Secundair Onderwijs (1 ste graad)

Transcriptie

1 Pedagogisch dossier Secundair Onderwijs (1 ste graad)

2 Inhoudstabel Inleiding Situering binnen het onderwijs Brussels Museum van de Molen en de Voeding De tentoonstelling Cannibals. Tussen feit en fictie Situering binnen het curriculum Vakoverschrijvende eindtermen en leerdoelen Vakspecifieke eindtermen en ontwikkelingsdoelen Gids voor de leerkracht: Cannibals. Tussen feit en fictie Inleiding Praktische aspecten Mogelijkheden voor een bezoek met de klas Verloop bezoek Cannibals Aankomst in het museum Rol van de leerkracht Gebruiksaanwijzing expomagazine Overzicht inhoud tentoonstelling Cannibals Waarom dit thema? Samenvatting Cannibals De studie van kannibalisme: geloofwaardigheid van de bronnen? Kannibalisme in een traditionele context Overlevingskannibalisme Transsubstantiatie Medisch kannibalisme Van bijgeloof tot faits divers Kannibalisme inspireert De kannibaal in ieder van ons Bijlagen Bijlage 1: Het magazine Bijlage 2: Voorbereiding en naverwerking

3 Inleiding Het Brussels Museum van de Molen en de Voeding streeft ernaar jaarlijks een tijdelijke boeiende maar ook educatieve tentoonstelling uit te werken binnen het thema voeding, met ruim voldoende aandacht voor een zeer divers publiek. Dit jaar werd gekozen voor een uniek en gedurfd thema: kannibalisme. Een thema dat op het eerste zicht wat kan afschrikken of waar u als leerkracht niet meteen raad mee weet in de klas. Vandaar werd een pedagogisch dossier uitgewerkt dat u op weg helpt met dit thema zowel voor, tijdens als na u bezoek. Kannibalisme is een onderwerp dat choqueert, intrigeert maar daarnaast ook een taboe bij uitstek blijft. Toch is dit niet enkel een barbaarse praktijk, maar evengoed een stukje van onze eigen westerse geschiedenis. Dacht u al aan de Eucharistie, overlevingskannibalisme of de vele recepten (speculazen ventjes, toast kannibaal), sprookjes (Hans en Grietje), films, muziek, kunst, enz Het is verbazend hoeveel richtingen men uitkan met dit onderwerp zowel op historisch, geografisch, sociologisch, artistiek als taalkundig vlak. Dit pedagogisch dossier bestaat uit twee delen. In het eerste deel wordt de situering van het museum en de tentoonstelling binnen het onderwijs weergegeven. De vraag: Waarom is een museumexcursie waardevol voor het leerproces van uw leerlingen wordt behandeld. Daarnaast worden er zowel vakoverschrijdende als specifieke eindtermen en leerdoelen van de tentoonstelling aan onder andere de vakken Aardrijkskunde, Nederlands, Geschiedenis en Plastische opvoeding gekoppeld. Het tweede deel bestaat uit een gids voor de leerkracht. Hier vindt u praktische aspecten van een bezoek aan het museum en de tentoonstelling. Ook de rol die u, als leerkracht, binnen het bezoek op u kunt nemen wordt behandeld. Naast dit dossier is er voor de leerlingen van de eerste graad secundair onderwijs een expomagazine* ontwikkeld. Dit magazine bevat informatie, beeldmateriaal en actualiteiten over kannibalisme, maar ook informatieve spelen die de leerlingen zullen stimuleren in hun leerproces. Tevens werd het magazine gelinkt aan de tentoonstelling. De bedoeling is met behulp van dit magazine de interesse van de leerlingen aan te wakkeren en hen te helpen om individueel of in klasverband de tentoonstelling te bezoeken. *Expomagazine is pas verkrijgbaar vanaf februari 2014! 2

4 1. Situering binnen het onderwijs 1.1. Brussels Museum van de Molen en de Voeding Waarom naar het museum? "Waarom moeten we naar het museum?", durven leerlingen wel eens vragen. Wel, het antwoord bij uitstek op deze vraag is: "Om iets bij te leren". Een museum vervult een belangrijke educatieve rol. Musea brengen via memorabele ervaringen nieuwe kennis bij aan bezoekers. Deze verworven kennis kan dan weer een basis vormen voor nieuwe kennis of ervaringen. Iedere bezoeker reageert anders op de aangeboden kennis. Maar zeker is dat er een leerproces in gang wordt gezet en dit proces kan gezien worden als een proces van levenslang leren. Elke bezoeker kan telkens opnieuw wat bijleren. Ten eerste biedt een museum nieuwe kennis en vaardigheden aan. Ten tweede verbreedt een museum de horizon van de bezoekers. Een museum kan naast nieuwe kennis, ook nieuwe verbanden aan het licht brengen. Museumbezoekers worden gestimuleerd om nieuwe relaties te ontdekken binnen een tentoonstelling. Ten derde laat een museumbezoek ook toe emoties te tonen. Bezoekers mogen hun waardering tonen over een bepaalde tentoonstelling. Ten vierde kan het museum de ogen openen. Men komt in aanraking met nieuwe culturen, ervaringen, etc. Vaak kunnen bezoekers uit een museumbezoek conclusies trekken die nuttig zijn voor hun eigen leven. Bezoekers nemen mogelijk hun eigen attitudes in overweging. Na een museumbezoek kunnen bezoekers een evolutie in attitudes en meningen ervaren. Iedere bezoeker is uniek. Iedere bezoeker zal dan ook een uniek leerproces doormaken. De individuele leerstijlen en ervaringen kunnen binnen musea makkelijker worden verwerkt. De bezoekers kunnen op hun eigen tempo hun leerproces doorlopen. Een tweede antwoord op de vraag Waarom moeten we naar het museum? is natuurlijk Omdat het leuk is. Een museumuitstap kan de perceptie over leren veranderen. Leerlingen die kennis opdoen als saai en passief ervaren, worden nu actief betrokken in hun leerproces. Door een uitstap te maken, ervaren ze leren als iets leuks en spannends. Ze mogen de schoolbanken even verlaten om in klasverband kennis te maken met nieuwe culturen, nieuwe inzichten en nieuwe interesses. Een museumtentoonstelling kan hen helpen hun nieuwsgierigheid te prikkelen en hun fantasie te stimuleren. Vanuit de concrete ervaring van een museumbezoek zullen de leerlingen zin krijgen om nog meer kennis op te doen. De keuze voor een museumbezoek als een educatieve uitstap kan dus enerzijds verklaard worden vanuit de concrete educatieve invulling van leerstof met respect voor het individuele leerproces. Anderzijds biedt een museumbezoek de leerlingen de kans om op een leuke, actieve manier om te gaan met nieuwe kennisgebieden. Waarom naar het Brussels Museum van de Molen en de Voeding? Waarom wil je met je klas naar het Brussels Museum van de Molen en de Voeding gaan? : is een vraag die misschien door de directie wordt geopperd. Het antwoord op deze vraag bevindt zich in de geschiedenis en de werking van het museum. 3

5 Het Brussels Museum van de Molen en de Voeding heeft een rijke geschiedenis, waardoor een bezoek aan het museum op meerdere fronten kennis bijbrengt. Het Brussels Museum van de Molen en de Voeding is gelegen in de Molen van Evere. Dit historische gebouw heeft sinds 1841 onderdak geboden aan een opeenvolgende reeks van uiteenlopende activiteiten. Dit maakt het Brussels Museum van de Molen en de Voeding de ideale partner om de rijke geschiedenis van Evere te ontdekken. De Molen van Evere is tevens een getuige van de overgang van een traditionele naar een moderne economie. Bezoekers kunnen hierover meer te weten komen binnen de permanente tentoonstelling van het museum. Men kan op een actieve en leerrijke manier kennis maken met de geschiedenis van de Molen van Evere. Aan de hand van originele werktuigen en een documentaire worden bezoekers in de tijd gekatapulteerd om de werking van de maalderij van dichtbij te ervaren. De verschillende technieken, werktuigen en energiebronnen die nodig zijn om voeding te maken, komen aan bod. Deze inbedding van het museum binnen de gemeentelijke en Belgische geschiedenis maakt dat het Brussels Museum van de Molen en de Voeding niet enkel een belangrijke educatieve rol vervult. Het museum draagt ook een belangrijke publieke en sociale verantwoordelijkheid. Bezoekers leren over de economische en technische omwenteling aan de hand van het voorbeeld van de Everse Molen. De bezoekers krijgen de kans zich te verdiepen in nieuwe kennisgebieden aan de hand van een concreet voorbeeld. Tenslotte zijn er ook een heleboel praktische redenen om voor het Brussels Museum van de Molen en de Voeding te kiezen. Dit is een gezellig en dynamisch museum. Indien gewenst, staat er een bekwaam en enthousiast team klaar om u te begeleiden. Het Brussels Museum van de Molen en de Voeding heeft een uitgebreid programma met rondleidingen, workshops, evenementen, etc. Het museum is te bereiken via het openbaar vervoer. Meer informatie hierover vindt u terug, verder in dit dossier, in de 'Gids voor leerkrachten' bij 'Praktische aspecten'. Waarom het Brussels Museum van de Molen en de Voeding een uitstekende pedagogische uitstap is, mag ondertussen duidelijk zijn. Kortom: het museum vervult een educatieve, publieke en sociale rol en combineert een goede sfeer en een dynamische werking met deskundige begeleiding. 4

6 2. De tentoonstelling Cannibals. Tussen feit en fictie. Tot 31 augustus 2014 zal de Expo Cannibals. Tussen feit en fictie plaatsvinden in het Brussels Museum van de Molen en Voeding (BMMV). Het is de eerste tentoonstelling over het thema kannibalisme op Belgisch grondgebied. De bezoekers komen meer te weten over dit bijzondere onderwerp aan de hand van een zeer divers parcours met aandacht voor alle aspecten van dit thema. Er wordt aandacht besteed aan definities, historische kritiek, kannibalisme in een traditionele context, overlevingskannibalisme, transsubstantiatie, medisch kannibalisme, bijgeloof en faits divers maar evengoed ook de artistieke erfenis betreffende dit onderwerp. Dankzij deze tentoonstelling heeft dit taboe onderwerp geen geheimen meer voor u. De tentoonstelling werd geïllustreerd met tal van reproducties, documenten, kunstvoorwerpen en nog veel meer Situering binnen het curriculum De tentoonstelling Cannibals stelt het leren van de leerlingen voorop. In dit hoofdstuk worden meerdere leerdoelen bij verschillende vakken behandeld Vakoverschrijvende eindtermen en leerdoelen De eerste drie leerdoelen zijn afkomstig uit de vakoverschrijdende eindtermen, specifiek uit de gemeenschappelijke stam en uit de context Socioculturele Samenleving (Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming, 2010). Gemeenschappelijke stam: De leerlingen kunnen onderwerpen benaderen vanuit verschillende invalshoeken. De leerlingen houden rekening met ontwikkelingen bij zichzelf en bij anderen, in samenleving en wereld. De leerlingen houden rekening met de situatie, opvattingen en emoties van anderen. De leerlingen kunnen gegevens, handelwijzen en redeneringen ter discussie stellen a.d.h. van relevante criteria. De leerlingen gaan alert om met media. de leerlingen gedragen zich respectvol. De leerlingen gaan om met verscheidenheid. Leerdoel 1: De leerlingen kunnen de rol van de aangeduide voorwerpen rond kannibalisme beschrijven vanuit een esthetische, culturele en geschiedkundige invalshoek met aandacht voor historische kritiek. 5

7 Context Socioculturele samenleving: De leerlingen gaan actief om met de cultuur en kunst die hen omringen. Leerdoel 2: De leerlingen kunnen actief omgaan met de cultuur en kunst die te maken hebben met kannibalisme Vakspecifieke eindtermen en ontwikkelingsdoelen Hoewel deze tentoonstelling binnen een groot aantal vakken waardevol kan zijn, hebben we gekozen om onze lesdoelen specifiek op te stellen voor vier vakken. Deze vakken zijn Aardrijkskunde, Geschiedenis, Nederlands en Plastische Opvoeding. Telkens worden vakspecifieke eindtermen uit de 1 ste graad gebruikt, zowel voor de A-stroom als voor de B- stroom. Aardrijkskunde A stroom De leerlingen kunnen een reëel landschap en beelden ervan met elementaire geografische termen beschrijven en deze op een overeenstemmende kaart aanwijzen. De leerlingen kunnen elementen van andere culturen in de eigen omgeving beschrijven. De leerlingen leren respect opbrengen voor de eigenheid en de specifieke leefwijze van mensen uit andere culturen, ook in onze multiculturele samenleving. B stroom De leerlingen kunnen op een kaart van bestudeerde gebieden, belangrijke plaatsen situeren. De leerlingen kunnen informatie halen uit wegwijzers, pictogrammen en informatieborden. De leerlingen leren respectvol omgaan met verschillende groepen in onze multiculturele samenleving. Leerdoel 3: De leerlingen kunnen aan de hand van de informatie uit het bezoek een wereldkaart aanvullen met bestudeerde plaatsen. Leerdoel 4: De leerlingen beseffen dat kannibalisme terugkomt in diverse culturen op diverse wijzen en kunnen respect opbrengen voor de eigenheid en de specifieke leefwijze van mensen uit andere culturen, ook in onze multiculturele samenleving. 6

8 Nederlands In het eerste en het tweede leerjaar A en B worden telkens eindtermen geformuleerd voor de basisvorming. De overheid formuleert geen eindtermen of ontwikkelingsdoelen voor het keuzegedeelte, de basisopties en de beroepenvelden van de eerste graad secundair onderwijs. Luisteren: De leerlingen ontwikkelen binnen gepaste communicatiesituaties een bereidheid om: te luisteren; een ander te laten uitspreken; een onbevooroordeelde luisterhouding aan te nemen; te reflecteren over hun eigen luisterhouding; het beluisterde te toetsen aan eigen kennis en inzichten. Leerdoel 5: De leerlingen kunnen naar een gids of leerkracht luisteren, die uitleg geeft over kannibalisme. Bovendien kunnen leerlingen de informatie die ze te horen krijgen koppelen aan hun eigen kennis. Spreken: De leerlingen kunnen informatie met betrekking tot een bepaald onderwerp, thema of opdracht verzamelen en aan de leraar of klasgenoten aanbieden De leerlingen kunnen aan een gedachtewisseling in de klas deelnemen, daarin een standpunt onder woorden brengen en toelichten. Leerdoel 6: De leerlingen kunnen over het thema discussiëren of er iets over presenteren aan de leraar en de klasgenoten. Leerdoel 7: De leerlingen kunnen nieuwe begrippen over dit thema begrijpen en gebruiken in de correcte context.. Schrijven: De leerlingen kunnen in een voorgestructureerd kader notities maken. Leerdoel 8: De leerlingen kunnen notities maken over vragen die de leerkracht stelt in verband met kannibalisme. Leerdoel 9: De leerlingen kunnen nieuwe begrippen gebruiken in schriftelijke oefeningen of voor een kritische reflectie betreffende kannibalisme. 7

9 Geschiedenis A stroom De leerlingen kunnen eenvoudige tekstuele, auditieve, visuele en audiovisuele informatie ordenen inzake: tijdskader ruimtelijk kader dimensie socialiteit. De leerlingen vergelijken de bestudeerde samenlevingen met elkaar en met probleemstellingen van de hedendaagse samenleving. De leerlingen kunnen aan de hand van gerichte vragen eenvoudige historische informatie kritisch analyseren. B stroom De leerlingen kunnen belangrijke figuren en gebeurtenissen, die in de lessen aan bod komen, op een tijdsband situeren. De leerlingen kunnen aan de hand van eenvoudige bronnenmateriaal het dagelijkse leven van mensen in een andere tijd vergelijken met hun eigen leven. De leerlingen leren kritisch zijn tegenover zichzelf, de medeleerlingen en het maatschappelijk gebeuren. Leerdoel 10: De leerlingen kunnen informatie uit de tentoonstelling/informatiedrager ordenen op een tijdslijn. Leerdoel 11: De leerlingen kunnen aan de hand van de bestudeerde informatie een vergelijking maken tussen recente visies op kannibalisme o Opvattingen over kannibalisme in het verleden o Opvattingen over kannibalisme in andere culturen Plastische opvoeding: A stroom en B stroom De leerlingen kunnen gericht kijken en hun kijkervaring toetsen aan reeds verworven kennis, vroegere ervaringen en eigen fantasie. De leerlingen kunnen hun persoonlijke mening geven over diverse beeldende creaties uit verschillende culturen en belangstelling opbrengen voor beeldende creaties, zowel traditionele als nieuwe, met inbegrip van deze buiten hun eigen culturele leefwereld. Leerdoel 12: 8

10 De leerlingen kunnen gericht kijken naar voorwerpen m.b.t. kannibalisme en hun kijkervaring toetsen aan reeds verworven kennis, vroegere ervaringen of eigen fantasie. Leerdoel 13: De leerlingen kunnen hun persoonlijke mening vormen over de diverse beeldende creaties rond kannibalisme uit verschillende culturen aan de hand van de ervaring tijdens het bezoek. Leerdoel 14: De leerlingen kunnen belangstelling tonen voor traditionele en nieuwe beeldende creaties rond kannibalisme, zowel van de eigen culturele leefwereld als daarbuiten. 9

11 3. Gids voor de leerkracht: Cannibals. Tussen feit en fictie 3.1. Inleiding Om het bezoek aan ons museum voor de leerkracht te vergemakkelijken bieden we een gids aan die de leerkracht helpt met de voorbereiding van het bezoek aan de tentoonstelling Cannibals. Het doel is dat leerkrachten via deze gids, de leerlingen zo optimaal mogelijk kunnen begeleiden voor, tijdens en na het bezoek aan het museum. Deze gids biedt u een compleet en volledig overzicht aan van de inhoud van de tentoonstelling aan de hand van een samenvatting en beeldmateriaal. Daarnaast bevat deze gids bijkomende informatie zoals praktische aspecten: hoeveel kost een bezoek aan het museum en wat zijn de mogelijkheden? Ook bevat de gids informatie en materiaal voor de voorbereiding en naverwerking in de klas en wordt er voor een eventueel vrij bezoek aan het museum een magazine aangeboden, waardoor jongeren via een hedendaags medium geprikkeld worden om meer te leren over kannibalisme Praktische aspecten Contact: Brussels Museum van de Molen en de Voeding Windmolenstraat 21 / Lindestraat Evere +32 (0) / Fax +32 (0) cmatheus@evere.irisnet.be Bereikbaarheid: Bus: In- en uitstappen als mede langdurig parkeren van autobussen kan op de parkeerplaats van Basischool Everheide (Windmolenstraat) mits voorafgaande reservatie via het museum. Auto: Langdurig parkeren kan aan het sportcomplex St. Vincent Stroobantsstraat of in de buurt van het museum mits het gebruik van een parkeerschijf. Openbaar vervoer: Tram 55 (MIVB) Halte Linde (ingang Lindestraat 189) Bus 45 (MIVB) Halte Hoedemaekers Bus 64, 65 (MIVB) Halte Onze Lieve Vrouw (richting Haachtsesteenweg) Bus 66 (MIVB) Halte Kurt Tram 7 (MIVB) Halte Paul Brien Hospitaal (Haachtsesteenweg tot Lindestraat 189) Bus 270, 271, 272 en Halte Van de Velde 471 (De Lijn) Trein (NMBS) Station Evere 10

12 Openingstijden: Woensdag - Vrijdag: Zaterdag Zondag: Gesloten op maandag en dinsdag (tenzij op reservatie) en op 1/01, 1/05, 1/11, 11/11, 24/12, 25/12 en 31/12. Jaarlijkse sluiting: 2 e en 3 e week van september 11

13 3.3. Mogelijkheden voor een bezoek met de klas Individueel bezoek Wat? U bezoekt het museum en de tentoonstelling zelfstandig. Duur? 1 uur Wanneer? Woensdag tot vrijdag van 10u tot 17 u. Prijs? 3,5 per volwassene en 2 voor werkzoekende/mindervaliden/studenten/senioren. Gratis voor kinderen onder de 12 jaar. Reservatie? Voor een individueel bezoek is geen reservatie nodig. Rondleiding Wat? Deze activiteit bestaat uit een rondleiding in de tentoonstelling aangepast aan de leeftijdsgroep of doelgroep. Het team van gidsen heeft ervaring met verschillende soorten doelgroepen en is flexibel om zich aan te passen aan de noden van elke groep. Er worden steeds aangepaste rondleidingen uitgewerkt: Educatieve rondleiding voor onderwijs Rondleiding op maat van volwassen Rondleiding voor groepen met een beperking Duur? 1 uur Wanneer? Van dinsdag tot vrijdag tussen en Prijs? 15 pers. max./groep: 50 Reservatie? Een reservatie is verplicht! 12

14 Bezoek en kookworkshop Wat? Deze activiteit bestaat uit een rondleiding in de tentoonstelling, aangepast aan de leeftijdsgroep of doelgroep, van +/- 45 min. Daarna volgt er een kookworkshop in de museumkeuken van het BMMV. De bedoeling van de kookworkshops is vooral om op een ludieke manier om te gaan met het thema. Er wordt natuurlijk geen vlees bereid! Kannibalenlolly s: In een aantal landen en culturen worden er suikeren figuurtjes gemaakt in de vorm van lichaamsdelen of schedels. Denk maar aan Mexico met Dias de Los Muertos. Maar evengoed in onze eigen cultuur bestaat er tal van snoepgoed naar de vorm van lichaamsdelen. In deze workshop ontdekt met het proces van het suikerkoken tot de vormgeving. Pizzamummies: Tot het begin van de 20ste eeuw werden Egyptische mummies vermalen tot mumia. Dit gold als een wondermedicijn. In deze workshop krijgt u de kans zelfs eens een mummie te eten. Maar dan eentje van pizzadeeg en ander lekkers. Speculaaspopjes: Deze koeken verschijnen regelmatig onder de vorm van mensenfiguurtjes. Denk maar aan het Sinterklaasfeest. Na deze workshop kan je een zelfgemaakte speculazen popje smullen. Proteïnen keuken Mensenvlees zou een bron van proteïnes zijn. Maar wat zijn proteïnes en op welke manier zijn deze al aanwezig in de voedselpiramide? In deze workshop wordt een proteïnerecept bereid. Er werd gekozen voor koekjes met algen en sesam. Duur? 2 uur Wanneer? Van dinsdag tot vrijdag tussen en Prijs? 15 pers. max./groep 60 13

15 Reservatie? Een reservatie is verplicht! Reservatie Indien u rondleiding of bezoek met workshop wenst te reserveren voor één of meerdere klassen kan dit telefonisch (tijdens de openingsuren van het museum) of per Tel: 02/ cmatheus@evere.irisnet.be Er wordt dan een reservatieformulier opgesteld met de nodige gegevens. Betaalwijze Betaling kan op de dag zelf via cash, bancontact of proton. Er kan ook een factuur verstuurd worden. 4. Verloop bezoek Cannibals 4.1. Aankomst in het museum Bij aankomst in het museum kan men zich melden aan de balie. De tassen en jassen van de leerlingen kunnen gedurende de hele rondleiding veilig worden opgeborgen in dozen, specifiek voor de groep. Omwille van de geschiedenis die zich achter het molenmuseum schuilt, kan er een korte film over de Molen van Evere bekeken worden. Deze maakt echter geen onderdeel uit van de tentoonstelling Cannibals, maar is vrijblijvend beschikbaar Rol van de leerkracht De rol van de leerkracht is tijdens het bezoek aan het museum en de rondleiding van groot belang. Als leerkracht bent u geen passieve bijstander, maar speelt u een actieve rol in het leerproces tijdens (en na) het bezoek. Begeleidende leerkrachten kennen hun eigen klas als 14

16 geen ander en dienen steeds bij de klas te blijven. Als leerkracht kunt u de leerlingen stimuleren om actief mee te werken bij het bezoek. Om een bezoek aan Cannibals vlot te laten verlopen en het leerproces bij de leerlingen te bevorderen worden er ook een aantal hulpmiddelen aangereikt in dit dossier: 1. Voorbereiding: de leerlingen worden voorbereid op de tentoonstelling. Dit kan op school of buiten de school door de leerlingen bijvoorbeeld een huistaak te geven. Door reeds basiskennis mee te geven, kan de informatie tijdens het bezoek optimaal verwerkt worden. Om het bezoek aan het museum in te leiden, kan de leerkracht kiezen uit een aantal opdrachten, die zowel afzonderlijk dan wel samen in 1 les kunnen worden geïntegreerd. In bijlage 2 vindt u alle informatie. 2. Bezoek: de leerlingen worden gemotiveerd en gestimuleerd. De fysieke ervaringen moeten de opgedane kennis consolideren. Mocht u geen gebruik willen maken van een geleid bezoek dan kunt u door middel van het expomagazine de leerlingen zelf actief de informatie uit de tentoonstelling laten verwerken. 3. Opvolging: Het is noodzakelijk om de opgedane informatie nogmaals te bespreken, verwerken of evalueren. Anders gaat de informatie verloren. Het bespreken van het magazine en/of de ervaringen tijdens het bezoek aan de tentoonstelling is zeker aan te raden. Dit kan plaatsvinden direct na het bezoek, of later in een volgende les Gebruiksaanwijzing expomagazine Het expomagazine is beschikbaar aan het onthaal van het museum (1 per stuk) of op onze website. Dit magazine bevat actualiteiten, weetjes, feiten, een schat aan beeldmateriaal maar ook een aantal doeopdrachten over kannibalisme. In de artikelen wordt ook verwezen naar specifieke delen van de tentoonstelling, zodat de leerlingen hier en daar wat gestuurd worden in hun bezoek aan het museum. De antwoorden van de doeopdrachten kunnen helemaal achteraan in het magazine gevonden worden ter verbetering. *Expomagazine is pas verkrijgbaar vanaf februari 2014! 15

17 5. Overzicht inhoud tentoonstelling Cannibals 5.1 Waarom dit thema? Cannibals. Tussen feit en fictie is de eerste overzichtstentoonstelling over dit onderwerp op Belgisch grondgebied. Het Brussels Museum van de Molen en de Voeding haalt het onderwerp weer uit zijn taboesfeer. De bedoeling van deze tentoonstelling is niet om moedwillig te choqueren, maar eerder een kritische blik te werpen op dit toch wel zeer bijzondere onderwerp. Er wordt aandacht besteed aan de verschillende soorten van kannibalisme aan de hand van allerlei verschillende voorwerpen en andere media (gravures, rituele voorwerpen, kunstvoorwerpen, reproducties, ) Théodore Géricault, Het vlot van de Medusa, RMN-Grand Palais (Musée du Louvre) / Michel Urtado James Ensor, De gevaarlijke koks, 1896, privécollectie SABAM Belgium Samenvatting 1. Cannibals Kannibalisme Dit woord wordt in onze Westerse samenleving over het algemeen beschouwd als een wrede en onmenselijke praktijk. Toch is kannibalisme echter al zo oud als de mensheid zelf en komt het zelfs op een zekere min of meer verscholen wijze voor in ons dagelijks leven: van spreekwoorden tot keukenrecepten, enz. Sinterklaas van speculaas Bakkerij Museum Toast kannibaal Ransbottyn 16

18 2. De studie van kannibalisme: geloofwaardigheid van de bronnen? Elke studie over mogelijk kannibalisme vraagt fundamenteel een kritische blik voor de interpretatie van de bronnen. Gezien de vele vooroordelen en het taboekarakter van deze thematiek is een uiterste voorzichtigheid geboden: antropofagie (het eten van mensen) werd in het verleden als praktijk dikwijls toegeschreven aan vijanden, marginalen of volkeren uit de verste hoeken van de wereld. Dit gebeurde vaak teneinde deze mensen als onmenselijk af te schilderen. Hans STADEN & Théodore DE BRY, Americae tertia pars,1592, p. 128 KBR Charles-Louis PHILIPPE, Das Bein der Tiennette, 1923, p. 93 KBR 3. Kannibalisme in een traditionele context Antropologen maken over het algemeen een onderscheid tussen endokannibalisme (de consumptie van een overleden bloedverwant of naaste teneinde hun levenskrachten en meest nobele eigenschappen terug te winnen) en exokannibalisme (de consumptie van een overwonnen vijand ter vernedering of het zich toe-eigenen van zijn kracht). Toch bestaan beide vormen van kannibalisme zeer vaak naast elkaar binnen eenzelfde cultuur. Deze praktijken gingen vaak gepaard met rituelen en leidden tot de productie van allerlei specifieke voorwerpen. Schaal van de dood - Yanomami MHNE, Lille Maripi-mes, Maori-volk, Nieuw-Zeeland, 18 de eeuw Pitt Tivers Museum, Oxford 17

19 4. Overlevingskannibalisme In welbepaalde en uiterst extreme situaties kan overlevingskannibalisme zich opdringen als enige oplossing teneinde te overleven. Heel wat mensen herinneren zich de vliegtuigcrash van 1972 waarbij een Uruguayaans rugbyteam vast kwam te zitten in het Andesgebergte. De overlevenden aten mensenvlees van de reeds gestorven passagiers. De recente ontdekking van toegetakelde beenderen (snijsporen) op de schedel van een jong meisje in de staat Virginia (Verenigde Staten) bevestigde het bestaan van kannibalistische praktijken onder de eerste Engelse kolonisten. Frank Marshall, Alive, Verenigde Staten, 1992 UIP (United International Pictures) Overlevingskannibalisme bij de eerste Amerikaanse kolonisten Don Hurlbert, Smithsonian 5. Transsubstantiatie De consumptie van het lichaam en bloed van Christus, onder de vorm van een hostie en wijn, ligt aan de grondslag van een van de voornaamste sacramenten van het Christendom: de eucharistie. In 1215 zal de katholieke kerk de leer van de transsubstantiatie vastleggen die de werkelijke tegenwoordigheid van Christus via zijn lichaam en bloed, onder de vorm van brood en wijn, oplegt. Hostie ijzer met afdruk van levensboom Musea Brugge Art deco Pateen in de vorm van een vis (Ichtus) Unité pastorale du Kerkebeek 18

20 6. Medisch kannibalisme Het menselijk lichaam (bloed, urine, ontlasting, schedel, mummie) werd gebruikt voor de bereiding van allerlei geneesmiddelen. Toch flirt deze praktijk sinds lange tijd met de moreel aanvaardbare grenzen. Zelfs vandaag blijven bepaalde verbuigingen bestaan, zoals bijvoorbeeld het fenomeen van placentofagie (consumptie van placenta na geboorte), dat meer en meer in de mode raakt in de Verenigde Staten. Pierre Pomet, Histoire générale des drogues, 1694 Collection pharmaceutique Albert Couvreur (UCL) Mumia (beenfragment van de schedel van een mumie) Musée des Plantes médicinales et de la Pharmacie (ULB) 7. Van bijgeloof tot faits divers Verhalen over kannibalisme zijn er altijd geweest in onze samenlevingen. Heksen uit de late Middeleeuwen en Moderne tijd werden, onder andere, beschuldigd van het eten van bloed en vlees van ongedoopte kinderen. Maar tot op de dag van vandaag duiken er regelmatig feiten op in de rubriek faits divers (diverse feiten) van antropofage misdaden gepleegd door psychopaten. Jan Luyken, Terechtstelling van de heks Anne Hendricks te Amsterdam in 1571 Henri Veyrier, Paris Martin Weisz, Grimm Love, 2006 Senator Entertainment Co / BFD 8. Kannibalisme inspireert Kunstenaars, schrijvers, cineasten en muzikanten halen inspiratie uit dit thema bij de realisatie van hun artistieke werk. Denk maar aan de vele strips, sprookjes over mensenetende reuzen, het fenomeen van de vampier of de vele films zoals Cannibal Holocaust, die zelfs leidde tot een heus schandaal in de jaren

21 Zidrou & J. Fournier, Les Crannibales,, t. 3 :Pour qui Gustave Doré, Le petit Poucet Gallica-BnF sonne le gras?, De kannibaal in ieder van ons Kannibalisme staat ten slotte veel dichter bij ons dan men op het eerste zicht zou denken. Is niet elk van ons ergens een klein beetje kannibaal? 20

22 Bijlagen Bijlage 1: Het magazine Het magazine kunt u vanaf februari 2014 terugvinden op onze website: als pdf-document U kunt het blaadje ook aanvragen aan het onthaal van het museum voor 1 per stuk. Indien u meer inlichtingen wenst, kan u contact opnemen met het museum via mail of telefoon tijdens de openingsuren. (cmathues@evere.irisnet.be of 02/ ) Bijlage 2: Voorbereiding en naverwerking 1. Voorbereiding: Via de voorbereiding trachten een aantal doelstellingen te worden gerealiseerd. Vooreerst worden de jongeren warm gemaakt voor het onderwerp. Ook wordt er gepeild naar de beginsituatie van de jongeren. Wat weten zij al over het onderwerp? Op deze manier kan de leerkracht of de gids beter inspelen op de noden van de leerling tijdens het bezoek aan het museum. Er zijn verschillende mogelijkheden, die in verschillende lessen kunnen geïntegreerd worden: - Kringgesprek: 1. Laat de leerlingen als huistaak iets opzoeken over kannibalisme. Dit kan zowel op het internet, in de bib, uit kranten, tijdschriften of andere bronnen. Er zijn vele mogelijkheden: men kan zich eerder richten op actualiteit, geschiedenis, film, enz.. Reik de leerlingen wel een aantal van deze pistes aan om zich op te baseren. Elke leerling moet zorgen dat hij of zij iets meebrengt naar de volgende les. 2. Gedurende het kringgesprek kunnen de resultaten besproken worden. Waarom koos je voor dit artikel, die affiche, persoonlijkheid, enz Wat vind je daarvan? Leerde je zelf iets nieuw uit je eigen onderzoek of dat van de andere? Hoe voel je je daarbij? 3. De resultaten van het kringgesprek kunnen meegenomen worden naar hun bezoek. Zijn er elementen die herkend worden tijdens de rondleiding? Heb ik al een vraag voor de gids? - Film: Er bestaat een enorme filmografie rond het thema kannibalisme gaande van humoristische, griezelige maar ook verfilmingen van waargebeurde verhalen. Het bekijken van een film kan voor deze leeftijdsgroep een eerste aangename kennismaking zijn met het thema. Indien er voldoende tijd is kan er nadien een reflectie in de klas aan gekoppeld worden. Een zeer toegankelijke film is: ALIVE // Frank Marshall, US, 1992, 120 : Op vrijdag 13 oktober 1972 vliegt een chartervliegtuig met aan boord 37 mensen - spelers, vrienden en familie van een Uruguayaans studenten-rugbyteam - over de 23

23 besneeuwde toppen van de Andes richting Chili, als het in slecht weer verongelukt. Een handvol passagiers overleeft de crash en wacht op hulp. De ijzige koude, de moeilijke toegankelijkheid van het gebied en het ontbreken van de exacte locatie, zorgt ervoor dat de reddingsoperatie al na negen dagen wordt gestaakt. De slachtoffers zijn nu op zichzelf aangewezen en zoeken naar manieren om uit hun hachelijke situatie te ontsnappen. Wanneer ze door hun voedselvoorraad heen zijn, moeten ze het ondenkbare doen om in leven te blijven Regisseur Marshall kneedt dit waargebeurde en inspirerende verhaal tot een pakkend drama en illustreert op aangrijpende wijze de menselijke wil tot overleven. - Woordspin: 1. U kan een grote woordspin maken in de klas. Schrijf het woord Kannibaal op het bord en schrijf vervolgens alles op waar dit de leerlingen aan doet denken. 2. Ga de antwoorden even na. Wat hoort echt thuis in de spin en wat klopt eigenlijk niet. Veeg deze verkeerde vooroordelen weer van het bord. Dit kan ook weer meegenomen worden voor tijdens het bezoek. Klopt onze woordspin nu wel of niet? - Schrijf-, overleg- en vragenronde: 1. Schrijfronde: De leerkracht stelt de vragen en de leerlingen noteren individueel hun brainstorm/antwoorden op een blad papier. Ze krijgen een vast aantal minuten (bijvoorbeeld: 2 minuten per vraag). Waarom denken jullie bij het woord kannibalisme? Bestaat dat nog vandaag? Kan je een voorbeeld geven? Waarom gebeurt kannibalisme? Is daar een duidelijke reden voor? Welk gevoel geeft dat jou? Vind je het griezelig, spannend, 2. Overlegronde: De leerlingen overleggen per twee de antwoorden op de vragen. Ze krijgen dus de mogelijkheid hun antwoord bij te stellen, te vervolledigen, vanuit een ander perspectief te bekijken 3. Vragenronde: De leerkracht wijst willekeurig een leerling aan om antwoord te geven. De leerkracht speelt de vraag door naar een leerling van een ander duo, enz > ook deze opdracht kan al vragen oproepen voor de gids! - Leesopdracht: Er bestaan tal van sprookjes, mythes en andere verhalen waar kannibalisme in aan bod komt. Een kleine greep uit het aanbod: 1. Verhalen uit de Griekse en Romeinse mythologie: het verhaal van de minotaurus (at jaarlijks 7 Atheense jongens en meisjes), de titaan Kronos (eet zijn kinderen), de cycloop Polyphemus (mensenetende reus uit de Odyssee) 22

24 2. Sprookjes: in 1697 publiceert Charles Perrault ( ) zijn Contes du temps passé. Oorspronkelijk waren deze sprookjes veel gruwelijker en in bijna alle verhalen is het eten van mensen een belangrijk motief: Hans en Grietje, Roodkapje, Klein duimpje, 3. Bram Stoker, Dracula of andere vampierenverhalen: over bloedzuigende vampiers. 4. Roald Dahl, De Grote Vriendelijke Reus: in het verhaal komen kinderetende reuzen voor. 5. Iets moeilijkere literatuur: Montaigne, De Pauw, Swift, Diderot, Rousseau, Bougainville, De Sade, Flaubert en Jules Verne. Zelfs William Shakespaere verwijst ernaar in Othello en Dante in Inferno. Deze kunnen zowel in klasverband of als huistaak gelezen worden en besproken worden. - Kunstbeschouwing: De artistieke wereld raakte ook geïnspireerd door dit thema. Kannibalisme komt op allerlei manieren voor in heel wat iconografisch materiaal. Van middeleeuwse boekverluchtingen, houtsneden, tot zelfs in het werk van onder andere Pieter Paul Rubens, Goya en James Ensor. Vaak gaat het van zeer suggestieve tot meer expliciete beelden van antropofage moeders, afslachtingen, afgesneden lichaamsdelen die klaargemaakt, geserveerd of soms duidelijk worden opgegeten door allerlei figuren waaronder vaak satan, lucifer, ogers maar evengoed gewone mensen Er verschenen talrijke karikaturale afbeeldingen, van koloniale interpretaties tot cartoons en strips. Een aantal zeer bekende werken: o Eugène Delacroix, De boot van Don Juan, 1840 Musée du Louvre, Parijs o Francisco de Goya, Saturnus verslindt één van zijn kinderen, Museo Nacional del Prado, Madrid o James Ensor, De gevaarlijke koks, 1896 Privécollectie, Antwerpen o Théodore Géricault, Het vlot van de Medusa, Musée du Louvre, Parijs o Fra Angelico, Het laatste oordeel, detail : De kwellingen in de hel, Museo di San Marco, Firenze o Lucas Cranach de Oude, Weerwolf, Circa 1512 Herzogliches Museum Gotha, Duitsland Deze beelden zijn vrij eenvoudig terug te vinden in kunsthistorische overzichtwerken of online. Bekijk deze beelden met de leerlingen en bespreek: Wat zien we op deze schilderijen, beschrijf? Wat is de betekenis of het verhaal van dit schilderij? Is dit nu choquerend? Ken je andere voorbeelden? (laat de leerlingen dit eventueel opzoeken tegen een volgende les. 23

25 2. Naverwerking: Dezelfde opdrachten kunnen mits een aantal aanpassingen eventueel ook dienen ter naverwerking. U kan de inhoud of vragen steeds aanpassen aan de ervaringen en nieuwe kennis die opgedaan werd tijdens het bezoek. Zo kan er extra aandacht besteed worden aan: - nieuwe woordenschat en begrippen - het belang van historische kritiek - landen en werelddelen die in de expo voorkomen - godsdienst - waarden en normen van andere en onze samenleving - kunstenaars 24