Milieurapport Milieurapport 2010

Transcriptie

1 Milieurapport Milieurapport 2010

2 Inhoud Woord vooraf 3 Milieubeleidsverklaring 5 Gebruik van ENERGIE optimaliseren 7 Respect voor de ONDERGROND 31 Ingrijpen op OVERLAST 37 Verantwoord omgaan met AFVAL 43 Slim(mer) MOBIEL 49 2

3 Woord vooraf van de voorzitter van de Raad van Bestuur Beste lezer, Dat het milieuvraagstuk een groot deel van onze 21 e eeuw zal beheersen, staat vast. Milieu is niet langer een geïsoleerde problematiek of een dilemma uitsluitend voor de toekomst. Het determineert vandaag al grote delen van onze economie en onze samenleving. Het raakt toekomstige generaties en is bij uitstek een mondiaal gegeven. De antwoorden en oplossingen moeten dus eveneens mondiaal zijn. Die vaststelling houdt kansen in, maar ook gevaren. De probleemglobalisering zou een alibi kunnen zijn om de zaken op hun beloop te laten. Beleidsverantwoordelijken, bedrijven en individuele burgers kunnen zich verschuilen achter de als quasi onbeheersbaar ervaren omvang van het probleem. Of ze kunnen de complexe en trage internationale besluitvorming aangrijpen om niet te moeten handelen. Dat zou echter onverantwoord zijn. De maatschappelijke verantwoordelijkheid van beleidsmakers, economische spelers en individuele consumenten, is niet langer vrijblijvend. Op welk niveau of welke schaal dan ook, niemand moet nog langer wachten op bijkomende druk om de milieu-uitdagingen nu al aan te pakken. Beleidsmatig én individueel zijn initiatieven voor milieubewustwording en milieuzorg dus een must. Internationaal, Europees, landelijk of plaatselijk stap voor stap en in alle gradaties. Uiteraard liefst in dezelfde richting, en in de uitvoering, zo rationeel, efficiënt en kostenbewust mogelijk. Energie speelt in dit verhaal een substantiële rol. Het vormt één van de grote pijlers van de mondiale economie, en dus van het maatschappelijke leven. Maar het energiegebruik heeft ook milieucomponenten. Waaronder negatieve, zoals het risico op uitputting van energiebronnen of de vervuilende gevolgen van ontginning en ongebreideld consumeren. De beschikbare energie meer rationeel gebruiken, is een deel van de oplossing. Beleidsmakers wereldwijd hebben dat ingezien. Uit verschillende hoeken komen dan ook initiatieven en maatregelen. In ons activiteitendomein vertaalt zich dat in een reeks strengere energierichtlijnen. De meest sprekende is de Europese afspraak, om tegen 2020, 20 procent minder energieverbruik, 20 procent minder broeikasgassen en 20 procent hernieuwbare energie te realiseren. Maar er zijn nog andere. Ook Vlaanderen heeft de nodige maatregelen genomen om zowel de Europese als de eigen decretale milieudoelstellingen waar te maken. 3

4 Eandis speelt als onderneming in op alle soorten maatschappelijke en technologische ontwikkelingen, en dus ook op milieu. Maar die verantwoordelijkheid nemen wij als energieonderneming ook op vanuit onze specifieke maatschappelijke rol. Een rol die essentieel voortvloeit uit de opdracht van de Vlaamse overheid aan ons adres. Zij heeft ervoor gekozen om aan de distributienetbeheerders belangrijke verantwoordelijkheden toe te vertrouwen om mee te bouwen aan het Vlaamse energiebeleid. Vanuit die rol steunen wij de maatschappelijke initiatieven voor energie, milieu en samenleving volledig. Het ecologische luik van onze rol is de jongste jaren dan ook sterk uitgebouwd. We nemen zelf initiatieven of dragen bij als facilitator voor milieudoelstellingen van anderen. U zult in dit verslag opnieuw kennis kunnen maken met die veelheid aan inspanningen en acties. Want het is in die context dat wij een beleid ontwikkelen om samenlevingsnoden te beantwoorden, in het verlengde van de verwachtingen van de betrokken overheden. Dat doen wij met overtuiging, zowel proactief als actief, en altijd consequent met onze maatschappelijke rol. Ik wens u een interessante lectuur, Geert VERSNICK Voorzitter Raad van Bestuur 4

5 De Milieubeleidsverklaring van Eandis Energie en milieu Energie is een basisbehoefte voor iedereen. Wij brengen, met aandacht voor mens en omgeving, dag en nacht elektriciteit en aardgas op een betrouwbare en veilige manier tot bij elke klant in ons werkingsgebied. Zin voor verantwoordelijkheid is één van de waarden van onze onderneming, en de verantwoordelijkheid voor het milieu maakt daarvan een essentieel deel uit. Wij willen de impact van onze activiteiten op mens en milieu zo beperkt mogelijk houden. Veiligheid en milieuzorg zijn dan ook absolute prioriteiten. In al zijn activiteiten gaat Eandis economisch, ecologisch en duurzaam tewerk, in het belang van de samenleving van morgen. De pijlers van ons milieubeleid Eandis rekent het tot zijn maatschappelijke rol om onafgebroken zijn milieuprestaties te verbeteren en permanent te streven naar een evenwicht tussen energie, economie en ecologie. Ons milieubeleid stoelt op volgende pijlers: wij willen minstens even goed doen als voorgeschreven door Europese richtlijnen, federale wetten, gewestelijke decreten en beslissingen van lokale besturen wij integreren milieuzorg in alle geledingen van onze organisatie en in al onze aankoop- en bedrijfsprocessen wij doen aan proactief milieurisicobeheer en stellen onze procedures en methodes voortdurend bij om de milieuprestaties te verbeteren wij stimuleren permanent energie-efficiëntie, niet alleen bij onze medewerkers, maar ook bij onze aandeelhouders en klanten wij voeren een open communicatie naar onze medewerkers en de samenleving, over de milieuimpact van onze activiteiten. De continue verbetering van onze milieuprestaties wordt gestuurd door duidelijke milieudoelstellingen en meetbare parameters, gebaseerd op preventieprincipes, beschikbare technische ontwikkelingen en economische haalbaarheid. Door onze voortdurende alertheid willen wij het milieubewustzijn van onze medewerkers en al wie belang heeft bij het correct functioneren van onze onderneming, op een positieve wijze stimuleren en de ecologische voetafdruk van onze organisatie verminderen. Luc DE BRUYCKER Directeur-generaal Ondervoorzitter Managementcomité Guy PEETERS Directeur-generaal Voorzitter Managementcomité 5

6 6

7 Gebruik van energie optimaliseren 7

8 Gebruik van energie optimaliseren Anders en beter omgaan met de beschikbare energie: het is vandaag een van de prominentste maatschappelijke uitdagingen. Als deel van de oplossing wordt rationeler energiegebruik één van de hoekstenen van een efficiënt en milieugericht energiebeleid. Ook voor en bij Eandis. Het ecologische luik van zijn maatschappelijke rol is de jongste jaren dan ook sterk uitgebouwd, met gefundeerde initiatieven en bijdragen. Ook in 2010, met zowel rechtstreekse streefdoelen, projecten en realisaties gerelateerd aan het eigen functioneren, als onrechtstreekse in de rol van belangrijke facilitator voor milieu-initiatieven van derden. Het jaarlijkse REG-actieplan De Vlaamse regering heeft ervoor gekozen om aan de distributienetbeheerders een aantal verantwoordelijkheden toe te vertrouwen om het energiebeleid van de Vlaamse overheid mee te helpen realiseren. De Vlaamse gemengde distributienetbeheerders en Eandis onderschrijven en steunen dat beleid en de initiatieven die worden ontwikkeld op het vlak van energie en milieu natuurlijk volledig. Meer nog, door de aard van hun activiteiten kunnen zij substantieel bijdragen om de Europese en Vlaamse doelstellingen te halen. Zo hebben de Vlaamse distributienetbeheerders als één van hun openbaredienstverplichtingen om het rationeel energiegebruik te bevorderen. Voor hen coördineert Eandis alle activiteiten in dat verband. Kernpunt ervan is het jaarlijkse REG-actieplan, dat in grote lijnen telkens is gebaseerd op drie pijlers: de toekenning van premies en renteloze leningen voor energiezuinige toepassingen en toestellen, het uitvoeren van een aantal concrete acties zoals de huishoudelijke energiescans, en ten slotte het informeren en sensibiliseren. Bovendien wordt dit beleid specifiek toegespitst op diverse doelgroepen: huishoudens, industrie, openbare besturen 2010: nog een grotere uitdaging Voor elektriciteit was het REG-actieplan ook voor het jaar 2010 gekoppeld aan een resultaatverbintenis: tegenover het elektrische eindverbruik in 2008 van alle eindafnemers, moest een besparing worden gerealiseerd van 3,5 procent. Voor alle Vlaamse gemengde elektriciteitsnetbeheerders samen, kwam dat neer op een minderverbruik van 945 GWh. Om dit te bereiken werd ervoor gekozen om, gelet op deze verhoogde doelstelling, de maatschappelijke tendensen en de missie van de Vlaamse gemengde distributienetbeheerders, het eerder opgebouwde beleid ter zake voort te zetten, om zo de continuïteit van acties en maatregelen te kunnen verzekeren. In dat raam werkten de distributienetbeheerders en Eandis een hele reeks maatregelen uit, gericht op huishoudelijke afnemers, beschermde afnemers, ondernemingen en openbare besturen. 8

9 Enkele voorbeelden van acties uit het REG-actieplan 2010: verspreiden van informatiebrochures en individueel advies voor huishoudelijke afnemers uitvoeren van huishoudelijke energiescans op verzoek doorspelen van afnamegegevens van niet-huishoudelijke afnemers energieboekhouding voor onderwijs-, welzijns- en verzorgingsinstellingen doorgedreven inspanningen voor bepaalde doelgroepen, zoals beschermde gebruikers samenwerken met sociale huisvestingsmaatschappijen ondersteunen van plaatselijke besturen bij de planning en implementatie van hun energiebeleid. Zoals uit de tabel en de grafiek blijkt, werd ook in 2010 de besparingsdoelstelling gehaald en zelfs ruimschoots overschreden. Besparingsdoelstelling (in kwh) Gerealiseerde besparing (in kwh) TOTAAL Besparingsresultaten REG-actieplannen Besparingsdoelstelling (GWh) Gerealiseerde besparing (GWh)

10 Premies voor rationeel energiegebruik 2010 In het jaarlijkse REG-actieplan zit tot dusver ook altijd een luik voor het toekennen van REGpremies. Eandis biedt die aan, stimuleert de betrokken bevolkingsgroepen en verwerkt ook alle REG-premieaanvragen. Het aandeel ervan in het REG-actieplan is vrij groot: de gerealiseerde energiebesparing wordt gemeten op basis van het aantal uitgereikte premies, waarbij elke premie overeenstemt met een bepaald aantal bespaarde kwh. Het principe van de REG-premies is eenvoudig: wie investeert in welbepaalde energiezuinige toepassingen, kan een REG-premie aanvragen. Er zijn typische premies voor huishoudelijke afnemers, niet-huishoudelijke afnemers en lokale besturen. De premies vormen voor alle doelgroepen een extra duw in de rug om over te gaan tot energie- en milieubesparende maatregelen en investeringen. Wie energiebewust bouwt of verbouwt, kon ook in 2010 rekenen op een gevarieerd premieaanbod. De premieontvanger wint drie keer: de energiefactuur daalt door een lager verbruik, het milieu wordt minder belast en er komt nog een premie bovenop. Het premieaanbod bleef in 2010 nagenoeg hetzelfde als in Bij de premies en acties voor de residentiële markt bleef een betere woningisolatie essentieel: dakisolatie, superisolerende beglazing en condensatieketels waren hier de speerpunten. Nieuw waren de tegemoetkoming voor de aankoop van de CO-melder en de premie voor wie een E-peil van 60 of lager haalt. Het E-peil -of energieprestatiepeil- is een maat voor het energieverbruik van de nieuwbouwwoning en de vaste installaties ervan; hoe lager het E-peil, hoe energiezuiniger de woning is. Deze premie is dus een aanmoediging om nog energie-efficiënter te bouwen. Ondernemingen en openbare besturen konden in 2009 ook al genieten van een ruim aanbod aan tegemoetkomingen. Die werden in 2010 grotendeels verlengd voor verwarming, warm water, isolatie en ventilatie, evenals voor industriële toepassingen. In 2010 waren er echter nieuwe actievoorwaarden voor relighting of newlighting: voor de plaatsing of vervanging van verlichting door energiezuinige armaturen, lampen en elektronische ballast, was er een maximumpremie. De premie voor een koudewarmteopslagsysteem was nieuw. 10

11 Uitbetaalde REG-premies Aantal REG-premies laagspanning / residentiële afnemers Aantal REG-premies hoogspanning / niet-residentiële afnemers Uitbetaalde bedragen (in EUR) De drie meest aangevraagde premies voor huishoudelijke afnemers in 2010 waren de condensatieketel, dakisolatie en het plaatsen van superisolerend glas. Voor niet-huishoudelijke afnemers werden eveneens de premies voor condensatieketel en superisolerende beglazing het vaakst uitbetaald, evenals voor de frequentieregeling. De premies voor dakisolatie, superisolerende beglazing en condensatieketel samen, zijn goed voor 80 procent van de totaliteit. Premies voor beschermde klanten Voor beschermde klanten voorzag Eandis ook in 2010 een extra premie van 20 procent voor elke directe actie die voorzien was voor de residentiële afnemers. Zo bood Eandis aan beschermde afnemers speciale kortingbonnen voor de aankoop van een energiezuinige koelkast met A+ of A++ label, of voor een energiezuinige wasmachine met AAA-label. Die acties werden bekendgemaakt via verschillende kanalen waar een grote groep beschermde klanten kan worden bereikt, namelijk via de OCMW s en de Lokale Adviescommissies - LAC s. Jaarlijks worden ongeveer premies uitbetaald aan beschermde klanten en worden gemiddeld kortingbonnen verstuurd. 11

12 Project dakisolatie sociale huisvestingsmaatschappijen Naast de inspanningen uit het REG-actieplan, gaat bij Eandis tevens speciale aandacht naar extra maatregelen voor kansarme gezinnen. Zo realiseerde de onderneming in samenwerking met een aantal sociale huisvestingsmaatschappijen, in 2010 een project voor woningisolatie. Daarbij kocht Eandis het isolatiemateriaal aan en de participerende huisvestingsmaatschappijen zorgden voor de correcte plaatsing ervan. Naast het gratis materiaal ontvangen de sociale huisvestingsmaatschappijen ook nog een premie uit het aardgasfonds van tien euro/m² voor de plaatsing. Het project kende een gigantisch succes: meer dan woningen werden ingeschreven. Het oorspronkelijk voorziene bedrag moest worden herverdeeld in verhouding tot het aantal inschrijvingen, en rekening houdend met het aantal woningen dat de sociale huisvestingsmaatschappij in beheer heeft. Inmiddels zijn acht van de 29 deelnemende sociale huisvestingsmaatschappijen reeds gestart met de plaatsing van de dakisolatie, en werd zo ongeveer m² gratis isolatiemateriaal geleverd. De overige maatschappijen zitten in een opstartfase voor de effectieve uitvoering. In 2011 wordt opnieuw 1,5 miljoen euro gebudgetteerd voor een gelijkaardig isolatieproject met de sociale huisvestingsmaatschappijen. Energiescans Al in 2007 legde de Vlaamse regering aan de distributienetbeheerders een actieverplichting op om in samenwerking met de gemeenten, bij huishoudelijke afnemers, zo n energiescans uit te voeren, en dat in een periode van drie jaar. In 2009 werd de doelstelling aangepast en bepaald op één energiescan per 200 huishoudelijke toegangspunten. En vanaf 2010 werd de verplichting nog verruimd en moest één scan worden uitgevoerd per 100 huishoudelijke toegangspunten op het elektriciteitsdistributienet op 1 oktober Hierdoor moeten bijkomend scans worden uitgevoerd in de periode van 2009 tot 2011, en vanaf 2010 bijkomend nog scans per jaar. Bedoeling van een energiescan is om meer inzicht te krijgen in de eigen gewoonten inzake energiegebruik. De scan gaat na hoe de woning is uitgerust op het vlak van energie en op welke manier de bewoners daarmee omgaan. Het betreft een doorlichting van de bestaande energiesituatie, waarbij zowel de algemene gegevens van de woning (type, oppervlakte, aantal inwoners, aanwezigheid tijdens de dag en de weekends, totaal energieverbruik) als de verwarming, de isolatie, het sanitair warm water, de verlichting, de elektrische toestellen en het verbruiksgedrag van de bewoners in kaart worden gebracht. Na afloop krijgt de bewoner een rapport met 12

13 concrete tips om minder energie te verbruiken. De nadruk ligt daarbij op gedragsveranderingen, zodat zonder of met slechts een minimale investering, toch fors kan worden bespaard op de energiefactuur. Waar mogelijk installeert de energiescanner ook een spaarpakket, bestaande uit gratis spaarlampen of spaardouchekop, radiatorfolie of buisisolatie. Elke gemeente bepaalt zelf bij welke doelgroepen op haar grondgebied de energiescans worden aangeboden. Het zijn in ieder geval de beschermde afnemers, en een deel huishoudelijke eindafnemers die door de netbeheerder worden beleverd. Naast zo n basis energiescan kunnen de betreffende verbruikers vanaf 2010 ook kiezen voor een opvolgscan, waarbij de oorspronkelijke basisscan wordt geëvalueerd en de bewoner bijkomende tips krijgt om zijn verbruik te doen dalen. Of hij kan begeleiding krijgen van een energiescanner wanneer hij beslist om te investeren in dakisolatie of in de vervanging van enkele beglazing. Uitgevoerde energiescans voor de Vlaamse gemengde distributienetbeheerders Aantal energiescans Geplaatste spaarlampen Geplaatste spaardouchekoppen Geplaatste buisisolatie (in m) Geplaatste radiatorfolie (in m²) TOTAAL De scans gebeurden voor: 15 % bij huurders van een privéwoning 21 % bij huurders van een sociale woning 64 % bij eigenaars, en leverden bijkomend markante vaststellingen op, die het belang van een volgehouden beleid onderlijnen: 36 % van de gescande woningen beschikt nog over enkel glas 50 % heeft geen muurisolatie 24 % heeft geen dakisolatie 36 % maakt geen gebruik van spaarlampen 39 % maakt gebruik van toestellen voor bijverwarming, vooral elektrisch. 13

14 Uitbreiding van het aardgasaanbod Aardgas is op dit ogenblik nog altijd de milieuvriendelijkste beschikbare fossiele brandstof. Aardgas genereert bij verbranding minder CO 2 en vormt geen roet. Dankzij het ondergrondse transport door leidingen is er ook geen vervoer over de weg nodig. En ook het grondwater en de bodem blijven schoon, want aardgas heeft daar geen impact op. De nieuwe generatie hoogrendementsketels op aardgas verbruiken bovendien tot 40 procent minder in vergelijking met een ketel van 30 jaar oud. Daarbovenop staat aardgas synoniem voor comfort en is het altijd beschikbaar. De installatiekosten en het onderhoud vallen goed mee en de moderne toestellen zijn eenvoudig, goedkoop en snel te plaatsen. Ze gaan lang mee, zijn betrouwbaar en hebben een bijzonder hoog rendement. Momenteel zijn er ook fiscale voordelen en premies van de overheid. Bouw van bijkomende aardgasnetten De uitbreiding van het aardgasnet is daarom een positieve milieumaatregel. De Vlaamse overheid besliste in dit raam om de dekkingsgraad van het aardgasnet in Vlaanderen verder te doen uitbreiden: tegen 2015 tot minstens 95 procent in woongebieden, met uitzondering van woongebieden met een landelijk karakter, en tegen 2020 tot 99 procent in woongebieden, met uitzondering van woongebieden met een landelijk karakter, en 95 procent in alle woongebieden. De Vlaamse gemengde distributienetbeheerders en Eandis investeren fors in de uitbreiding van de aardgasnetten. De aansluitbaarheid van de afnemers en het aantal effectieve aansluitingen nemen dan ook jaarlijks toe: Uitbreiding aardgasnetten in het werkingsgebied van Eandis Lengte middendruknet (in km) Lengte lagedruknet (in km) Totale lengte netten (in km) Aantal toegangspunten

15 Klanten overhalen De aanleg van aardgasnetten is één zaak, maar klanten moeten natuurlijk ook nog worden overtuigd om aan te sluiten. Op dat vlak zocht Eandis in 2010 onder meer naar de meest efficiënte manier om installateurs en klanten te bereiken en te overtuigen om voor aardgas te kiezen. Hiervoor werden diverse types van campagnes en benaderingen getest, in zowel stedelijke als landelijke gebieden. Op basis daarvan kan de onderneming grondige conclusies trekken, en verwerken in een draaiboek dat de basis zal vormen van een uniforme werkwijze voor de verdere prospectie in 2011 en de daaropvolgende jaren. Energiediensten voor lokale besturen Eandis biedt al langer diensten rond rationeel energiegebruik aan de steden en gemeenten in zijn werkingsgebied. Dat soort activiteiten behoort tot de openbaredienstverplichtingen van de onderneming, en voorbeelden zijn de energieaudits en de energieboekhouding. De onderneming werd echter ook steeds meer aangesproken voor de concrete uitvoering en de opvolging van de uitgebrachte energiebesparende adviezen, vaak extra gestuwd door allerlei lokale ecologische doelstellingen. EDLB-diensten Om die behoefte in te vullen, is Eandis gestart met de uitbouw van een meer uitgebreid aanbod van energiediensten aan lokale besturen. Die zijn vaak eigenaar van grote gebouwen op hun grondgebied en zijn ook verantwoordelijk voor een ruim aandeel in de openbare verlichting. Het zijn dus belangrijke energieverbruikers, die sterk gebaat zijn bij acties en oplossingen voor een nog rationeler energiegebruik. Naast de bestaande dienstverlening kunnen de belangstellende lokale besturen vanaf 2010 terecht voor een specifiek aanbod aan Energiediensten voor lokale besturen, of kortweg EDLB. Het gaat daarbij over diensten aan steden en gemeenten voor de concrete uitvoering en opvolging van energiebesparende maatregelen, zoals stookplaatsrenovaties, ketelafstelling en meetcampagnes voor gebouwen Want bij hen bestond ook duidelijk de behoefte om energiebesparende adviezen om te zetten in concrete realisaties, door ze voor te bereiden, uit te voeren en op te volgen. De EDLB-diensten kunnen hen daarbij helpen, zeker om hun energiegebruik beter te beheersen, maar ook om zo een bijdrage te leveren aan de Europese klimaatdoelstellingen en om hun voorbeeldfunctie ten volle op te nemen. Tijdens infosessies in het voorjaar van 2010 werd eerst gepeild naar de belangstelling van de lokale besturen voor zo n extra dienstenpakket. Daaruit bleek alvast een erg grote interesse voor de uitvoering van niet minder dan projecten. 15

16 Het dienstenpakket werd in de loop van 2010 gefaseerd ingevoerd, met volgend aanbod: Quickscan openbare verlichting Een snelle studie over de energiebesparingen die een stad of gemeente op korte termijn kan realiseren, door het vervangen van voorschakelapparatuur, lampen of armaturen in het openbare verlichtingsnet Stookplaatsrenovatie Een studie en/of concrete uitvoering van de renovatie van een stookplaats, eventueel met vernieuwing van de verwarmingsinstallatie, inclusief stookketel, pompen, collectoren en regelsystemen Afstelling stookplaatsen Met een studie en/of concrete afstelling bij stookinstallaties; via zo n afstelling kan het energieverbruik drastisch worden teruggedrongen Meetcampagnes voor gebouwen Tal van dataloggers en meetinstrumenten meten de energiezuinigheid van een integraal gebouw; de analyse van de gegevens duiden aan welke aanpassingen of regelingen nodig zijn Relighting Studie en/of concrete uitvoering voor het herontwerpen van de verlichtingsinstallatie van een gebouw; via nieuwe of slimme technieken kan zo een meer doelgerichte en energie-efficiënte verlichting worden gerealiseerd. In combinatie met een snelle terugverdientermijn, zijn in het pakket van deze dienstverlening eveneens mogelijkheden ingebouwd voor derdepartijfinanciering. Daarbij neemt Eandis de aanvankelijke investeringskost ten laste door prefinanciering. De kostenbesparingen die de investeringen opleveren, komen onmiddellijk toe aan de lokale besturen, die hiermee de prefinanciering door Eandis over een vooraf bepaalde periode terugbetalen. Al grote belangstelling in 2010 Voor het concrete aanbod kunnen de geïnteresseerde steden en gemeenten uit het werkingsgebied van Eandis, een kaderovereenkomst sluiten met de onderneming. Eens die er is, kunnen zij dat eveneens doen voor specifieke studie- of uitvoeringscontracten. Zo waren er eind 2010 reeds kaderovereenkomsten gesloten met 111 openbare besturen en andere deelnemers/vennoten, zoals OCMW s en autonome gemeentelijke bedrijven. En met 82 van hen liepen nog onderhandelingen. Ook hebben heel wat steden en gemeenten in 2010 een eerste (studie)project positief geëvalueerd, waarna ze zich bij Eandis 16

17 aanboden voor nieuwe (uitvoerings)projecten. In dat raam werden 690 specifieke contracten aangeboden, waarvan er eind waren goedgekeurd: 88 voor onderhoud, 73 voor uitvoering, 55 voor studie en twee voor financiering. Dat succes wijst op een snel groeiende interesse van steden en gemeenten voor onderhoud, optimalisatie en renovatie van stookplaatsen in gebouwen. In de top vijf van meest populaire EDLB-projecten is dat soort diensten vandaag prominent aanwezig. Globaal kunnen we stellen dat er gemiddeld drie tot vier projecten per lokale overheid worden georganiseerd. Top vijf EDLB-projecten in 2010 Type contract Aantal 1 Onderhoudscontracten 88 2 Contracten Energieprestatiecertificaten (EPC s - verplicht voor publiek toegankelijke overheidsgebouwen van meer dan 1000 m²) 44 3 Studiecontracten stookplaatsrenovatie 41 4 Uitvoeringscontracten stookplaatsrenovatie 19 5 Studieprojecten regeling stookinstallatie 8 Nog meer dienstverlening De nog relatief jonge diensten van EDLB worden uiteraard almaar bekender. En nog meer nieuwe diensten werden in 2010 in de steigers gezet, om in 2011 gefaseerd te worden ingevoerd: HVAC (Heating, Ventilation, Airconditioning, Cooling) Via HVAC-studies, -installaties en -onderhoud kan Eandis energie helpen besparen op verwarmings- en koelinstallaties, klimaatregeling, ventilatiesystemen en airco s Isolatieprojecten De gebouwschil van openbare gebouwen isoleren, bijvoorbeeld via dakisolatie of hoogrendementsbeglazing Lichtplannen openbare verlichting Gedetailleerde studie van alle - of slechts enkele - straten van de gemeente Masterplannen openbare verlichting Een volledig uitgewerkt beleidsplan voor de openbare verlichting over meerdere jaren Hernieuwbare energie Advies en coördinatie met leveranciers en installateurs van installaties voor hernieuwbare energie. Ten slotte zal in de loop van 2011 het aanbod van producten en diensten verder worden uitgebouwd, met: ecologische voetafdruk en koolstofvoetafdruk (voetafdruk en opmaken van reductieplan) demonstratiemateriaal: lampenkoffers, maquettes die diverse isolatietechnieken in beeld brengen, mobiele infostanden uitlenen organiseren van infosessies rond rationeel energiegebruik, voor burgers en ondernemingen van de gemeente. 17

18 Quickscans openbare verlichting Een specifiek onderdeel van de aangeboden EDLB-diensten is de zogeheten Quickscan voor de openbare verlichting. Zo n scan onderwerpt de openbare verlichting aan een analyse, als momentopname van de gebruikte materialen, het energieverbruik en de gebruiksduur. De analyse geeft indicaties voor snelle en reële energiebesparingen en formuleert concrete maatregelen met hun financiële impact. Het totale onderzoek becijfert zo de uiteindelijke te realiseren energiewinst en het financiële besparingspotentieel, evenals de mogelijke vermindering van de CO 2 -uitstoot. Bovendien is het een eerste aanzet voor de uitwerking van een Masterplan openbare verlichting, een instrument voor een duurzaam beleid en een meerjarenbegroting op het vlak van de openbare verlichting. Na de Quickscan volgen een detailstudie, de praktische afspraken en de uitvoering. De lokale besturen kunnen daarbij een beroep doen op een specialist van Eandis om een detailstudie uit te werken, evenals om een offerte en een planning op te maken. In functie van de behoeften kan het openbaar bestuur de aanbevelingen van de Quickscan geheel of gedeeltelijk in de praktijk omzetten, al of niet gefaseerd in functie van een budgettaire spreiding of de mogelijke synergie met andere werken. Voor deze Quickscans voor openbare verlichting zijn er in dossiers afgewerkt. Hierbij werd voor het totaal, een aanzienlijk potentieel aan energiebesparing van om en bij de MWh vastgesteld. Bovendien ligt de gemiddelde terugverdientijd van de vastgestelde aanpassingen rond de vijf jaar, wat maakt dat die toch wel een reële en belangrijke besparingsopportuniteit inhouden. Nog andere energiediensten voor lokale besturen Eandis biedt al jaren een aantal specifieke diensten rond rationeel energiegebruik aan de steden en gemeenten in haar werkingsgebied. Ook in 2010 groeide de populariteit van deze diensten fors. Zo kunnen op vraag van de gemeenten, energieaudits worden uitgevoerd van openbare gebouwen. Die brengen het energieverbruik in kaart en resulteren in gedetailleerde rapporten met gefundeerde adviezen voor investeringen in energiebesparende maatregelen, alsook in concrete tips om zuiniger met energie om te springen. In 2010 werden 267 energieaudits uitgevoerd en bij 319 installaties werd een scan gemaakt voor onderhoud of verdere inventarisatie. Eandis stelt de lokale besturen ook de zelf ontwikkelde software voor energieboekhouding Comeet ter beschikking. Daarmee kunnen zij hun energieverbruik opvolgen en sturen. Het is een informaticasysteem voor de energieboekhouding voor openbare besturen, scholen en welzijns- en verzorgingsinstellingen. Het blijkt een doeltreffend instrument om het energieverbruik in kaart te brengen en het resulteert in gedetailleerde rapporten met concrete aanbevelingen en tips. Eind 2010 werden er zo gebouwen van lokale besturen opgevolgd, een stijging van 315 gebouwen tegenover

19 Aantal gebouwen opgenomen in het systeem van energieboekhouding Gemeentegebouwen Welzijns- en verzorgingsinstellingen Onderwijsinstellingen Totaal Verder helpt Eandis de lokale besturen bij hun sensibiliseringscampagnes voor spaarzaam energiegebruik, door demomateriaal en documentatie ter beschikking te stellen, en door deelname aan acties, zoals de Nacht van de Duisternis. Eandis neemt ook een vormende opdracht ter harte door infosessies en opleidingen op te zetten voor gemeentebesturen en lokale energie- en milieuverantwoordelijken. Daarnaast kunnen lokale besturen die milieubesparende investeringen doen, via Eandis een financiële tegemoetkoming van de Vlaamse gemengde distributienetbeheerders krijgen onder de vorm van REG-premies voor bijvoorbeeld relightingprojecten, vernieuwing van stookinstallaties, plaatsing van dakisolatie, superisolerende beglazing... Eandis heeft daarnaast nog een uitgebreid en deskundig team van klantbeheerders en energieadviseurs die regelmatig contact onderhouden met de lokale besturen en energietechnici. Zij spelen een belangrijke rol in de deskundige begeleiding van allerlei REG-projecten, zoals relighting, verbeterde isolatie van gebouwen, aanpassing van de verwarmingsinstallatie, koeling, bouwkundige ingrepen en dergelijke. 19

20 Rationeel energiegebruik bij de openbare verlichting Energiebesparing en efficiënt gebruik van energiebronnen zijn ook thema s voor een energiebewust gemeentelijk beleid. De openbare verlichting is immers een belangrijke verantwoordelijkheid en kostenpost voor de lokale besturen, waarbij het garanderen van de veiligheid en de zichtbaarheid een prioriteit blijft. De openbare verlichting is al snel verantwoordelijk voor 30 tot 50 procent van het gemeentelijke elektriciteitsverbruik. Sinds 2004 komt de praktische uitvoering van de openbare verlichting toe aan de distributienetbeheerders, die daarbij instaan voor de bouw, de uitbating en het onderhoud van de openbare verlichting op hun territorium. Voor de gemengde distributienetbeheerders in Vlaanderen voert Eandis die taken uit. In de openbare verlichting kan rationeler energiegebruik zeker ook financiële besparingen opleveren en tegemoetkomen aan de vereisten van een verantwoord milieubeleid. Vele steden en gemeenten leverden inmiddels grote inspanningen ter zake. Vandaag voldoet de openbare verlichting in de meeste gevallen aan de geactualiseerde eisen, dankzij de jarenlange inspanningen van steden en gemeenten. Zo wordt er op gelet dat de verlichting correct wordt geplaatst in functie van doeltreffendheid en veiligheid, maar wordt tegelijkertijd ook moeite gedaan om nog uitsluitend energiezuinige lampen met lange levensduur op het net toe te laten. Afbouw kwikdamplampen ton Het vervangingsprogramma om oudere, minder energie-efficiënte, hogedrukkwikdamplampen (HgHP) en lagedrukkwikdamplampen (HgLP) te vervangen door moderne, meer zuinige types, liep ook in 2010 door. Armaturen die aan vervanging toe waren, werden steevast vervangen door meer energie-efficiënte toestellen. Daardoor daalde het aantal kwikdamplampen in het werkingsgebied van Eandis tot actueel Die zullen, ook via de aangeboden mogelijkheden van de Quickscans, in de volgende jaren sneller worden afgebouwd. Afbouw van kwikdamplampen bij de openbare verlichting Totaal aantal lampen in beheer Aantal kwikdamplampen Aantal kwikdamplampen tegenover het totaal aantal lampen (in %) , , , , , , ,49 Optimalisatie van preventieve lampvervanging Meer dan 70 procent van het lampenpark van de openbare verlichting dat in beheer is van de gemengde distributienetbeheerders, bestaat uit natriumhogedrukdamplampen (NaHP). Die lampen worden tot op vandaag preventief vervangen na branduren, wat ongeveer overeenstemt met een werkingsduur van vier jaar. Wanneer het verlengen van dit aantal branduren kan gebeuren met behoud van dezelfde kwaliteit - dus zonder relevante verhoging van het aantal defecten - dan zou dat een substantiële verbetering betekenen, zowel voor de kostenbeheersing als voor de impact op het milieu. Een verlenging naar bijvoorbeeld 20

21 branduren, zou betekenen dat zo n drie procent van de NaHP-lampen jaarlijks niet moet worden vervangen. Dit zou onder meer resulteren in een aanzienlijke daling van het gebruik van grondstoffen voor nieuwe lampen en van het aantal preventieve interventies. Om na te gaan in welke mate het aantal branduren kan worden verlengd, startte in 2010 in Tielt een proefproject, waarbij NaHP-lampen na branduren niet preventief worden vervangen, maar verder in gebruik blijven tot het merendeel ervan niet meer functioneert. Op basis van de resultaten zal worden beslist om de grens van branduren voor preventieve vervanging gebeurlijk te verlengen. Dimbare elektronische voorschakelapparatuur Voor elk type ontladingslamp is er voorschakelapparatuur noodzakelijk om de nodige ontstekingsspanning en het vereiste vermogen te leveren. Voor openbare verlichting was tot begin 2010 de conventionele voorschakelapparatuur (CVSA) dé standaardreferentie. Ook werd het dimmen van de openbare verlichting niet standaard geïntroduceerd of toegepast. Op basis van marktstudies en positieve resultaten uit proefsites, is intussen evenwel groen licht gegeven voor wat betreft de technologische performantie van zowel dimbare als niet-dimbare elektronische voorschakelapparatuur (EVSA) voor verlichtingstoestellen met hogedruknatriumdamplampen en/of hogedrukmetaalhalogeenlampen. Voordelen om over te schakelen van een standaard conventionele naar een standaard elektronische voorschakelapparatuur, zijn onder meer het minder opgenomen vermogen van ongeveer vijf procent, en de kleinere veiligheidsrisico s bij herstel. Daarnaast geeft een dimbare EVSA nog andere voordelen, zoals het minder opgenomen vermogen tijdens de dimmomenten: ongeveer 35 procent minder bij 50 procent dimmen van hogedruknatriumdamplampen, en zo n 25 procent minder bij 30 procent dimmen van hogedrukmetaalhalogeenlampen. Introductie van LED-verlichting Light Emitting Diode of LED s, worden reeds meerdere jaren gebruikt in allerhande toepassingen, zoals koplampen van voertuigen, indicatieverlichting, binnenverlichting in woningen Door de snelle evolutie en de betere performantie van verlichtingstoestellen met LED-technologie, worden de potentiële mogelijkheden van die technologie nu verder onderzocht voor het domein openbare verlichting. Voorlopige conclusie is dat op dit ogenblik verlichtingstoestellen met LED-technologie een betere energie-efficiëntie bieden dan klassieke verlichtingstoestellen met gasontladingslampen, voor specifieke situaties met een lage lichtstroom. Dat is bijvoorbeeld het geval voor de verlichting van vrijliggende fietspaden die vallen onder verlichtingsklasse S4. Voor andere toepassingsgebieden in de openbare verlichting is het nog te vroeg om conclusies te trekken en blijft bijkomend onderzoek en opvolging noodzakelijk. 21

22 Lichtmasten met passieve veiligheid Bij de openbare verlichting zijn niet enkel de functionaliteit van verlichtingsarmaturen en -lampen van belang, maar blijft uiteraard de veiligheid prioritair. Eandis besteedt aandacht aan de veiligheid van de weggebruiker door de introductie van lichtmasten met een ingebouwde passieve veiligheid. Sinds 2010 zijn die types lichtmasten opgenomen in het standaardaanbod voor steden en gemeenten in het werkingsgebied van Eandis. Slimme netten Slimme meters In het raam van de actuele milieu-uitdagingen neemt het belang van minder energieverbruik en meer hernieuwbare energie zienderogen toe. Verbruikers maken nu zelf groene stroom via zonnepanelen, windturbines en WKK-installaties. Er komen ook grote offshore-windparken, en studies verwachten in de toekomst een forse verschuiving van het verbruik van fossiele brandstoffen naar elektrische. Elektrische voertuigen en warmtepompen zijn hiervan slechts enkele voorbeelden. Maar minder en groener verbruiken, om zo de CO 2 -uitstoot te verlagen, stelt ook meer eisen aan de meetsystemen van het distributienet voor elektriciteit om het verbruik beter te meten en om de energiestromen beter te sturen. Slimme netten en slimme meters moeten daarbij helpen. Aanbod wordt vraag Vandaag wordt de vraag naar stroom gedekt door het aanbod van de elektriciteitscentrales. Met de komst en de verdere ontwikkeling van hernieuwbare energie zal dat echter niet langer opgaan. Nu er meer groene energie wordt geproduceerd, zou het eigenlijk net andersom moeten zijn: de energie pas verbruiken wanneer ze beschikbaar is. Dus als de zon schijnt en de wind waait Dat zal natuurlijk een belangrijke invloed hebben op het gedrag van de verbruikers. De vraag zal het aanbod moeten volgen en niet langer omgekeerd. Gelukkig is de technologie geëvolueerd en zal zij ervoor kunnen zorgen dat de verbruikers niet aan comfort moeten inboeten. Zo zullen de verbruikstoestellen slimmer moeten worden en maximaal gebruikmaken van de periodes waarin de elektriciteit beschikbaar - en dus goedkoop - is. Zo kan de oplading van een elektrische auto bijvoorbeeld het best centraal worden aangestuurd, om te vermijden dat iedereen op hetzelfde moment oplaadt en de vraag naar duurdere energie uit de centrales opnieuw stijgt. Van waterval naar tweerichting Lokale elektriciteitsproductie door zonnepanelen, windmolens zorgt voor specifieke uitdagingen aan de netten. Vandaag zijn die ontworpen om de stroom in één richting te transporteren. In dat watervalprincipe wordt de stroom vanuit de centrale achtereenvolgens via het transportnet en het distributienet tot bij de eindafnemer gebracht. Met de lokale productie ontstaat er echter een nieuw principe: eindgebruikers die zelf elektriciteit op het distributienet injecteren. Er is dus nood aan een bidirectioneel netwerk, een netconfiguratie die in staat moet zijn om energieverkeer in twee richtingen aan te sturen. 22

23 Bouwen aan slimme meters Slimme meters zijn digitale verbruiksmeters die communiceren in twee richtingen: van en naar de verbruiker, van op afstand en op elk gewenst moment. Er zijn slimme meters voor elektriciteit en voor aardgas. Daarmee kunnen de meetgegevens van op afstand worden uitgelezen en kan het energieverbruik ook van op afstand worden aangestuurd. Slimme meters voor elektriciteit en aardgas bieden alvast twee grote troeven: ze helpen om verstandiger om te springen met energie, en minder te verbruiken ze helpen om het distributienet goed en betrouwbaar aan te sturen. Om de technische haalbaarheid van slimme meters en een aantal communicatieconcepten te onderzoeken, voerde Eandis, in samenwerking met Infrax, de werkmaatschappij van de Vlaamse zuivere distributienetbeheerders, in 2010 een eerste succesrijk onderzoeksproject uit. Lees hierover het kaderstuk op pag. 24. en slimme netten De slimme meters vormen belangrijke bouwstenen om de huidige distributienetten voor elektriciteit om te vormen tot een intelligent netwerk, en om netbeheerders en eindverbruikers de nodige informatie te verschaffen om het energieverbruik zo efficiënt mogelijk te kunnen organiseren. De distributienetten zullen daarbij moeten worden aangepast naar actief gestuurde distributienetwerken, of slimme netten. Er zal immers veel meer vermogen over het net stromen, bovendien zowel stroomafwaarts als stroomopwaarts. De slimme netten en slimme meters zijn dus niet alleen een technische noodzaak om het tweerichtingsverkeer van de energiestromen, als gevolg van de spectaculair toenemende lokale elektriciteitsproductie, op een kostenefficiënte manier te kunnen beheersen. Ze vormen tegelijk een uitstekende hefboom voor een efficiënt energiebeleid in Vlaanderen. Slimme meters en slimme netten kunnen onze CO 2 -uitstoot beperken, enerzijds omdat ze de schone productie van (hernieuwbare) energie efficiënt ondersteunen, en anderzijds omdat ze de productiecapaciteit verlagen, onder meer door een verschuiving van de vraag van piek- naar daluren en een lager energieverbruik van de consument. Met de komst van de slimme meters, bieden zich voor het distributienetbeheer van de toekomst veel meer mogelijkheden aan. Want via het beschikbaar hebben van gegevens in reële tijd, ontstaan op termijn maximale mogelijkheden om netten te sturen en te evolueren naar slimme gebruikers en slimme, ook decentrale, producenten. 23

24 Eerste proefproject met slimme meters geslaagd Eandis gaat permanent op zoek naar antwoorden en oplossingen voor de nieuwe maatschappelijke behoeften rond energie. Dat is, via intensief studiewerk, uitgegroeid tot een progressief concept van slimme energienetwerken en slimme meters. Het programma Slimme meters is daar een onderdeel van. Het concept van Eandis steunt op betrouwbare datacommunicatie via de laagspanningskabels (in het vakjargon: PLC, of Power Line Communication). Vervolgens wordt de communicatie bij een aantal meters gecentraliseerd, die dan verder via internet met de centrale computers communiceren. De ingenieurs van Eandis hebben - als eersten in Europa - deze communicatie op punt gezet. Ze hebben de ruis, die onvermijdelijk op laagspanningskabels aanwezig is, weggefilterd. Die technische oplossing is inmiddels beschermd met een Europees octrooi. Eandis wenste de nieuwe technieken eerst uitgebreid te testen in een welomschreven testgebied werd zo een historisch jaar voor het concept Slimme meters in Vlaanderen: begin april werd in een eerste proefproject met slimme meters, in de Mechelse deelgemeente Leest de allereerste slimme meter van het land geplaatst. Begin juli was de voorgenomen plaatsing van alle andere in het proefproject in Leest en Hombeek achter de rug. Binnen het vooropgestelde tijdsbestek van drie maanden werden zo ruim elektriciteits- en gasmeters vervangen door slimme meters, goed voor een realisatiegraad van 98 procent. Die test is geslaagd: de eerste meters maakten probleemloos tweewegcommunicatie over het elektriciteitsnet met de controlekamer mogelijk. Nu volgt een meer uitgebreide test met meters in Dankzij de in 2010 geplaatste slimme meters, kan ook worden onderzocht welke verbetering van de energie-efficiëntie kan worden gerealiseerd door de aanwezigheid van een slimme meter in een woning. Om dat in kaart te brengen, werd opdracht gegeven om een energie-efficiëntieonderzoek op te starten dat loopt van januari 2011 tot februari Dit energie-efficiëntieonderzoek vergelijkt verschillende referentiegroepen, met en zonder slimme meter, en segmenten, zoals geld- of milieugedreven consumentengroepen, met elkaar. Ook de effecten van het aanleveren van specifieke informatie, zoals gedetailleerde en actuele verbruiksrapporten of informatie over rationeel energiegebruik, worden daarbij in kaart gebracht. 24

25 REG in eigen gebouwen Als energieonderneming met een groot werkingsgebied, bemant Eandis uiteraard een groot aantal gebouwen. Evident dus om daarin ook zelf inspanningen te leveren met het oog op meer rationeel energiegebruik. Maatregelen Voor nieuw op te richten gebouwen of ingrijpende verbouwingswerken engageert Eandis zich om het maximale E-peil te beperken tot E60. Dat is gunstiger dan het opgelegde maximale E100-peil voor nieuwbouw dat door de Vlaamse regering sedert 2005 is opgelegd. Zo pakte de onderneming in 2010 een uitbreiding van de kantoorgebouwen in Turnhout met een E-peil van 50 aan. En in Erembodegem werd ook gestart met de bouw van een nieuw kantoorgebouw met dezelfde doelstelling. Maar ook in het bestaande gebouwenpark leverde Eandis in 2010 inspanningen voor REG. Ze waren het gevolg van een diepgaand onderzoek naar energiegebruik in een ruim aantal gebouwen in Daarop volgde een stappenplan voor de invoering van REG-maatregelen in de eigen gebouwen. Daarbij werd uitgegaan van het systematisch en maximaal toepassen van bouwkundige en technische besparingsmaatregelen bij verbouwing, herstelling of aanpassing van de installaties. In 2010 investeerde de onderneming zo n euro in REG-maatregelen, die moeten leiden tot een verdere besparing van het energieverbruik in de eigen gebouwen, zoals onder meer: relighten in verschillende gebouwen en parkings plaatsen van bewegingsmelders isoleren van daken en groene daken plaatsen van zonneweringen optimaliseren van verwarming en koeling automatisch sluiten van rolpoorten, buitendeuren en dergelijke plaatsen van frequentieregelaars op ventilatoren. 25

26 Eigen energieverbruik Sinds 2008 is het aantal door Eandis gebruikte gebouwen vrij stabiel en worden de verbruiken systematisch opgevolgd. Het absolute verbruik is sindsdien constant gestegen door een personeelsuitbreiding met ongeveer 450 medewerkers, en door de strengere winters in de voorbije jaren. Energieverbruik van Eandis in de eigen gebouwen Elektriciteit (in kwh) Gas (in kwh) Stoom (in kwh) Totaal 1 (in kwh) Oppervlakte in gebruik (in m²) Brutoverbruik per m² (in kwh) , , ,05 1 Gecorrigeerde waarden voor de jaren 2008 en 2009, wegens herberekeningen en/of bijkomende factureringen Wordt echter rekening gehouden met het aantal graaddagen, dan is er in de jongste twee jaar een significante vermindering van het energieverbruik. De methode van de graaddagen wordt gebruikt om een gecorrigeerd verbruik te berekenen, waarbij het effect van de buitentemperatuur op het verbruik voor verwarming wordt afgevlakt. Het aantal graaddaggen is de som van de verschillen tussen de gemiddelde binnentemperatuur en de gemiddelde buitentemperatuur over een bepaalde periode. Voor de berekening van het verbruik in de gebouwen van Eandis, wordt gerekend met graaddagen 15/15, waarbij 15 C als de gemiddelde binnentemperatuur wordt genomen. Het gecorrigeerde verbruik is gelijk aan het werkelijke verbruik vermenigvuldigd met de verhouding tussen het gemiddelde aantal graaddagen en het actueel aantal graaddagen. 26

27 Energieverbruik van Eandis in eigen gebouwen - absoluut verbruik tegenover relatief verbruik Absoluut energieverbruik 1 (in kwh) Gemiddeld aantal graaddagen periode Graaddagen in het betreffende jaar Relatief energieverbruik 2 (in kwh) Evolutie tegenover referentiejaar 2008 (in %) , , , , , , , ,9 1 Gecorrigeerde waarden voor de jaren 2008 en 2009, wegens herberekeningen en/of bijkomende factureringen 2 Volgens formule: absoluut energieverbruik x gemiddeld aantal graaddagen periode gedeeld door het aantal graaddagen in het betreffende jaar = relatief energieverbruik Groen licht voor groene stroom Groene stroom is elektriciteit die is opgewekt uit duurzame of hernieuwbare energiebronnen. Die energiebronnen zijn onuitputtelijk en kunnen dus telkens opnieuw worden gebruikt voor het opwekken van energie. Bij het gebruik van die energiebronnen komen in principe ook geen broeikasgassen, waaronder CO 2, vrij. Voorbeelden van hernieuwbare energiebronnen: waterkracht (waterkrachtcentrales) zonne-energie (zonnepanelen) windenergie (windmolens) energie uit biomassa of biogas, afkomstig van vergisting van groenten-, fruit- en tuinafval, mest enz. Eandis opteerde in 2010 om met ingang van januari 2011 de elektriciteitsverbruiken voor de eigen gebouwen en installaties, aan te kopen met 100 procent energie uit hernieuwbare energiebronnen. Ook de netverliezen, die ontstaan door het elektriciteitstransport over onze distributienetten tot bij de klanten, zullen volledig door groene stroom worden gecompenseerd. Enkel de energievoorziening die voortvloeit uit de sociale openbaredienstverplichting van Eandis zal, uit sociale overwegingen, niet door 100 procent groene stroom worden voorzien. Het gaat hier om een belangrijk potentieel, namelijk zo n MWh eigen verbruiken en zo n MWh netverliezen (cijfers 2010). 27