Sterftecijfers en doodsoorzaken onder asielzoekers in Nederland in

Transcriptie

1 Sterftecijfers en doodsoorzaken onder asielzoekers in Nederland in Irene van Oostrum Hetty Koppenaal Simone Goosen GGD Nederland November 2007

2 Colofon GGD Nederland, november 2007 (herziene versie) Sterftecijfers en doodsoorzaken onder asielzoekers in Nederland in Auteurs: Irene van Oostrum (epidemioloog, beleidsmedewerker, GGD Nederland), Hetty Koppenaal (Arts Maatschappij en Gezondheid, MOA Stichting Oost Nederland), Simone Goosen (epidemioloog, beleidsmedewerker, GGD Nederland) Eindredactie: Communicatie GGD Nederland Een exemplaar van dit rapport kan worden aangevraagd via het Landelijk Service Bureau MOA van GGD Nederland, Postbus 85300, 3508 AH Utrecht, , e mail: moa@ggd.nl.

3 Inhoud Voorwoord 5 Samenvatting 7 Summary 9 1. Inleiding Doelstellingen Materiaal en methoden Resultaten Aantallen, absolute- en brutosterftecijfers Demografische opbouw van de asielzoekerpopulatie Sterfte gedurende het jaar Sterfte naar leeftijdscategorie Sterfte naar belangrijkste doodsoorzaak Sterfteanalyse infectieziekten onder asielzoekers Analyse niet-natuurlijke doodsoorzaken onder asielzoekers Sterfte rondom zwangerschap en geboorte Bespreking Conclusies Aanbevelingen 40 Literatuur 43 Bijlagen 46 Bijlage 1 Gemiddelde bezetting centrale opvang asielzoekers naar leeftijd en geslacht gedurende 2004 en Bijlage 2. Absolute en brutosterftecijfers naar leeftijd en geslacht 47 Bijlage 3. Gemiddelde aantallen Nederlandse bevolking per leeftijdsgroep 49 Bijlage 4. Absolute sterftecijfers voor asielzoekers naar belangrijkste doodsoorzaak in

4

5 Voorwoord Het verzamelen van epidemiologische gegevens over de gezondheidstoestand van asielzoekers in de centrale opvang is een van de taken van de MOA-stichtingen. Doel hiervan is de gezondheid van de asielzoekerpopulatie in kaart te brengen en gezondheidsbevorderende en bedreigende factoren te signaleren. Omdat gegevens over sterfte en doodsoorzaken belangrijke indicatoren voor de gezondheidstoestand van een populatie zijn, houdt de Medische Opvang Asielzoekers (MOA) sinds 2002 een doodsoorzakenregistratie van asielzoekers bij. GGD Nederland brengt tweejaarlijks een rapport over deze gegevens uit. Eerder werd gerapporteerd over de bevindingen van Het voorliggende rapport bevat sterftecijfers en doodsoorzaken onder asielzoekers in Een van de conclusies van dit rapport is dat in vergelijking met het onderzoek uit eerdere jaren er geen grote verschuivingen hebben plaatsgevonden in het beeld van sterfte bij asielzoekers. Wel is wederom een aantal gezondheidsbedreigende factoren gesignaleerd, zo is er sprake van verhoogde sterfte aan infectieziekten en niet-natuurlijke doodsoorzaken en van verhoogde perinatale sterfte. Op basis daarvan wordt in dit rapport een aantal aanbevelingen gedaan om ongevalspreventieprogramma s uit te voeren en om specifieke aandacht te vragen voor asielzoekers als subgroep met verhoogd risico in de Landelijke Audit Perinatale Sterfte. De MOA zal de resultaten bespreken met de landelijke partners in de zorg voor asielzoekers en maatregelen stimuleren. Graag wil ik alle medewerkers van de MOA en het COA bedanken die hebben bijgedragen aan de totstandkoming van de gegevens en het rapport. Die medewerking is essentieel voor een goed en betrouwbaar beeld van sterfte en doodsoorzaken onder asielzoekers. Dankzij de inzet van alle betrokkenen kan hiermee worden bijgedragen aan het bevorderen van de gezondheid van asielzoekers. Paul van der Velpen Waarnemend voorzitter Bestuurscommissie MOA De Medische Opvang Asielzoekers (MOA) behoort sinds 2000 tot het takenpakket van de GGD en. Hiervoor zijn regionale samenwerkingsverbanden van GGD en in het leven geroepen. De twee hoofdtaken die de MOA uitvoert in de opvangcentra zijn preventieve zorg en toegeleiding naar de reguliere zorgaanbieders. Daarmee is de MOA een belangrijke schakel in de keten van zorg voor asielzoekers. 5

6 6

7 Samenvatting Gegevens over sterfte en doodsoorzaken in een populatie zijn belangrijke gezondheidsindicatoren. Kennis hiervan kan gezondheidsbedreigende factoren voor een populatie aan de oppervlakte brengen. Met die kennis kunnen beleidsaanbevelingen worden gedaan om gezondheidsbedreigende factoren te beïnvloeden, verminderen of voorkomen. De MOA houdt daarom vanaf 2002 een doodsoorzakenregistratie van asielzoekers bij. In 2005 werd gerapporteerd over de bevindingen van Het voorliggende rapport is de weerslag van het onderzoek naar doodsoorzaken bij asielzoekers in de centrale opvang in Methoden Volgens een landelijk protocol worden alle overlijdens van asielzoekers gemeld aan het regionale MOA-management. Ook doodgeboortes worden gemeld. Tegelijkertijd worden geanonimiseerde gegevens over de oorzaken van het overlijden gemeld aan de epidemiologen van het Landelijk Service Bureau MOA. Het COA verschaft maandelijks gegevens over aantallen overleden asielzoekers per centrum. In de onderzoeksperiode nam het aantal asielzoekers in de centra geleidelijk af; er is uitgegaan van het gemiddelde aantal asielzoekers over 2004 en De leeftijd- en geslachtsverhouding van de asielzoekerpopulatie wijkt af van de Nederlandse. Daarom zijn de berekeningen van de sterftecijfers gestandaardiseerd naar leeftijd en geslacht. Resultaten In overleden 114 asielzoekers en waren er 8 doodgeboortes op gemiddeld asielzoekers in de opvang. De belangrijkste bevindingen voor zijn: De brutosterfte van de Nederlandse bevolking voor daalde ten opzichte van voorgaande jaren naar 8,4/1000 inwoners; bij asielzoekers ligt deze rond de 1,5/1000 asielzoekers. Het voor leeftijd en geslacht gestandaardiseerde sterftecijfer voor de totale groep asielzoekers is vrijwel gelijk aan het Nederlandse sterftecijfer; Bij asielzoekers is in specifieke leeftijdsgroepen sprake van oversterfte (1-9 jaar en jaar) dan wel van ondersterfte (>40 jaar); Bij de specifieke doodsoorzaken is ten opzichte van de Nederlandse bevolking sprake van oversterfte aan infectieziekten en ongevallen inclusief verdrinking. In absolute aantallen is de sterfte aan hart- en vaatziekten en kanker hoog. Na standaardisatie blijkt dat bij asielzoekers in vergelijking met de totale Nederlandse populatie relatief minder sterfte voorkomt aan deze doodsoorzaken. 7

8 Bij asielzoekers is er sprake van oversterfte aan tuberculose (significant), virale hepatitis en aids (significant). Bij de niet-natuurlijke doodsoorzaken is de sterfte bij mannen hoger dan bij vrouwen. De sterfte aan suïcide is afgenomen t.o.v. de jaren In 2004 was er een oversterfte aan verdrinking. Perinatale sterfte is significant verhoogd, zuigelingen- en moedersterfte zijn bij asielzoekers niet significant verhoogd, mogelijk is er wel sprake van onderrapportage van doodgeboorten. In 12,2% van de gemelde overlijdens ontbreekt medische informatie over de doodsoorzaak. Dit betekent dat in vergelijking het onderzoek uit de jaren en geen grote verschuivingen hebben plaatsgevonden in het beeld van sterfte bij asielzoekers. Bij verschillende subgroepen van leeftijd (jonge kinderen), en doodsoorzaken, zoals niet-natuurlijke doodsoorzaken zijn wel verschillen aanwijsbaar. De bevindingen uit dit rapport leiden tot de volgende aanbevelingen: 1. Zet verdrinkingspreventie door het COA en de MOA wederom in het voorjaar op het programma en zorg voor afstemming van activiteiten tussen beide organisaties. 2. Dring aan op uitvoering van ongevalpreventieprogramma s zoals ontwikkeld door MOA Noord Nederland en het projectvoorstel van Consument en Veiligheid naar aanleiding van de rapportage Vraag specifieke aandacht voor asielzoekers in de onderzoeken naar perinatale sterfte onder allochtonen welke de komende jaren in de Landelijke Audit Perinatale Sterfte 9,10 zullen worden uitgevoerd. Bij eventuele interventies gericht op het terugdringen van perinatale sterfte dient rekening te worden gehouden met de verschillen in sociale situatie en in de gezondheid van asielzoekers ten opzichte van die van allochtonen in de Nederlandse samenleving. 4. Bevorder de meldingstrouw van registratie van doodsoorzaken en medische voorgeschiedenis op het meldingsformulier. Het geven van volledige en specifieke gezondheidsinformatie over de doodsoorzaak leidt tot betere analyse van risico s. Dit geldt bijvoorbeeld voor het vóórkomen van kanker(sub)typen bij (niet-westerse) bevolkingsgroepen. Ook bij de ziekten met een relatieve ondersterfte, zoals nieuwvormingen, kan meer specifieke informatie andere gezondheidsrisico s aan het licht brengen. Bespreek met de beroepsgroep om specifieker informatie te registreren bij sterfte aan nieuwvormingen; bijvoorbeeld TNM stagering (stadium van de tumor bij eerste diagnose of histologie van de tumor. 5. Bespreek met de MOA medewerkers (artsen en praktijkverpleegkundigen) welke methoden er kunnen zijn om de meldingstrouw rondom de geboorte te monitoren en om het vastleggen van gegevens van de perinatale periode en bij doodgeboorte te verbeteren. 8

9 6. De registratie doodsoorzaken asielzoekers is een unieke registratie in Nederland. Alleen uit deze registratie zijn gegevens van asielzoekers als afzonderlijke groep te vergelijken met de Nederlandse bevolking en kunnen gefundeerde beleidsaanbevelingen worden gedaan. Zorg voor voortzetting van deze registratie. 7. Zorg voor een goede verspreiding van het rapport Sterftecijfers en doodsoorzaken bij asielzoekers zodat functioneel gebruik gemaakt kan worden van de resultaten om de gezondheid van asielzoekers te bevorderen en gezondheidsrisico s terug te dringen. Summary Mortality data and causes of death are indicative of the health status of populations; and epidemiological research using these data may contribute to the identification of health risks. With this knowledge, epidemiologists can advise policy makers on measures to influence, diminish or prevent health hazards in a population. In 2002, the MOA (organisation providing community health services for asylum seekers in the Netherlands) set up a nationwide system for collecting records of mortality and causes of death in asylum seekers in order to monitor mortality data and potential health risks. These data cannot be derived from Statistics Netherlands (CBS). In 2005, we reported the mortality rates and causes of death for the period In this report, we will present the results of a similar study based on data. Methods In acccordance with MOA national guidelines, all deaths - including stillbirths - are reported to regional MOA management. Anonymised data are then forwarded to the Netherlands Association for Community Health Services, where epidemiologists enter them into a database for further analysis. The Central Agency for the Reception of Asylum Seekers (COA) also provides data on numbers, age and sex of asylum seekers per region and per month. During the period , the number of asylum seekers entering the Netherlands decreased. We therefore used a monthly-averaged number in our calculations. Data on the standard Dutch population were obtained from CBS. Since the age and sex distribution of the Dutch population and that of asylum seekers differ, standardisation by age and sex was used to perform all analyses. Results In the period , the average number of asylum seekers living in reception centres in the Netherlands was 43,902. During this period, 114 asylum seekers died, including 19 9

10 children who died before reaching the age of 1. The number of stillborn babies recorded was 15 (of 1473 births). The main results of the investigation on mortality and causes of death are: The crude death rate for asylum seekers has decreased since to 1.5/1000 asylum seekers (crude death rate of the Dutch population was 8.4/1000). The overall death rate of asylum seekers, standardised by age and sex, is in line with numbers found for the standard population. However, specific differences were found in certain age categories. For young asylum seekers (1-9 and 20-39) mortality is significantly higher (3-5 times), whereas mortality in the >40 age group is significantly lower (up to 60%) than that of the standard population. Mortality was elevated due to several causes, i.e. 5 times increased mortality caused by infectious diseases and 1.6 times increased mortality as a result of non-natural causes of death, predominantly accidents. The absolute numbers of deaths in the population of asylum seekers due to cancer and cardiovascular diseases are high, yet standardisation shows that mortality from cancer and cardiovascular disease is only 50% of that of the Dutch population. Tuberculosis (significant), viral hepatitis and AIDS (significant) account for the increased mortality from infectious diseases. The mortality from non-natural causes of death in asylum seekers is significantly higher than in the standard population (factor 1.6). Mortality due to unnatural causes is higher in men (young men in particular) than in female asylum seekers. The risk of dying as a result of a traffic accident or other accident prevails in male asylum seekers under the age of 30. Suicide as a cause of death has decreased since , when it was significantly elevated. In 2004, mortality due to drowning in the younger age groups was up to 10 times higher among asylum seekers than the average Dutch rate in these groups. The MOA started prevention and information programmes on the risks of water in the spring of In 2005 most non-natural deaths were caused by traffic accidents or other kinds of accidents. The perinatal mortality of asylum seekers was 12.9/1000 live births in The perinatal mortality in the Dutch standard population was 6.8/1000 live births. In line with the literature about mortality in immigrant populations, this investigation shows a significant increase of perinatal mortality. The infant mortality of 5.4/1000 live births in asylum seekers should be compared to an infant mortality of 4.7/1000 live births in the standard population. Infant- and maternal mortality are not significantly increased. We assume that stillbirths may have been underreported and thus underestimated. In 12.2% of the cases, medical information on the cause of death is missing. We would like to improve registration in order to improve the quality of our health recommendations. 10

11 Recommendations As a result of this investigation, the following recommendations were made to policy makers and the management of MOA implementation offices: 1. Reinitiate drowning prevention and information programmes during the spring and coordinate MOA and COA activities during implementation. 2. Insist on implementation of the project plan written by the Dutch Consumer Safety Institute as a result of the report with regard to accident prevention measures. 3. Discuss with health professionals to improve the quality of data on death in pregnancy or labour, and on perinatal and infant deaths. Data on asylum seekers should be included in the National Audit on Perinatal Mortality as a separate subgroup at risk, due to their different social and medical conditions, as compared to the general migrant population in the Netherlands. 4. Promote the completeness of all records submitted by MOA-staff in the reception centres, in order to improve the quality of data and to make analysis more precise. Discuss with health professionals the need to register more specific medical information, e.g. in cases of cancer, infectious diseases. More specific data may facilitate analysis of risk, e.g. in incidence of cases of cancer subtypes in non-western subgroups. 5. The report Mortality and causes of death in asylum seekers should be distributed widely amongst health professionals working with asylum seekers so that it can be used to the full to improve the health of asylum seekers and reduce their health risks. 6. This unique system for recording mortality and causes of death in asylum seekers can provide specific information on asylum seekers as a separate population within the total immigrant group. It should be continued in the future as it is an important source of information, not only for giving advice on the health risks of asylum seekers in the Netherlands, but also for providing information on the topic for professionals dealing with asylum seekers in Europe as a whole. 11

12 12

13 1. Inleiding Sterftecijfers zijn een belangrijke bron van informatie over de gezondheidstoestand van een populatie. Door onderzoek bij subpopulaties van de totale bevolking kunnen aanwezige risicogroepen en risicofactoren voor de gezondheid worden opgespoord. Met de kennis van de risicofactoren voor een populatie kunnen preventieve maatregelen worden genomen om dit risico te verkleinen. Echter, gegevens over het overlijden in de asielzoekerpopulatie in Nederland zijn niet af te leiden uit de wettelijk verplichte registraties van doodsoorzaken van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). In zijn de doodsoorzaken bij asielzoekers voor het eerst onderzocht en geanalyseerd door Koppenaal et al 1. Vanaf 2002 wordt de doodsoorzakenregistratie van asielzoekers daarom systematisch bijgehouden door medewerkers van de MOA, en geanalyseerd en verwerkt in deze en eerdere rapportages door de epidemiologen van het Landelijk Service Bureau MOA van GGD Nederland 2,3. Deze rapportage bevat het verslag van het epidemiologisch onderzoek naar doodsoorzaken bij asielzoekers in Nederland over

14 14

15 2. Doelstellingen Voor het onderzoek naar doodsoorzaken bij asielzoekers zijn de volgende vraagstellingen geformuleerd: Wat zijn de sterftecijfers van asielzoekers over in de centrale opvang, totaal en naar leeftijd en geslacht? Wat zijn de verschillen in sterfte tussen asielzoekers en de Nederlandse bevolking, algemeen en naar leeftijd en geslacht? Zijn er verschillen in natuurlijke doodsoorzaken tussen de Nederlandse bevolking en asielzoekers? Zijn er verschillen in sterfte aan niet-natuurlijke doodsoorzaken tussen asielzoekers en de Nederlandse bevolking? Zijn er verschillen in perinatale- en moedersterfte tussen de Nederlandse bevolking en asielzoekers? Zijn er verschillen in sterfte bij asielzoekers tussen de jaren , en ? Is er sprake van trends in leeftijd en geslacht? Zijn er specifieke risicogroepen aan te wijzen? Zijn er verschillen in risicogroepen in t.o.v. eerdere jaren? De sterftecijfers en belangrijkste doodsoorzaken van asielzoekers in 2004 en 2005 zijn vergeleken met de cijfers voor de Nederlandse bevolking, en waar mogelijk met de doodsoorzaken statistiek van asielzoekers uit en

16 16

17 3. Materiaal en methoden Methoden MOA-medewerkers registreren overlijdensgegevens op speciaal ontwikkelde meldingsformulieren ( 4. Een formulier wordt toegezonden aan het regiomanagement van de MOA-stichting. Het tweede formulier wordt toegezonden aan de epidemiologen van het Landelijk Service Bureau MOA. Beide formulieren bevatten slechts beperkte persoonsgegevens. COA geeft maandelijks aan het Landelijk Service Bureau MOA door hoeveel asielzoekers zijn overleden. Het betreft hier slechts aantallen per regio (COA-gegevens). Het doel van de meldingen is het: Verbeteren van de kwaliteit van de MOA door de verkregen informatie te onderzoeken op aard, omvang en toedracht; Informeren van het MOA-management met het oog op eventuele publiciteit en te ondernemen vervolgacties; Verkrijgen van regionale en landelijke epidemiologische inzichten; Vervullen van een signaleringsfunctie. Binnen de MOA is een arts Maatschappij en Gezondheid aangesteld om voor alle meldingen de kwaliteit en juistheid van de gegevens te controleren en eventueel ontbrekende gegevens aan te vullen. Deze arts ontvangt de lijst met aantallen overledenen per cluster en een kopie van de meldingsformulieren van de MOA. De arts controleert de gegevens en vult ze na navraag aan. De gegevens worden ingevoerd in de epidemiologische database. Een beldo-code wordt op basis van de gegevens verstrekt door de codeur van CBS. Deze codeur ontvangt slechts gegevens betreffende doodsoorzaak en geen persoonsgegevens. De onderzoeker (epidemioloog) verricht geen handelingen met bestanden met anonieme gegevens waardoor de identiteit van betrokkenen kan worden herleid. Deze werkwijze is vastgelegd in genoemd onderzoeksprotocol 5, de werkwijze is vernieuwd in 2005 en vastgelegd in een door juristen van het KNMG getoetste procedure 6. Onderzoekspopulatie De doelpopulatie bestaat uit asielzoekers die woonden in de centrale opvang, in door het COA beheerde huizen of gebruik maakten van het zelfzorgarrangement (ZZA). De gegevens die hierover worden verkregen via de Stichtingen MOA zijn uniek. Asielzoekers worden pas na ongeveer 6 maanden ingeschreven in de Gemeentelijke Basis Administratie (GBA) en alleen van degenen die ingeschreven zijn wordt het overlijden verwerkt door CBS. Gegevens van asielzoekers zijn in de sterftestatistieken van het CBS niet herleidbaar. Dit betekent dat zij in deze statistieken niet van de andere burgers te onderscheiden zijn. De MOA is de enige organisatie in Nederland die gericht een doodsoorzakenregistratie van asielzoekers voert. 17

18 Cases De personen van wie gegevens worden gebruikt zijn tussen en overleden. In de onderzoeksperiode zijn er volgens het COA 114 asielzoekers overleden. Na zorgvuldig dossieronderzoek konden al deze overlijdens worden geverifieerd in de medische dossiers van de MOA. Er is door MOA-medewerkers melding gemaakt van 14 doodgeboortes. Voor is een databestand vastgesteld van 114 overleden asielzoekers en 14 doodgeborenen. Gegevensanalyse De analyse van doodsoorzaken bij asielzoekers werd eerder uitgevoerd voor en ,3. Om vergelijkingen mogelijk te maken is gekozen voor dezelfde methodiek. Het aantal leeftijdsgroepen is wel uitgebreid; de categorie 5-19 jaar is opgesplitst in 5-9 jaar, jaar en jaar. Daarnaast is voor sommige analyses de categorie 65+ opgesplitst in jaar en 85+. Bij de analyse van sterfte naar doodsoorzaak is gebruik gemaakt van de indeling van het CBS in Belangrijkste doodsoorzaakgroepen (Beldo). De gegevens zijn verwerkt met behulp van Excel en SPSS. Voor de berekening van de betrouwbaarheidsintervallen is het programma SISA gebruikt ( Het aantal in de opvang aanwezige asielzoekers nam in de onderzoeksperiode gestaag af. Voor de gegevens op jaarbasis is het aantal asielzoekers op de eerste van elke maand genomen en gemiddeld. Voor beide jaren samen resulteert dit in een gemiddelde van asielzoekers in de opvang. Ook voor de berekening naar leeftijdsgroep en geslacht is gebruik gemaakt van gemiddelden die op deze wijze zijn berekend. De gemiddelde bezetting in de centrale opvang in , uitgesplitst naar leeftijd en geslacht, is te vinden in bijlage 1. Gestandaardiseerde sterftecijfers Brutosterftecijfers worden weergegeven als het aantal overledenen per personen of per 1000 personen per jaar. Zoals vermeld is de brutosterfte voor asielzoekers veel lager dan die van de algemene bevolking van Nederland. Dit is te verklaren uit de andere leeftijdsopbouw van de asielzoekergroep, waarin relatief veel jonge mensen voorkomen. Een gestandaardiseerd sterftecijfer is een sterftecijfer dat is gecorrigeerd voor verschillen in leeftijdsopbouw van een onderzoekspopulatie met de standaardpopulatie. Standaardiseren staat vergelijkingen toe waar de populatieopbouw afwijkt van de standaard en geeft zo de gelegenheid de invloed van andere factoren in de onderzoekspopulatie te kunnen bestuderen. Net als in de rapporten van en is indirecte standaardisatie voor leeftijd en geslacht toegepast. Hierbij zijn de in de standaardpopulatie geldende leeftijdsspecifieke sterftecijfers toegepast op de leeftijdsopbouw van de asielzoekerpopulatie, die resulteert in een verwachte 18

19 sterfte (het indirect gestandaardiseerde sterftecijfer). Het brutosterftecijfer gedeeld door het indirect gestandaardiseerde sterftecijfer levert de Standardised Mortality Ratio (SMR) waarmee de asielzoekerpopulatie met de standaardpopulatie kan worden vergeleken. Een SMR-waarde van 1 betekent dat het sterftecijfer overeen komt met de referentiepopulatie, een cijfer lager dan 1 betekent ondersterfte voor de onderzochte groep, terwijl een cijfer boven de 1 een oversterfte betekent. Voor de berekeningen in dit rapport zijn de gegevens van CBS Statline van de Nederlandse populatie gebruikt ter vergelijking 7. De gemiddelde waarden over 2004 en 2005 van deze populatie vormen in dit rapport de standaardpopulatie. 19

20 20

21 4. Resultaten 4.1. Aantallen, absolute- en brutosterftecijfers De in Nederland aanwezige asielzoekers zijn afkomstig uit 160 landen. Het grootste deel van de asielzoekers is afkomstig uit landen van het Midden-Oosten en uit Afrika. De in overleden asielzoekers waren afkomstig uit 26 verschillende landen. In 2004 was het gemiddelde aantal asielzoekers en overleden er 56 asielzoekers. In 2005 waren er gemiddeld personen in de opvang en overleden er 58. Het absolute aantal overledenen naar geslacht is weergegeven in tabel 1. Ter vergelijking zijn ook de brutosterftecijfers van de vier eerdere onderzoeksjaren vermeld. Tabel 1. Absolute sterfte naar geslacht Geslacht Man Vrouw Onbekend Totale overledenen Brutosterftecijfer* 1, : 1,71 1,11 1, : 1,57 Gemiddeld in opvang ** ** *** *** * Per 1000 inwoners ** middeling op 1 januari-1 januari *** middeling over 12 maanden op de eerste van de maand Door de daling van het totale aantal asielzoekers in de opvang in de periode daalde ook het aantal sterfgevallen onder asielzoekers van respectievelijk 133 en 94 in 2002 en 2003 naar 56 en 58 in 2004 en De brutosterfte was in 2002 en 2003 respectievelijk 1,7 per 1000 en 1,6 per 1000 asielzoekers. Landelijk daalde het brutosterftecijfer de laatste jaren eveneens licht van 8,7 naar 8,4/1000 inwoners 7. In was de brutosterfte onder asielzoekers 1,3 tegen 8,4 in de Nederlandse bevolking. In bijlage 2 zijn de brutosterftecijfers voor vermeld, uitgesplitst naar leeftijd en geslacht. 21

22 4.2. Demografische opbouw van de asielzoekerpopulatie Het verschil in hoogte van de brutosterftecijfers met die van de totale bevolking is verklaarbaar uit de demografische opbouw van de asielzoekerpopulatie. Deze verschilt van de Nederlandse op de volgende punten, gepresenteerd in tabel 2. Tabel 2. Verschillen in demografische opbouw tussen de Nederlandse bevolking en de asielzoekerpopulatie Demografische Asielzoekers Asielzoekers Nederland gegevens Percentage van de bevolking boven 65 jaar Mannen 0,3% Vrouwen 1,1% Mannen 1,1% Vrouwen 2,3% Mannen 11,7% 11,9% Vrouwen 15,9% 16,1% Man/vrouw 59% 41% 58% 42% 50% 50% Gemiddelde leeftijd 32,5 jaar 26 jaar 43 jaar Deze verschillen zijn zichtbaar aan de vorm van de bevolkingspiramides (figuren 1). Bij de Nederlandse bevolking bevindt de grootste leeftijdscohort zich tussen de 40 en 50 jaar, zowel bij mannen als vrouwen (ten gevolge van de naoorlogse geboortegolf). Bij asielzoekers wordt de grootste leeftijdsgroep gevormd door 20- tot 40-jarigen. In de leeftijdsverdeling van de vrouwen valt op dat er relatief veel jonge meisjes en kinderen zijn. De vorm van de asielzoekerpiramide geeft een jonge bevolking aan ten opzichte van de klokvormige piramide van de vergrijzende Nederlandse bevolking. Bij de asielzoekers betreft 50% van de sterfte dan ook jonge mensen, vooral bij de mannen: 50% van de overleden mannen was jonger dan 30 jaar. Bij de vrouwelijke asielzoekers was gemiddeld 50% van de overledenen jonger dan 40 jaar. Dit verschilt van de Nederlandse bevolking waarbij 50% van de overleden mannen jonger is dan 75 en 50% van de sterfte bij vrouwen onder de 79 jaar plaatsvindt. 22

23 Figuur 1a Aantal Nederlandse bevolking naar leeftijd en geslacht in jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar 5-9 jaar 1-4 jaar 0 jaar Mannen Vrouwen Figuur 1b Aantal asielzoekers in centrale opvang naar leeftijd en geslacht in jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar 5-9 jaar 1-4 jaar 0 jaar Mannen Vrouwen

24 4.3. Sterfte gedurende het jaar In de analyse van valt op dat de sterfte in het derde kwartaal telkens hoog is. Voor 2002 wordt de hogere sterfte vooral bepaald door de hoge sterfte in december, terwijl in 2005 de brutosterftecijfers van het gehele vierde kwartaal het hoogste waren (figuur 2). Figuur 2. Brutosterftecijfer per 1000 asielzoekers per kwartaal in (gemiddelde waarde van brutosterftecijfers over 3 maanden) Brutosterfte Jaar 1e 2e 3e 4e kwartaal 4.4. Sterfte naar leeftijdscategorie In tabellen staan de SMR waarden voor mannen, vrouwen en totaal vermeld. SMR s die op basis van hun 95% betrouwbaarheidsinterval als significant afwijkend worden beschouwd, zijn vet weergegeven. Voor is er sprake van oversterfte in de jongere leeftijdscategorieën: 1-4 jaar, 5-9 jaar, en jaar, terwijl er ondersterfte wordt gevonden in de leeftijdscategorieën jaar en jaar. Voor de totale groep wijkt de SMR nauwelijks af van 1 (niet significant). 24

25 Tabel 3.1. Leeftijdsspecifieke SMR voor mannelijke asielzoekers ( ) Leeftijdscategorie Gemeld aantal Verwacht aantal SMR overledenen overledenen 95% BI om SMR 0 jaar 6 4,15 1,45 0,53<SMR<3, jaar 4 0,90 4,45 1,21<SMR<11, jaar 1 0,44 2,27 0,06<SMR<12, jaar 0 0, jaar 1 1,97 0,51 0,01<SMR<2, jaar 11 7,60 1,45 0,72<SMR<2, jaar 17 9,25 1,84 1,07<SMR<2, jaar 17 35,85 0,47 0,28<SMR<0, jaar 8 20,45 0,39 0,17<SMR<0, ,21 0,83 0,02<SMR<4,60 Totaal 66 82,32 0,80 0,62<SMR<1,02 In vet weergegeven betekent significant verschillend van Nederlandse bevolking Tabel 3.2. Leeftijdsspecifieke SMR voor vrouwelijke asielzoekers ( ) Leeftijdscategorie Gemeld aantal Verwacht aantal SMR overledenen overledenen 95% BI om SMR 0 jaar 2 3,33 0,60 0,07<SMR<2,6 1-4 jaar 2 0,73 2,75 0,33<SMR<9, jaar 3 0,28 10,71 2,21<SMR<31, jaar 0 0, jaar 1 0,63 1,59 0,04<SMR<8, jaar 7 1,97 3,55 1,42<SMR<7, jaar 5 4,31 1,16 0,38<SMR<2, jaar 11 18,46 0,60 0,30<SMR<1, jaar 16 20,61 0,78 0,44<SMR<1, ,60 0,63 002<SMR<3,48 Totaal 48 52,21 0,92 0,68<SMR<1,22 Tabel 3.3. Leeftijdsspecifieke SMR voor alle asielzoekers ( ) Leeftijdscategorie Gemeld aantal overledenen Verwacht aantal overledenen SMR 95% BI om SMR 0 jaar 8 7,48 1,07 0,46<SMR<2, jaar 6 1,63 3,68 1,35<SMR<8, jaar 4 0,68 5,88 1,60<SMR<15, jaar 0 0, jaar 2 2,60 0,77 0,09<SMR<2, jaar 18 9,57 1,88 1,11<SMR<2, jaar 22 13,56 1,62 1,02<SMR<2, jaar 28 54,31 0,52 0,34<SMR<0, jaar 24 41,06 0,58 0,37<SMR<0, ,81 0,71 0,09<SMR<2,57 Totaal ,53 0,85 0,70<SMR<1,02 25

26 De 20% ondersterfte voor de totale populatie mannen is conform eerder gevonden data 1,3 en wordt voornamelijk veroorzaakt door ondersterfte op hogere leeftijden, van en jaar is deze ondersterfte zelfs significant. Oversterfte bij mannen wordt gezien bij de jonge leeftijden, tussen de 1-4 jaar is dit 4,5 maal hoger (significant) dan in de standaardpopulatie. Evenals in en is er een lichte ondersterfte bij vrouwen, de ondersterfte op hogere leeftijd is niet significant maar draagt bij aan het totale beeld. De sterfte tussen jaar is 3,6 maal hoger (significant). Voor de totale populatie valt op dat sterfte op jeugdige leeftijd significant verhoogd is. Bij 1- tot 4-jarigen 3,7 keer en bij 5- tot 9-jarigen zelfs 5,5 keer. Ook bij de leeftijdsgroepen van jaar en van jaar is sprake van een significante oversterfte, respectievelijk 1,9 keer en 1,6 keer. In de hogere leeftijdscategorieën is de sterfte juist significant lager dan in de standaardpopulatie, bij 40- tot 64-jarigen 50% lager en bij 65- tot 84-jarigen 42% Sterfte naar belangrijkste doodsoorzaak In tabel 4 zijn de SMR-waarden van belangrijke doodsoorzaken van asielzoekers in samengevat. Naast de SMR wordt ook het 95% betrouwbaarheidsinterval (BI) gegeven. De absolute aantallen overledenen per hoofdgroep zijn weergegeven in bijlage 4. De belangrijkste doodsoorzaak werd gecodeerd volgens ICD-10 in beldo-hoofdgroepen zoals gebruikt door het CBS. Het percentage niet-classificeerbare doodsoorzaken is 12,2%. Bij de mannen is sprake van significante ondersterfte aan kwaadaardige nieuwvormingen. De sterfte aan infectieziekten (6,4 keer) en ongevallen (2,0 keer) is significant verhoogd. Bij infectieziekten is de SMR van tbc 28,6 keer verhoogd en van aids 19,0 keer verhoogd; deze verhogingen zijn significant. De sterfte aan hart- en vaatziekten, long- en spijsverteringsziekten is lager dan in de Nederlandse mannelijke standaardbevolking (evenals in ), maar niet significant. 26

27 Tabel 4.1. Gestandaardiseerde sterfte naar belangrijkste doodsoorzaak bij mannelijke asielzoekers in Mannen Aantal Verwachte SMR 95% BI rond SMR overleden waarde 1. Infectieziekten 8 1,26 6,37 2,74<SMR<12, Tuberculose 2 0,07 28,57 3,46<SMR<103, Meningitis 0 0, Virale hepatitis 1 0,08 13,15 0,32<SMR<69, Aids 5 0,26 18,95 6,24<SMR<44,88 2. Nieuwvormingen 10 25,93 0,39 0,18<SMR<0,71 3. Bloedziekten 1 0,23 4,44 0,11<SMR<24,22 4. Endocriene ziekten 0 2, Psychiatrische ziekten 4 1,17 3,41 0.,3<SMR<8,75 6. Ziekten van het zenuwstelsel 1 2,36 0,42 0,01<SMR<2,36 7. Hart- en vaatziekten 10 19,07 0,52 0,25<SMR<0,96 8. Longziekten 1 4,29 0,23 0,005<SMR<1,30 9. Maag-, darm en leverziekten 2 2,82 0,71 0,09<SMR<2, Huidziekten 0 0, Ziekten van het bewegingsstelsel 0 0, en bindweefsel 12. Ziekten van het urogenitaal stelsel 0 0, Complicaties zwangerschap nvt nvt nvt nvt 14. Aandoeningen van de perinatale 3 2,29 1,31 0,27<SMR<3,83 periode 15. Aangeboren afwijkingen 2 1,85 1,08 0,13<SMR<3, Onvolledig beschreven ziektebeeld 6 4,66 1,29 0,47<SMR<2, Niet-natuurlijke doodsoorzaak 18 13,05 1,38 0,82<SMR<2, Ongevallen waaronder verdrinking 13 6,42 2,02 1,07<SMR<3, Zelfdoding 5 5,32 0,94 0,31<SMR<2, Moord 0 0, Onbekend 0 0, Overig 0 0, Totaal 66 82,02 0,80 0,62<SMR<1,02 Bij de vrouwen zijn in slechts enkele significante verschillen in sterfte ten opzichte van de standaardpopulatie gevonden. De hoge SMR voor virale hepatitis valt wel op, maar omdat dit slechts één sterfgeval betreft, kunnen hier geen conclusies uit worden getrokken. 27

28 De ondersterfte aan kwaadaardige nieuwvormingen bij vrouwen is significant. Het aantal onvolledig beschreven ziektegeschiedenissen is bijna vier maal hoger dan in de Nederlandse vrouwelijke populatie. Tabel 4.2. Gestandaardiseerde sterfte naar belangrijkste doodsoorzaak bij vrouwelijke asielzoekers in Vrouwen aantal verwachte SMR overleden waarde 95% BI rond SMR 1. Infectieziekten 2 0,83 2,41 0,29<SMR<8, Tuberculose 0 0, Meningitis 0 0, Virale hepatitis 1 0,02 42,12 1,27<SMR<278, Aids 1 0,06 17,92 0,42<SMR<92,86 2. Nieuwvormingen 11 19,77 0,56 0,28<SMR<0,99 3. Bloedziekten 0 0,19 0,00 0<SMR<19,42 4. Endocriene ziekten 4 1,60 2,51 0,6<SMR<6,40 5. Psychiatrische ziekten 0 1, Ziekten van het zenuwstelsel 0 1, Hart- en vaatziekten 11 11,50 0,96 0,474<SMR<1,70 8. Longziekten 1 3,26 0,31 0,0078<SMR<1,71 9. Maag-, darm en leverziekten 1 1,89 0,53 0,013<SMR<2, Huidziekten 0 0, Ziekten van het bewegingsstelsel en bindweefsel 0 0, Ziekten van het urogenitaal stelsel 0 0, Complicaties zwangerschap en bevalling 1 0,08 11,78 0,32<SMR<69, Aandoeningen van de perinatale periode 1 1,69 0,59 0,02<SMR<3, Aangeboren afwijkingen 2 1,55 1,29 0,16<SMR<4, Onvolledig beschreven ziektebeeld 8 2,16 3,70 1,60<SMR<7, Niet-natuurlijke doodsoorzaak 6 3,62 1,66 0,61<SMR<3, Ongevallen waaronder verdrinking 3 1,70 1,76 0,36<SMR<5, Zelfdoding 1 1,45 0,69 0,02<SMR<3, Moord 2 0,27 7,28 0,90<SMR<26, Onbekend 0 0, Overig 0 0, Totaal 48 51,95 0,92 0,68<SMR<1,22 Voor de totale asielzoekergroep is er sprake van een significante ondersterfte aan nieuwvormingen (50% minder) en longziekten (80% minder dan de Nederlandse bevolking). Significante oversterfte voor de totale groep wordt waargenomen bij infectieziekten (bijna 5 keer); in het bijzonder door sterfte aan tbc (22,8 keer), virale hepatitis (21,0 keer) en aids (20,0 keer). Verder is er sprake van oversterfte aan onvolledig beschreven ziekten (meer dan 2 keer) en 28

29 niet-natuurlijke doodsoorzaken (1,5 keer), waaraan ongevallen (2,2 keer) de belangrijkste bijdrage leveren. Tabel 4.3. Gestandaardiseerde sterfte naar belangrijkste doodsoorzaak bij alle asielzoekers in Totale populatie Aantal overleden Verwachte waarde SMR 95% BI rond SMR in 2004 en Infectieziekten 10 2,05 4,88 2,34<SMR<8, Tuberculose 2 0,09 22,83 2,69<SMR<80, Meningitis 0 0, Virale hepatitis 2 0,10 21,01 2,42<SMR<72, Aids 6 0,30 20,03 7,33<SMR<43,53 2. Nieuwvormingen 21 46,07 0,46 0,28<SMR<0,69 3. Bloedziekten 1 0,42 2,39 0,06<SMR<13,27 4. Endocriene ziekten 4 3,63 1,10 0,30<SMR<2,82 5. Psychiatrische ziekten 4 2,29 1,74 0,48<SMR<4,47 6. Ziekten van het zenuwstelsel 1 3,86 0,26 0,007<SMR<1,44 7. Hart- en vaatziekten 21 30,02 0,70 0,43<SMR<1,07 8. Longziekten 2 7,63 0,26 0,03<SMR<0,95 9. Maag-, darm en leverziekten 3 4,62 0,65 0,13<SMR<1, Huidziekten 0 0,18 0,26 0<SMR<20, Ziekten van het bewegingsstelsel en 0 0, bindweefsel 12.Ziekten van het urogenitaal stelsel 0 1, Complicaties zwangerschap en bevalling 1 0,11 9,15 0,23<SMR<50,65 14.Aandoeningen van de perinatale periode 4 3,98 1,01 0,27<SMR<2,57 15.Aangeboren afwijkingen 4 3,38 1,18 0,32<SMR<3, Onvolledig beschreven ziektebeeld 14 6,56 2,13 1,16<SMR<3, Niet-natuurlijke doodsoorzaak 24 15,29 1,57 1,006<SMR<2, Ongevallen waaronder verdrinking 16 7,38 2,17 1,24<SMR<3, Zelfdoding 6 6,22 0,96 0,35<SMR<2, Moord 2 1,05 1,90 0,23<SMR<6, Onbekend 0 0, Overig 0 0, Totaal ,00 0,86 0,71<SMR<1,03 29

30 4.6. Sterfteanalyse infectieziekten onder asielzoekers In is de sterfte van asielzoekers aan infectieziekten bijna 5 keer hoger dan die van de standaardpopulatie. Ook in eerdere onderzoeksjaren was sterfte aan deze doodsoorzaken ongeveer 5 maal hoger. Hierbij was steeds sprake van een verhoogde sterfte aan tbc, virale hepatitis en aids. Uit tabellen 4.1 t/m 4.3 blijkt dat dit voor opnieuw geldt, hoewel voor mannen en vrouwen verschillende significante verhogingen werden gevonden. De sterfte aan virale hepatitis bij de vrouwen is wel significant verhoogd, maar met een breed betrouwbaarheidsinterval, omdat het op slechts 1 waarneming berust. In tabel 5 zijn de brutosterftecijfers van sterfte aan infectieziekten gegeven uitgesplitst naar enkele belangrijke subgroepen voor de onderzoeksjaren , en zodat een vergelijking mogelijk is. Tabel 5. Brutosterftecijfers sterfte infectieziekten in , en absoluut brutosterfte absoluut brutosterfte absoluut brutosterfte Tuberculose 1 0,01 3 0,02 2 0,02 Meningitis 2 0, Virale hepatitis 3 0,03 3 0,02 2 0,02 Aids 7 0, ,07 6 0,07 Overige infectieziekten 2 0,02 2 0, Infectieziekten totaal 15 0, , ,11 Het brutosterftecijfer voor alle infectieziekten daalt licht gedurende de onderzoeksjaren , dat van de tbc, hepatitis en aids blijft min of meer gelijk. De sterftecijfers voor tbc en virale hepatitis zijn gebaseerd op weinig gevallen, toch zijn deze aantallen significant afwijkend van die van de standaardpopulatie evenals de sterfte aan aids, waar meer asielzoekers aan overleden. De sterfte aan aids bijvoorbeeld is voor de totale groep asielzoekers steeds het hoogst. Aangezien veel asielzoekers afkomstig zijn uit landen waar aids vaak voorkomt is dit niet opvallend. Voor de totale groep geldt dat er sprake is van significante oversterfte. Het betrouwbaarheidsinterval is erg breed; zoals gezegd is dit te wijten aan de kleine aantallen/jaar. 30

31 4.7. Analyse niet-natuurlijke doodsoorzaken onder asielzoekers In eerdere onderzoeksjaren was het aantal niet-natuurlijke doodsoorzaken onder asielzoekers significant hoger dan in de Nederlandse populatie. Het brutosterftecijfer voor niet-natuurlijke doodsoorzaken daalt per saldo over de vier onderzoeksjaren (tabel 6). Net als in de standaardpopulatie overleden er ook bij de asielzoekers meer mannen dan vrouwen aan nietnatuurlijke doodsoorzaken (absoluut en gecorrigeerd voor leeftijds- en geslachtsverdeling). Bij de interpretatie van het absolute aantal overlijdens aan niet-natuurlijke doodsoorzaken in tabel 7 is belangrijk dat het aantal asielzoekers in de opvang in de periode het hoogst was. Na standaardisatie blijkt dat de SMR voor ongevallen in voor de mannen 2 is en dat het sterftecijfer significant afwijkt van dat van de Nederlandse bevolking (zie tabel 4.1). Tabel 6. Aantal overledenen, niet-natuurlijke dood, bezetting centrale opvang en brutosterftecijfer per personen per jaar Jaar Totaal aantal overledenen Aantal nietnatuurlijke dood Gemiddelde bezetting centrale opvang Brutosterftecijfer niet natuurlijke doodsoorzaken , , , ,05 Tabel 7. Aantal overleden asielzoekers naar niet-natuurlijke doodsoorzaak en geslacht Asielzoekers overleden aan nietnatuurlijke oorzaken Ongevallen incl. verdrinking mannen vrouwen totaal mannen vrouwen totaal mannen vrouwen totaal * Verdrinking Zelfdoding Moord Onbekend Overig Totaal * * waaronder personen van onbekend geslacht 31

32 In de zes onderzoeksjaren overleden 60 mensen aan een ongeval, waaronder 21 verdrinkingen, er waren 45 zelfdodingen, 17 moorden en 4 niet-natuurlijke overlijdens met onbekende oorzaak. Hierbij vallen het hoge aantal ongevallen en suïcides op. In eerdere onderzoeksjaren was het hoge aantal suïcides onder mannen een reden om ook nader onderzoek te doen naar het voorkomen van suïcide en suïcidepogingen 8. Suïcide bleek meer voor te komen onder mannen, terwijl suïcidepogingen relatief meer bij vrouwen werden gevonden. In is het aantal suïcides niet significant afwijkend van de standaardpopulatie. Echter valt het hoge aantal verdrinkingen onder asielzoekers in 2004 op. Op basis hiervan zijn in 2005 maatregelen genomen; onder meer het geven van voorlichting over het gevaar van water. Verder is in samenwerking met de Stichting Consument en Veiligheid een projectvoorstel geschreven gericht op preventie van ongevallen bij asielzoekers. In 2005 zijn geen accidentele verdrinkingen gemeld, het absolute aantal overledenen aan niet-natuurlijke oorzaken is gedaald, ook de SMR voor niet-natuurlijke doodsoorzaken is gedaald van 1,71 in 2004 naar 1,37 in Toch is ook in 2005 het aantal ongevallen nog steeds significant hoger dan dat van de standaardpopulatie; namelijk 2,17 keer Sterfte rondom zwangerschap en geboorte In 2004 werden 855 kinderen geboren in de centrale opvang. Het aantal doodgeborenen was 7 (2 jongens, 4 meisjes en 1 onbekend geslacht) waaronder 3 gevallen die specifiek gemeld werden als een intra-uteriene vruchtdood. In 2005 werden 618 kinderen geboren. Het aantal doodgeborenen was 8 (3 jongens en 5 meisjes), waarvan 4 gevallen gemeld werden als intrauteriene vruchtdood. Dit betekent een sterfte van 8,2/1000 geboorten in 2004 en 12,9/1000 geboorten in Voor de Nederlandse standaardpopulatie is het aantal doodgeborenen 5,3/1000 geboorten. Tabel 8. Aantal geboorten bij asielzoekers per geslacht in Aantal geboorten Jongens Meisjes Aantal doodgeboorten 7 8 De perinatale sterfte omvat naast doodgeboorten ook de kinderen die binnen een week na de geboorte zijn overleden. In 2004 en 2005 stierven 1, respectievelijk 3 kinderen binnen een week na geboorte. Dit betekent een perinatale sterfte van 19 kinderen. Het aantal levendgeborenen in was Dit betekent dat de perinatale sterfte 12,9/1000 geboorten is. In was de perinatale sterfte in Nederland 6,8/1000 geboorten (CBS Statline). De perinatale sterfte onder asielzoekers van is 1,87 maal zo hoog (95%CI 32

33 1,19<RR<2,93) en significant verhoogd in vergelijking met de algemene perinatale sterfte in Nederland. Zuigelingensterfte i De zuigelingensterfte in was 8, waarvan 4 kinderen overleden na de eerste week. In was de zuigelingensterfte hoger dan die van de standaardpopulatie: namelijk 5,4/1000 levendgeborenen asielzoekers ten opzichte van 4,7/1000 levendgeborenen in Nederland (CBS). Dit verschil is niet significant. Omdat in sprake was van een verhoogde zuigelingensterfte worden de gegevens van de vier onderzoeksjaren nog nader geanalyseerd en gespecificeerd naar doodsoorzaak. Moedersterfte In de onderzoeksperiode was er opnieuw 1 geval van moedersterfte, dit komt overeen met 27/ geboorten. De moedersterfte onder asielzoekers in was 67/ geborenen. Voor de algemene Nederlandse populatie is de moedersterfte 6,8/ geboorten. Opnieuw is de moedersterfte bij de asielzoekers hoger dan in de standaardpopulatie, maar niet significant. i Zuigelingensterfte: Kinderen die zijn overleden voordat zij hun eerste verjaardag hebben bereikt (exacte leeftijd). 33

34 5. Bespreking Methodologie Aggregatie van gegevens van doodsoorzaken bij asielzoekers over twee jaar in plaats van jaarlijks geeft de mogelijkheid uitspraken te doen op basis van een groter aantal gevallen. Omdat in sommige beldocategorieën het aantal overledenen zeer klein is, is de mogelijkheid om harde uitspraken te doen over verbanden en risico s beperkt. In enkele doodsoorzaakcategorieën betekenen de hoge waarden voor SMR weinig, omdat de gegevens berusten op slechts één geval van overlijden; dit is onder meer het geval bij virale hepatitis en moedersterfte. Door de kleine aantallen is er ook voor gekozen geen opsplitsing te maken naar regio van herkomst. De onderzochte populatie asielzoekers is klein en divers. Dit maakt de mogelijkheden voor analyse van sterftecijfers beperkt. Door de gegevens van vier jaren te aggregeren levert dit winst in betrouwbaarheid op. Het doen van meer specifieke uitspraken per jaar en per ziektebeeld worden hierdoor weer beperkter. Daarom is er voor gekozen de brutosterftecijfers ook per twee jaar te presenteren. Specifieke analyse kan niet worden gedaan door de SMR per ziektebeeld over de jaren te vergelijken, maar vereist een verdergaande analyse. Asielzoekers zijn ook voor een deel opgenomen in de CBS-cijfers voor de Nederlandse bevolking, namelijk in het geval zij in het GBA zijn geregistreerd. Dit betekent dat zij zowel in overlijdenscijfers als in de vergelijkingscijfers van de totale bevolking zijn opgenomen en dus in enkele gevallen dubbel geteld zijn. Voor wat betreft de invloed op de in dit rapport berekende SMR s betekent dit dat waar sprake is van oversterfte onder asielzoekers, deze oversterfte is onderschat als gevolg van deze dubbeltelling. Naar verwachting is deze vertekening beperkt. Door de Boaregistratie is het mogelijk specifieke uitspraken te doen over gezondheidsrisico s van asielzoekers als specifieke groep, zonder dat vermenging van gegevens optreedt met gegevens van andere groepen, zoals bij analyse van 1 e en 2 e generatie migranten (van nietwesterse afkomst) die mogelijk is vanuit CBS Statline. Het Landelijk Service Bureau MOA benadrukt het belang van een nauwkeurige en volledige registratie bij de asielzoekers ook in de toekomst. Indien de oorzaken van de verhoogde perinatale sterfte nader worden onderzocht is het wenselijk om de registratie nauwkeurig te verrichten. In de analyse kan worden aangesloten bij de Landelijke Audit Perinatale sterfte, welke werd geadviseerd door RIVM 9, 10. De asielzoekergroep zou men daarin moeten kunnen blijven onderscheiden als aparte subgroep, om hun gezondheidsrisico s goed te kunnen monitoren. De onvolkomen registratie als gevolg van de beperkte meldingstrouw is een punt van zorg. Bij de interpretatie van de gegevens van 2005 viel op dat in 14% van de gevallen geen of geen 34

35 volledige doodsoorzaak werd gemeld. Doodgeboorten werden niet altijd gerapporteerd via een meldingsformulier en konden alleen door inspanning van een arts (Maatschappij en Gezondheid) van de MOA organisatie achterhaald worden en alsnog in de database opgenomen worden. Het aantal doodgeboorten in de database stemt nu overeen met het door COA gerapporteerde aantal doodgeboorten. Het is echter niet denkbeeldig dat bij doodgeboorte en perinatale sterfte sprake is van onderrapportage. Onderrapportage vergroot de kans om belangrijke gezondheidsrisico s over het hoofd te zien. Het is natuurlijk goed denkbaar dat MOA-medewerkers niet op de hoogte zijn van alle gevallen van doodgeboorte. Echter, hierdoor worden mogelijke verschillen tussen de standaardpopulatie en de asielzoekers gemist. De situatie zou kunnen worden onderschat. In tegenstelling tot voorgaande jaren werden de belangrijkste doodsoorzaken onder asielzoekers in gecodeerd door codeurs van CBS. Hierdoor kan een gering verschil in codering zijn ontstaan. Dit geldt waarschijnlijk voor de codering van dood aan drugsverslaving die zowel bij niet-natuurlijke dood als bij psychiatrisch ziektebeeld kan worden gecodeerd. In voorgaande jaren kregen deze gevallen de codering suïcide en werden zo in de categorie niet-natuurlijke doodsoorzaken ingedeeld, terwijl bij de CBS-codering in dit rapport wordt uitgesplitst naar psychiatrisch ziektebeeld (in het geval van een bekende verslaving) of suïcide (bijvoorbeeld waar blijkt dat de overdosis bewust is genomen). Dit gaat om 1 à 2 gevallen in In de jaren was er naar verhouding meer niet-natuurlijke sterfte; deels door een hoger aantal gevallen van suïcide. De sterfte aan suïcide is in niet significant verhoogd, indien de codering was uitgevoerd zoals in zou hier ook geen significante verhoging van het aantal suïcides ten opzichte van de standaardpopulatie zijn gevonden. De, overigens niet-significante, oversterfte aan psychiatrische ziekten in kan deels uit dit coderingsverschil worden verklaard, maar berust verder waarschijnlijk op het toevallig samenvallen van enkele psychiatrische ziektegevallen in het jaar Belangrijkste doodsoorzaken Het beeld van sterfte aan natuurlijke doodsoorzaken zoals dat geldt voor de Nederlandse bevolking is herkenbaar met enkele belangrijke verschillen: Ondersterfte Ondersterfte van asielzoekers aan hart- en vaatziekten en kanker werd al in en beschreven 1,3. Bij kwalitatieve analyse valt op dat bepaalde vormen van kanker die in de Nederlandse populatie frequent voorkomen, in de asielzoekergroep niet of weinig gevonden zijn. Zo is in geen enkel geval van borstkanker bij asielzoeksters gerapporteerd, en lijken gastro-intestinale tumoren en Non-Hodgkin lymfoom juist meer voor te komen dan in de standaardbevolking. Dit kan toeval zijn, maar ook berusten op het feit dat binnen de diverse groep van asielzoekers andere vormen van kanker dan in de standaardpopulatie voor- 35