MEMO BEGRIPPEN BRUGKLAS HOOFDSTUK 1 DE GROTE LIJN

Transcriptie

1 MEMO BEGRIPPEN BRUGKLAS HOOFDSTUK 1 DE GROTE LIJN Geschiedenis of Historie Prehistorie Bronnen Historische canon Historische indeling Het vak dat zich bezig houdt met: 1)wat mensen in het verleden hebben meegemaakt 2)hoe mensen zich hebben ontwikkeld. De tijd uit de geschiedenis waarin mensen nog geen schrift hebben. Dit kan per gebied of groep mensen verschillen. In het Midden-Oosten ontstond het eerste schrift rond 3500 voor Chr., in onze streken brachten de Romeinen hun Latijn mee rond 50 v. Chr. Informatie uit of over het verleden die bewaard is gebleven. Er zijn geschreven (1) en ongeschreven (2) bronnen. Voorbeelden 1: hiërogliefen, brieven, boeken, wetboeken. Voorbeelden 2: Piramiden, tempels, oude fabrieksgebouwen, oude huizen, kastelen, films, foto s, oude gebruiksvoorwerpen. Een lijst met 50 personen, gebeurtenissen of voorwerpen uit het verleden van Nederland. In NL vinden we dat iedereen daarover geïnformeerd moet zijn. Kijk op Een manier om de tijd van het verleden in te delen. We werken met 3 manieren: perioden, tijdvakken, soorten samenlevingen Subaantal hoofdstuk 1 De grote lijn: 5 Subtotaal: 5-1 -

2 TIJDVAK JAGERS EN BOEREN (EERSTE MENSEN TOT 3000 VOOR CHR.) Middel van bestaan Manier waarop mensen in hun levensonderhoud voorzien. Voorbeelden: -jagen en verzamelen, -landbouw (akkerbouw en veeteelt) -handel, nijverheid, industrie -dienstverlening (bank, verzekering, arts, leraar). Nomaden Sedentairen Landbouw en veeteelt Landbouwsamenle ving of agrarische samenleving Landbouw-stedelijke of agrarischstedelijke samenl. Ambacht Nijverheid Mensen die een rondtrekkend bestaan leiden. Ze hebben geen vaste woon-of verblijfplaats. Bv jagers en verzamelaars. Mensen met een vaste woonplaats. (Daarmee begonnen de eerste landbouwers. Landbouwers moeten bij hun akkers en hun vee blijven). Een middel van bestaan waarbij je leeft van de gewassen die je op je akkers verbouwt = landbouw) en/of van de dieren die je hebt (= veeteelt). Vanaf 8000 v. C. tot ongeveer 1850 na C. was over de hele wereld landbouw het belangrijkste middel van bestaan. Een samenleving waarin landbouw voor de meeste mensen het belangrijkste middel van bestaan is. Vanaf het ontstaan van landbouw tot het ontstaan van industriële samenlevingen (± 8000 vc. - ±1850 nc.) is overal ter wereld landbouw het belangrijkste middel van bestaan geweest voor de meeste mensen. Een samenleving met landbouw als belangrijkste middel van bestaan. Er zijn echter ook steden waar nieuwe beroepen in nijverheid, handel en als bestuurder middel van bestaan worden Ieder vak waarbij je iets met je handen maakt. (bv een bakker, een slager, een smid, een meubelmaker, een kleermaker). Alle soorten werkplaatsen of bedrijven waarin de werkers vooral op ambachtelijke manier een product maken. B.v.: meubelmaker: van hout een meubel maken, bakker: van meel een brood, enz. -2 -

3 Bestuur De groep mensen die 1-regels (of wetten) voorstelt of vaststelt 2- aangenomen wetten/regels uitvoert 3- controleert of inwoners zich aan wetten en regels houden en 4- maatregelen nemen als inwoners zich niet aan de regels of wetten houden. Regering Ambtenaar Sociale lagen Cultuur Irrigatie Oorlog De groep mensen die een heel land bestuurt. In Nederland bestaat die groep nu uit de koningin en de groep ministers o.l.v. de minister-president of premier. Iemand die in dienst is van het bestuur van een land, provincie of gemeente. Hij/zij helpt het bestuur bij het bedenken van regels en bij de uitvoering en controle van ingevoerde regels. In iedere samenleving zijn er groepen mensen (lagen dus) die van elkaar verschillen in rijkdom, macht en status (aanzien). De kenmerken of gewoonten van een bepaalde groep mensen op onderdelen als: middel(en) van bestaan, kleding, wonen, omgangsvormen, taal, opvattingen. Water sturen m.b.v. dijken, sloten, sluizen, stuwen e.d. Voor landbouw heb je meestal irrigatie nodig. Een gewapend conflict tussen verschillende landen of gebieden Subaantal H2 Jagers en boeren: 15 Subtotaal:

4 TIJDVAK VAN GRIEKEN EN ROMEINEN (3000 V CHR NA CHR.) Begrippen die je al gehad hebt en voor dit hoofdstuk ook moet kennen: landbouw-stedelijke of agrarisch-stedelijke samenleving, sociale laag, nijverheid, bestuur, regering, ambtenaar, cultuur, oorlog. Monarchie of koninkrijk Republiek Democratie Kolonie Koloniseren of kolonisatie Mythe(n) Polis Een vorm van bestuur waarbij een monarch = koning de hoogste bestuurder of staatshoofd is. Soms bepaalt hij welke wetten of regels er zijn en controleert of die worden nageleefd. Soms krijgt de koning ook nog de titel keizer keizerrijk. Een vorm van bestuur waarbij de hoogste bestuurder of het staatshoofd een persoon of een groep van personen is die voor een bepaalde tijd zijn gekozen. Tegenwoordig heet het staatshoofd in een republiek president. Een regeringsvorm waarbij alle burgers beslissende invloed hebben op: 1) wie er regeert 2) wat de regering mag doen en 3) hoe de regering dingen aanpakt. In Nederland is nu een combinatie van monarchie en democratie. 1) Een gebied dat een land buiten zijn eigen grondgebied heeft veroverd. 2) Een groep mensen die zich vanuit een bepaald gebied in een ander gebied hebben gevestigd. Zij hebben dan een nederzetting of kolonie gesticht. 1) gebieden veroveren buiten je oorspronkelijke grondgebied 2) een groep mensen die in een ander gebied gaat wonen en een kolonie sticht. Redenen: machtsuitbreiding, handelscontrole, hoop op een beter bestaan. Verhaal(-len) over goden en/of over halfgoden. Tegenwoordig bedoelen we ook een verhaal waarvan we denken dat het niet op feiten berust en dus uit de lucht is gegrepen. Een Griekse stadstaat. Van polis komt ons woord politiek. -4 -

5 Politiek De mensen die zich bezig houden met wat het bestuur over een land, provincie of gemeente moet doen. De meningen over wat goed besturen is kunnen verschillen; daarom zijn er verschillende politieke partijen. Burgerschap Tempel Imperium Romanum Klassiek Klassieke oudheid Klassieke cultuur Filosofen Polytheïsme Monotheïsme Van de mensen die in een bepaald gebied wonen heeft een deel alle burgerrechten. In de Oudheid hadden vrouwen geen burgerrechten en vonden ze slaven zonder rechten heel gewoon. Gebouw waarin een god of meerdere goden worden vereerd. (Romeins Rijk) Het rijk dat de Romeinen door veroveringen tot stand hadden gebracht. De natuurlijke grenzen waren rond 100 na C. in het noorden de Rijn en de Donau, in het westen de Noordzee en de Atlantische Oceaan, in het zuiden de Sahara en in het oosten de Tigris en de Eufraat. 1) uit de tijd van Grieken en Romeinen 2) iets dat altijd van waarde blijft. B.v. klassieke muziek, of de Beatles: die zijn een klassieke popgroep. De naam voor de cultuur van de Grieken en van de Romeinen. Van 3000 v C 500 na C. Alles wat we nog de moeite waard vinden uit de tijd van Grieken en Romeinen. Bijvoorbeeld hun tempels, (amfi)theaters en badhuizen, hun gedachten over goden, menselijke relaties en over rechtspraak. Mensen die als beroep hebben: blijven zoeken naar wijsheid en kennis, vragen blijven stellen om beter te begrijpen wat een mens in zijn leven allemaal tegenkomt en overkomt. Een godsdienst waarbij de aanhangers geloven dat er meerdere goden zijn die allemaal hun eigen werkterrein hebben. Bijv. de Griekse en de Romeinse godsdienst. Een godsdienst waarbij de aanhangers geloven dat er maar één God is en dat die god almachtig is. Bijv. joden, christenen en islamieten. -5 -

6 Jodendom Christendom Nieuwe Testament Heilige Land of Palestina Slaven Germanen Volksverhuizing De godsdienstige opvattingen van de Joden. Die staan in hun heilige boek, de Tenach. Joden noemen de god waarin ze geloven Jahweh. De godsdienst van de aanhangers van Jezus Christus. Het heilige boek van de christenen heet de Bijbel. Het tweede deel van de bijbel. In het Nieuwe Testament vertellen 4 evangelisten wat Jezus gepredikt heeft en staat hoe enkele van zijn apostelen na de dood van Jezus zijn boodschap hebben doorverteld. 1-Het gebied dat door veel Joden als heilig wordt beschouwd omdat zij geloven dat hun God (Jahweh) hen dit gebied als woonplaats heeft gegeven. Veel Joden vinden om die reden dat alleen zij het recht hebben in dat gebied een staat te hebben. 2-Het gebied dat door Christenen als heilig wordt beschouwd omdat Jezus Christus in dat gebied heeft geleefd, gepredikt en gestorven is. 3-Het gebied waarin voor de Islamieten de heilige stad Jeruzalem ligt. In Jeruzalem is Mohammed naar de hemel gegaan. Het Heilige Land ligt waar nu Israël en de Palestijnse gebieden liggen. Onvrije mensen. Zij zijn in eigendom van andere mensen en die bepalen hoe hun slaven behandeld worden. De verzamelnaam voor een aantal stammen die oorspronkelijk in Midden- en Oost-Europa woonden en zich rond 400 ook over het Romeinse Rijk verspreidden. Bekende Germaanse stammen zijn de Franken( Frankrijk), de Angelen en de Saksen ( Engeland), de Vandalen( vandalisme). Grote verplaatsing van Germaanse stammen vanuit Midden- en Oost-Europa naar het gebied van het Romeinse Rijk in West- Europa. Dat gebeurde in de 4 de en de 5 de eeuw na C. Het Romeinse Rijk raakte hierdoor versplinterd. Subaantal H. 3 Grieken en Romeinen: 24 Subtotaal:

7 -7 - Memo begrippen brugklas

8 TIJDVAK VAN MONNIKEN EN RIDDERS (500 na Chr na Chr.) Begrippen die je al gehad hebt en voor dit hoofdstuk ook moet kennen: landbouwsamenleving of agrarische samenleving, sociale lagen, bestuur, cultuur, oorlog, christendom, monarchie of koninkrijk. Standensamenleving Een samenleving waarin de mensen zijn verdeeld in een aantal sociale lagen. Middeleeuwen De periode in Europa van Middeleeuwse standensamenleving Geestelijkheid of De geestelijken Adel Ridder In de middeleeuwen was er een samenleving met drie standen: de geestelijkheid, de adel en de rest = boeren en na 1100 ook burgers in steden. De 1 e stand = de geestelijkheid: zorgt voor godsdienst en onderwijs en helpt bij bestuur. De 2 e stand = de adel: zorgt voor bescherming en bestuur; vechten dus ook. De 3 e stand = de boeren: zij werken vooral voor de adel en de geestelijkheid zodat die meer tijd hebben voor bidden en (trainen voor) vechten. Alle mensen die na een speciale opleiding en wijding werkzaam zijn binnen en voor de (christelijke) kerk in een bepaalde functie of met een bepaalde taak. De hoogste geestelijke heet paus; er zijn ook bisschoppen, priesters, monniken. Volgens de katholieke kerk kun je niet zonder geestelijken om te leven zoals God het wil en daardoor een plaats in de hemel te krijgen. Families die in de periode van monniken en ridders voorrechten kregen omdat hun familiehoofd een goede krijger was. Daarom kregen zij een erfelijke titel (bv graaf of hertog), veel grond, konden een kasteel bouwen en hielpen hun koning bij het bestuur en de rechtspraak. Een man die door de ridderslag erkend werd als een militair. Hij moest goed bewapend zijn en kunnen beschikken over een strijdros (=paard). Ridders horen bij de adel. -8 -

9 Kerk Monnik Klooster Leenstelsel of feodale stelsel Hofstelsel Autarkie of zelfvoorziening 1) De naam voor het gebouw waarin christenen bij elkaar komen voor hun godsdienstige plechtigheden. 2) De naam voor de organisatie, de club, die een groep mensen met een bepaalde godsdienstige overtuiging hebben gevormd. Bijv. de katholieke kerk is ook een organisatie die leden heeft, geestelijken, kerkgebouwen, geloofsregels. Een geestelijke die in of vanuit een klooster leeft en werkt. Gebouwen met stukken grond waar monniken of nonnen bij elkaar wonen en door bidden en werken God en zijn christelijke kerk willen dienen en verder willen verspreiden. Een manier van besturen in de Middeleeuwen. Een koning leent als hoogste heer stukken van zijn land uit aan mensen van adel of aan geestelijken. De koning is leenheer, de anderen zijn leenman. Leenmannen worden heer van een gebied, besturen dat en zorgen voor veiligheid. Zij krijgen inkomsten uit het werk van de bewoners. Als er gevochten moet worden is het de bedoeling dat de koning en de leenmannen elkaar steunen. Hoort bij het leenstelsel. Bisschoppen, kloosters en edelen krijgen van de heer van een gebied een stuk grond met de mensen die op die grond wonen = horigen. Horigen werken voor hun heer deel opbrengst afstaan, hand- en spandiensten uitvoeren, mogen niet verhuizen. Op deze manier had iedereen zijn werk, inkomen en bescherming = autarkie of zelfvoorziening Als je je eigen boontjes kunt doppen zonder afhankelijk te zijn van anderen. Subaantal H. 4 Monniken en ridders: 12 Subtotaal

10 TIJDVAK VAN STEDEN EN STATEN ( ) Begrippen die je al gehad hebt en voor dit hoofdstuk ook moet kennen: bestuur, ambacht, nijverheid, agrarisch-stedelijke samenleving, standensamenleving Gilde Stadsrechten Kathedraal Centraal bestuur of centralisatie Staat Scheiding van kerk en staat De Nederlanden Gewesten Staten-Generaal Een vereniging van mensen die hetzelfde ambacht hebben. De edelman die een gebied bestuurde gaf de inwoners van een plaats het recht om een stad te worden = 1) eigen bestuur, 2) eigen rechtspraak, 3) een eigen munt, 4) stadsmuren bouwen. Bisschopskerk. Die werden in dit tijdvak veel gebouwd in steden die groter groeiden. Hoe groter en mooier de kathedraal, hoe rijker die stad blijkbaar was. Besturen vanuit één plaats (centrum), met dezelfde regels in heel het land, met ambtenaren en één leger. Koningen gingen dat vanaf 1400 proberen om niet afhankelijk te zijn van leenheren met hun eigen regels en legertjes. Een gebied met bepaalde grenzen waarbinnen de bewoners onder hetzelfde bestuur vallen. De kerk moet zich alleen met de eigen godsdienstige zaken bezig houden en mag geen rol meer spelen bij het bestuur van een staat en de rechtspraak. Zo bemoeide de koning zich minder met de kerk en andersom en hadden ze minder ruzie over de vraag of de paus of een koning de hoogste vertegenwoordiger van God was en dus het laatste woord had. Rond 1500 het gebied dat ongeveer samenvalt met de tegenwoordige Benelux. De Nederlanden waren opgedeeld in 17 regio s, zoals Holland, Zeeland, Brabant, Vlaanderen enz. Iedere regio had eigen bestuur, regels, gewoonten, belastingen, rechtspraak. Van ong tot 1581 de naam voor de vergadering van afgevaardigden van de 17 Nederlandse gewesten waarin ze met de landsheer van De Nederlanden overlegden over bestuur en belastingen

11 Subaantal H. 6 Steden en Staten: 9 Subtotaal:

12 TIJDVAK VAN ONTDEKKERS EN HERVORMERS ( ) Begrippen die je al gehad hebt en voor dit hoofdstuk ook moet kennen: kolonie, koloniseren, republiek, geestelijkheid, kerk, gewesten, klassieke oudheid, christendom, bijbel. Vroegmoderne tijd Of Nieuwe Tijd Mensbeeld Memento mori Renaissance Carpe diem Ontdekkingsreizen ( ) Hervormers De periode van Wat je van wezenlijk belang vindt in het bestaan van ieder mens. Leeft een mens bv om te genieten van iedere dag leven, of leeft die om zich voor te bereiden op doodgaan en wat daarna komt. De term waarmee het mensbeeld van de ME wordt samengevat Zorg er voor dat je leeft volgens de regels van de kerk en naar priesters luistert. Dan volg je de wil van God en zul je met een gerust hart kunnen sterven en naar de hemel gaan. Letterlijk: wedergeboorte. De Renaissance vormt de overgangsperiode van Middeleeuwen naar Vroegmoderne Tijd ( ). Kenmerken zijn de klassieke oudheid als voorbeeld nemen in de bouwkunst, de beeldhouwkunst en in het mensbeeld De term waarmee het mensbeeld van de Renaissance wordt samengevat. Letterlijk: pluk de dag = probeer te genieten van iedere dag die je leeft. Reizen die begonnen om nieuwe vaarwegen naar het Verre Oosten te ontdekken. Door die reizen werd in Europa bekend: -Afrika ten zuiden van de Sahara, -een nieuwe vaarweg naar het Verre Oosten om Afrika heen, -heel Amerika, Australië, Nw Zeeland. Er kwamen in de ontdekte gebieden later Europese kolonies. Mensen die kritiek hadden op de praktijken in de christelijke kerk van de ME. Zij vonden dat iedere gelovige God s wil moest leren kennen door zelf de Bijbel = God s woord te lezen. De rol die de geestelijkheid en de kerk als organisatie in de ME hadden worden dan ook heel anders

13 De Hervorming Protestanten De Opstand of De Tachtigjarige Oorlog Willem van Oranje of Willem de Zwijger Rond 1530 kwam er een scheuring in de Christelijke kerk. De oude christelijke kerk ging verder als katholieke kerk en er kwamen nieuwe hervormde of protestantse kerken. Luther en Calvijn zijn de belangrijkste hervormers. Andere naam voor aanhangers van de hervormers. Het verzet van Nederlandse gewesten tegen hun landsheer, de Spaanse koning. Het verzet begon in 1568, vanaf 1579 gingen alleen de 7 noordelijke gewesten boven Schelde en Maas verder met het verzet. De Opstand is hetzelfde als De tachtigjarige oorlog De man die tussen 1568 en 1584 leiding gaf aan het verzet van De Nederlanden tegen de Spaanse Koning. Daarom is hij onze vader des vaderlants en begint ons volkslied met zijn naam. Acte van Verlatinge De verklaring uit 1581 van de 7 noordelijke Nederlandse gewesten waarin ze verklaarden de Spaanse koning niet langer als landsheer te erkennen. Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden of De Republiek Vrede van Münster (1648) Staten-Generaal Stadhouder De naam voor de statenbond die de 7 noordelijke gewesten van de Nederlanden gingen vormen vanaf De Republiek bestond van In De Republiek bleef ieder van de 7 deelnemende gewesten tamelijk zelfstandig. Het verdrag waarmee een einde kwam aan de 80-jarige oorlog. Spanje en andere Europese landen erkenden nu officieel De Republiek als onafhankelijke staat. Vanaf 1588 in De Republiek de vergadering van afgevaardigden van de 7 gewesten van De Republiek die samen besluiten namen over zaken die voor De Republiek als geheel van belang waren. De opperbevelhebber van het leger van één van de 7 gewesten van De Republiek. In de meeste gewesten waren leden van de familie van Oranje-Nassau (de Oranje s) stadhouder. Subaantal H. 7 Ontdekkers en hervormers: 16 Totaal: