Nadere informatie

CGM/141111-01 Octrooianalyse Nederlandse biotechnologiesector

CGM/141111-01 Octrooianalyse Nederlandse biotechnologiesector Aan de staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu Mevrouw W.J. Mansveld Postbus 20901 2500 EX Den Haag DATUM 11 november 2014 KENMERK ONDERWERP CGM/141111-01 Octrooianalyse Nederlandse biotechnologiesector

Nadere informatie

Co-aanvragers bij internationale en interregionale samenwerking bij octrooiaanvragen

Co-aanvragers bij internationale en interregionale samenwerking bij octrooiaanvragen Co-aanvragers bij internationale en interregionale samenwerking bij octrooiaanvragen O Opdrachtgever: Ministerie van Economische Zaken. 05-10-2010 Definitief Colofon Auteurs Drs. M. Seip, T.J. Stoop marcel.seip@agentschapnl.nl,

Nadere informatie

Onderzoekmemorandum Innovatie en de Lissabonagenda

Onderzoekmemorandum Innovatie en de Lissabonagenda Onderzoekmemorandum Innovatie en de Lissabonagenda Inleiding Nederland werkt, net als de andere Europese landen aan de Lissabon-doelstellingen van de EU om te komen tot een dynamische en concurrerende

Nadere informatie

Bijlage 1: Gekozen regio s en hun sterke kanten. Meest innovatieve regio s

Bijlage 1: Gekozen regio s en hun sterke kanten. Meest innovatieve regio s Bijlage 1: Gekozen regio s en hun sterke kanten Meest innovatieve regio s Het Europese Innovatie Scoreboord op regionaal schaalniveau geeft in 2003 zes regio s aan als de leiders van Europa. Deze zijn

Nadere informatie

Persbericht. Groei vacatures ten einde. Centraal Bureau voor de Statistiek

Persbericht. Groei vacatures ten einde. Centraal Bureau voor de Statistiek Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB01-135 28 juni 2001 9.30 uur Groei vacatures ten einde De groei van het aantal vacatures is tot stilstand gekomen. Eind maart 2001 stonden er volgens het

Nadere informatie

M201013. Octrooien in het MKB. drs. R. van der Poel drs. M. Seip drs. J. Snoei

M201013. Octrooien in het MKB. drs. R. van der Poel drs. M. Seip drs. J. Snoei M201013 Octrooien in het MKB drs. R. van der Poel drs. M. Seip drs. J. Snoei Zoetermeer, 7 oktober 2010 Octrooien in het MKB MKB-bedrijven vragen minder vaak octrooien aan dan grote bedrijven. 94% van

Nadere informatie

Ondernemen met IP in de praktijk

Ondernemen met IP in de praktijk Ondernemen met IP in de praktijk Inhoud Wat is IE? Hoe werkt IE? o c t rooien m e rk e n m o d e llen a d v o c a t uu r Waarom IE beschermen? Alternatieven voor het beschermen van IE? Welke verschillende

Nadere informatie

Diversiteit in de Provinciale Staten

Diversiteit in de Provinciale Staten Onderzoek Diversiteit in de Provinciale Staten Het Huis voor democratie en rechtsstaat heeft na de verkiezingen van 2 maart 2011 de diversiteit in de nieuwe Provinciale Staten (PS) onderzocht. Het gaat

Nadere informatie

Octrooitoppers Topgebieden vanuit octrooiperspectief

Octrooitoppers Topgebieden vanuit octrooiperspectief Octrooitoppers Topgebieden vanuit octrooiperspectief Versie 1.1 Datum 1 juli 2011 Status Definitief Colofon Contactpersoon Auteurs Publieksvoorlichting T 088-602 60 00 nloctrooicentrum@agentschapnl.nl

Nadere informatie

Annex G Datasource Research and Development expenditures

Annex G Datasource Research and Development expenditures Annex G Datasource Research and Development expenditures To Manufacturing in the Netherlands: Annual Reports since 1950 This memorandum presents the datasource of the expenditures on R&D by manufacturing

Nadere informatie

Grond Weg- en Waterbouw: Waterbodemsanering en Baggeren

Grond Weg- en Waterbouw: Waterbodemsanering en Baggeren Grond Weg- en Waterbouw: Waterbodemsanering en Baggeren Kennisvelden binnen de WaterDienst Opdrachtgever RIJKSWATERSTAAT AUTEUR : T.J. STOOP DATUM : 1 JULI 2008 1 2 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 3 1. Inleiding

Nadere informatie

2. voorbeeld beleidsartikel

2. voorbeeld beleidsartikel Artikel Algemene doelstelling Rol en verantwoordelijkheid minister Beleidsartikel 3. Innovatie (van het fictieve Ministerie van Groei en Geluk) Een relatief sterke positie van Nederland in de EU op het

Nadere informatie

Grond- Weg- en Waterbouw: Kwaliteit oppervlaktewater

Grond- Weg- en Waterbouw: Kwaliteit oppervlaktewater Grond- Weg- en Waterbouw: Kwaliteit oppervlaktewater Kennisvelden binnen de WaterDienst Opdrachtgever RIJKSWATERSTAAT AUTEUR : T.J. STOOP DATUM : 25 SEPTEMBER 2008 2 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 3 1. Inleiding

Nadere informatie

KANTOREN NOORD-NEDERLAND Drenthe, Friesland en Groningen

KANTOREN NOORD-NEDERLAND Drenthe, Friesland en Groningen Landelijke marktontwikkelingen Mede dankzij enkele grote transacties in diverse steden bereikte de opname van kantoorruimte de eerste maanden van 2012 een (onverwacht) hoog niveau. Deze goede start zette

Nadere informatie

FOCUS op speur- en ontwikkelingswerk Het gebruik van de WBSO in 2007

FOCUS op speur- en ontwikkelingswerk Het gebruik van de WBSO in 2007 FOCUS op speur- en ontwikkelingswerk Het gebruik van de WBSO in 27 in opdracht van FOCUS op speur- en ontwikkelingswerk Het gebruik van de WBSO in 27 Inhoud Inleiding 4 Gebruik van de WBSO 6 Evaluatie

Nadere informatie

Stock picking in bange tijden: Innovatie als keuze criterium

Stock picking in bange tijden: Innovatie als keuze criterium Stock picking in bange tijden: Innovatie als keuze criterium 1. In de huidige aandelenmarkten lijkt het onmogelijk om grote volatiliteit te vermijden en een gezonde performance met een beheerst risico

Nadere informatie

Financiering in het MKB

Financiering in het MKB M201004 Financiering in het MKB Onderzoek naar de financieringsbehoefte per provincie Johan Snoei Abdelfatah Ichou Zoetermeer, maart 2010 Financiering in het MKB Financieringsbehoefte in het MKB verschilt

Nadere informatie

Beleidsevaluatie Intellectueel Eigendomsbeleid

Beleidsevaluatie Intellectueel Eigendomsbeleid Beleidsevaluatie Intellectueel Eigendomsbeleid Vragenlijst en uitkomsten enquête Opdrachtgever: Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie Rotterdam, april 2012 Beleidsevaluatie Intellectueel

Nadere informatie

besluiten: vast te stellen de Subsidieregeling Mkb innovatiestimulering regio en topsectoren Noord- Nederland 2016 luidende als volgt:

besluiten: vast te stellen de Subsidieregeling Mkb innovatiestimulering regio en topsectoren Noord- Nederland 2016 luidende als volgt: Regeling van 26 april 2016 houdende regels betreffende de subsidiëring van activiteiten op het terrein van innovaties in het midden- en kleinbedrijf in de provincies Drenthe, Fryslân, Groningen. Gedeputeerde

Nadere informatie

Gemeentelijke Duurzaamheidsindex GDI-2014 Data voor alle 12 provincies

Gemeentelijke Duurzaamheidsindex GDI-2014 Data voor alle 12 provincies Gemeentelijke Duurzaamheidsindex GDI-2014 Data voor alle 12 provincies Stichting Duurzame Samenleving www.gdindex.nl info@gdindex.nl 0317-750645 1 De GDI omvat de 3 dimensies van duurzaamheid: Mens & Maatschappij,

Nadere informatie

Industriële innovatie, deel I: Ontwikkelingen tot en met

Industriële innovatie, deel I: Ontwikkelingen tot en met Industriële innovatie, deel I: Ontwikkelingen tot en met 1999 1 Gerhard Meinen 2 Hoeveel geld geven bedrijven in de industrie uit aan onderzoek en ontwikkeling? Hoe verhoudt dit bedrag zich tot dat van

Nadere informatie

Leasingmarkt in Nederland Marktcijfers 2014

Leasingmarkt in Nederland Marktcijfers 2014 Leasingmarkt in Nederland Marktcijfers 2014 Nederlandse Vereniging van Leasemaatschappijen NVL Samengesteld door: Peter-Jan Bentein, Secretaris 31 maart 2015 Versie 1.0 (Leden) Productievolume Productievolume

Nadere informatie

Gesubsidieerd zaken doen in Duitsland. Effecten van NIOF subsidies en een nadere analyse van het vermarkten van producten binnen dat kader

Gesubsidieerd zaken doen in Duitsland. Effecten van NIOF subsidies en een nadere analyse van het vermarkten van producten binnen dat kader Gesubsidieerd zaken doen in Duitsland Effecten van NIOF subsidies en een nadere analyse van het vermarkten van producten binnen dat kader Inhoudsopgave 1. Inleiding 3. Analyse 3 3. Inzicht in Noord-Nederlandse

Nadere informatie

Aandeel MKB in buitenlandse handel en investeringen

Aandeel MKB in buitenlandse handel en investeringen Rapport Aandeel MKB in buitenlandse handel en investeringen Drie afbakeningen van het MKB Oscar Lemmers Dit onderzoek werd uitgevoerd in opdracht van het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Er waren geen

Nadere informatie

High-Tech Automotive. Deelrapport 2: hoge temperatuur membraan brandstofcellen

High-Tech Automotive. Deelrapport 2: hoge temperatuur membraan brandstofcellen High-Tech Automotive Deelrapport 2: hoge temperatuur membraan brandstofcellen Opdrachtgever: Ministerie van Economische Zaken, dg O&I,, Projectdirectie Innovatieprogramma s Colofon Dit rapport is opgesteld

Nadere informatie

Werkgelegenheid in Westfriesland Augustus 2014

Werkgelegenheid in Westfriesland Augustus 2014 Werkgelegenheid in Westfriesland Augustus 2014 Colofon Uitgave I&O Research Van Dedemstraat 6c 1624 NN Hoorn Tel.nr. 0229-282555 Rapportnummer 2014-2042 Datum Augustus 2014 Opdrachtgever De Westfriese

Nadere informatie

Grond Weg- en Waterbouw: Geluidsmeting

Grond Weg- en Waterbouw: Geluidsmeting Grond Weg- en Waterbouw: Geluidsmeting Kennisvelden binnen de Bouwdienst Opdrachtgever RIJKSWATERSTAAT AUTEUR : P. OOMEN DATUM : 26 MAART 2009 2 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 3 Inleiding 4 1. Internationale

Nadere informatie

Doelstellingen Innovatie Monitor

Doelstellingen Innovatie Monitor Doelstellingen Innovatie Monitor Stimuleren en coördineren van academisch onderzoek naar Innovatie in Noord NL In kaart brengen van innovatie competenties van een brede groep van Noord Nederlandse MKB

Nadere informatie

Werkloosheid in juli verder gedaald

Werkloosheid in juli verder gedaald Persbericht PB14-051 21 augustus 2014 9:30 uur Werkloosheid in juli verder gedaald - De laatste maanden meer mensen aan het werk - Beroepsbevolking 100 duizend kleiner dan een jaar geleden - Aantal WW-uitkeringen

Nadere informatie

Auteurs: drs. R. van der Poel, drs. M. Seip, drs. J. Snoei

Auteurs: drs. R. van der Poel, drs. M. Seip, drs. J. Snoei Dit onderzoek is gefinancierd door 11 regionale KvK s en Programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap en is uitgevoerd door EIM in samenwerking met Agentschap NL divisie NL Octrooicentrum. Auteurs: drs. R.

Nadere informatie

Onderzoek Alumni Bètatechniek

Onderzoek Alumni Bètatechniek Onderzoek Alumni Bètatechniek 0 meting - Achtergrond Eén van de knelpunten op de Nederlandse arbeidsmarkt is een tekort aan technisch geschoolden. De Twentse situatie is hierin niet afwijkend. In de analyse

Nadere informatie

Duurzame Innovaties Introductie

Duurzame Innovaties Introductie Duurzame Innovaties Introductie Uitgave: Octrooicentrum Nederland, Cluster Kennisontsluiting en Beleidsinteractie (KOB) Auteur(s): Drs. N. (Niels) Tans Datum: december 2005 Status: Definitief (concept/

Nadere informatie

Grond Weg- en Waterbouw: Sluizen en stuwen

Grond Weg- en Waterbouw: Sluizen en stuwen Grond Weg- en Waterbouw: Sluizen en stuwen Kennisvelden binnen de Bouwdienst Opdrachtgever RIJKSWATERSTAAT AUTEUR : P. OOMEN DATUM : 15 JULI 2008 2 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 3 Inleiding 4 1. Internationale

Nadere informatie

Octrooien in Nederland. de staat van de technologische infrastructuur in de periode

Octrooien in Nederland. de staat van de technologische infrastructuur in de periode Octrooien in Nederland de staat van de technologische infrastructuur in de periode 2008-2012 Colofon Contactpersonen Drs. J.J. (Jos) Winnink Beleidsadviseur Rijksdienst voor Ondernemend Nederland Directie

Nadere informatie

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Overijssel. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Overijssel. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie Overijssel Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen Februari 2013 Centrale vraag in deze presentatie Welke investeringsagenda

Nadere informatie

Grond Weg- en Waterbouw: Weginrichting

Grond Weg- en Waterbouw: Weginrichting Grond Weg- en Waterbouw: Weginrichting Kennisvelden binnen de Dienst Verkeer & Scheepvaart Opdrachtgever RIJKSWATERSTAAT AUTEUR : P. OOMEN DATUM : 15 SEPTEMBER 2008 2 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 3 Inleiding

Nadere informatie

Snapshots van de regionale economie

Snapshots van de regionale economie Snapshots van de regionale economie Een Groene, Gezonde en Slimme Regio Provincie Utrecht Economische groei (%) bbp/brp, Provincie Utrecht en, 1996- Beroepsniveau banen (%), Provincie Utrecht en, 4 4 7%

Nadere informatie

Bijlagen hoofdstuk 8 Mobiliteit Lucas Harms

Bijlagen hoofdstuk 8 Mobiliteit Lucas Harms Thuis op het platteland. De leefsituatie van platteland en stad vergeleken. Anja Steenbekkers, Carola Simon, Vic Veldheer (red.). Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau, januari 2006 Bijlagen hoofdstuk

Nadere informatie

Zuinige Superinnovatoren. Deelrapport Noord-Nederlandse Innovatiemonitor. Prof.Dr. Dries Faems

Zuinige Superinnovatoren. Deelrapport Noord-Nederlandse Innovatiemonitor. Prof.Dr. Dries Faems Deelrapport Noord-Nederlandse Innovatiemonitor Prof.Dr. Dries Faems d.l.m.faems@rug.nl 1. INLEIDING 1.1 SAMENWERKINGSPROJECT NOORD-NEDERLANDSE INNOVATIEMONITOR Dit rapport is opgesteld in het kader van

Nadere informatie

FOCUS op speur- en ontwikkelingswerk Het gebruik van de WBSO in 2006

FOCUS op speur- en ontwikkelingswerk Het gebruik van de WBSO in 2006 FOCUS op speur- en ontwikkelingswerk Het gebruik van de WBSO in 26 in opdracht van FOCUS op speur- en ontwikkelingswerk Het gebruik van de WBSO in 26 Inhoud Inleiding 5 Ondernemers over de WBSO 6 Gebruik

Nadere informatie

De Regio Top 40. Economisch presteren van het regionale bedrijfsleven

De Regio Top 40. Economisch presteren van het regionale bedrijfsleven Economisch presteren van het regionale bedrijfsleven September 2008 Een nieuwe naam, een nieuw model Ook dit jaar kent onze Regio Top 40 weer enkele verrassende uitkomsten. Lees in deze uitgave hoe winnaars

Nadere informatie

Bevolkingsomvang en aantal huishoudens,

Bevolkingsomvang en aantal huishoudens, Indicator 2 mei 2018 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Per 1 januari 2018 telde Nederlandse

Nadere informatie

BACK TO BASICS OCTROOIRECHT ERIC DE GRYSE

BACK TO BASICS OCTROOIRECHT ERIC DE GRYSE BACK TO BASICS OCTROOIRECHT ERIC DE GRYSE eric.degryse@simontbraun.eu I. OCTROOIWETGEVING : België Wetboek van economisch recht, 19 April 2014, Boek XI, "Intellectuele eigendom, titel 1, Uitvindingsoctrooien

Nadere informatie

BEROEPSBEVOLKING EN PENDEL PROVINCIE FLEVOLAND 2000 SAMENVATTING

BEROEPSBEVOLKING EN PENDEL PROVINCIE FLEVOLAND 2000 SAMENVATTING BEROEPSBEVOLKING EN PENDEL PROVINCIE FLEVOLAND 2000 SAMENVATTING Arbeidsmarkt Arbeidsparticipatie Van de 15 tot 65-jarige bevolking in Flevoland behoort 71% tot de beroepsbevolking (tabel 1) tegenover

Nadere informatie

VERZOEK AAN DE MINISTER VAN ECONOMIE

VERZOEK AAN DE MINISTER VAN ECONOMIE KONINKRIJK BELGIE FEDERALE OVERHEIDSDIENST ECONOMIE, K.M.O., MIDDENSTAND EN ENERGIE ALGEMENE DIRECTIE ECONOMISCHE REGLEMENTERING DIENST VOOR DE INTELLECTUELE EIGENDOM VERZOEK TOT VERLENING VAN EEN OCTROOI

Nadere informatie

M201218. Meer snelgroeiende bedrijven en meer krimpende bedrijven in Nederland

M201218. Meer snelgroeiende bedrijven en meer krimpende bedrijven in Nederland M201218 Meer snelgroeiende bedrijven en meer krimpende bedrijven in Nederland drs. D. Snel drs. N. Timmermans Zoetermeer, november 2012 Relatief veel snelgroeiende bedrijven in Nederland In deze rapportage

Nadere informatie

Grond Weg- en Waterbouw: Reisinformatie

Grond Weg- en Waterbouw: Reisinformatie Grond Weg- en Waterbouw: Reisinformatie Kennisvelden binnen de Dienst Verkeer & Scheepvaart Opdrachtgever RIJKSWATERSTAAT AUTEUR : P. OOMEN DATUM : 16 SEPTEMBER 2008 2 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 3 Inleiding

Nadere informatie

Ontwikkeling leerlingaantallen

Ontwikkeling leerlingaantallen Ontwikkeling leerlingaantallen Elk jaar wordt op 1 oktober het leerlingaantal van elke basisschool geregistreerd door de Dienst Uitvoering Onderwijs (). Op basis van deze leerlingtelling wordt de bekostiging

Nadere informatie

Hernieuwbare elektriciteit,

Hernieuwbare elektriciteit, Indicator 15 maart 2011 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. In 2010 is de productie van hernieuwbare

Nadere informatie

Verzurende stoffen: emissies per beleidssector (NEC),

Verzurende stoffen: emissies per beleidssector (NEC), Verzurende stoffen: emissies per beleidssector (NEC), 1990-2009 Indicator 26 mei 2011 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt

Nadere informatie

ACHTERGRONDINFORMATIE BELEIDSVISIE OCTROOIBELEID EN MKB

ACHTERGRONDINFORMATIE BELEIDSVISIE OCTROOIBELEID EN MKB ACHTERGRONDINFORMATIE BELEIDSVISIE OCTROOIBELEID EN MKB 1.1 NATIONAAL OCTROOISYS TEEM...1 1.2 EUROPESE EN INTERNATIONALE OCTROOIPROCEDURES...2 1.2.1 EUROPESE PROCEDURE...3 1.2.2 DE INTERNATIONALE PCT-PROCEDURE...4

Nadere informatie

Branchebeschrijving groothandel

Branchebeschrijving groothandel Branchebeschrijving groothandel 11 0 Hugo de Bondt, Cees Steenlage Publicatiedatum CBS-website: 18 april 2011 Den Haag/Heerlen Verklaring van tekens. = gegevens ontbreken * = voorlopig cijfer ** = nader

Nadere informatie

Bijlage bij hoofdstuk 11 Wonen

Bijlage bij hoofdstuk 11 Wonen Bijlage bij hoofdstuk 11 Wonen Figuur B11.1 Woningvoorraad naar eigendom, en naar provincie, 1 januari 2008 % 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Groningen Friesland Drenthe Overijssel Flevoland Gelderland Utrecht

Nadere informatie

Werkloosheid nauwelijks veranderd

Werkloosheid nauwelijks veranderd Persbericht Pb14-084 18-12-2014 09.30 uur Werkloosheid nauwelijks veranderd - Werkloosheid blijft 8 procent - Meer mensen aan het werk in de afgelopen drie maanden - Aantal WW-uitkeringen met 6 duizend

Nadere informatie

Patentaanvragers en -aanvragen uit Nederland

Patentaanvragers en -aanvragen uit Nederland Patent en -aanvragen uit Nederland Eerste resultaten van een koppeling van patentregistraties met het Algemeen Bedrijvenregister 109 Ron de Heij en Andries Kuipers Publicatiedatum CBS-website: 18 november

Nadere informatie

Tabel 1: Bevolking naar kenmerken en werkgelegenheid

Tabel 1: Bevolking naar kenmerken en werkgelegenheid Tabel 1: Bevolking naar kenmerken en werkgelegenheid Bevolking Bevolking 2020 Groene druk Grijze druk Potentiële beroepsbevolk ing Potentiële beroepsbevolk Arbeidspartici ing 2020 patie Beroepsbevolk ing

Nadere informatie

Bedrijfsgrootte en economische omvang landbouwbedrijven,

Bedrijfsgrootte en economische omvang landbouwbedrijven, Bedrijfsgrootte en economische omvang landbouwbedrijven, 2000-2015 Indicator 5 december 2016 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens

Nadere informatie

Kansen van Regiomarketing voor Zuidoost Drenthe

Kansen van Regiomarketing voor Zuidoost Drenthe Kansen van Regiomarketing voor Zuidoost Drenthe Derde Kamer Bijeenkomst De regio weer op de kaart Hotel Van der Valk, Nieuw Amsterdam, 21 september 2006 Prof.dr. P.H. Pellenbarg Faculteit der Ruimtelijke

Nadere informatie

1. Nederland. Figuur 1.1. Figuren bij Voorzichtig vooruit Discussiepaper Kenniseconomie Monitor 2006 1

1. Nederland. Figuur 1.1. Figuren bij Voorzichtig vooruit Discussiepaper Kenniseconomie Monitor 2006 1 1. Nederland Figuur 1.1 Figuren bij Voorzichtig vooruit Discussiepaper Kenniseconomie Monitor 2006 1 2. Infrastructuur Figuur 2.1 Figuur 2.2 PA VS Eu 25 EU 15 ICT uitgaven 2004 (EC, 2006) 0 5 10 % van

Nadere informatie

Noord-Holland heeft hoogste startersquote

Noord-Holland heeft hoogste startersquote Vooruitzicht Starters Noord-Holland heeft hoogste startersquote Ontwikkeling aantal starters onzeker door nieuwe wetgeving Fors meer taxichauffeurs door nieuwe taxiwet en Uber Ontwikkeling aantal starters

Nadere informatie

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Friesland. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Friesland. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie Friesland Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen Februari 2013 Centrale vraag in deze presentatie Welke investeringsagenda

Nadere informatie

Diversiteit in Provinciale Staten, Gedeputeerde Staten en Eerste Kamer in 2011

Diversiteit in Provinciale Staten, Gedeputeerde Staten en Eerste Kamer in 2011 Onderzoek Diversiteit in Provinciale Staten, Gedeputeerde Staten en Eerste Kamer in 2011 Het Huis voor democratie en rechtsstaat heeft na de verkiezingen van 2 maart 2011 de diversiteit in de nieuwe Provinciale

Nadere informatie

Bijlagen hoofdstuk 2 Demografie en ruimtegebruik Carola Simon

Bijlagen hoofdstuk 2 Demografie en ruimtegebruik Carola Simon Thuis op het platteland. De leefsituatie van platteland en stad vergeleken. Anja Steenbekkers, Carola Simon, Vic Veldheer (red.). Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau, januari 2006 Bijlagen hoofdstuk

Nadere informatie

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. In 2025 fors meer huishoudens in de Randstad

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. In 2025 fors meer huishoudens in de Randstad Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB08-049 8 juli 2008 9.30 uur In 2025 fors meer huishoudens in de Randstad Sterkste groei aan noordoostzijde Randstad Ook meer huishoudens in Noord-Brabant

Nadere informatie

Bundeling werken in nationale bundelingsgebieden,

Bundeling werken in nationale bundelingsgebieden, Bundeling werken in nationale bundelingsgebieden, 2000 2008 Indicator 20 mei 2010 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u

Nadere informatie

Bevolkingsomvang en aantal huishoudens,

Bevolkingsomvang en aantal huishoudens, Indicator 6 mei 2019 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Per 1 januari 2019 telde Nederlandse

Nadere informatie

Graydon Kwartaalmonitor. Kwartaal

Graydon Kwartaalmonitor. Kwartaal Graydon kwartaal monitor Kwartaal 3 216 1 Inhoud Inleiding 3 Persbericht 4 Overzicht per branche 6 Vergelijking Q1-216, Q2 216 en Starters per branche 7 Opheffingen per branche 8 Faillissementen per branche

Nadere informatie

Stefan Teeling Leeuwarden, november 2015 FACTSHEET METSLAWIER

Stefan Teeling Leeuwarden, november 2015 FACTSHEET METSLAWIER Stefan Teeling Leeuwarden, november 2015 FACTSHEET METSLAWIER Inhoud Inleiding... 3 Demografie... 4 Wonen... 7 Bronvermelding... 8 Inleiding In 2011 ging het experiment Duurzame beschermde dorpsgezichten

Nadere informatie

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Utrecht. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Utrecht. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie Utrecht Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen Februari 2013 Centrale vraag in deze presentatie Welke investeringsagenda

Nadere informatie

De intermediair voor verantwoord lenen. Leef met je hart, leen met verstand.

De intermediair voor verantwoord lenen. Leef met je hart, leen met verstand. De intermediair voor verantwoord lenen. Leef met je hart, leen met verstand. Nationaal Leenonderzoek Analyse van tienduizenden lening aanvragen in 2015 Onlangs is door Geldshop een grootschalig onderzoek

Nadere informatie

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Noord-Brabant. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Noord-Brabant. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie Noord-Brabant Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen Februari 2013 Centrale vraag in deze presentatie Welke

Nadere informatie

Noord-Nederland REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT. Marktstructuur. Vraag. Aanbod

Noord-Nederland REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT. Marktstructuur. Vraag. Aanbod REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT Noord-Nederland Marktstructuur Voorraad kantoorruimte in Noord-Nederland (*1. m²) 46.787 643 973 1.222 Drenthe Friesland Groningen Overig Nederland De drie noordelijke

Nadere informatie

Grond Weg- en Waterbouw: Wegaanleg

Grond Weg- en Waterbouw: Wegaanleg Grond Weg- en Waterbouw: Wegaanleg Kennisvelden binnen de Bouwdienst Opdrachtgever RIJKSWATERSTAAT AUTEUR : P. OOMEN DATUM : 10 JULI 2008 2 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 3 Inleiding 4 1. Internationale aanvragen

Nadere informatie

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Gelderland. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Gelderland. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie Gelderland Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen Februari 2013 Centrale vraag in deze presentatie Welke investeringsagenda

Nadere informatie

Nieuwe verdeelmodel provinciefonds

Nieuwe verdeelmodel provinciefonds Nieuwe verdeelmodel provinciefonds vertaling ijkpunten naar inclusief actualisering Eindrapport Cebeon, 24 mei 2011 I Inhoudsopgave 1 Inleiding... 3 2 Bestuur... 4 3 Verkeer en vervoer... 6 4 Water en

Nadere informatie

[ARBEIDSMARKTRAPPORTAGE]

[ARBEIDSMARKTRAPPORTAGE] 4 2010 Matchcare BV Afdeling Analyse en Arbeidsmarktinformatie [ARBEIDSMARKTRAPPORTAGE] Trends en inzichten in de vraagzijde van de arbeidsmarkt over het vierde kwartaal van 2010. Arbeidsmarktrapportage

Nadere informatie

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Zuid-Holland. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Zuid-Holland. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie Zuid-Holland Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen Februari 2013 Centrale vraag in deze presentatie Welke

Nadere informatie

Innovatie in samenwerking. Jasper Wesseling Plaatsvervangend directeur-generaal Bedrijfsleven & Innovatie Ministerie van Economische Zaken

Innovatie in samenwerking. Jasper Wesseling Plaatsvervangend directeur-generaal Bedrijfsleven & Innovatie Ministerie van Economische Zaken InnoTeP 2013 Innovatie in samenwerking Jasper Wesseling Plaatsvervangend directeur-generaal Bedrijfsleven & Innovatie Ministerie van Economische Zaken Stimuleren en maximeren van technologische vernieuwing

Nadere informatie

[ARBEIDSMARKTRAPPORTAGE] Trends en inzichten in de vraagzijde van de arbeidsmarkt over het derde kwartaal van 2011.

[ARBEIDSMARKTRAPPORTAGE] Trends en inzichten in de vraagzijde van de arbeidsmarkt over het derde kwartaal van 2011. 3 2011 2011 Matchcare BV Afdeling Analyse en Arbeidsmarktinformatie Dit werk is auteursrechtelijk beschermd [ARBEIDSMARKTRAPPORTAGE] Trends en inzichten in de vraagzijde van de arbeidsmarkt over het derde

Nadere informatie

Hernieuwbare elektriciteit,

Hernieuwbare elektriciteit, Indicator 20 december 2011 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. In 2010 is de productie van

Nadere informatie

De arbeidsmarkt klimt uit het dal

De arbeidsmarkt klimt uit het dal Trends en ontwikkelingen arbeidsmarkt en onderwijs De arbeidsmarkt klimt uit het dal Het gaat weer beter met de arbeidsmarkt in, ofschoon de werkgelegenheid wederom flink daalde. De werkloosheid ligt nog

Nadere informatie