Bachelor Thesis Fiscale Economie 2011/2012

Transcriptie

1 Bachelor Thesis Fiscale Economie 2011/2012 In hoeverre zijn de fiscale en economische gevolgen van de verhoging van de AOW-leeftijd voor de eerste, de tweede en de derde pijler te rechtvaardigen? Naam : Stephanie van Haperen ANR : s Faculteit : Economie en Bedrijfswetenschappen Studierichting : Fiscale Economie Begeleidende docent : Mr. H.P.M. van Bijnen Hoogleraar : Prof. Dr. G.J.B. Dietvorst Datum : 30 november 2011

2 Inhoudsopgave Hoofdstuk Een Inleiding... 2 Paragraaf 1.1 Motivatie... 2 Paragraaf 1.2 Probleemstelling... 2 Paragraaf 1.3 Verantwoording van de opzet... 3 Hoofdstuk Twee Het Nederlandse pensioenstelsel... 4 Paragraaf 2.1 AOW... 4 Paragraaf 2.2 Aanvullend pensioen... 5 Paragraaf 2.3 Individuele pensioenvoorzieningen... 7 Hoofdstuk Drie Waarom langer doorwerken?... 9 Paragraaf 3.1 Houdbaarheidseffect... 9 Paragraaf 3.2 Vergrijzing Hoofdstuk Vier Belangrijkste punten van het pensioenakkoord Paragraaf 4.1 Verhoging AOW-leeftijd Paragraaf 4.2 Flexibele AOW-leeftijd Paragraaf 4.3 Extra verhoging van de AOW Paragraaf 4.4 Vitaliteitspakket Hoofdstuk Vijf Fiscale en economische gevolgen Paragraaf 5.1 Eerste pijler Paragraaf 5.2 Tweede pijler Paragraaf 5.3 Derde pijler Paragraaf 5.4 Is de verhoging van de AOW-leeftijd gerechtvaardigd? Hoofdstuk Zes Aanbevelingen en conclusie Paragraaf 6.1 Wat kan er veranderd of verbeterd worden? Literatuurlijst

3 Hoofdstuk Een Inleiding Paragraaf 1.1 Motivatie Volgens deskundigen behoort het Nederlandse pensioenstelsel tot de betere stelsels ter wereld. Dit neemt niet weg dat de noodzaak bestaat het stelsel van tijd tot tijd aan te passen aan gewijzigde omstandigheden. De beursval begin deze eeuw en de economische crisis die Nederland sinds de zomer van 2008 heeft getroffen, hebben aangetoond dat het Nederlandse pensioenstelsel ook kwetsbaar is. Dit heeft geleid tot de overtuiging dat aanpassingen nodig zijn om ons pensioenstelsel weerbaar en wendbaar te maken. Alleen hierdoor kan het vertrouwen van alle deelnemers in het stelsel worden waargemaakt. 1 Het pensioenakkoord van 10 juni 2011 omvat aanpassingen met betrekking tot het Nederlandse pensioenstelsel. De meest omstreden aanpassing is het voorstel tot het verhogen van de AOW-leeftijd. Hier wordt in de media dan ook veel aandacht aan besteed. Voorbeelden van krantenkoppen zijn: Coalitiepartijen tegen hogere AOW-leeftijd 2, Kamer moet snel AOW-leeftijd verhogen 3, Verhoging AOW-leeftijd voorlopig van de baan 4, Doorwerken na 65 ste moet vrijblijvend zijn' 5 en Doorwerken tot 67 jaar voor meesten haalbaar 6. Paragraaf 1.2 Probleemstelling Het is niet meer vanzelfsprekend dat een ieder op 65-jarige leeftijd met pensioen gaat. Hier heeft de regering bij de invoering van de AOW in 1957 ook geen garantie voor gegeven. De toenmalige minister van Sociale Zaken voorzag bij de invoering al een verhoging van de pensioengerechtigde leeftijd in de toekomst. 7 De eerste twijfel over de houdbaarheid van een AOW-leeftijd van 65 jaar ontstond in de jaren tachtig van de vorige eeuw en in de jaren negentig van de vorige eeuw werd door het kabinet als voorzorg een zogenoemd AOW-fonds gecreëerd. 8 Op maandag 10 juni 2011 zijn het kabinet en de sociale partners een pensioenakkoord overeengekomen dat een nadere invulling geeft aan het op 4 juni 2010 bereikte pensioenakkoord. In het pensioenakkoord van 2011 is onder meer overeengekomen dat de huidige pensioen- en AOW leeftijd wordt verhoogd. De 1 Uitwerkingsmemorandum Pensioenakkoord van 4 juni september september NRC Handelsblad, 2 maart Het Financieel Dagblad, 3 september Het Financieel Dagblad, 11 december Onderwerp: Verhoging AOW-leeftijd, augustus 2010 < 8 C.A.J. van Oostwaard,

4 AOW leeftijd wordt in 2020 verhoogd van 65 naar 66 jaar en wordt naar verwachting in 2025 verder verhoogd naar 67 jaar. De pensioenrichtleeftijd zal in 2013 worden verhoogd van 65 naar 66 jaar en zal naar verwachting in 2015 verder worden verhoogd naar 67 jaar. 9 Door de toename van het aantal 65- plussers en door de krimpende beroepsbevolking is langer doorwerken noodzakelijk. Het draagvlak voor de AOW en de aanvullende pensioenen zal door deze maatregel voor de toekomst kunnen worden veiliggesteld. 10 De vraag is echter of het verhogen van de AOW-gerechtigde leeftijd reëel is in deze tijd. Deze vraag heeft tot de volgende probleemstelling geleid: In hoeverre zijn de fiscale en economische gevolgen van de verhoging van de AOW-leeftijd voor de eerste, de tweede en de derde pijler te rechtvaardigen? Paragraaf 1.3 Verantwoording van de opzet Het Nederlandse pensioenstelsel en de voorgestelde aanpassingen van het pensioenstelsel worden in hoofdstuk twee behandeld. In hoofdstuk drie wordt toegelicht waarom langer doorwerken noodzakelijk is. Vervolgens worden de belangrijkste punten van het pensioenakkoord in hoofdstuk vier besproken. In hoofdstuk vijf worden de fiscale en economische gevolgen van het pensioenakkoord weergegeven en er wordt in dit hoofdstuk een antwoord geformuleerd op de vraag of deze gevolgen zijn te rechtvaardigen. Tevens is in dit hoofdstuk mijn persoonlijke mening verwerkt. Tot slot worden in hoofdstuk zes de aanbevelingen met betrekking tot dit onderzoek en de conclusie besproken. Daarnaast is ook in dit laatste hoofdstuk mijn persoonlijke mening opgenomen. 9 NRC Handelsblad, 10 juni Kamerstukken II 2010/11, , nr. 62, p

5 Hoofdstuk Twee Het Nederlandse Pensioenstelsel Het Nederlandse pensioenstelsel bestaat uit drie pijlers: de AOW, het aanvullend pensioen en de individuele pensioenvoorzieningen. Deze drie pijlers samen vormen de oudedagsvoorziening. Dat het Nederlandse pensioenstelsel gaat worden herzien is geen nieuws meer. 11 In de eerste paragraaf van dit hoofdstuk worden de aanpassingen met betrekking tot de AOW behandeld, vervolgens worden in de tweede paragraaf de aanpassingen met betrekking tot het aanvullend pensioen besproken en tot slot worden in de derde paragraaf de aanpassingen met betrekking tot de individuele pensioenvoorzieningen toegelicht. Paragraaf 2.1 AOW De Algemene Ouderdomswet (AOW) vormt de eerste pijler van het Nederlandse pensioenstelsel en is een pensioenvoorziening waarop alle ingezetenen recht hebben en wordt uitgekeerd vanaf 65 jaar. De achterliggende gedachte van de AOW is een basisinkomen voor de oude dag. De AOW wordt gefinancierd op omslagbasis. Dit houdt in dat werkenden de kosten van de AOW van de huidige 65- plussers betalen. 12 Door de afname van de beroepsbevolking en de toename van het aantal gepensioneerden zal deze vorm van financiering in de toekomst, zonder ingrijpen, geen stand meer kunnen houden. Om dit te voorkomen zijn het kabinet en de sociale partners aanpassingen met betrekking tot de AOW overeengekomen. 13 Deze aanpassingen worden hierna behandeld. Verwacht wordt dat de AOW-leeftijd in 2020 naar 66 jaar en in 2025 naar 67 jaar zal worden verhoogd. De achterliggende gedachte is dat wanneer de levensverwachting stijgt, de AOW-leeftijd heroverwogen dient te worden. Een verhoging van de AOW-leeftijd vindt steeds plaats in stappen van een jaar. Een tweede hervorming betreft een verhoging van de AOW, van 2013 tot en met 2028, met 0,6 procent van het huidige AOW-pensioen van een gehuwde. 14 Daarnaast hebben het kabinet en de sociale partners voorgesteld om vanaf 2020 een inkomensafhankelijke ouderenkorting te introduceren, die specifiek gericht is op lage inkomens. Deze korting bedraagt 300 euro bij een inkomen van euro en wordt geleidelijk afgebouwd met 5 procent van het inkomen tot op nihil bij een inkomen van euro. 15 Een vierde hervorming die klaarligt om ingevoerd te worden is een flexibele AOW-leeftijd. Dit houdt in dat personen bij een hogere AOW-leeftijd dan 65 jaar er onder voorwaarden voor kunnen kiezen om de AOW 11 M. Heemskerk, Brochure van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, juni 2009, p M. Heemskerk, M. Heemskerk, Kamerstukken II 2010/11, , nr. 157, p. 4. 4

6 op 65 jaar te laten ingaan. Voor ouderen die op 65 jaar hun AOW-pensioen opnemen geldt een kortingspercentage van 6,5 procent op hun AOW-pensioen. Dit kortingspercentage wordt voor een deel gecompenseerd met de verhoging van het AOW-pensioen, waardoor op 65-jarige leeftijd het pensioen hoger is dan anders het geval zou zijn. Ouderen die na hun 66 e hun AOW-pensioen opnemen ontvangen een opslag van 6,5 procent. Deze opslag komt bovenop de extra verhoging van het AOW-pensioen en de extra ouderenkorting. Wanneer ouderen ervoor kiezen om langer door te werken kunnen zij hun inkomenspositie verbeteren. 16 Een laatste hervorming met betrekking tot de AOW is het voorstel van minister Kamp om de AOW vanaf 1 januari 2012 in te laten gaan op de dag waarop de belanghebbende de pensioengerechtigde leeftijd bereikt en niet langer op de eerste dag van de maand waarin de belanghebbende die leeftijd bereikt. Uit berekeningen volgt dat deze verandering van het betalingsmoment een besparing van 60 miljoen euro oplevert. 17 Paragraaf 2.2 Aanvullend pensioen De tweede pijler van het Nederlandse pensioenstelsel wordt gevormd door het aanvullend pensioen. Deze wordt, anders dan de AOW, gefinancierd door middel van kapitaaldekking. Bij deze vorm van financiering wordt het pensioen betaald door de premies die werkgevers en werknemers collectief in het verleden hebben ingelegd, vermeerderd met het rendement daarop. 18 Financiering door middel van kapitaaldekking kent drie vormen. De meest voorkomende vorm is de uitkeringsovereenkomst (ook wel defined benefit genoemd), waarbij vooraf de hoogte van de uitkering is overeengekomen. Daarnaast is er de premieovereenkomst, waarbij de hoogte van de premie is vastgesteld en de hoogte van de pensioenuitkering pas bekend wordt op het moment dat het pensioen ingaat. Tot slot is er de kapitaalovereenkomst, waarbij de omvang van het kapitaal bekend is, maar ook bij deze vorm is de hoogte van de uitkering niet bekend. Dit komt doordat het kapitaal uiterlijk op de pensioendatum in een pensioenuitkering moet worden omgezet en dit gebeurt tegen de dan geldende inkooptarieven. 19 Op de lange termijn zal financiering door middel van kapitaaldekking voor problemen zorgen, omdat de premiedruk door de vergrijzing van de beroepsbevolking en door de toegenomen levensverwachting zal toenemen. Daarnaast zullen de kosten van de aanvullende pensioenen verder oplopen, doordat pensioenfondsen door de structurele daling van de rente zijn genoodzaakt meer geld opzij te zetten om toezeggingen na te komen. Een ander bijkomend probleem is dat het aantal premiebetalers ten opzichte 16 Kamerstukken II 2010/11, , nr. 62, p Kamerstukken II 2010/11, , nr. 3. p Brochure van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, juni 2009, p M. Heemskerk,

7 van het aantal gepensioneerden daalt. 20 Vorenstaande maakt duidelijk dat het nodig is het aanvullend pensioen te herzien. Hieronder worden de aanpassingen die het kabinet en de sociale partners zijn overeengekomen behandeld. Een eerste aanpassing met betrekking tot het aanvullend pensioen is een verhoging van de pensioenrichtleeftijd. In 2013 wordt de pensioenrichtleeftijd van 65 jaar naar 66 jaar verhoogd en in 2015 zal deze naar 67 jaar worden verhoogd. De pensioenleeftijd wordt dus eerder dan de AOW-leeftijd verhoogd. Daarna wordt om de vijf jaar, op vergelijkbare wijze als de AOW-leeftijd, gekeken of de ontwikkeling van de levensverwachting aanleiding geeft voor een verdere verhoging van de pensioenrichtleeftijd. Net als bij de AOW-leeftijd vindt een verhoging van de pensioenrichtleeftijd steeds plaats in stappen van een jaar. 21 Het verhogen van de minimaal te hanteren AOW-inbouw in 2013 is een tweede aanpassing met betrekking tot het aanvullend pensioen. Deze verhoging houdt in dat de AOW in de toekomst op basis van de (hogere) loonindex in plaats van de prijsindex wordt geïndexeerd. Bij de AOW-inbouw dient vanaf 2013 rekening te worden gehouden met het bedrag waarmee de AOW wordt verhoogd. Deze verhoging vindt plaats in de periode van 2013 tot en met 2018 en bedraagt voor gehuwden jaarlijks 0,6 procent. 22 De maximale opbouwpercentages per dienstjaar voor eindloonregelingen en voor middelloonregelingen blijven gehandhaafd. Het opbouwpercentage voor eindloonregelingen bedraagt 2 procent en het opbouwpercentage voor middelloonregelingen bedraagt 2,25 procent. Door de gelijkblijvende opbouwpercentages kan men ook in de toekomst in 35 werkzame jaren een pensioen van 70 procent van het laatstverdiende loon (inclusief AOW) opbouwen. Ten opzichte van de huidige situatie is wel sprake van een beperking van het op te bouwen pensioen als gevolg van de verhoging van de AOW-inbouw en de verhoging van de pensioenrichtleeftijd. Door onder meer een aanpassing van artikel 18, lid 6 van de Wet op de loonbelasting 1964 wordt de verhoging van de pensioenrichtleeftijd gerealiseerd. Uit dit artikel volgt dat als het ouderdomspensioen eerder dan (straks) 66 jaar (en in jaar) ingaat, dit actuarieel moet worden herrekend. De voor beschikbare premieregelingen gemaakte staffels zullen aan de nieuwe pensioenrichtleeftijd moeten worden aangepast. Dit betekent dat de hoogte van de beschikbare 20 Rapport: Een sterke tweede pijler: naar een toekomstbestendig stelsel van aanvullende pensioenen, 2010, p. 35 en p Kamerstukken II 2010/11, , nr. 62, p P. Harts,

8 premiestaffels zullen worden aangepast en naar beneden worden bijgesteld. Daarnaast zal er een extra leeftijdscohort vanaf 65 jaar tot 66 jaar en daarna tot 67 jaar worden toegevoegd. 23 Het huidige Witteveenkader blijft van toepassing op pensioenaanspraken die tot 2013 zijn opgebouwd. De genoemde wijzigingen hebben alleen betrekking op (toekomstige) pensioenopbouw, zodat al bestaande aanspraken niet worden geraakt. 24 Paragraaf 2.3 Individuele pensioenvoorzieningen De derde pijler van het Nederlandse pensioenstelsel omvat de individuele pensioenvoorzieningen. Deze kunnen door iedereen vrijwillig worden afgesloten, bovenop de AOW en/of het aanvullend pensioen. Net als het aanvullend pensioen worden ook de individuele pensioenvoorzieningen gefinancierd door middel van kapitaaldekking. 25 Het maximale premiepercentage in de derde pijler zal per 1 januari 2013 worden verlaagd van 17 procent naar 16,4 procent en in 2015 van 16,4 procent naar 15,8 procent. Dit premiepercentage wordt vervolgens verlaagd met 0,6 procent voor ieder jaar dat de pensioenrichtleeftijd met een jaar wordt opgehoogd. In de derde pijler wordt naast de aanpassing van het maximumpremiepercentage ook rekening gehouden met het bedrag waarmee de AOW in de periode van 2013 tot en met 2028 wordt verhoogd. 26 Er wordt met de inperking van de opbouwruimte een overeenkomstige bijdrage van mensen die hun pensioenvoorziening binnen het fiscale regime van de derde pijler opbouwen gevraagd. Daarnaast moeten de tweede en derde pijler als communicerende vaten functioneren. Werknemers mogen fiscale ruimte die in de tweede pijler onbenut blijft, op individuele basis aanvullen via de resterende ruimte die in de derde pijler beschikbaar is. Wanneer de fiscale ruimte in de derde pijler niet overeenkomstig met de fiscale ruimte in de tweede pijler wordt beperkt, dan zouden mensen de inperking van de pensioenopbouw in de tweede pijler kunnen compenseren door extra bij te sparen via de derde pijler. 27 Ook het maximale dotatiepercentage voor de fiscale oudedagsreserve zal in 2013 worden aangepast. Het maximale dotatiepercentage wordt van 12 procent naar 11,6 procent verlaagd en in 2015 van 11,6 procent 23 P. Harts, Kamerstukken II 2011/12, , nr. 3, p Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Kamerstukken II 2011/12, , nr. 3, p Kamerstukken II 2011/12, , nr. 3, p

9 naar 11,2 procent. Vervolgens wordt voor ieder jaar dat de fiscale pensioenrichtleeftijd met een jaar wordt verhoogd, het maximumdotatiepercentage met 0,4 procent verlaagd Kamerstukken II 2011/12, , nr. 3, p

10 Hoofdstuk Drie Waarom langer doorwerken? De gemiddelde leeftijd van de bevolking is de afgelopen jaren sterk toegenomen. In 1957 was de resterende levensverwachting van iemand die 65 jaar is 15 jaar en deze is gestegen naar bijna 20 resterende levensjaren in Dit heeft tot gevolg dat meer mensen een steeds langer beroep doen op de AOW. Om deze reden is het voor de AOW belangrijk om te weten hoe lang mensen naar verwachting nog leven vanaf het moment dat zij 65 jaar worden. De toegenomen levensverwachting is enerzijds een grote verworvenheid van onze maatschappij, maar anderzijds brengt de hogere levensverwachting ook problemen met zich mee. Twee problemen van de toegenomen levensverwachting zijn het houdbaarheidseffect en de vergrijzing. 30 In de eerste paragraaf van dit hoofdstuk zal het houdbaarheidseffect worden behandeld en in de tweede paragraaf zal de problematiek rond de vergrijzing worden besproken. Paragraaf 3.1 Houdbaarheidseffect De financiële effecten van het wetsvoorstel verhoging pensioenleeftijd, extra verhoging AOW en flexibilisering ingangsdatum AOW 31 worden in termen van houdbaarheid uitgedrukt. Men spreekt van houdbare overheidsfinanciën wanneer de bestaande overheidsvoorzieningen met de welvaart kunnen meegroeien zonder dat de belastingen in de toekomst moeten worden verhoogd of dat de overheidsschuld steeds verder toeneemt. 32 Als gevolg van de financiële en economische crisis die Nederland sinds de zomer van 2008 ernstig heeft getroffen is de houdbaarheid van de overheidsfinanciën snel achteruit gegaan. Noodgedwongen heeft de overheid geld moeten gebruiken dat bestemd was voor de toekomst om de verslechterde overheidsfinanciën op te vangen, met als gevolg een oplopende staatsschuld. 33 Een tweede oorzaak die de houdbaarheid van de overheidsfinanciën heeft aangetast is de toegenomen levensverwachting, omdat hierdoor het aantal AOW-gerechtigden, en daarmee samenhangend de AOW-uitgaven, zijn gestegen Facts & Figures uitwerking pensioenakkoord, AOW-notitie, 10 juni Kamerstukken II 2011/12, , nr. 3, p Kamerstukken II 2010/11, , nr. 3, p Kamerstukken II 2009/10, , nr. 6, p Kamerstukken II 2010/11, , nr. 3, p. 2. 9

11 Het kabinet en de sociale partners beogen met het voorstel tot het verhogen van de AOW-leeftijd bij te dragen aan een verbetering van de houdbaarheid van de overheidsfinanciën. 35 Zij menen dat de verhoging van de AOW-leeftijd een daling van het aantal uitkeringsgerechtigden tot gevolg heeft, omdat mensen door de verhoging van de AOW-leeftijd later aanspraak kunnen maken op een AOW-uitkering. Hierdoor zullen ook de uitgaven aan AOW-uitkeringen teruglopen, waardoor de houdbaarheid van de overheidsfinanciën kan verbeteren. 36 Hierbij moet wel een kanttekening worden geplaatst, omdat deze besparing deels teniet wordt gedaan door hogere uitgaven aan andere zekerheidsregelingen, die als gevolg van de verhoging van de AOW-leeftijd langer doorlopen. 37 Paragraaf 3.2 Vergrijzing De komende jaren zal Nederland geconfronteerd worden met de gevolgen van de vergrijzing van de bevolking. De sterke toename van het aantal geboortes na de oorlog en de forse daling van de bevolkingsgroei sinds het einde van de jaren zestig versterken elkaar. Dit zal ertoe leiden dat de beroepsbevolking kleiner wordt, terwijl het aantal 65-plussers naar verhouding toeneemt. 38 Bij de invoering van de AOW stonden tegenover één AOW-gerechtigde zes mensen die werken. Nu staan er tegenover één AOW-gerechtigde nog vier mensen die werken en verwacht wordt dat op het hoogtepunt van de vergrijzing de verhouding één op twee zal zijn. 39 Om voor de toekomst het draagvlak voor de AOW veilig te stellen is langer doorwerken noodzakelijk. Langer doorwerken is ook mogelijk, doordat mensen steeds ouder worden, steeds langer gezond blijven en steeds later beginnen met werken. 40 Een gevolg van de krimpende beroepsbevolking zijn dreigende personeelstekorten. Het is van groot belang hierop te anticiperen en een beleid te maken dat is gericht op mensen die duurzaam inzetbaar zijn en langer en gezond kunnen doorwerken. Het gaat bij duurzame participatie en inzetbaarheid om het vermogen deel te nemen aan het arbeidsproces tot aan de (stijgende) pensioengerechtigde leeftijd. 41 Met de invoering van het vitaliteitspakket in 2013 wil het kabinet de duurzame inzetbaarheid van ouderen blijvend verbeteren en hun mobiliteit bevorderen om ervoor te zorgen dat zij zich beter staande kunnen houden op de veranderde arbeidsmarkt. 42 In hoofdstuk vier zal de inhoud van het vitaliteitspakket worden toegelicht. 35 Kamerstukken II 2011/12, , nr. 4, p CPB-notitie, 10 juni 2011, sociaal akkoord AOW en Witteveenkader. 37 Kamerstukken II 2011/12, , nr. 3. p Kamerstukken II 2010/11, , nr. 3. p Kamerstukken II 2009/10, , nr. 6, p Kamerstukken II 2011/12, , nr. 5, p Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid 10 juni 2011, nr. AV/SDA/2011/10887, p Kamerstukken II 2010/11, , nr. 3, p

12 Hoofdstuk Vier Belangrijkste punten van het pensioenakkoord De afgelopen twee jaar heeft het kabinet samen met de sociale partners over het toekomstbestendig maken van het pensioenstelsel onderhandeld. 43 In het pensioenakkoord van 10 juni 2011 hebben zij, in navolging van het pensioenakkoord van 4 juni 2010, overeenstemming bereikt over de toekomst van het pensioenstelsel. De belangrijkste punten van het pensioenakkoord zijn: verhoging van de AOW-leeftijd, flexibele AOW-leeftijd, verhoging van de AOW en de invoering van het vitaliteitspakket. Deze punten van het pensioenakkoord worden respectievelijk in paragraaf één, twee, drie en vier van dit hoofdstuk besproken. Paragraaf 4.1 Verhoging AOW-leeftijd Het is al langer bekend dat elke generatie langer leeft dan de vorige, maar de levensverwachting stijgt nu veel sneller dan vroeger werd gedacht. De toegenomen levensverwachting heeft tot gevolg dat de uitgaven aan zorg en AOW-pensioen oplopen. Om deze kosten te verlagen hebben het kabinet en de sociale partners afgesproken de AOW-leeftijd te verhogen naar 66 jaar in 2020 en vervolgens naar 67 jaar in De AOW-leeftijd zal, afhankelijk van een nog hogere levensverwachting, in de toekomst verder toenemen. 44 Het kabinet en de sociale partners zijn zich ervan bewust dat een verhoging van de AOW-leeftijd zorgvuldig moet worden ingevoerd. Zij hebben ervoor gekozen de AOW-leeftijd pas in 2020 te verhogen, zodat burgers en werknemers voldoende voorbereidingstijd wordt geboden. Burgers moeten zich kunnen voorbereiden op het feit dat hun AOW-pensioen later ingaat en ook werkgevers hebben tijd nodig het personeelsbeleid af te stemmen op het langer doorwerken van hun werknemers. 45 Om de vijf jaar zal aan de hand van een formule worden bepaald of de ontwikkeling van de levensverwachting een verhoging van de AOW-leeftijd betekent. Wanneer dat het geval is gaat de verhoging 11 jaar later in. De formule die gehanteerd zal worden luidt als volgt: V = (L 18,26) (P 65) Waarbij: 43 J. Dilling & J. Nijtmans, J. Dilling & J. Nijtmans, Kamerstukken II 2010/11, , nr. 3, p

13 V verhoging van de AOW-leeftijd in het aanpassingsjaar ten opzichte van de daarvoor geldende AOW-leeftijd L gemiddelde resterende levensverwachting op 65-jarige leeftijd zoals die in het aanpassingsjaar wordt verwacht 18,26 door CBS geschatte gemiddelde resterende levensverwachting op 65-jarige leeftijd in de periode P geldende AOW-leeftijd in het aanpassingsjaar voor de verhoging 65 geldende AOW-leeftijd in de periode Het eerste deel van de formule (L 18,26) geeft de mate aan waarin de levensverwachting in het aanpassingsjaar ten opzichte van de referentieperiode is gestegen. Het tweede deel van de formule (P - 65) houdt rekening met eerdere aanpassingen van de AOW-gerechtigde leeftijd. De AOW-leeftijd wordt alleen verhoogd met één heel jaar wanneer de stijging van de levensverwachting dit via de formule rechtvaardigt, zodat niet elke stijging van de levensverwachting direct in een stijging van de AOWleeftijd wordt omgezet. Tegelijkertijd mag de verhoging van de AOW-leeftijd niet meer dan één jaar bedragen. Zelfs niet wanneer de uitkomst van de formule een grotere verhoging oplevert. Op deze manier worden grote schokken in de stijging van de AOW-leeftijd voorkomen. Het voordeel van het verhogen van de pensioenleeftijd met hele jaren is dat het goed te communiceren pensioenleeftijden oplevert. 46 Paragraaf 4.2 Flexibele AOW-leeftijd Het is onvermijdelijk dat de stijgende levensverwachting consequenties zal hebben voor het moment waarop mensen met pensioen gaan. Tegelijkertijd is het kabinet zich ervan bewust dat niet iedereen langer kan doorwerken. In overleg met de sociale partners hebben zij afspraken gemaakt over een verhoging van de AOW-leeftijd, maar met de blijvende mogelijkheid eerder te stoppen met werken. Deze afspraak tussen het kabinet en de sociale partners maakt de ingangsleeftijd voor de AOW flexibel. 47 De mogelijkheid van het later ingaan van het AOW-pensioen wordt met ingang van 1 januari 2013 geïntroduceerd. Langer doorwerken kan door deze maatregel worden gestimuleerd. Het is tot maximaal vijf jaar na de dag waarop men de pensioengerechtigde leeftijd heeft bereikt mogelijk om het AOWpensioen te laten ingaan. Bij een latere ingang van de AOW valt het bruto AOW-pensioen 6,5 procent hoger uit voor elk jaar dat men langer werkt. Volgens het CPB is dit percentage actuarieel neutraal. Dit 46 Kamerstukken 2011/12, , nr. 3, p Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid 10 juni 2011, nr. AV/SDA/2011/10887, p

14 betekent dat de beslissing van mensen om langer door te werken niet (financieel) door de overheid wordt beïnvloedt, maar dat mensen een eigen afweging kunnen maken om door te werken. 48 Men kan er ook voor kiezen om het AOW-pensioen voor de AOW-leeftijd op te nemen. Echter, het AOW-pensioen kan niet eerder worden opgenomen dan de dag waarop de leeftijd van 65 jaar wordt bereikt. Alleen personen die op of na 1 januari 2020 de leeftijd van 65 jaar bereiken kunnen van de mogelijkheid om het AOW-pensioen eerder op te nemen gebruik maken. Het maximum aantal jaren dat het AOW-pensioen eerder kan ingaan bedraagt twee jaar. Anders dan bij het later ingaan van het AOWpensioen wordt bij het eerder ingaan van het AOW-pensioen een korting van 6,5 procent op het netto AOW-pensioen toegepast. De reden hiervoor is dat de pensioengerechtigde tot de geldende pensioenleeftijd over zijn inkomen AOW-premie is verschuldigd en na de geldende pensioenleeftijd niet meer. Hierdoor zou het toepassen van een korting van 6,5 procent over het bruto AOW-pensioen tot gevolg hebben dat het netto inkomen voor de pensioengerechtigde leeftijd flink afwijkt van het netto inkomen na de pensioengerechtigde leeftijd. 49 Paragraaf 4.3 Extra verhoging van de AOW Het kabinet en de sociale partners hebben de wens uitgesproken het AOW-pensioen, naast de gebruikelijke indexatie, te willen verhogen ter bescherming van de lagere inkomens en om een nieuw evenwicht te vinden tussen de AOW en het aanvullend pensioen. 50 Deze verhoging vindt jaarlijks vanaf 2013 tot en met 2028 plaats en zal steeds per 1 januari van een kalenderjaar ingaan. De verhoging van de AOW is gelijk aan een bedrag ter hoogte van 0,6 procent van het huidige AOW-pensioen van een gehuwde. Dit komt, uitgaande van AOW bedragen per 1 juli 2011, neer op 54 euro op jaarbasis bij volledige AOW-opbouw. 51 Net als het AOW-pensioen wordt de extra verhoging van de AOW geïndexeerd met de loonontwikkeling. Hierdoor zijn gepensioneerden verzekerd van een goede inkomensbasis. Daarnaast biedt de extra verhoging van de AOW werknemers meer financiële ruimte om het AOW-pensioen eerder op te nemen. 52 Wanneer mensen vanaf 2020 besluiten het AOW-pensioen voor de pensioengerechtigde leeftijd op te nemen, krijgen zij een korting op het AOW-pensioen. Zoals uit de vorige paragraaf is gebleken bedraagt deze korting 6,5 procent van het netto AOW-pensioen en kan het AOW-pensioen niet eerder dan de dag waarop de leeftijd van 65 jaar wordt bereikt worden opgenomen. 48 Kamerstukken II , nr. 3 p Kamerstukken II 2011/12, , nr. 3, p Kamerstukken II 2010/11, , nr. 157, p Kamerstukken II 2011/12, , nr. 3, p Kamerstukken II 2010/11, , nr. 157, p

15 Ook bij het eerder opnemen van het AOW-pensioen is de extra verhoging van de AOW geldig. Hierdoor wordt de korting van 6,5 procent op het AOW-pensioen deels te niet gedaan. 53 Paragraaf 4.4 Vitaliteitspakket Per 1 januari 2013 treedt het vitaliteitspakket in werking. De achterliggende gedachte voor de invoering van dit pakket is het bevorderen van de arbeidsparticipatie van oudere werknemers en het vergroten van de duurzame inzetbaarheid van werkenden. 54 Dit pakket is langs drie lijnen vorm gegeven: doorwerken, mobiliteit en loopbaanfaciliteiten. Deze drie vormen worden hieronder achtereenvolgens besproken. Het kabinet stelt per 1 januari 2013 een werkbonus beschikbaar aan werknemers vanaf 61 jaar. Deze werkbonus loopt op met het inkomen. De werkbonus bedraagt op minimumloonniveau euro per jaar en loopt op tot euro vanaf 108 procent van het minimumloon. Mensen die tot hun 65 e doorwerken ontvangen in totaal maximaal vier keer dit bedrag. Daarnaast stelt het kabinet ook een werkbonus beschikbaar aan werkgevers. Dit om ervoor te zorgen dat het voor werkgevers in de toekomst aantrekkelijk blijft om werknemers van 62 jaar en ouder in dienst te houden. De werkbonus voor werkgevers bedraagt euro per jaar gedurende een periode van drie jaar. 55 In Nederland is sprake van een lage arbeidsmobiliteit. Dit is zowel een probleem voor mensen die vanuit een uitkeringssituatie werk moeten zien te vinden als ook voor andere groepen ouderen. Om het probleem van de lage arbeidsmobiliteit op te lossen zal het kabinet per 1 januari 2013 een mobiliteitsbonus introduceren voor enkele groepen werknemers. De mobiliteitsbonus bedraagt euro, gedurende drie jaar, voor het in dienst nemen van werknemers ouder dan 55 jaar. Werkgevers komen in aanmerking voor een dubbele mobiliteitsbonus (7.000 euro per jaar), gedurende drie jaar, bij het in dienst nemen van uitkeringsgerechtigden van 50 jaar en ouder. 56 Tot slot willen het kabinet en de sociale partners vijf verschillende loopbaanfaciliteiten introduceren, die ervoor moeten zorgen dat een werknemer gezond en werkend de AOW-gerechtigde leeftijd kan behalen. Een eerste faciliteit is het van-werk-naar-werk budget (VWNW-budget). Sociale partners is gevraagd dit budget te introduceren in cao s. Het VWNW-budget is bedoeld om werkgevers en werknemers in staat te stellen om baanovergangen van met ontslag bedreigde werknemers te faciliteren. Een tweede loopbaanfaciliteit is het stimuleren van intersectorale scholing. Het risico dat mensen te weinig of te laat 53 Kamerstukken II 2011/12, , nr. 3, p H. van Bijnen, Kamerstukken II 2011/12, , nr. 71 p Kamerstukken II 2011/12, , nr. 71, p

16 in hun loopbaan investeren wil het kabinet reduceren. Om deze reden heeft het kabinet de sociale partners gevraagd intersectorale scholing te stimuleren. Op deze manier wordt preventief ingezet op duurzame inzetbaarheid binnen het Vitaliteitspakket. 57 Verder wil het kabinet in 2013 een nieuwe spaarregeling introduceren: vitaliteitssparen. Deze regeling is toegankelijk voor werknemers en ondernemers met inkomen in box 1 en dient als een vrij opneembare aanvulling op het inkomen. Deelnemers kunnen fiscaal voordelig sparen: de stortingen zijn aftrekbaar in box 1 en er vindt pas heffing plaats bij opname van het tegoed. Voor maximaal euro kan bij deze nieuwe regeling fiscaal gefaciliteerd gespaard worden, waarbij jaarlijks een maximale inleg van euro geldt. Deelnemers kunnen als het potje leeg is opnieuw gefaciliteerd sparen tot ze het maximum weer hebben bereikt. Voor deelnemers, die op 1 januari 62 jaar zijn, is een opnamebeperking van euro opgenomen. Uiterlijk voor het bereiken van de AOW-gerechtigde leeftijd dient het gehele spaartegoed te zijn opgenomen. 58 Een vierde loopbaanfaciliteit betreft de verlaging van de drempel voor aftrek van scholingsuitgaven. De drempel voor deze aftrek wordt per 1 januari 2013 gehalveerd naar 250 euro, zodat ook aan werknemerszijde investeringen in duurzame inzetbaarheid worden gestimuleerd. De netto kosten van scholing worden verminderd door de verlaging van de drempel voor aftrek van scholingsuitgaven. Tot slot wordt de levensloopregeling per 2012 afgeschaft. Alleen degenen die op 31 december 2011 ten minste euro op hun levenslooprekening hebben staan kunnen onder de huidige voorwaarden doorsparen. Echter, vanaf 1 januari 2012 wordt geen levensloopverlofkorting meer opgebouwd. Deelnemers die op 31 december 2011 minder dan euro gespaard hebben kunnen dit bedrag in 2012 opnemen of in 2013 onbelast naar vitaliteitssparen doorstorten. Ook deelnemers die meer dan euro hebben gespaard kunnen ervoor kiezen het spaartegoed in 2013 onbelast naar vitaliteitssparen door te storten. Voor hen geldt echter wel een maximum van euro. Over het meerdere zullen zij moeten afrekenen. Het is niet mogelijk om zowel aan de overgangsregeling levensloop als aan het vitaliteitssparen deel te nemen Kamerstukken II 2011/12, , nr. 71, p H. van Bijnen, Kamerstukken II 2011/12, , nr. 71, p

17 Hoofdstuk Vijf Fiscale en economische gevolgen De verhoging van de AOW-leeftijd heeft fiscale en economische gevolgen voor zowel de eerste, de tweede als de derde pijler. Deze gevolgen zullen achtereenvolgens worden behandeld in de eerste, de tweede en de derde paragraaf van dit hoofdstuk. Tot slot wordt in paragraaf vier besproken in hoeverre de verhoging van de AOW-leeftijd te rechtvaardigen is. Paragraaf 5.1 Eerste pijler De verhoging van de AOW-leeftijd in 2020 heeft gevolgen voor de overheidsfinanciën. Enerzijds zullen de uitkeringslasten van de AOW dalen, omdat deze later in zullen gaan. Anderzijds zullen de uitkeringslasten van andere sociale regelingen, zoals de WAO, de WIA, de Wet Wajong, de WW, de WWB en de Anw, toenemen doordat deze langer zullen doorlopen. 60 Op dit moment bedragen de uitkeringslasten AOW ruim 30 miljard euro per jaar. Bij ongewijzigd beleid zullen deze lasten in 2020 bijna 40 miljard euro zijn en in 2040 ongeveer 50 miljard euro. 61 De verhoging van de AOW-leeftijd naar 66 jaar in 2020 levert een jaarlijkse besparing op de AOW-uitgaven van ruim 2 miljard euro op. Na de verhoging van de AOW-leeftijd naar 67 jaar in 2025 neemt de jaarlijkse besparing toe tot ongeveer 4,5 miljard euro. Bij het jaar van invoering zijn de besparingen respectievelijk 1 miljard en 3,5 miljard. Door de hogere uitgaven aan andere sociale zekerheidsinstellingen, die ook tot de hogere AOW-leeftijd zullen doorlopen, zal een deel van de jaarlijkse besparing teniet gaan. Naar verwachting bedraagt deze weglek 25 à 35 procent van de besparing. 62 Daarnaast heeft de verhoging van de AOW-leeftijd financiële gevolgen voor de overheidsfinanciën die, zoals in hoofdstuk drie is besproken, in termen van houdbaarheid worden uitgedrukt. Hierbij valt te denken aan effecten op de loon- en inkomstenbelasting, de aftrekbaarheid van de pensioenpremies en het arbeidsaanbod. Het CPB heeft berekend dat er in Nederland sprake is van een houdbaarheidstekort van 4,5 procent van het bruto binnenlands product. Dit betekent dat zonder belastingverhogingen of een steeds verdere toename van de overheidsschuld de bestaande overheidsvoorzieningen niet kunnen worden gehandhaafd. 63 Verhoging van de AOW-leeftijd zal de houdbaarheid van de overheidsfinanciën met 0,7 procent van het bruto binnenlands product verbeteren Kamerstukken II 2010/11, , nr. 3, p Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, 25 november 2011, nr. FEZ/BG/2011/20868, p Kamerstukken II 2011/12, , nr. 3, p Kamerstukken II 2010/11, , nr. 3, p Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, 25 november 2011, nr. FEZ/BG/2011/20868, p

18 Doordat er geen nieuwe informatieverplichtingen worden gecreëerd heeft de verhoging van de AOWleeftijd geen structurele gevolgen voor de administratieve lasten van burgers en bedrijven. Echter, zal de mogelijkheid om het AOW-pensioen flexibel te laten ingaan wel tot een structurele verhoging van de administratieve lasten voor burgers leiden. Naar verwachting heeft de mogelijkheid om het AOWpensioen uit te stellen een structurele verhoging van de administratieve lasten van circa euro tot gevolg. Ook de mogelijkheid om het AOW-pensioen eerder te laten ingaan, zal leiden tot een structurele verhoging van de administratieve lasten voor burgers. Het is echter nog niet mogelijk deze lasten te kwantificeren. De verwachting is wel dat deze lasten hoger zullen uitvallen dan die bij uitstel van de AOW, omdat bij het eerder ingaan van de AOW sprake is van een inkomenstoets. 65 De aanpassingen die het kabinet en de sociale partners zijn overeengekomen in het pensioenakkoord met betrekking tot de AOW, hebben gevolgen voor de uitvoeringskosten bij de Sociale verzekeringsbank (SVB). Er zullen extra kosten gemaakt moeten worden voor de invoering van deze aanpassingen. Hierbij valt te denken aan kosten voor het opleiden van personeel, voor het verwerken van transacties en voor het aanpassen van automatiseringssystemen. Deze kosten worden voor de jaren 2012 en 2013 samen geschat op 2,2 miljoen euro. 66 Paragraaf 5.2 Tweede pijler De fiscale behandeling van de opbouw van de oudedagsvoorzieningen in de tweede pijler wordt, in lijn met de koppeling van het recht op AOW-pensioen, per 2020 aan de ontwikkeling van de levensverwachting aangepast. Vanaf 2013 treden deze aanpassingen in werking en resulteren in een structurele opbrengst van 700 miljoen euro per jaar. 67 Om de taakstellende besparing van 700 miljoen euro te kunnen realiseren is het nodig om de aanpassing van de pensioenrichtleeftijd in de tweede pijler steeds tien jaar voor de verhoging van de AOW-leeftijd door te voeren. Uitgaande van een opbouwperiode van 35 jaar is het volledige effect van een verhoging van de pensioenrichtleeftijd met één jaar pas na 35 jaar volledig in de uittreedleeftijd doorgewerkt. Om deze reden is het van belang om steeds zo snel mogelijk na de aankondiging van een verhoging van de AOW-leeftijd de pensioenrichtleeftijd in de tweede pijler aan te passen. Ongeveer elf jaar voor het ingaan van een verhoging van de AOW-leeftijd wordt deze verhoging kenbaar gemaakt, zodat burgers zich hierop kunnen voorbereiden. De verhoging van de pensioenrichtleeftijd gaat een jaar na de uiterste datum 65 Kamerstukken II 2011/12, , nr. 3, p Kamerstukken II 2011/12, , nr. 3, p Kamerstukken II 2011/12, , nr. 3, p

19 van bekendmaking in. Dit betekent dat een verhoging van de pensioenrichtleeftijd steeds tien jaar eerder geldt dan de verhoging van de AOW-leeftijd. 68 Voor de jaren 2013 en 2015 is er sprake van een verhoging van de incidentele administratieve lasten, doordat in die jaren het fiscale kader voor pensioenen wordt aangepast. Een deel van de administratieve lasten bestaan uit het aanpassen van de pensioenrichtleeftijd in de pensioenovereenkomst, de uitvoeringsovereenkomst en het pensioenreglement. Daarnaast zullen de pensioenuitvoerders en verzekeraars de gewijzigde pensioenrichtleeftijd in hun IT systemen moeten wijzigen. De administratieve lasten worden tot en met 2015 op 40 miljoen euro incidenteel geschat. 69 De verhoging van de pensioenrichtleeftijd heeft, net als de verhoging van de AOW-leeftijd, een toename van het aantal werknemers tot gevolg doordat ouderen langer blijven doorwerken. Het voordeel van langer doorwerken is dat kennis van oudere werknemers langer in stand blijft. Daarnaast heeft langer doorwerken als voordeel dat het extra loon- en inkomstenheffing oplevert voor de overheid en dat de uitkeringslasten van de aanvullende pensioenen dalen, omdat deze later in zullen gaan. De twee laatstgenoemde voordelen hebben een verbetering van de houdbaarheid van de overheidsfinanciën tot gevolg. 70 Paragraaf 5.3 Derde pijler De aanpassingen met betrekking tot de individuele pensioenvoorzieningen kan gevolgen hebben voor de administratieve lasten. Op dit moment is de omvang van deze lasten nog niet bekend. Bij een nader wetsontwerp ter begeleiding van de nieuwe pensioencontracten zullen deze lasten in beeld worden gebracht. 71 Paragraaf 5.4 Is de verhoging van de AOW-leeftijd gerechtvaardigd? De aanpassingen in het Nederlandse pensioenstelsel zullen ertoe leiden dat mensen in de toekomst langer moeten doorwerken. Het is de taak van de overheid om werkenden en hun werkgevers hierbij te stimuleren en te ondersteunen. 72 De afspraken die het kabinet en de sociale partners hebben gemaakt om de duurzame inzetbaarheid te vergroten zijn in hoofdstuk vier besproken. 68 Kamerstukken II 2011/12, , nr. 3, p Kamerstukken II 2011/12, , nr. 3, p CPB-notitie, 10 juni 2011, sociaal akkoord AOW en Witteveenkader. 71 Kamerstukken II 2011/12, , nr. 3, p Beleidsagenda, Maatregelen SZW 2012 & kerndoelstellingen kabinet, p

20 De meest omstreden maatregel die het kabinet en de sociale partners zijn overeengekomen is de verhoging van de AOW-leeftijd in 2020 naar 66 jaar en in 2025 naar 67 jaar. Veel voorkomende punten van kritiek zijn gericht op de (ongelijke) verdeling van de lusten en lasten tussen de verschillende generaties en tussen de verschillende inkomensgroepen. De lasten zouden volgens jongerengroeperingen teveel terechtkomen bij jongere en toekomstige generaties en volgens de vakbond zouden de lasten onevenredig zwaar op de laagste inkomensgroepen drukken. 73 Naar mijn mening zijn deze kritiekpunten onjuist en proberen het kabinet en de sociale partners juist zorg te dragen voor een gelijke verdeling van de lusten en lasten tussen verschillende generaties en inkomensgroepen. De maatregelen die het kabinet en de sociale partners zijn overeengekomen om dit te bereiken worden hieronder besproken. Allereerst zal ik ingaan op het kritiekpunt dat de lasten teveel terechtkomen bij jongere en toekomstige generaties als gevolg van de verhoging van de AOW-leeftijd. Deze stelling is in strijdt met het uitgangspunt van het pensioenakkoord, zoals deze is opgenomen in de beleidsnota van september Hierin staat dat handhaving van intergenerationele solidariteit op korte en lange termijn een belangrijk uitgangspunt is van het pensioenakkoord en dat voorkomen moet worden dat pensioenfondsen op korte termijn teveel uitgeven ten laste van jongere en toekomstige generaties. Een belangrijke maatregel om dit te bereiken is volgens het kabinet en de sociale partners de koppeling van de AOW-leeftijd aan de levensverwachting. Op deze manier krijgt elke generatie ongeveer even lang een AOW-uitkering. Daarnaast zijn het kabinet en de sociale partners nog andere maatregelen overeengekomen die zorg dragen voor intergenerationele solidariteit, zoals het stapsgewijs extra verhogen van het AOW-pensioen. Deze maatregel draagt bij aan een robuuste basis voor het pensioen, ook voor toekomstig gepensioneerden. 75 Daarnaast heeft het kabinet voor het op orde brengen van de overheidsfinanciën een pakket besparingen van 18 miljard euro in 2015 klaarliggen. Dit beleid van het kabinet leidt tot een verkleining van het houdbaarheidstekort met 24 miljard euro. Door de overheidsuitgaven terug te dringen pakt het kabinet het opgelopen houdbaarheidstekort snel aan. Het kabinet voorkomt dat er een rekening naar de toekomst wordt doorgeschoven, doordat zij nu adequaat ingrijpt. 76 Het tweede kritiekpunt dat de lasten van de verhoging van de AOW-leeftijd onevenredig zwaar op de laagste inkomensgroepen drukken zal ik nu bespreken. Het is waar dat de lage inkomens, meer dan de hoge, afhankelijk zijn van de AOW en daardoor in eerste instantie harder door de verhoging van de 73 H. ter Rele, Beleidsnota: Waarborgen voor een generatieproof nieuw pensioencontract, september Kamerstukken II 2011/12, , nr. 4, p Kamerstukken II 2011/12, , nr. 4, p

21 AOW-leeftijd worden getroffen. 77 Echter, zijn het kabinet en de sociale partners maatregelen overeengekomen om lage inkomens tegemoet te komen. Eén van deze maatregelen is het introduceren van een werkbonus, een overgangsregeling voor de levensloopregeling en vitaliteitssparen. Deze maatregelen zijn bedoeld voor mensen met een laag inkomen om het eerder opnemen van het AOWpensioen te vergemakkelijken. Wel zijn de maatregelen zo vorm gegeven dat het financieel aantrekkelijk zal zijn om langer door te werken. 78 Daarnaast zijn het kabinet en de sociale partners overeengekomen dat er vanaf 2020 een extra ouderenkorting komt voor de lage inkomens. Deze bedraagt, afhankelijk van het inkomen, maximaal 300 euro. 79 Verder leidt een verhoging van de minimaal te hanteren AOW-inbouw tot een lagere pensioengrondslag, waardoor minder pensioen opgebouwd wordt in de tweede pijler. Hier staat de extra verhoging van de AOW in de eerste pijler tegenover. 80 Zoals uit bovenstaande misschien al duidelijk is geworden ben ik voorstander van de verhoging van de AOW-leeftijd. Deze verhoging is naar mijn mening om de volgende redenen te rechtvaardigen: - De gemiddelde levensverwachting is sinds de introductie van het AOW-stelsel in 1957 aanzienlijk gestegen. Dit heeft tot gevolg dat ouderen gemiddeld steeds langer van een AOWuitkering genieten, waardoor de betaalbaarheid van de AOW onder druk komt te staan Door de verhoging van de AOW-leeftijd kunnen tekorten op de arbeidsmarkt, die het gevolg zijn van de vergrijzing, worden tegengegaan Het verhogen van de AOW-leeftijd is noodzakelijk om het draagvlak voor de AOW, voor toekomstige generaties, veilig te stellen. 83 Daarnaast zijn het kabinet en de sociale partners overeengekomen dat wanneer doorwerken niet mogelijk of wenselijk is, men ervoor kan kiezen het AOW-pensioen voor de AOW-gerechtigde leeftijd op te nemen. Hierbij is wel van toepassing dat het AOW-pensioen niet eerder dan de dag waarop de leeftijd van 65 jaar wordt bereikt kan ingaan en dat het AOW-pensioen maximaal twee jaar eerder kan ingaan. Deze regeling is dus alleen mogelijk voor mensen die op of na 1 januari 2020 de leeftijd van 65 jaar bereiken H. ter Rele, Kamerstukken II 2011/12, , nr. 4, p Artikel: Toekomst pensioenstelsel: pensioenakkoord, 3 november 2011 < 80 P. Harts, W. Heeringa & L. Bovenberg, Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid 10 juni 2011, nr. AV/SDA/2011/10887, p Kamerstukken II 2010/11, , nr. 62, p Kamerstukken II 2011/12, , nr. 3, p

22 Echter zijn er ook argumenten te bedenken die tegen een verhoging van de AOW-leeftijd zijn aan te voeren. Een eerste argument dat ik al heb genoemd is de (ongelijke) verdeling van de lusten en lasten tussen verschillende generaties en inkomensgroepen. Als tweede argument kan aangevoerd worden dat de kleinere hoeveelheid vrije tijd als gevolg van de verhoging van de AOW-leeftijd tot welvaartsverlies leidt. 85 Ook met dit tegenargument ben ik het niet eens, omdat ik niet vind dat je van een welvaartsverlies kan spreken, aangezien mensen steeds langer en gezonder leven kunnen zij best een jaar langer doorwerken. Tot slot een derde tegenargument, is dat niet met zekerheid gezegd kan worden dat door de verhoging van de AOW-leeftijd de arbeidsparticipatie van ouderen zal toenemen. 86 Dit argument is naar mijn mening volledig juist. Niemand kan in de toekomst kijken en met zekerheid vaststellen dat de arbeidsparticipatie van ouderen zal toenemen. Wel kunnen er maatregelen worden getroffen om dit doel te bereiken, wat door het kabinet en de sociale partners is gebeurd. Zij hebben in het pensioenakkoord van 10 juni 2011 diverse maatregelen opgenomen om de arbeidsparticipatie van ouderen op de arbeidsmarkt te verbeteren. In hoeverre deze maatregelen daadwerkelijk tot een verbetering van de positie van ouderen op de arbeidsmarkt leiden is moeilijk te voorspellen, maar dat deze positie in de toekomst gaat verbeteren lijkt mij zeer waarschijnlijk! 85 H. Verbon, H. Verbon,

23 Hoofdstuk Zes Aanbevelingen en conclusie De verhoging van de AOW-leeftijd doet veel stof opwaaien. In dit hoofdstuk wordt besproken hoe het kabinet en de sociale partners de commotie rond deze maatregel kunnen beperken. Tevens wordt ook de conclusie naar aanleiding van dit onderzoek geformuleerd. Paragraaf 6.1 Wat kan er veranderd of verbeterd worden? De huidige discussie in onze maatschappij met betrekking tot het pensioenakkoord van 10 juni 2011 heeft vooral betrekking op de verhoging van de AOW-leeftijd. Deze discussie ontstaat naar mijn mening doordat het kabinet en de sociale partners een groot deel van de bevolking niet kunnen laten inzien dat een verhoging van de AOW-leeftijd noodzakelijk is om ons pensioenstelsel toekomstbestendig te maken. Ook benadrukken zij niet genoeg dat ze tal van andere maatregelen hebben genomen om het draagvlak en de betaalbaarheid van de AOW te verbeteren. Het advies dat hieruit naar voren komt is het verbeteren van de communicatie naar de burger en in het bijzonder naar degene die de kosten moeten dragen voor solidariteit. Zij moeten erop kunnen vertrouwen dat er alles aan gedaan wordt om het Nederlandse pensioenstelsel toekomstbestendig te maken. Daarnaast moeten ook de gevolgen van de maatregelen, op een voor ieder begrijpelijke wijze worden gecommuniceerd. 22