Margarine Vetten Oliën
|
|
- Joris Hendrickx
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Productschap Margarine Vetten Oliën Op weg naar energiezuinige processen en een biobased economy Routekaart MVO
2
3 Op weg naar energiezuinige processen en een biobased economy Routekaart MVO Een gezamenlijk initiatief van: Productschap MVO Frank Bergmans (projectleider) en Frans Claassen (eindverantwoordelijke Routekaart) Atos Consulting Rien Gouweloos, Hanneke Lankveld, Sven Oudkerk (procesbegeleiders) Mogelijk gemaakt met ondersteuning van Het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie via Agentschap NL Stefan Schuurmans Stekhoven (projectsecretaris) Agentschap NL Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie MVO 1
4 De MVO-Routekaart is uitgevoerd door de bedrijven uit de MVO-sector en mede mogelijk gemaakt door: Watercycle Research Institute 2 MVO
5 Inhoud 1 De MVO-sector en de Routekaart Inleiding en doelstelling Routekaart Visie van de MVO-sector Afbakening 11 2 Introductie MVO-sector De sector in vogelvlucht Kansen voor de MVO-sector De MVO-sector, energie en duurzaamheid Over het Productschap MVO 17 3 Naar een duurzame MVO-sector Innovaties in proces-efficiëntie Energiebewust procesbeheer Innovaties in proces-efficiëntie Waterbeheer Innovaties in proces-efficiëntie Membranen Innovaties naar de biobased economy Valoriseren oliën en vetten Innovaties naar de biobased economy Valoriseren melen 38 4 Energiegebruik van de MVO-sector op weg naar Scenario s Productieproces Ketenprojecten Duurzame energie Conclusies 47 5 Actieprogramma In samenwerking tot actie Sturing en communicatie Innovaties tot Bijlage 1 Werkgroepen Routekaart MVO 53 Bijlage 2 Contactgegevens betrokken expertisepartijen 54 Bijlage 3 Gebruikte afkortingen 54 Bijlage 4 Mogelijkheden waterhuishouding MVO-sector 56 Bijlage 5 Factsheet MVO VAPRO-cursus De energiebewuste operator 58 MVO 3
6 4 MVO
7 Voorwoord Het is goed om ook in economisch sombere tijden naar de toekomst te kijken die verder aan de horizon ligt. Dit MVO-Routekaartrapport toont een positief perspectief voor Innovaties maken het mogelijk om efficiënter om te gaan met energie en innovatieve technologieën brengen nieuwe producten op bestaande en nieuwe markten. De tijd is er rijp voor. Stijgende grondstofprijzen en aandacht voor duurzame ontwikkeling zijn een stimulans om de mogelijkheden van hernieuwbare grondstoffen nader te onderzoeken. En extra aandacht voor energie kan helpen om de concurrentiepositie te verstevigen. Met een sterke agro-industrie, chemie en logistiek is Nederland bovendien in de ideale positie om alle ketenpartijen voor een biobased economy bij elkaar te brengen. Maar innovatie gaat niet vanzelf. De studies die zijn uitgevoerd tijdens de Routekaart laten zien dat er potentie is maar de benodigde innovatieve technologie moet nog worden ontwikkeld, is nog niet ver genoeg doorontwikkeld of moet nader worden getest. Ook de verbeterde prijs-prestatieverhouding van nieuwe product/marktcombinaties moet de huidige en toekomstige afnemers overtuigen. Dit vraagt inzet, creativiteit, doorzettingsvermogen en bereidheid tot investeren in onderzoek. Dit rapport biedt aanknopingspunten voor bestaande en potentieel nieuwe afnemers van de MVO-keten, zoals de diervoederindustrie en de chemiesector. Het Bestuur dankt de medewerkers uit de MVO-bedrijven voor hun inzet en bijdrage in de diverse werkgroepen en workshops. Zonder hun inbreng had dit resultaat nooit tot stand kunnen komen. Hun commentaar bij de uitvoering van de diverse studies heeft gezorgd voor een voor de sector bruikbaar resultaat. Bovendien zijn we het ministerie van EL&I, Agentschap NL en de betrokken externe adviseurs erkentelijk voor hun bijdrage aan dit project. Het Bestuur heeft goedkeuring gegeven aan dit rapport en roept alle MVO-bedrijven op om hun commitment te geven aan de in deze Routekaart beschreven trajecten. Namens het Bestuur van Productschap MVO, Wim Oosterhuis Voorzitter Frans Claassen Secretaris / directeur MVO 5
8 Samenvatting Voor u ligt de Routekaart voor de Margarine, Vetten en Oliën (MVO) sector. De Nederlandse MVO-sector is een gezonde en in de afgelopen jaren groeiende sector met een omzet in 2011 van 5,6 miljard euro. De MVO-bedrijven zijn internationaal toonaangevend en hebben door een uitstekende technische en kennisinfrastructuur en moderne productiefaciliteiten een sterke concurrentiepositie. Doelstelling Routekaart De MVO-Routekaart geeft invulling aan de derde MeerJaren- Afspraken energie-efficiëntie (MJA3). Het Productschap MVO heeft de Routekaart in samenwerking met de bedrijven in de sector opgesteld en bouwt voort op de Voorstudie uit Op deze wijze vervult het Productschap zijn rol als facilitator voor het behalen van duurzaamheidsdoelstellingen in de MVO-sector. De doelstelling van een Routekaart is 30% energie-efficiëntie verbetering in 2020 ten opzichte van 2005, met een werkhypothese van 50% energie-efficiëntie verbetering in De MVO-sector heeft in 2010 al 8% energiebesparing uit procesmaatregelen ten opzichte van 2005 gerapporteerd. Met de in deze Routekaart benoemde innovaties en innovatietrajecten kan de sector tot 2030 hier ongeveer 22% (2,0 PJ) aan toevoegen. Een veelvoud aan energiebesparing kan echter worden behaald door in de chemie grondstoffen op basis van fossiele oliën te vervangen door producten uit de MVO-sector op basis van biomassa. Deze Routekaart past in de visie van het Productschap op de sector: een internationale concurrerende sector die zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid neemt. De MVO-sector is al sinds 1993 een actieve deelnemer aan de achtereenvolgende MJA s. Hij heeft over de gehele looptijd gemiddeld 2% per jaar efficiëntieverbetering weten te bereiken en toont met deze Routekaart aan dat hij voortvarend verder gaat op de ingeslagen weg. Als onderdeel van complexe internationale productieketens speelt hij ook een belangrijke rol in het stimuleren van duurzaamheid in aanpalende sectoren. In de Voorstudie zijn een aantal richtingen geselecteerd, die verder zijn uitgewerkt in deze Routekaart. Er zijn kansrijke innovaties geïdentificeerd, die energiewinst opleveren en een aanwijsbaar marktpotentieel hebben voor de MVO-bedrijven. Diverse gerenommeerde kennisinstellingen hebben in het kader van de Routekaart deze innovaties nader onderzocht. Per innovatie is het potentieel geschetst en is het duidelijk waar uitdagingen en randvoorwaarden liggen. Het onderzoek heeft de overtuiging versterkt dat duurzame ontwikkeling en winstgevendheid in de MVO-sector hand in hand kunnen gaan. Het onderzoek is uitgevoerd rond twee innovatiethema s. Membranen, water en energiebesparing door gedrag betreffen (interne) innovaties door proces-efficiëntie. Innovaties richting de Biobased Economy omvatten (keten) innovaties, die gericht zijn op het produceren van innovatieve producten voor (nieuwe) markten. Onder het thema Innovaties richting de Biobased Economy wordt onderscheid gemaakt in het valoriseren van oliën en vetten en het valoriseren van melen (droge fracties). Innovaties door proces-efficiëntie Energiebesparing door gedrag De MVO-sector heeft al veel bereikt op het gebied van energiebewust procesbeheer. Tegelijk is er de wetenschap dat er nog een aanzienlijk potentieel onbenut is. Door verdere stappen rond bewust duurzaam en energie-efficiënt werken, de invoering van geavanceerde meet- en kwaliteitssystemen en procesoptimalisatie verwacht de sector richting 2030 nog ongeveer 15% extra energie-efficiëntie te kunnen bereiken, bij het huidige productievolume ruim TJ. Als concrete eerste stap is in het kader van het Routekaarttraject de cursus De energiebewuste operator ontwikkeld, waarvan een effect van 2% (2,0 TJ) op het energieverbruik wordt verwacht. De verwachting is dat de cursus een stimulans zal zijn voor verdere verbetervoorstellen voor energie-efficiënt werken. Innovaties door proces-efficiëntie Water In deze Routekaart is een twaalftal kansrijke maatregelen bijeengebracht om het verbruik van water en het daaraan gerelateerde energieverbruik binnen de in Nederland gevestigde productiefaciliteiten terug te brengen. Vaak zijn deze innovaties interessant voor een of enkele specifieke bedrijven in de sector. Concrete substantiële energiebesparingen worden vooral verwacht van de monitoring van de kwaliteit van het condensaat, verwijdering van mineralen uit ketelvoedingswater en anaerobe behandeling van afvalwater. Totaal kan een besparing bij het huidige productievolume van meer dan 170 TJ worden bereikt. De economische haalbaarheid van deze innovaties vergt nader onderzoek. Daarom is besloten tot de eerste stap: de ontwikkeling van een rekenmodel om watergebruik en kosten en baten van deze maatregelen op bedrijfsniveau te bepalen. 6 MVO
9 Innovaties door proces-efficiëntie Membranen Een membraan is een scheidingsvlak dat stoffen beneden een zekere molecuulgrootte doorlaat en daarboven niet. Membranen kunnen dus worden gebruikt om oplossingen en gassen te scheiden. De waarde voor de MVO-sector ligt erin dat membranen de mogelijkheid hebben dit tegen lagere kosten en energiegebruik te doen ten opzichte van de nu gebruikte technologieën. De belangrijkste kandidaten voor toepassing zijn het scheiden van hexaan uit ruwe olie, het ontslijmen van olie en het terug winnen van het oplosmiddel (aceton) bij natte fractionering. Na onderzoek lijkt toepassing voor verwijdering van vrije vetzuren uit olie minder kansrijk. Membranen zijn tot nu in de MVO-sector weinig toegepast omdat zij snel dichtslibben. Door het gebruik van vibrerende membranen lijkt dit probleem opgelost en is de technologie klaar voor applicatieonderzoeken op semi-pilotschaal om de betrouwbaarheid te bewijzen. Bij het huidige productievolume ligt een besparing van ruim 500 TJ in het verschiet. Innovaties richting de Biobased Economy Valoriseren oliën en vetten Onder valorisatie verstaan wij de conversie van een grondstof of tussenproduct tot de meest waardevolle combinatie van eindproducten. Voor oliën en vetten ligt het belangrijkste toepassingsgebied in bioplastics. De oleochemie, onderdeel van de MVOsector, biedt uitzicht op energiezuinige productie van bioplastics en andere kunststoffen die langketenige koolstofketens vergen, zoals voor thermoharders en textielvezels. Biobased productie op basis van suikers en zetmelen is hiervoor minder geschikt. Het marktaandeel van oleochemieproducten ten opzichte van de minerale oliën in de organische chemie kan in 2030 verdubbelen tot 10%. Voorwaarden zijn een toename van productie van oliën en vetten (door bijvoorbeeld gisten en schimmels), de acceptatie van GGO s en een level playing field voor alle producten die olie als grondstof hebben. Innovaties richting de Biobased Economy Valoriseren melen Als nevenproduct produceert de MVO-sector een grote hoeveelheid dierlijk en plantaardig meel. Valoriseren van deze melen draagt bij aan de totale energie-efficiëntie en de winstgevendheid van het MVO-bedrijf. In het kader van de biobased economy is daarom onderzoek uitgevoerd naar nieuwe toepassingen voor dit meel en de componenten daarin zoals eiwitten en vezels in het bijzonder uit zonnebloempitten, raapzaad en dierlijk meel. Alhoewel de focus van de MVO-Routekaart ligt op de productieprocessen van oliën en vetten kunnen nieuwe en verbeterde conversieroutes voor meel bijdragen tot een grotere energieefficiëntie van de gehele productieketen. Er zijn 19 concrete mogelijkheden benoemd. Om te bepalen wat hieruit de meest kansrijke zijn, is nader onderzoek naar de toepassingsmogelijkheden van de eiwitten nodig. In eerste instantie betreft dit onderzoek naar de functionaliteiten van de diverse eiwitten, de mogelijkheden als grondstof voor de productie van bioplastics en verhoging van de verteerbaarheid door hydrolisering. Deze Routekaart focust op meel van raapzaad, zonnebloempitten en dierlijk materiaal. Soja en sojameel zijn belangrijke grondstoffen in de MVO-sector maar zijn buiten beschouwing gelaten vanwege de hoge nutritionele waarde van sojameel voor de diervoederindustrie. Een vuistregel zegt dat een biobased productieroute 50% minder energie verbruikt dan de huidige productieroute gebaseerd op fossiele grondstoffen. Naast de materiaal-gerelateerde koolstofvervanging biedt gebruik van biomassa de mogelijkheid om conversie te realiseren door energie-extensieve biotechnologische processen, waarmee energie-intensieve thermochemische omzetting kan worden vervangen. Bij het huidige productievolume en marktaandeel van MVO in de organische chemie betekent dit, voor oliën en melen samen, een energiebesparing van 13 PJ. Afhankelijk van het veronderstelde groeiscenario voor deze substitutie van fossiele door biobased grondstoffen kan dit oplopen tot boven de 50 PJ. Potentieel kan de MVO-sector dus voor energiebesparingen staan die een orde groter zijn dan de 50% energie-efficiëntie doelstelling uit de MJA3. MVO-sector in samenwerking met partners en overheid De Routekaart geeft inzicht in de mogelijkheden die de MVObedrijven individueel kunnen oppakken. Daarnaast is het duidelijk dat een substantiële energie-efficiëntie verbetering alleen bereikt kan worden als er een gezamenlijke aanpak en partnerships worden ontwikkeld. Hierbij kan het Productschap MVO een rol spelen. De sector zoekt niet alleen partners in de eigen omgeving maar ook daarbuiten, zoals in de chemie (valorisatie oliën) en in de diervoederindustrie (valorisatie melen). De MVO-sector zoekt aansluiting bij het topsectorenbeleid van de overheid. Actief overheidsbeleid om de transitie naar een biobased economy te stimuleren is van groot belang. Daarbij moet een gelijk speelveld voor bio-energie en andere biobased toepassingen worden gecreëerd. De overheid kan marktintroducties gemakkelijker maken door passende wet- en regelgeving, Green Deals of door als launching customer op te treden. Daarnaast verwacht de sector gerichte financiële ondersteuning voor onderzoek. Tenslotte Op basis van maatregelen binnen de productieprocessen van de eigen sector verwacht MVO in het tijdvak een energieefficiëntie van ruim 30% te realiseren. Nog veel grotere besparingen liggen in het verschiet door samen met ketenpartners en overheid het potentieel van de biobased economy te ontwikkelen. De MVO-sector zal actief deze samenwerking opzoeken. MVO 7
10 8 MVO
11 Leeswijzer Hoofdstuk 1 is de inleiding voor de Routekaart en geeft op hoofdlijnen weer hoe de MVO-sector vorm en inhoud heeft gegeven aan de Routekaart. Daarnaast beschrijft dit hoofdstuk welke onderdelen niet zijn meegenomen in de Routekaart (afbakening). Hoofdstuk 2 beschrijft de sector in vogelvlucht, op welke manier hij al jaren vorm geeft aan duurzame ontwikkeling en energie en welke rol het Productschap MVO speelt in de sector. Hoofdstuk 3 is het hart van het rapport. Het laat zien welke Routekaart-trajecten tot 2030 de sector in 2011 heeft ontwikkeld. In de paragrafen 3.1 tot en met 3.5 worden innovaties besproken. Elk van deze paragrafen is als volgt opgebouwd: Inleiding Mogelijkheden van de innovatie voor de MVO-sector Impact van de innovatie op de MVO-sector Ontwikkeltraject voor de MVO-sector, met randvoorwaarden en aanbevelingen vanuit de diverse rapporten voor de individuele MVO-bedrijven Conclusies inclusief een beschrijving van de focus die het Productschap MVO heeft gekozen binnen de innovatie. Hoofdstuk 4 beschrijft welke impact de innovaties uit hoofdstuk 3 hebben op het behalen van de MJA3-doelstelling in Hoofdstuk 5 laat zien op welke manier de MVO-sector invulling kan geven aan het uitvoeren van de innovaties door middel van samenwerking met partijen in en buiten de sector. Dit hoofdstuk toont de acties in onderlinge samenhang volgens het pad van innovatie tot aan De acties zelf zijn al beschreven in hoofdstuk 3. Aan dit rapport ligt onderzoek ten grondslag van vier kennisinstellingen en adviesbureaus: Food & Biobased Research van Wageningen UR Valorisation of Plant Production Chains van Wageningen UR EproConsult Membraan Applicatie Centrum Twente De adviesbureaus KWR en Wetsus hebben een bijdrage geleverd aan een workshop over waterbeheer in de MVO-industrie. Advies- en trainingsorganisatie VAPRO heeft samen met het Productschap MVO de cursus De energiebewuste operator ontwikkeld. De onderzoeksrapporten zijn op aanvraag verkrijgbaar bij Productschap MVO (Frank Bergmans, bergmans@mvo.nl). MVO 9
12 De MVO-sector en de Routekaart 1.1 Inleiding en doelstelling Routekaart De Margarine, Vetten en Oliën (MVO) sector heeft een Routekaart opgesteld: een instrument ter realisatie van de derde MeerJaren- Afspraken energie-efficiëntie (MJA). De MJA is een convenant tussen de Nederlandse overheid en het bedrijfsleven om in samenwerking tot energie-efficiëntie verbetering te komen. De doelstelling is 30% energie-efficiëntie verbetering in 2020 ten opzichte van 2005, met een werkhypothese van 50% energieefficiëntie verbetering in De doelstelling van 50% in 2030 is niet haalbaar door optimalisatie alleen: nieuwe en grotere veranderingen en ideeën zijn nodig. De Routekaart voorziet in het genereren van deze veranderingen en ideeën met ondersteuning vanuit het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. De Routekaart is één van de mogelijkheden voor de MVO-sector om zijn sterke positie te behouden en zelfs te vergroten. Hier wordt niet alleen gekeken naar de (technologische) mogelijkheden om energie-efficiëntie verbeteringen in de eigen sector te realiseren, maar ook op welke manier de MVO-sector, door intensieve samenwerking met verschillende ketenpartners, kan komen tot energie-efficiëntie verbetering in de diverse ketens waarin de MVO-sector een rol speelt. De MVO-sector is er van overtuigd dat bedrijfscontinuïteit goed samengaat met duurzame ontwikkeling en ziet dan ook geen bedreigingen maar kansen. Vanuit dit perspectief is het Productschap MVO gestart met de Routekaart, als vervolgstap op de Voorstudie uit Uit de Voorstudie bleek dat de sector reeds actief werkt aan diverse onderdelen van duurzame ontwikkeling. De Routekaart bouwt verder op de ingezette route van de sector naar Visie van de MVO-sector De Routekaart beschrijft de wijze waarop de MVO-sector zijn ambitie ten aanzien van de MJA gaat realiseren. In 2030 is de MVO sector een innovatieve, transparante en rendabele sector, die streeft naar een significante bijdrage aan de verduurzaming van de samenleving. Een centrale maatschappelijke positie is daarbij van belang. Deze ambitie sluit aan bij de visie van het Productschap MVO: Het Productschap MVO zet zich samen met het bedrijfsleven in voor een internationale concurrerende sector die zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid neemt. Er is gekozen voor het ontwikkelen van (innovatieve) producten en technologieën, maar er is ook gekozen voor het optimaliseren van de huidige processen door middel van gedrag. Er is gekeken naar de verwachte impact op de energiehuishouding en duurzaamheid en naar de bijdrage aan de toegevoegde waarde van de sector (positionering op de markt). De Routekaart omvat de volgende twee thema s: Innovaties in proces-efficiëntie Innovaties naar de biobased economy 10 MVO
13 Deze innovaties zijn verder uitgewerkt in deel-innovaties, die door de individuele MVO-bedrijven alsmede in sectorverband kunnen worden uitgevoerd. De innovaties zijn zo concreet mogelijk uitgewerkt zodat de bedrijven de betreffende innovaties gemakkelijk kunnen overnemen in hun eigen bedrijfsbeleid. Door deze combinatie van realisme (korte termijn) en innovatie (middellange tot lange termijn) voorziet de MVO-sector een versterkte concurrentiepositie in 2030: door het continueren van kostenbesparingen (o.a. door energie-efficiëntie), door de huidige klanten op dezelfde hoogwaardige wijze te blijven bedienen, door het consolideren van bestaande markten en door het aanboren van nieuwe markten. Daarnaast geven de diverse innovaties een stimulans aan duurzame ontwikkeling in de MVO-sector en ver daarbuiten. 1.3 Afbakening Het uitvoeren van een Routekaart betekent maken van keuzes en daarmee afbakenen van onderwerpen. Figuur 1 geeft weer welke onderdelen van de keten binnen de scope van de Routekaart vallen. De volgende onderwerpen zijn niet meegenomen in de Routekaart: Duurzame energie Teelt Bleekaarde gebruik van duurzame energie. De MVO-sector produceert zelf biobrandstoffen maar voorziet geen grote innovaties binnen het onderwerp duurzame energie voor de sector zelf. Deze heeft het laaghangende fruit als geplukt (bijvoorbeeld in gebruik name van warmte-krachtkoppeling (WKK) installaties). Duurzame energie zal als product wel worden ingekocht indien het prijstechnisch gaat concurreren met de huidige conventionele energieproducten. Teelt Er is al veel gaande op het gebied van de teelt en het Productschap MVO zet zich al jaren in voor een duurzame teelt. Daarnaast is teelt nodig voor productie van gewenste eigenschappen en samenstelling van oliën. Echter de invloed van een Routekaart op de teelt, die zich in het buitenland bevindt, is zeer beperkt. Daarom is er voor gekozen, conform de Voorstudie, om teelt buiten de Routekaart te laten. Bleekaarde Bleekaarde is tijdens de Voorstudie genoemd als een thema dat potentie leek te hebben voor de MJA3-doelstellingen. Het is echter gedurende de Routekaart gebleken dat bleekaarde toch weinig kansen biedt om significante energie-efficiëntie verbeteringen te realiseren. Er is een korte studie gedaan naar mogelijkheden om bleekaarde te verwerken. Een overzicht hiervan is bij het Productschap op aanvraag verkrijgbaar. Duurzame energie In het onderzoek voor deze Routekaart is, in navolging van de Voorstudie en voorgaande jaren binnen de MJA, geen structureel onderzoek gedaan naar mogelijkheden voor de opwekking of het MVO 11
14 Teelt Productie Toepassingen Figuur 1 De MVO-sector in beeld (teelt, productie en toepassingen) en afbakening voor de Routekaart 12 MVO
15 Introductie MVO-sector Margarine, frituurvet, brood en banket, soepen, sauzen, zepen, wasmiddelen, diervoeder, biodiesel, smeermiddelen, medicijnen en cosmetica 2.1 De sector in vogelvlucht Natuurlijke oliën en vetten vinden hun weg naar vele soorten producten. De MVO-sector voegt waarde toe en geeft structuur aan diverse voedings-, gezondheids- en verzorgingsproducten die de consument dagelijks gebruikt. De MVO-sector kent een plantaardige en een dierlijke component en levert aan diverse ketens in Nederland zoals de voedingsmiddelenindustrie (54%), de diervoederketen (23%), de (oleo) chemische industrie (6%) en de energiesector (17%) (zie ook Figuur 2). Hier levert de sector de hoogwaardige (hulp- of grond) stoffen die voor deze ketens van belang zijn zoals oliën voor voedingsmiddelen, eiwitten voor diervoeder, bulkchemicaliën voor de chemie of biodiesel. In Nederland worden de grondstoffen verder bewerkt in één van de 49 productielocaties (zie tabel 1). Productielocaties in MVO-sector in Nederland # Verwerkers oliezaden (crush) 5 Uitsmelters dierlijke vetten 9 Raffinadeurs/harders 13 Margarine-/spijsvetfabrikant 8 Vetrecyclingbedrijven 7 Oleochemie 1 Opslagbedrijven 6 Totaal 49 Alle producten worden door de MVO-sector met zorg en aandacht geproduceerd uit ruwe plantaardige oliën, oliezaden en dierlijke vetten (zie ook Figuur 2). Ruwe plantaardige oliën en oliezaden worden voor ruim 98% geïmporteerd. Globaal ziet de herkomst van de MVO-grondstoffen er als volgt uit: Palmolie: Zuidoost-Azië Soja: Noord- en Zuid-Amerika Raapzaad (voor raapolie) en zonnebloempitten: Oost-Europa Kokosvet: Azië Dierlijk vet: voornamelijk uit Nederlandse slachterijen. Tabel 1 Productielocaties MVO-sector 2011 De grondstoffen worden bewerkt tot olie met de gewenste eigenschappen. Om oliën specifieke smelteigenschappen en structuur te geven, voor bijvoorbeeld margarine, volgen extra bewerkingsstappen. De voornaamste MVO-processen zijn crush (het malen van de plantaardige grondstoffen), raffinage (van ruwe olie tot zuivere olie), margarine- en sausproductie, verwerking van slachtbijproducten en oleochemie (productie van energieproducten en chemicaliën, waaronder biotransportbrandstoffen als biodiesel). Figuur 2 Oliën en vetten in de Nederlandse industrie en toepassingen (2010) Binnenlandse leveringen van vetten en oliën naar bestemming (2010) Oliën en vetten in de Nederlandse industrie (2010) 13% 18% 9% 10% 47% 6% 53% 19% 14% 6% 5% 1,5 miljoen ton 3,7 miljoen ton Levensmiddelen Energieopwekking Oleochemische producten Palmolie Sojaolie Kokosvet Zonnebloemolie Diervoeder Raapolie Overige plantaardige oliën Dierlijke vetten MVO 13
16 kader 1 Facts & figures MVO-sector op een rijtje De MVO-sector omvat alle bedrijven die actief zijn in de verwerking van of handel in oliezaden en verwerking of productie van plantaardige oliën, dierlijke vetten en de producten die daarvan gemaakt worden. Productiewaarde (2011): 5,6 miljard euro Aantal medewerkers: Stabiel consumptief verbruik per hoofd van de bevolking van vetten en oliën (2010) 20,6 kilogram Sterke concentratie van MVO-bedrijven in en rond Rotterdamse en Amsterdamse havens De invoer van MVO-producten in 2010 steeg met ton, de waarde van de invoer steeg met 675 miljoen euro. De binnenlandse leveringen van vetten en oliën namen in 2010 met 8,4% toe tot 1,567 miljoen ton De MVO-sector zorgt er tevens voor dat de grondstoffen optimaal worden verwerkt: ook de rest- en bijproducten worden ingezet in de meest hoogwaardig mogelijke toepassingen. De sector past het streven toe van Rethink (grondstoffenvoorziening), Reduce (energieverbruik, ecologische voetafdruk en milieubelasting) & Reuse (hergebruik reststromen). Daarom zijn er in de sector weinig bij- en reststromen waarvoor geen geschikte verwerking of toepassing is. 2.2 Vandaag en de toekomst: de sector in ontwikkeling Kansen voor de MVO-sector Toenemende consumptie van oliën en vetten, groeiende vraag naar hoogwaardige en gezonde producten, biobrandstoffen, biobased economy, technologische innovaties en multilaterale en regionale vrijhandelsinitiatieven. Bedreigingen voor de MVO-sector Druk op beschikbare grondstoffen, economische crisis, opkomst lokale productie in productielanden, concurrentie vanuit andere sectoren, ontbrekende acceptatie genetisch gemodificeerde organismen (GGO s), grillige consumentenmarkt en veranderende eisen aan voeding. Er zijn allerlei ontwikkelingen gaande in de omgeving van de MVO-sector: politieke, economische, sociale, maar ook duurzaamheidsontwikkelingen. Het gaat om complexe processen in internationale ketens met veel belanghebbenden. Om verandering te bewerkstelligen is samenwerking met betrokken bedrijven, overheden en maatschappelijke organisaties cruciaal. Nederland speelt daarin internationaal een toonaangevende rol. De MVOsector kan het hoofd bieden aan deze ontwikkelingen door een aantal unieke en sterke kenmerken: Moderne productiefaciliteiten Productdifferentiatie Een sterke kennispositie Een goede infrastructuur Ketensamenwerking ten behoeve van duurzame grondstoffen Sterke, internationaal concurrerende bedrijven De Nederlandse MVO-sector is een grote verwerker van olie houdende zaden (top 3 Europa) en behoort tot de grootste producenten in Europa van geraffineerde en bewerkte plantaardige oliën en vetten. Nederland kent tevens een sterke diervoeder- en voedingsmiddelenindustrie die de positie van de Nederlandse MVO-sector versterkt. Al deze kenmerken zorgen er voor dat de benoemde kansen met beide handen worden aangepakt en de bedreigingen het hoofd worden geboden. 14 MVO
17 In 2009 hebben alle MJA3-deelnemers (zie kader 4) per vestiging een Energie-efficiëntie plan (EEP) opgesteld voor de periode In het EEP is de energie-efficiëntie doelstelling vastgelegd en gekoppeld aan concrete energiebesparingsmaatkader 2 Energie tastbaar maken 2.3 De MVO-sector, energie en duurzaamheid De MVO-sector neemt al sinds 1993 deel aan de Meerjarenafspraak Energiebesparing (MJA1, 2 en 3). Het (primair) energiegebruik van de MVO-sector in 2010 was TJ (zie Figuur 3 en kader 2). Figuur 3 laat zien dat het primair energieverbruik over de periode is toegenomen. Energie-efficiëntie maatregelen in het productieproces hebben in deze periode 8% besparing opgeleverd. De stijging is het gevolg van een stijging in productievolume van de MVO-sector: de Nederlandse oliezadenverwerking en productie van ruwe vetten en oliën en schroot is deze zelfde periode met 28,7% gegroeid. Ook andere productiecijfers vertonen een stijgende lijn: bewerkte oliën en vetten +6,4%, raffinagevetzuren + 15%, margarines, halvarines en spijsvetten 23%. De sector heeft over de gehele looptijd gemiddeld 2% per jaar efficiëntieverbetering weten te bereiken en loopt op schema. De belangrijkste maatregelen ten aanzien van energie-efficiëntie verbetering hebben tot nu toe gelegen op het gebied van good housekeeping en procesefficiëntieverbetering. Een aantal concrete voorbeelden van verbeteringen (op sectorniveau) zijn: 1 Petajoule (PJ) komt overeen met het jaarlijkse energiegebruik van huishoudens. 1 PJ is gelijk aan joules en is gelijk aan 1000 Terajoule (TJ). 1 TJ is dus gelijk aan joule. In 2010 gebruikten de deelnemende MVO-bedrijven samen TJ primaire energie. Dit komt overeen met het gemiddelde jaarlijkse energiegebruik (elektra en gas samen) van ruim Nederlandse huishoudens. Bron: Voortgangsrapport MJA-monitoring over 2010 Margarine-, Vetten- en Oliënindustrie, Agentschap NL 2010 Optimalisatie van het degummingsproces (ontslijmen) leverde 14,2 TJ op Stoomejecteurs vervangen door vacuümpompen leverde 11 TJ op Luchtlekkages verhelpen leverde 9,4 TJ op Optimalisatie van transporten leverde 4,3 TJ op Figuur 3 Ontwikkeling primair energiegebruik over de periode van de MVO-sector Energieverbruik (TJ) Figuur 4 Uitgevoerde maatregelen MVO-sector MJA2 MJA3 Energieverbruik (TJ) Aardgas Elektriciteit Procesefficiency Duurzame energie Ketenefficiency Bron: Voortgangsrapport MJA-monitoring over 2010 Margarine-, Vetten- en Oliënindustrie, Agentschap NL 2010 Bron: Voortgangsrapport MJA-monitoring over 2010 Margarine-, Vetten- en Oliënindustrie, Agentschap NL 2010 Figuur 10 MVO 15 Verdeling kunststoffenmarkt naar product
NOTA VOOR HET BESTUUR. Betreft: Routekaart Margarine, Vetten en Oliën Procesefficiëntie en Biobased Economy als sleutel tot forse energiebesparingen
1 Behoort bij punt 8 van de agenda van de 245 ste vergadering van het bestuur d.d. 19 januari 2012 NOTA VOOR HET BESTUUR Betreft: Routekaart Margarine, Vetten en Oliën Procesefficiëntie en Biobased Economy
Nadere informatieProductschap Margarine Vetten Oliën
Productschap Margarine Vetten Oliën Visie 2011-2015 MVO-sector Productschap Margarine Vetten Oliën De MVO-sector is met een productiewaarde van gemiddeld 4,6 miljard euro een van de belangrijkste agribusiness-sectoren
Nadere informatieMarktontwikkelingen vloeibare biobrandstoffen
Marktontwikkelingen vloeibare biobrandstoffen Inhoud 1. Productschap MVO 2. Producten en toepassingen 3. EU Stimuleringsbeleid biobrandstoffen 4. Productie- en exportcijfers 5. Prijsontwikkelingen 6. Vergroten
Nadere informatieMJA Sectorrapport 2011 Margarine-, Vetten- en Oliënindustrie
MJA Sectorrapport 2011 Margarine-, Vetten- en Oliënindustrie Pagina 1 van 1 Colofon Projectnaam Locatie Contactpersoon Dit rapport is tot stand gekomen in samenwerking met: Versienummer Datum Status Kenmerk
Nadere informatieLearnshop. EN16001: Het kader voor uw energiemanagementsysteem? Nimaris b.v. Paul van Wezel Hertog van Brabantweg 15 5175 EA Loon op Zand
Learnshop EN16001: Het kader voor uw energiemanagementsysteem? Nimaris b.v. Paul van Wezel Hertog van Brabantweg 15 5175 EA Loon op Zand tel: 0416-543060 Fax: 0416-543098 email: Web: paul.van.wezel@nimaris.nl
Nadere informatieInternationaal Palmolie-inkoopbeleid
Internationaal Palmolie-inkoopbeleid Stand: september 2015 Onze visie Eenvoud, verantwoord, betrouwbaar: al meer dan 100 jaar ligt koopmanschap ten grondslag aan het succes van ALDI NORD (hierna: ALDI).
Nadere informatieManifest Task Force Duurzame Palmolie
Manifest Task Force Duurzame Palmolie Initiatief ter stimulering van het gebruik van RSPO-gecertificeerde palmolie in Nederland November 2010 Rijswijk www.taskforceduurzamepalmolie.nl 1. Ambitie De Nederlandse
Nadere informatieVierjaarlijkse beoordeling representativiteit van het Productschap Margarine, Vetten en Oliën
Bestuurskamer Vierjaarlijkse beoordeling representativiteit van het Productschap Margarine, Vetten en Oliën 1. Inleiding Artikel 5 van het Besluit advisering representativiteit bedrijfslichamen schrijft
Nadere informatieMVO Internationaal Wim Oosterhuis
MVO Internationaal Wim Oosterhuis Voorzitter maandag, november 2009 SER verantwoord ketenbeheer MVO-sector Verwerkers van oliehoudende zaden (crush) Bedrijven die plantaardige oliën en vetten raffineren
Nadere informatieNetwerkbijeenkomst VAVI, VIGEF & NEBAFA
Netwerkbijeenkomst VAVI, VIGEF & NEBAFA Bio-based Economy Den Haag, 17 april 2013 VAVI VAVI is een belangenvereniging die de belangen behartigt van 7 Nederlandse ondernemingen binnen de aardappelverwerkende
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2015 2016 30 196 Duurzame ontwikkeling en beleid Nr. 364 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal
Nadere informatieMJA-Sectorrapport 2012 Margarine-, vetten- en oliënindustrie
MJA-Sectorrapport 2012 Margarine-, vetten- en oliënindustrie Colofon Projectnaam: MJA-monitoring Margarine-, vetten- en oliënindustrie Datum: 31 mei 2013 Status: Definitief Kenmerk: 1235678/223/TDL/AB/158005
Nadere informatieWat verstaan we onder warmtehuishouding? Jo Cox Sponsor P2
Wat verstaan we onder warmtehuishouding? Jo Cox Sponsor P2 Energietransitie Papierketen De ambities binnen Energietransitie Papierketen: Halvering van het energieverbruik per eindproduct in de keten per
Nadere informatieDatum 4 december 2018 Betreft Resultaten 2017 Meerjarenafspraken energie-efficiëntie MJA3 en MEE
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Directoraat-generaal Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres
Nadere informatieMJA Routekaart ICT 2030 en SER Energieakkoord
MJA Routekaart ICT 2030 en SER Energieakkoord Jeroen van der Tang Manager Duurzaamheid & Milieu Nederland ICT 30 januari 2014 Introductie Nederland ICT Nederland ICT is de branchevereniging van ICT-bedrijven
Nadere informatieDatum 9 oktober 2015 Betreft Resultaten 2014 Meerjarenafspraken Energie-efficiëntie MJA3 en MEE
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA 's-gravenhage Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres Postbus
Nadere informatieSTRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA
STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA UPDATE 2016 SAMENVATTING STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA Opdrachtgever Gemeente Breda Afdeling Mobiliteit en Milieu Opdrachtnemer Evert
Nadere informatieRotie: Cleaning & Services Amsterdam: Tankstorage Amsterdam: Orgaworld: Biodiesel Amsterdam:
Rotie maakt onderdeel uit van de Simadan Groep. De Simadan Groep is een wereldwijd uniek industrieel ecosysteem waarin bij het verwerken van organische reststromen en frituurvet geen bruikbare energie
Nadere informatieDe Overheidsvisie op de bio-based economy in de energietransitie
De Overheidsvisie op de bio-based economy in de energietransitie Irene Mouthaan, themaleider Bio-based Economy, directie Industrie & Handel, ministerie van LNV en IPE 0 Opbouw Presentatie Bio-based Economy
Nadere informatieSBIR Verduurzamen voedselproductie
SBIR Verduurzamen voedselproductie Informatiebijeenkomst 16 juli 2014 Alexia Michel, Ministerie EZ Topsector Agri&Food en Tuinbouw&Uitgangmaterialen Achtergrond Initiatief: topsector Agri&Food en ministerie
Nadere informatieInsights Energiebranche
Insights Energiebranche Naar aanleiding van de nucleaire ramp in Fukushima heeft de Duitse politiek besloten vaart te zetten achter het afbouwen van kernenergie. Een transitie naar duurzame energie is
Nadere informatieBio-olie voor warmtekrachtkoppeling. Frank Bergmans
Bio-olie voor warmtekrachtkoppeling Frank Bergmans Inhoud 1. Productschap MVO 2. Grondstoffen bio-olie 3. Wetgeving 4. Marktontwikkelingen Productschap Margarine, Vetten en Oliën 2 1 Productschap MVO Ketenorganisatie
Nadere informatieMJA Sectorrapport 2011 Aardappelverwerkende industrie
MJA Sectorrapport 2011 Aardappelverwerkende industrie Pagina 1 van 1 Colofon Projectnaam Locatie Contactpersoon Dit rapport is tot stand gekomen in samenwerking met Versienummer Datum Status Kenmerk Sectorrapport
Nadere informatieBeleggen in de toekomst. de kansen van beleggen in klimaat en milieu
Beleggen in de toekomst de kansen van beleggen in klimaat en milieu Angst voor de gevolgen? Stijging van de zeespiegel Hollandse Delta, 6 miljoen Randstedelingen op de vlucht. Bedreiging van het Eco-systeem
Nadere informatieVereenvoudigde aanpak MJA
Vereenvoudigde aanpak MJA Nekovri congres 10-11-2015 Jac van Trijp Inhoud Introductie MJA Resultaten uit het verleden Vereenvoudiging van de aanpak Vooruitblik EEP-ronde 2017-2020 Introductie MJA Meerjarenafspraken
Nadere informatieGreen Deal Groencertificaten
Green Deal Groencertificaten biobased economy energie water bouw grondstoffen klimaat mobiliteit voedsel biodiversiteit Aanleiding groeimarkt voor`kunststoffen, chemicaliën op basis van duurzame biomassa
Nadere informatieHet Productschap Tuinbouw. 13 november 2012 / Agnes van Ardenne
Het Productschap Tuinbouw 13 november 2012 / Agnes van Ardenne Inhoud Productschap Tuinbouw (PT) Kerncijfers tuinbouw Trends Opdracht tuinbouw / PT Waarde van groen Conclusies Productschap Tuinbouw (PT)
Nadere informatieEen nieuwe kijk op kunststof en rubber. Feiten & cijfers
Een nieuwe kijk op kunststof en rubber Feiten & cijfers PRODUCTIE & PROCES -40% Economie NL 2014 bedrijven werknemers jaaromzet Innovaties en optimalisaties van de productieprocessen, hebben er in de afgelopen
Nadere informatieManagementsamenvatting. Routekaart UMC s
Managementsamenvatting Routekaart UMC s Colofon Opdrachtgever: Agentschap NL Projectleider: TNO Procesbegeleiding: KplusV organisatieadvies Branche-organisatie: NFU 1. Aanleiding en ambitie De Nederlandse
Nadere informatieDe nieuwe energie-efficiëntierichtlijn - Uitdagingen & oplossingen -
De nieuwe energie-efficiëntierichtlijn l - Uitdagingen & oplossingen - DG Energie 22 juni 2011 ENERGIEVOORZIENING NOG AFHANKELIJKER VAN IMPORT Te verwachten scenario gebaseerd op cijfers in 2009 in % OLIE
Nadere informatieWijzer worden van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen
De Meeuw Nederland Industrieweg 8 Postbus 18 5688 ZG Oirschot T +31 (0)499 57 20 24 F +31 (0)499 57 46 05 info@demeeuw.com www.demeeuw.com De Meeuw en MVO Wijzer worden van Maatschappelijk Verantwoord
Nadere informatieSubsidie voor innovatieve projecten. Informatie over het Innovatief Actieprogramma Groningen. provincie groningen
Subsidie voor innovatieve projecten Informatie over het Innovatief Actieprogramma Groningen provincie groningen Subsidie voor innovatieve projecten INFORMATIE OVER HET INNOVATIEF ACTIEPROGRAMMA GRONINGEN
Nadere informatiePlan van aanpak. Project : Let s Drop. Bedrijf : DropCo BV
Plan van aanpak Project : Let s Drop Bedrijf : DropCo BV Plaats, datum: Horn, 28 september 2012 Opgesteld door: 1205366 1205366smit@zuyd.nl Plan van Aanpak project Let s Drop pagina 1 Inhoudsopgave plan
Nadere informatieGids voor werknemers. Rexel, Building the future together
Gids voor werknemers Rexel, Building the future together Editorial Beste collega s, De wereld om ons heen verandert snel en biedt ons nieuwe uitdagingen en kansen. Aan ons de taak om effectievere oplossingen
Nadere informatieMJA-Sectorrapport 2013 Margarine-, vetten- en oliënindustrie
MJA-Sectorrapport 2013 Margarine-, vetten- en oliënindustrie Colofon Projectnaam: MJA-monitoring Margarine-, vetten- en oliënindustrie Datum: 6 juni 2014 Status: Definitief Kenmerk: 1235678/nnb/TDL/nnb/158005
Nadere informatieCO2-Prestatieladder. Actieve deelname initiatieven Schilderwerken De Boer Obdam B.V.
CO2-Prestatieladder Actieve deelname initiatieven Schilderwerken De Boer Obdam B.V. 3.D. Actieve deelname initiatieven (2016.001)website.docx Pagina 1 van 9 Inhoudsopgave 1 Actieve deelname initiatief...
Nadere informatieICT-sector. Inhoud. Interviews. Algemeen. MEE-sectoren. MJA Industrie MJA VGI. MJA Diensten. MJA Vervoer. Begrippenlijst.
ICT-sector Deelnemende bedrijven: 38 Beschouwde bedrijven in dit rapport: 38 Toetreders: 5 Uittreders: 0 Energiegebruik 2013: 16.164 TJ Procesefficiëntieverbetering 2013 t.o.v. 2012: 5% (17% t.o.v. basisjaar
Nadere informatieSamenvatting. economy.
Samenvatting 6 SAMENVATTING Samenvatting Door toenemende technologische kennis en innovatie is het steeds beter mogelijk om de verschillende bestanddelen van planten, bomen, gewassen en dierlijke reststromen
Nadere informatieVoorproefje Cosun MVO-verslag 2011
Voorproefje Cosun MVO-verslag 2011 1 Dit is een voorproefje in druk van het digitale Cosun MVO-verslag over 2011. Wilt u meer gegevens raadplegen over wat wij zoal ondernemen met het oog op onze maatschappelijke
Nadere informatieTuinbouw zoekt Chemie voor Puur Plantaardig
Tuinbouw zoekt Chemie voor Puur Plantaardig Conferentie Agro met Energie verbinden, Rotterdam, 10 mei 2011 Jan Smits Toekomst Tuinbouw in de Biobased Economy Achtergrond Wat willen we bereiken Kenniscentrum
Nadere informatieCO2-Prestatieladder. Actieve deelname initiatieven Schilderwerken De Boer Obdam B.V.
CO2-Prestatieladder Actieve deelname initiatieven Schilderwerken De Boer Obdam B.V. Auteurs: De heer R.J.M. de Boer (Schilderwerken De Boer Obdam B.V.) De heer R.J. van Stralen (Schilderwerken De Boer
Nadere informatieENERGIECONCEPTEN. Advies op maat. vandorp.eu
ENERGIECONCEPTEN Advies op maat ENERGIE- KOSTEN Stelt u zich eens voor dat u 1,- per m 2 aan energiekosten kunt besparen in een pand van 5.000 m 2. In een tijd van stijgende energiekosten zal dit in 10
Nadere informatieEen nieuwe kijk op kunststof en rubber. Feiten & cijfers
Een nieuwe kijk op kunststof en rubber Feiten & cijfers PRODUCTIE & PROCES -40% Economie NL 2016 bedrijven werknemers jaaromzet Innovaties en optimalisaties van de productieprocessen, hebben er in de afgelopen
Nadere informatieDatum 20 december 2017 Betreft Resultaten 2016 Meerjarenafspraken Energie-efficiëntie MJA3 en MEE
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 22 2513 AA DEN HAAG Directoraat-generaal Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres
Nadere informatieEfficiEncy Duurzaam. EnErgiEbEsparing. Warmte en koude. KEnnis industrie. energie financiering. instrumenten. GebouwDe omgeving
Warmte en koude Kennis, advies, instrumenten en financiële steun EfficiEncy Duurzaam GebouwDe omgeving energie financiering KEnnis industrie instrumenten EnErgiEbEsparing De Nederlandse overheid streeft
Nadere informatieMEE-Sectorrapport Overige industrie
MEE-Sectorrapport 2015 Overige industrie Colofon Projectnaam: MEE-monitoring 2015 Sector: Overige industrie Datum: 160711 Status: Definitief Kenmerk: HVDK/156030 Locatie: Utrecht Contactpersoon: Ir J.M.
Nadere informatieIndustrie koppelen aan het warmtenet Rotterdam. Verkenning van kansen voor aansluiting van acht bedrijven in Botlek/Pernis op het warmtenet
Industrie koppelen aan het warmtenet Rotterdam Verkenning van kansen voor aansluiting van acht bedrijven in Botlek/Pernis op het warmtenet Openbare samenvatting Delft, oktober 2012 Opgesteld door: A. (Ab)
Nadere informatieDe rol van biomassa in de energietransitie.
De rol van biomassa in de energietransitie. Bert de Vries Plaatsvervangend directeur-generaal Energie, Telecom en Mededinging, Ministerie van Economische Zaken Inhoud 1. Energieakkoord 2. Energietransitie
Nadere informatietoekomstvisie Productschap Margarine, Vetten en Oliën Productschap Margarine, Vetten en Oliën Ampèrelaan 4D Postbus 3095 2280 GB Rijswijk Nederland
toekomstvisie Productschap Margarine, Vetten en Oliën Ampèrelaan 4D Postbus 3095 2280 GB Rijswijk Nederland Tel.: +31 (0) 70 319 51 95 Fax +31 (0) 70 319 51 96 e-mail info@mvo.nl www.mvo.nl In 2005 heeft
Nadere informatieBiomethanol. Resultaten en bevindingen van project. Datum September 2010 Status Definitief. BioMCN, e.a. in opdracht van Agentschap NL
Resultaten en bevindingen van project Biomethanol Dit rapport is onderdeel van de projectencatalogus energie-innovatie. Tussen 2005 en 2011 kregen ruim 1000 innovatieve onderzoeks- en praktijkprojecten
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2017 2018 30 196 Duurzame ontwikkeling en beleid Nr. 568 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN EN KLIMAAT Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2018 2019 30 196 Duurzame ontwikkelg en beleid Nr. 613 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN EN KLIMAAT Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal
Nadere informatieProgramma Kas als Energiebron
Programma Kas als Energiebron Bio-WKK voor een duurzame glastuinbouw Workshop 10 september 2009 Jan Smits Agenda Productschap Tuinbouw & kengetallen glastuinbouw Convenant Schone en Zuinige Agrosectoren
Nadere informatieEnergieneutraal keten sluisdeur Goese Sas
Energieneutraal keten sluisdeur Goese Sas Door de vastgestelde energie- en klimaatdoelstelling binnen Europa om in 2050 energieneutraal te zijn, is het voor de hele samenleving maar met name voor bedrijven
Nadere informatieWATER- SCHAPPEN & ENERGIE
WATER- SCHAPPEN & ENERGIE Resultaten Klimaatmonitor Waterschappen 2014 Waterschappen willen een bijdrage leveren aan een duurzame economie en samenleving. Hiervoor hebben zij zichzelf hoge ambities gesteld
Nadere informatieMEE-Sectorrapport 2013 Metallurgische industrie
MEE-Sectorrapport 2013 Metallurgische industrie Colofon Projectnaam: MEE-monitoring Metallurgische industrie Datum: 16 juni 2014 Status: Definitief (V12b) Kenmerk: TG/MLI/156013 MEE Locatie: Utrecht Contactpersoon:
Nadere informatieCO 2 -uitstootrapportage 2011
Programmabureau Klimaat en Energie CO 2 -uitstootrapportage 2011 Auteurs: Frank Diependaal en Theun Koelemij Databewerking: CE Delft, Cor Leguijt en Lonneke Wielders Inhoud 1 Samenvatting 3 2 Inleiding
Nadere informatieFunctieprofiel: Manager Functiecode: 0202
Functieprofiel: Manager Functiecode: 0202 Doel Zorgdragen voor de vorming van beleid voor de eigen functionele discipline, alsmede zorgdragen voor de organisatorische en personele aansturing van een of
Nadere informatie100% groene energie. uit eigen land
100% groene energie uit eigen land Sepa green wil Nederland op een verantwoorde en transparante wijze van energie voorzien. Dit doen wij door gebruik te maken van duurzame energieopwekking van Nederlandse
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2012 2013 32 637 Bedrijfslevenbeleid Nr. 55 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den Haag,
Nadere informatieToekomstvisie. Productschap MVO
Toekomstvisie Productschap MVO 2011 2015 Inhoudsopgave Inleiding... 2 De koers van het Productschap MVO... 3 1. Missie en kernwaarden... 3 2. Positie... 3 3. Kerntaken... 5 4. Platform... 6 5. Thema s,
Nadere informatieEnergie van ons allemaal
VNO-NCW Themabijeenkomst Energietransitie Michael Fraats Trianel Energie B.V. 28 November 2011 1 Energie van ons allemaal 30-11-2011 2 Energie van ons allemaal is de essentie van Trianel Energie: Gericht
Nadere informatieMaatschappelijk Verantwoord Ondernemen
Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen 2014 Van verbruik naar gebruik Pagina 1 van 6 Inleiding: Voor u ligt het MVO beleid van Hef & Hijs Nederland. Maatschappelijk Verantwoord en Duurzaam Ondernemen is
Nadere informatieKennis is de norm. KAM Opleidingen. ISO trainingen. Telefoon:
KAM Opleidingen ISO 14001 trainingen Brochurewijzer Welkom bij KAM Opleidingen Waarom KAM Opleidingen Locaties InCompany training Training op maat Training on the job ISO 14001 opzetten en implementeren
Nadere informatieENERGIE ENQUÊTE VOORJAAR 2012
ENERGIE ENQUÊTE VOORJAAR 2012 2 INHOUD Management samenvatting... 3 Respondenten... 3 Conclusies... 4 1. Inleiding... 6 2. Uitkomsten per vraag... 6 2.1 Energie en energiebesparing binnen de organisatie...
Nadere informatieRoadmap naar een duurzame bio-economie in 2030
Roadmap naar een duurzame bio-economie in 2030 Vier toekomstige routes met elk een andere inzet van biomassa.. privaat mondiaal regionaal publiek Toelichting De inzet van biomassa in 2030 hangt van veel
Nadere informatieMVI Verklaring Leverancier - Alliander
MVI Verklaring Leverancier - Alliander Subtitel Eventueel logo leverancier en/of ketenpartners Datum Auteurs: Doel: Duidelijke omschrijving van het doel van deze MVI Verklaring. Onderstaande tekst kan
Nadere informatieDatum 18 april 2013 Betreft Wegnemen van belemmeringen in wet- en regelgeving in de Biobased
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA s-gravenhage Directoraat-generaal Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag
Nadere informatieReductiebeleid en (kwantitatieve) doelstellingen (3.B.1)
Reductiebeleid en (kwantitatieve) doelstellingen (3.B.1) Directie: K.J. de Jong Handtekening: KAM-Coördinator: D.T. de Jong Handtekening: Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 2. Het CO 2 -reductiebeleid van
Nadere informatieHet Energiebeleid van komende jaren. dr.j.a. Vijlbrief DG Energie, Telecom en Markten
Het Energiebeleid van komende jaren dr.j.a. Vijlbrief DG Energie, Telecom en Markten Opbouw Ambities en hoofdlijnen Ontwikkelingen in het energieveld Keuzes van het kabinet Ambitie Regeerakkoord: 1. Minder
Nadere informatieMJA-Sectorrapport 2012 Nederlandse olie- en gasproducerende industrie
MJA-Sectorrapport 2012 Nederlandse olie- en gasproducerende industrie Colofon Projectnaam: MJA-monitoring Nederlandse olie- en gasproducerende industrie Datum: 29 mei 2013 Status: Definitief Kenmerk:
Nadere informatieOpties voor productie van duurzame energie in de regio Helmond d.m.v. van mest en andere biomassa
Opties voor productie van duurzame energie in de regio Helmond d.m.v. van mest en andere biomassa Jennie van der Kolk, Alterra Helmond, 22-02-13 Nico Verdoes, Livestock Research Inhoud presentatie Wetenschapswinkel
Nadere informatieFacts & Figures 2012»
Facts & Figures 2012» Feiten en cijfers over de chemische industrie in Nederland - 2012 Nederland heeft een gunstig vestigingsklimaat voor de chemische industrie, omdat hiervoor de juiste randvoorwaarden
Nadere informatieKLIMAAT, ENERGIE EN GRONDSTOFFEN
KLIMAAT, ENERGIE EN GRONDSTOFFEN AKKOORDEN EN GREEN DEALS Rafaël Lazaroms Coördinator Energie en duurzaamheid Unie van Waterschappen 1. Duurzaamheid en taken waterschappen 2. Duurzame ambities in akkoorden
Nadere informatieEnergievoorziening Rotterdam 2025
Energievoorziening Rotterdam 2025 Trends Issues Uitdagingen 9/14/2011 www.bollwerk.nl 1 Trends (1) Wereld energiemarkt: onzeker Toenemende druk op steeds schaarsere fossiele bronnen Energieprijzen onvoorspelbaar,
Nadere informatieEnergiezorgplan Van Dorp Installaties bv 2011 2015. Versie 2.0 (summary)
Energiezorgplan Van Dorp Installaties bv 2011 2015 Versie 2.0 (summary) Auteurs: Van Dorp Dienstencentrum Datum: Februari 2012 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 2 2. Energiebeleid... 3 2.1 Continue verbetering...
Nadere informatieAlfen MVO nieuws. Voortgang acties m.b.t. onze CO2 ambities
Alfen MVO nieuws Voortgang acties m.b.t. onze CO2 ambities 9 april 2018 In het kader van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) willen wij u middels deze nieuwsbrief informeren over de voortgang
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Directoraat-generaal Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2014 2015 21 501-33 Raad voor Vervoer, Telecommunicatie en Energie Nr. 538 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer
Nadere informatieOPEN PRODUCTIE CONCEPT. BioRaf 24/10/2013 Johan Verbruggen
OPEN PRODUCTIE CONCEPT BioRaf 24/10/2013 Johan Verbruggen Ambitie OMC 1. Ter beschikking stellen infrastructuur 2. Ter beschikking stellen van productietechnologieën/-methoden 3. Ontwikkeling van nieuwe
Nadere informatieMJA Sectorrapport 2011 Frisdranken, Waters en Sappen
MJA Sectorrapport 2011 Frisdranken, Waters en Sappen Pagina 1 van 1 Colofon Projectnaam Locatie Contactpersoon Dit rapport is tot stand gekomen in samenwerking met: Sectorrapport Frisdranken, Waters en
Nadere informatieMJA-Sectorrapport 2014 Cacao-industrie
MJA-Sectorrapport 2014 Cacao-industrie Colofon Projectnaam: MJA-monitoring 2014 Sector: Cacao-industrie Datum: 22 juni 2015 Status: definitief Kenmerk: 1235678/RHA/158001 Locatie: Utrecht Contactpersoon:
Nadere informatieInnovatiebudget Sociaal Domein gemeente Arnhem
Innovatiebudget Sociaal Domein gemeente Arnhem Eind juli is de eerste ronde afgerond voor de besteding van het regionale Innovatiebudget Sociaal Domein. In deze ronde is niet het volledige beschikbare
Nadere informatieUtrecht Business School
Cursus Lean- & Proces Management De cursus Lean & Process Management duurt ongeveer 2 maanden en omvat 5 colleges van 3 uur. U volgt de cursus met ongeveer 10-15 studenten op een van onze opleidingslocaties
Nadere informatieHoe hoog staat u op de prestatieladder?
Hoe hoog staat u op de prestatieladder? ir. Siert Wiersema, adjunct directeur AERZEN Nederland BV ENERGY EFFICIENCY in de PROCESINDUSTRIE Energieakkoord, Klimaatwet MVO, CO₂-footprint Hernieuwbare energiebronnen
Nadere informatieDe behaalde resultaten in de Belgische voedingsindustrie. Energieeffizienz in der belgischen Industrie BRÜSSEL, 12. MAI 2009
De behaalde resultaten in de Belgische voedingsindustrie Energieeffizienz in der belgischen Industrie BRÜSSEL, 12. MAI 2009 FEVIA 450 leden-bedrijven + 26 ledengroepering 25 medewerkers Drie actie-domeinen
Nadere informatieGRUNDFOS pump audit HOE EFFICIËNT EN DUURZAAM ZIJN UW POMPEN?
GRUNDFOS pump audit HOE EFFICIËNT EN DUURZAAM ZIJN UW POMPEN? Een Grundfos pump audit creëert duidelijkheid Is duurzaamheid één van de doelstellingen in uw organisatie? Steeds meer bedrijven en (semi-)
Nadere informatieB-96 Green Deal de winst van paardenmest
B-96 Green Deal de winst van paardenmest Ondergetekenden: 1. De Minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, de heer drs. M.J.M. verhagen, en de Staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu,
Nadere informatieMinisterie van Economische Zaken
DOORBRAAKPROJECT ICT EN ENERGIE Routekaart doorbraakproject ICT en Energie Ministerie van Economische Zaken Rapport nr.: 14-2884 Datum: 2014-10-15 SAMENVATTING ROADMAP Het kabinet wil dat de uitstoot van
Nadere informatieEnergieconvenant bedrijfsleven Veenendaal en gemeente Veenendaal
Energieconvenant bedrijfsleven Veenendaal en gemeente Veenendaal 1 Intentie Bedrijvenkring Veenendaal, de coöperatieve verenigingen van Ondernemend Veenendaal, de deelnemende bedrijven en de gemeente Veenendaal
Nadere informatieMargarine-, Vettenen Oliënindustrie 84 Resultaten voedings- en genotmiddelenindustrie mja3 Deelnemende ondernemingen 12 (17 inrichtingen) Toetreding MJA 1993 Producten Ruwe, geraffineerde en geharde plantaardige
Nadere informatiePARKSTAD LIMBURG ENERGIE TRANSITIE
1 PARKSTAD LIMBURG ENERGIE TRANSITIE BIJEENKOMST 3 DECEMBER 2015 Programma Duurzaam Landgraaf TON ANCION WETHOUDER GEMEENTE LANDGRAAF RONALD BOUWERS PROJECTLEIDER DUURZAAMHEID WIE ZIJN WIJ? PROJECTTEAM
Nadere informatieIk ben als bestuurder in deze provincie bijzonder geïnteresseerd in de kansen van nieuwe energie voor onze kenniseconomie.
Welkomstwoord van Jan Franssen, Commissaris van de Koningin in Zuid-Holland, bij het Lustrumcongres 'Geothermal Heat is Cool' van het Platform Geothermie, Den Haag, 24 oktober 2012 ---------------------------------------------------------------------------------
Nadere informatieFactsheet CONTINUOUS VALUE DELIVERY Mirabeau
Factsheet CONTINUOUS VALUE DELIVERY Mirabeau CONTINUOUS VALUE DELIVERY We zorgen ervoor dat u in elke volwassenheidsfase van uw digitale platform snel en continu waarde kunt toevoegen voor eindgebruikers.
Nadere informatieKennis is de norm. KAM Opleidingen. ISO 9001 trainingen. Telefoon:
KAM Opleidingen ISO 9001 trainingen Brochurewijzer Welkom bij KAM Opleidingen Waarom KAM Opleidingen Locaties InCompany training Training op maat Training on the job ISO 9001 introductie en implementatie
Nadere informatieToelichting 03: Energiebeheermaatregelen
COMMISSIE ENERGIEBELEIDSOVEREENKOMST Toelichting 03: Energiebeheermaatregelen ISO50001 of energiebeheermaatregelen volgens bijlage 9 Volgens Art. 6(7) van de energiebeleidsovereenkomst (EBO) dient elke
Nadere informatieBiobased Economy. Wageningen UR Food & Biobased Research. Windesheim 3 december, Ben van den Broek
Biobased Economy Wageningen UR Food & Biobased Research Windesheim 3 december, Ben van den Broek Wageningen UR Food & Biobased Research Wageningen UR Universiteit Onderzoeksinstituten Wageningen UR Food
Nadere informatieGEDRAGSCODE DUURZAAMHEID NEDERLANDSE PRODUCENTEN VAN BAKKERIJGRONDSTOFFEN GEDRAGSCODE DUURZAAMHEID NEDERLANDSE PRODUCENTEN VAN BAKKERIJGRONDSTOFFEN 1
GEDRAGSCODE DUURZAAMHEID NEDERLANDSE PRODUCENTEN VAN BAKKERIJGRONDSTOFFEN GEDRAGSCODE DUURZAAMHEID NEDERLANDSE PRODUCENTEN VAN BAKKERIJGRONDSTOFFEN 1 Inleiding In deze Gedragscode geeft de Vereniging van
Nadere informatieMeerjarenplan Energie-efficiency Nederlandse Universiteiten 2013-2016. Samenvatting van de universitaire Energie Efficiency Planne n
Meerjarenplan Energie-efficiency Nederlandse Universiteiten 2013-2016 Samenvatting van de universitaire Energie Efficiency Planne n Context Vanaf 1992 heeft de overheid in het kader van het energiebesparingsbeleid
Nadere informatie