SLANG-BRAND SPUITEN, E N

Transcriptie

1 BESCHRYVING Der nieuwlyks uitgevonden en geoótrojecrdc SLANG-BRAND SPUITEN, E N Haarewyzevan Ba AND-BLUSSEN, Tegenwoordig binnen dmfterdam in gebruil^ pijnde. Behelzende wijders aanwijzing van 't verfchil tusfchen haare uitwerking, en die van d'oude Blus-gereedfchappen en Spuiten; zo uit de Werktuigen zelve, als uit de bluflïng der Branden, welke binnen deeze Stad, onder 't, gebruik van beyde, zyn voorgevallen. 3\(jvenf 'Befckrij'uing der ISrand-ordreï ïan de Stad zdmfterdam. Door der zei ver Inventeur JAN V A N D E R HEIDEN, JAN E N VANDER HEIDEN de Jonge, Generaalc Brandmeefters der Stad Amfterdam. TWEEDE DRUK. t ' A M S T E R D A M, Gedrukt voor de Er fgenaaraen van JAN VANDER HEIDEN. A

2 Aan De Edele Groot-Achtbaare Heeren, De Heer J O A N N E S HUDDE, De Heer M'. JOAN HUIDECOOPER, Ridder, Heer van Maarfeveen, Neerdyk, &c. DeHeerM'. NICOLAAS WITSEN, De Heer JOAN DE VRIES. Regeerende Burgermeefteren en Raaden der Stad Amfterdam. Edele (jroot-dchtbthtre Heeren ± joe zelden het gebeurt, dat nieuwe Uitvindingen wel gelukken, is al de waerelt bekend, en weinig te verwonderen, 't Is by na onmooglyk al het geen 'er toe vereifcht word van vooren af te doorzien en uit te denken. Kleine omftandigheden konnen dikmaals de geheéle uitwerking bederven, en, 't geen men onwrikbaar geloofde, om ver werpen. Zelfs omtrent de beft-aangeleide werken is men onendlyke toet 2 val-

3 O P D R A C H T. vallen en ftribbelingen onderworpen: inzonderheit dan, wanneerze tot een algemeen gebruik gebragt en inge voert zullen worden. Dus gebeurt het, gelyk men nauwkeurig heeft waargenoomen, dat van hondert uitvindingen, waar van reeds proeven (ook, zomen meende, metgoet fucces) waaren genoomen, en zelfs O&rojen op vergunt, nauwlyks eene ter volmaaktheitkomt. Maatd'inventie der Slang-brandfpuiten omtrent haar eerfte en noch zwakke beginfelen, pp U Ed: Groot Achtb: byzondre laft verder ondernoomen, fchoonze zodanige toevallen en moeijelykheeden nier weinig, van alle zyden, is onderworpen ge weeft, w ierd echter, gelyk meede kort te vooren het werk der Lantaarens, onder haar gunftig geleide, wyze beftiering, en welgefchikte ordres ten gelukkigen einde gebracht, en met meerder nut en voordeel der ingezetenen ingevoert, dan men ooit hadde derven hoopen. Ze wierdt op U Ed: Groot-Achtb: ordre te werk gelegt, en voor d'eerftemaal, ter proeve, aan de Stads Oude Brand-fpuiten gevoegt, doen in den jaare 1672, na dat wy de Stads Lantaarensopgelyke wyze en bevel in ftand gebracht, en het U Ed: Groot Achtb: gunftelyk belieft hadde, ons in d'opzicht en waarneeming der zelve te {tellen, gelyk wy met alle fchuldige dankbaarheit erkennen, ons mede d'opficht der oude Spuiten en Blusgereedfchappen wierd aanbevoolen > en wel voornaamelyk gelaft de zelve te verbeeteren. Dewyl ze doen, gelyk U Ed: Groot Achtb: te recht hadden aangemerkt, meerder naadeel als nut by de branden deeden. Hierom hebben wy ook, op dat blyke hoe verre zo heilzaamen oogmerk feedert door dit middel bereikt, en U Ed: Groot Achtb: ordre voldaan is, in het eerfte deel deezerbefchryving, de hoedanigheit en uitwerking der nieuwe Blusmiddelen tegens de oude vergeleeken. En in't tweede deel uit alle de branden, die feedert den jaare 1652 onder't gebruik der beide Blusmiddelen zyn voorgevallen, den verfchilligen uitval van beide getoont. En om 't waare verfchil omwyflfelbaat te vinden, de geleedefchaade volgens opgeeven der Geintresfeerden zelve, 't zeckerfte dat men kan hebben, t elkens daar neevens gevoegt. Dus wierd ze, onder U Ed: Groot Achtb: doorluchtige re-

4 O P D R A C H T. regeering, van tyd tottyd, ten ende toe voltooit, 't Gelukten ons middelerwyl uk hunne goeden raad, endoordringende kennis, ook in deeze flach van zaaken, veel te profiteeten. Haare wyze beftiering, en onvermoeide zorg voor't gemecne beft, die't zich nooit liet verveelenonsdebefiulpzaamehand, daar'tvereifte, te bieden, deeden ons de geduurige toevallen, ftribbelingen en naoeylykheeden, die de invoering van nieuwe werken onverraydelyk verzeilen, lichter te boven komen 5 het geene in de wech was opruimen i de Oude Spuiten verbreeken i en do. Leeren, Haaken, Zeilen aan kant maken: zonder 't welk de Stad nooit daar af volkoome vrucht had konnen genieten 5 en dat ter andre zyde haar van zwaare onkoften ontlaftte. De net gereguleerde Ordres en Keuren by U Ed: Groot Achtb: vervolgens hier op geftelt, en die wy in 't derde deel befchryven, bragten dit werk, en gevolglyk de ge«heele brandblulïing,tot fo volkoomenen ftand, dat in feftig achter een gevolgde branden, welke feedert dien tyd, (wanneer het U Ed: Groot Achtb: ook gunftelyk beliefde, d'uitvoering der zelve ordres, neevens d'algemeene opficht der brandblufllng, en 't geene de zelve betreft; ons verder aan te beveelen) zyn voorgevallen, het nooit gebeurt is, dat buuren, door brand in haar naaftens huis, van elkander fchaade leeden: zelfs nooit dat het vierde deel van een huis teffens verbrandde. En gevolglyk werd die eene, welke 't ongeluk eerft treft, noch altyd, met bcouding van by na al 't zyne, weeder gered. f 'T is ook door de zelve, dat men geen brandftichteryen, fchoonze al op veel plaatzen te gelyk wierd aangerecht, heeft te vreezen j en dat niet alleen d'ingezeetenen van Uwe Stad zich in voile veiligheid voor d'onheilen van brand geftelt zien, maar dat het zelve ook alom ten voorbeelde aan andere Steeden en Landen verftrekt. Om zoo veel reedenen, die uit zich zelve dit werk U Ed: Groot Achtb: toe eigenen, neemenwedevrymoedigheit van het aan U Ed: Groot Achtb:, met alle refpeét en eerbiedenis, op te draagen. Onder hoope dat U Ed: Groot Achtb: gelykze by alle voorvallen de goedheit hebben van hun genoegen, omtrent den welgelukten uitval

5 O P D R A C H T. uitval deezer inventie, opentlykte betuigen, 't zelve ten goede, en wyders in haare gunftige befcherming zullen neetnen. God Almachtig biddende dat hem genaadelyk believe, Uwe vooraeetnens ten gemeenen befte overvloedig te zegenen, Uwe dierbaare Perfoonen in zyne heilige hoede te neemen» en lang eentydelyke* daarna eeuwige welftant te laten genieten j terwylwe voor altoos geheefiyk zyn, Edele Groot Achtbaare Heeren, Jtmflcrdam dtn if.juny Uw Ed: Groot Achtbaarh: Qnderddmgfte en yper verf lichte Dienaureti janvakderhliden. JAN VAN DER HEIDEN de Jonge.

6 PRIVILEGIE E Staten Generaal der Vereenigde Nederlanden, Allen den geenen die deefen fullen fien ofte hooren lefen Salut. Doen 'e weien dat wyontfangen hebben d'ootmoedigesuppjicatieaanons geprcfénteerr, uit den naam ende van wegen Jan ende Nicolaas van der Heyden, woonende (Oc Amfterdam, inhoudende dat Sy Supplianten hadden uytgevonden (êkere Slang brand-fpuiren, beftaande in een geduirig (tralende brand (puit met een buygelyke buis daar aan, om haar gedaante een Slang genaamd, die men kan verlangen naar eifch ende welgevallen; mitsgaders een waterbak of ander Inftruinent met een onder buis of Slang, die men insgelyks kan verlangen, door welke Slang-brand-(puiten alle Branden, hoe hevig ende ongenaakbaar die fouden mogen voorkomen, met ongelooffelykespoet geheel feeker üitgeblufcht werden, Eerftelyk om dat defelve (eer licht en handig fynde, met haar toebehooren,door twee, drieii viermannen fonderpaardenfeeripoedigtervereifchterplaatifekonnen werden gebracht} Ten tweeden om dat die, (choon verre van't water (taande, door vier, fes of acht mannen me t water werden voorden, (bodanigdat men geduirig fonder ophouden daar mede kondefpuiieh;endeeindelylr, infondcrheit om dat daar mede het water door de Slang wierde gedreven ende gelei t door deuren, venfters, glafen, gaten in de muiren of daaken, tuflchen door en over huilen, kerken en tbo. rens, ende met een continuele dikke ftraal wierde gefpuit, alwaar het vereifchte; Sulks dat in vergelykinge van de ordinaris Brand fpuiien, door deefe nieuw geinvem eerde Slang-brand-fpuiteri, het water veel (poediger, in veel grooter quantiteit, ende altyd geheel feeker in den Brand wierde gebracht; ende gelyk deefe inventie van een uytfteekende vermogen ende heylfame uytwerkinge wierde bevonden, in het bluflchen van brand) (bo konde defelve door eenige yeranderinge bequaam werden gemaakt tot verfcheyde andere nuttegebruyken; EndealfoSy Supplianten tothec uytvmden van deefe feer hcikame inventie, veele tyd, moeyten ende koften hadden aangeleyt, waar van Sy luyden weynig ofte geen vrucht te verwachten (ouden hebben, buyten OnsO&roy, Van die al Teen ie mogen voort fetten, en dat deeze hare.inventie ((choon met geen verbetering echter met veel veranderingen en tot vcrfcheyden gebruyken) nagemaakt (oude konnen werden; Soo vcrfochten de voornoemde Supplianten, lot dien eynde ons Odiroy voqr haar en hareerfgenaamen. Welke aangemerkt. SOO IS T ; dat Wy Ons ter beede van de voornoem de Supplianien genegen vindende, defclve ende hare Erfgenaamen geconfcntecrt, ecaccordeert ende geoöroyeert nebben, confenteeren, accorderen ende célroveeren mits defen, dat fy alleen ende met feclufie van allen anderen voor deu tyd van vyf en-twintig naaftkomende achter een volgende Jaren, in deefe Vereenigde Nederlanden, geaflbcieerde Landïchappen, Steeden ende Leeden van dien, de voorfz. nieuwe inventie van Slang-brand-lpuiten fullen mogen maken, pracliferen, in't werk (lellen ende gebruyken, ook venten ende verkoopen, verbiedende over fiilks alfen ende iegelyken Ingefctenen van devoorfz. VereentgdeNederlanden, geaflbcieerde Landfchappen, Steeden ende Leeden van die_n, binnen den voorfz. tyd van vyf-en-twintig naaftkomende Jaren, in 't geheel ofte ten deele, direcl of indirecl:, de vooriz. nieuwe inventie van Slang brand-fouiten, nochte eenige fbort van waterperflênde Inftrnmenten, van wat naam ofte gebruik die fouden mogen wefen, met Slangen, fal mogen maken, doen na maaken, pracliferen, ofte elders nagemaakt, nier te Lande te brengen om verkort ofte gebruikt te worden, op de verbeurte van alle nagemaakte werken ende Inftrumenten, ende daar en boven van een Somme van negen hondert Caroli guldens, t*appliceren een derdendeel daarvan ten behoeve van den Officier die de calange doen (al, het tweede derdendeel ten behoeven van den Armen, ende het refterende derdendeel teo behoeve van de voornoemde Supplianten en hare Erfgenamen, mits dat het zy een nieuwe Inventie t noyt voor defën hier te Landen geinventeert, gebruykt ofte gepradtifeert, ende defelve Inventie gebracht ende geftelt werde in volkomen perfeclie binnen een Jaar na dato defer vallende, op poene van het verlies van defen onfen Oftroye. ' Ontbieden ende beveelen daaromme alle Officieven, Jufticieren, Magiftraaten ende Inwoonders van de vooriz. Landen, mitsgaders allen anderen, die dit aangaan mag, dat Sy de meergenoemde Supplianten en hare Erfgenamen doen ende laten genieten ende gebruyken 't volkomen effêö van defen Onfen Oöroye j confent ende privelegie, cederende alle beleth ende wederfeggen ter contrarie. Behoudens nochtans dat Sy Supplianten ofte nare Erfgenaamen gehouden blyyen op defen Onfen Odroye te verfoeken. ookt'obtineren attaché van (bodanige Provincie of Provinciën, alwaar fy hare voorfi. nieuwe Inventie (uilen willen pra&ifcren ende in 'c werk (tellen. Gegeven in den Hage, onder 't Cachet vanden Staat Paraphure van den Heere Prefiderende in onft vergaderinge, ende de Signature van een van Onfe Giiffiers, op den ccn en-twmtigften September feftien hondert (even en tzeventig. QC. P. DUVELAER. Ter ordonnantie van de Hooggemelde Heeren Staaten Generaal. J. S FRONSEN. De brieven van Attaché der byjkmdere Provintien,hier toe bchoorende, voeden wy'er niet verder by, om datze?o veel in getal, en ook alle tot dit generaal üftroy relatief en van gelyken inhoud zyn; nwarilleen liet Oflroy van haar Ed: Groot Mog: de Heeren Suaten van Holland en Welivrieslïnd, als zynde eenige. «hagen te voren afzonderij k verleend. "r welk volpt. P R I-

7 PRIVILEGIE. B Staten van Holland ende Weft vriefland, Doen te weteo, Alxoo ons vertoont is by Jan ende JNicotoas van der Heiden; hoe dat Sy luyden hadden uytgevonden d'inventie der Slang-bmnd-fpniren, beftaande )n een geduurige ftralende brand-fpuit, tnet een buygejyke buys daar r* t.,_ ^_. r«*.. * t *». ^ T *^^,j:f. ment met eenander buys of Slang, die men inagelyks konde verlangen: door welke Sfeng-brand-<puken, alle Branden, hoe hcevig ende ongenaakbaar die fouden mogen voorkomen, metongelooficlykefooet, gehed feeker uytgeblufcht wierden.; Eerft om dat dezelve 'feer Hcht en handig fijnde, met haar toebehooren, door twee, drie, * vier mannen, fonder paarden, en by gevolg feer fpoedig ter vereyfchter plaatfe wierden gebracht; Ten tweeden, oin dat die, fchoon verre vaa 't water ftaande, door vier, fes, of acht mannen met water wierden vporfien, foodanig dtt Ham geduurig fonder ophouden daar mede konde fpuiten ; Ende cindelyk, hifcnderfaeyd om dat daar mede het water door de Slang wïerd gedreven, ende geleyt door deuren» «aflos, glafen, g». ten in de muurcn of daaken, tuflchen, door ende over huyfen 3 kerken code toorens, «ode mee een concinuele dikke ftraal wierd gefpuyt, al-waar 't de nood vereyfchtej Sulks dat in rergelyking van d'oiide of gemeene Brand-fpurten, door deefe Slang-brand-ipurten by de Supplknten gein ven - teert, het water veel goediger, ende in veel grootser quaadteyt, ende altydgeüeelfeekerin den Brand wierd gebracht : ende gelyk deefe Inventie van een uytfteekent ««Hiogen ende heylftnic uytwerking wierd bevonden j m net bluffen van brand, fi» konde defelve dooreen^e verande^inge bequaam gemaakt werden, tot verfcheide andere nutte gebruyken; Ende alfoo Sy Snppliaoten tot het uytvinden van deeiè feer heylftroe inventie, veele tyd, moeyten ende koften haadenaanigeleyt, waar van Sy luyden weynig ofte geen vrucht te verwachten jouden hebben, buyten Ons Oclroy, van die alleen te mogen voort fetten, ende dat deeze hare inventie (fchoon met geen verbetering, echter met veel veranderingen ende tot verfcheyden.gebrtryken ) nagemaakt toude konnen worden; zo was't dat Sy Supplianten, genootfiakt waren naar te keeren tot Ons, mee alle onderdanigheid verfoekende, ende ootmoedelyk biddende, dat het onfe goede code favorable geliefte zyn mochte, de Supplianten ende hunne Erfgenamen, wegens de gemelde Inventie te verkenen OQroy voor vyf-ende-twintig achter een volgende Jieiren, difleerende dat niemand de voornoemde Slang-brand- Ipuiten, in die tyd, zonder confent *an de Suppfianten zou mogennaar maaken,, verkoopen of gebruyken,, noch het zelve laten doen in Onife Landen van Holland ende Weftvriefland, noch ook gemaakt zynde van buyten in te brengen, gebed noch ten deck, direél noch indirecl, «k meede dat niemand eenige fcort -van waterperilende Inürumenten, vtn wat naam of gebruyk dïe fouden mogen wefen, met Slangen, zouden mogen maken, gebruyfaat of inbrengen als voren, alles op zoodanige hooge peene ah wy daarop eouden gefieven te flstucren. S O O I S 'T, dat Wy de fake en T verfoek voorfz. overgemerfct hebbende, code genegen wefende ter Beede van de Supplianten naar genomen berigtinge ende advys van Onfe Geortnmftteerde Raden, uyt Onfe rechte wetenfchap Souveiaine macht ende authoriteit, de Supplianzen ende hare Erfgenamen geconfenteert, ende geoöroyeert hebben, confenteerea ende o6hvyeerea mits defen, dat Sy gedurende den tyd van vyf en-tnintig eerft achter een volgende Jaren, binnen den voorfz. Onfe Landen, alleen zullen fnogen maken ende gebruiken, de Sltng-bnuid-ipimen hier boven genoemt; mitsgaders *lle andere toort -van waterpaiüênde Jnfbrirmentcn met Slangen, verbiedende allen ende eenen iegelyken, de zelve Skng.brand-fpniten en waterparflènde Infttumenten, zonder confent van de SupjJiinten en hare Erfgenamen, na temaken, verkopen of gebruyken, ofte elders met Slangen j ofte anderfints nagemaakt zynde, binnen den voornoemden Onfcn Lande, in 't geheel ofte ten deel te brengen ofte te verkoopen, op de verbenn-e van de naar gemaakte, ingebrachte ofte verkochte Spuiten, ende mftrumenten, ende een boete van drie hondert guldens daar en boven, te appliceeren, een derde part voor den Officier die de cakngc doen ftl, een derde part voor den Armen der plaatfe daar hetcafus voorvallen zal, ende hetreftcrcndc derde part voor de Suppliantca ; Ende ten eynde de voornoemde Supplianten 't eflèft «ra defen Onfen Oöroye mogen genieten als «ia behooren. Laften wy allen ende eenen ieder dien liet aangaan mag, haar daar na te reguleeren. Gedaan in den Hage onder Onzen groot en Zegde hier aan doen hangen den itf. September in *t JaarOoiês Heeren endczaügmakcrscaïizent fes hondert feven en tzeventich. Ab'. WASSENAAR Ter ordonnantie van de Staten. HERBZRT BFAVMOKT.

8 c' B E S C H R Y V I N G DER NIEUWELYX UITGEVONDE SLANG-BRANDSPUITEN. EN MANIER VAN BRAND-BLUSSEN DAAR OP GEPAST, EN TEGENSWOORDIG BINNEN AMSTERDAM IN GEBRUIK. EERSTE DEEL Behelzende Befchryving der Oude tn Nieuwe Bl«s-gereetfcbapfen t tegens elkander vergeleekev. 31 nootzakelykheit het heeft, zich door bequaame middelen jttafcalr. voor d'ongevallen van brand veilig te ftellen, heeft de ervarent- f/j heit aan alle zyden maar al te overvloedig geleert. Naawlyxy^i vind men Steeden die door brand geen merkelyke fchaade hebben geleeden; gelyk'erveelet'eenemaal, andere grooten deels, door zyn vernielt en onder de as begraven. De voorbeelden hier van zyn zo menigvuldig en beklaaglyk, dat men niemand vind, die aan het nut van zodaanige middelen twyfelt: en derhalven heeft zich ieder, met de bequaamfte die bekent waaren, getracht tegens die onheilen te voorzien. Maar dat de gereetfchappen, welke tot noch toe alom tot de brandbluffiag gebruikt zyn, de vereifle bequaamheit niet hebben, blykt niet minder uit dezelve voorvallen, ett onnoemelyke fchaadens diedagelyksdaar by geleeden worden, 't Is ook een onfeilbaar blyk van haar zwakheit en kleine uit werking datmen meeft, of genoegfaam altyt, na alle vlyt en moute daar meede aangewent om den brand te lellen, noch endling zyn toevlugt moet neemen tot het omverhaalen van huizen en geevels ; of wel, dat noch erger is, dezelve met Buskruit doen opfyringen, om de branden af te fnyden. Waarlyk middelen die zo wel vernielen en fchaade doen als de branden zelve, maar die echter daarby zo nootzakelyk en gemeen zvn, datmen nergens Blusgereetfchappen vind. of men vind ook te gelyk Brandhaken, en andere breekgereetfchappen daar neevens, Van zodanige gereetfchappen, die gemeenelyk beftaan in een groot getal Leere R Brand-Emmers, Ladders, Gieters, Zeilen, en veeltyds ook een foort van Brand- Spuiten, in de eerftvolgende Figuuf by letter A afgebeek, daarmen dan Brandhakenen diergelyke byvoegde, was de Stadt Amfterdam meede overvloedig voorzien, doen ons by Burgermeefteren en Regeerders derzelver Steede, voor omtrent 16 Jaren, (na -wy te vooreneenige proeve van onze Inventie, van geheel nieuwe Blusmiddelen, aan haar Edele Grootachtbaarheden hadden vertoont) de opficht, en verbetering van Stads Blusgereetfchappen, wierd aanbevoolen. Dit gaf ons doen re meerder gelegentheit om de zwakheit van alle zodanige Blusmiddelen, de onbequaamheit der oude Spuiten, en wat aan beide gebrak, levendig te ondervinden. Maar de verleegentheit daar in men zich t'clkens, by de Branden, met dezelve bevond, en daar in \vy groot deel hadden, dreef ons wel haaftaan, om met alle vlyd de gemelde Inventie te volmaaken, en in gebruik te brengen. Met welke wy (onder Godes genadige hulpe en zeegen) volkomen ons oogmerk bereikt, enalhetgeenetotfpoedigeenzeekere bluffing word vereift," hebben verkreegen: 't welk de ondervinding federt in allen deelen heeft beveftigt. Van deeze nieuwe Blusmiddelen fpreekt dit Bericht, enbefchryftze, nevens deordres en Reglementen, die federt by de Regeering dezer Steede, op't gebruik der zei- A ve

9 ve Middelen of SLANG-BR AND-SPUITEN zyn gepaft en ingevoert : welke niet minder het haarc hebben gecontribueert, tot verkryging van 't geirentte tffeft en veijighcit, die men tegenwoordig binnen deeze Stadt. omtrent de Brandbluïïïtig geniet; en die wymeede, uithet verhaal der Branden federt geruimen tyd, onder 't gebruik der heide bhis-gereetfchappen, voorgevallen, zullen aanwyzen, en de fchaade daar by geleeden teegen elkandre vergelyken. Maar dewyl de oude Blusgereetfchappen en Spuiten reedszeergemeen» enbynaalle Steeden daar af voorzien zyn, en datmen, om't effèft van de Nieuwe te gemeten, de oude geheellyk moet en mach verwerpen (gelyk ook deeie Stad gedaan, en daaruit meerder geprofiteert heeft, als aan de nieuwe te bekoftigen was) zo vinden we noodig, mede aan te wyzen, \vaaromdeoudefilus-gereetfchappentezwak, endevoorigespuiien geheel dienüeloos zyn. En te liever zullen wy dtt doen, om dat daar uit met eenen van zelve zal blyken, wat'er tot de blufiing noodigis; en ook, alswe vervolgens de Nieuwe Slang-lpuiten en haar effeft daar tegen over zullen hebben geftelt, te klaarder gezien worde, op wat wyze men met dezelve, alhetgebreklykedatinde oude Spuiten plaats hadde, heelt verbetert en wechgcnomen. En te gdyk nieede datter tot de geheelebrand-bluflïng niet altoos vereiftword, daar afzy niet volkomen voorzien zyn. EERSTE HOOFDSTUK. Van de Emmers, Ltertn, Maken en Zeylen. DF. leere Brand Emmers, en Ladders waar langs men de zelve na boven op dedaaken en 't hooglle van de huizen opgeeft, zyn wel deoutile en gemeende blus ge- Teedlchappen. en die men byna overal in groot getal vind. Waar by de Zeilen en brand haaken (in de volgende Figuur byo.en P.afgebeelt) zyn bygevoecht: d'eerfle om de byltaande huizen mede te dekken en voor 't aanflaan van de f Jam en 't vliegen van vonken te beveiligen; endetweedeomdeurbraakenaflhyding in aan-een gehechte gebouwen te maaken ; daar toe men mede op veel plaatzen Buskruit, als een vaar» diger middel, gebruikt, en de huizen doet opfpringen. de 't Voornaamfte, daar in deeze tekortfchieten, is, datze niet waater genoeg konnen - uitbrengen: 'r welk gefchiet langs dubbele ryen volk, daar af d'eene zy de volle en. d'andre de ledige Kmmers overgeeft ; waar by het zelve noch grootdeels onderweeg plengt en ftort. Wanneer de quantitcit van waater, die men by ervarentheit ondervind dat vereiftword om de branden zeekertekonnenbluflen, (endieookaltyt met de nieuwe blang fpuiten in den brand word gebracht) vergeleeken word met het water dat men, zonder aanmerking van 't ftorten, met Emmers kan overgeven. bevind men datter vereifcht worden achtien dubbele, of fes-en-dertigenkelde ryen volk, van de waterkant af tot by het brandende huis, ofwel tot op de daaken van de buurhuizen, gerangeert te liaan, t.n, zo men 't Horten en lekken mede aanmerkt, waar by deurgaans ruim het halve water verloren word, zou men 't getal der ryen noch moeten verdubbelen. Maar hoe weinig moogelyk het is, zo onendelyk veel menfchen en Emmers, als hier toe van noden zyn, by der hand te krygen, en inzonderheit in die verlegenthcid, tervvyl de Brand vaft zyn gang gaat, zich aan alle kanten uitfpreit, en elk met zyn goederen te bergen bezig is, in ordre te brengen en te houden, kan men zeer lichrelyk uitdenken. Voor eerft zyn 'er byna geen ftraaten breetgenoech om t vierde deel van het gemelde getal ryen en menfchen, in ordre flaande, te konnen bergen. Ten tweeden, konnen opde daaken nauwlyks t wee of drieryen, naa genoeg by den Brand geplaatll worden, om dezelve met gieten te bereiken» h.n ten derden, vereiller zo veel tyd en moeite om 't zelve in ordre te brengen «n t geen 'er in gebracht is word zo dikwils door 't vluchten van goederen, en 'c aanbrengen v<in meerder Ladders, Haaken en Zeilen wederom overhoop geworpen, dat, gdykwe deurgaans by de branden gezien hebben, men zich zeer wel hadde geweert als 'er twee of drie ryen volk in ordre waaren gebracht ; zonder datz'er echter by na ooit beftendig in te houden waaren, en dat middelerwyl de branden te zwaar en groot wierden omze met Emmers te bluffen ; als wanneer men zyn toevlucht tot het dekken en omverhaalen van huizen moeftneeraen, of wel dezelve tot aandwarsflraaten en dubbelde muuren laaten voortgaan. Een

10 Een tweede, en mede geen geringe zwaarigheit, is, dat het waater met gieten niet Twiw^. veer genoeg kan geworpen worden, om den brand te treffen. De hette van de vlam* sïfjjr inzonderhete wanneerze len dak en venfteren uitflaat, en de zwaare rook, laten niet * toe dat men zich dicht genoeg aan't vuur plaatft: en gevolglyk kan men niet anders als de buitendeelen, en nooit het zwaarfte van den brand, bereiken; 't welkvoornamelyk beneden de wind, daar rook en vlam na toeflaat, en daar derhalven de meefle tegenweer vereift,,noch de grootfte verhindering geeft. En zeer dik wils gebeurt het daar-en boven, dat, of het brandende huis hoogerftaa t als de omftaande huizen, of dat het zelve, met tuflchenplaats, daar van is afgefcheiden, of datter andre toevallen zyn die nieuwe verhinderingen aanbrengen. Maar, fchoon het ongeval op de voordee%ae wyze voorvalt,'t heeft echter zeer wemigvoordeeimdat bieren ginder een deel half ledig gelekte Emmers, in de bd«tenitedeelen van den brand, worden gegoten, die wel haalt door de hette van't vaar wederom opdroegen s want nooit kan men 't midden van den brand, ten zyzezeer klem is, bereiken. En'tfchyndderhalven zovreemd niet, dat men endling gemeeniyk zyn toevlucht moet neetnen, tot het om-ver baaien van huizen en geevel er» *t maaken van affnydingen met Brand-haaken en Buskruit» noch ook datde zelvezo algemeen in 't gebraik zyn geraakt, dewyl men zonder die, hoe fchadtlyk zy y zyn, rutt machtig is de Branden te fluiten. Tot wegneming van heteertte gebrek, te weeten, datze nietwater genoeg konnea *&* aanbrengen, wetenwe niet dat voor heen ooit middelen zyn aangewend; maar tot vér-f"*- "*"*"'* betering van het tweede, namelyk dat het water met gieten niet ver genoeg in den ö brand kan worden gebracht, zyn voor omtrent 4o. jaaren, zeker flag van Spuiten uitgevonden, en op zeer veel plaatzen ingevoert ; die evenwel niet veel verbetering hebben aangebracht. TWEEDE HOOFDSTUK. V** de Oude Sf uiten. Dit Inftrument, in de overöaande eerfte Figuur by A. afgebeeld (waar neven ook de nieuwe Slang-fpuiten by B. en C. om 't verfchil te zien, zyn gevoegt) beloofde ten eerften zeer veel; 't is groot en aanzienlyk, en men kan daar meede het waaier teffèns van de ftraat tot op de daaken van de huizen weipen ; en 't zelve door middel van de fpüic-pyp (D) dieopofaandespuitvaftltaar,cndiemaaromkftndrajen naar alle zydeu uitfturen. Hier meede fcheen het laatt geftcldc gebrek van de Brand Emmers, daar wel meeft het oog op viel, geholpen te zyn; en men had 'er zo erooten verwachting af, datze in zeer veel tteeden wierden in gebruik gebracht, en meede in deeze Stad. tot omtrent fclüg in getal, aangemaakt. Maar de ondervindt beantwoordde de verwachting, die m'er af gehad had, zo qualyk, en haar uirwerkfnge bv brand was van zo weinig voordeel, dat zelve een der oudfte Burgermeefteren van Amfterdam. die doen ter tyd nauw regard op de branden hadde genomen, onszeïde, klaar ondervonden te hebben dat de zelve, onder 't gebruik van deze Spuiten, deurgaans zwaarder wierden als te vooren ; en dat menze nu minder hadde konnen fluiten, voor dat een of meer huizen vernielt waaren, als toen men zich met Emmers alleen behielp. De Brand haken, B>len, Houweelen, en diergelyke fchadelyke middelen, bleven mede zo wel als te vooren tn gebruik; die ook niet eer als onder 't gebruik der Slang-fpuiten zyn afgefchaft. De oorzaak hier af is (gelyk de volgende i de. Figuur, vertonende een Huis en achterhuizing daar af de zymuuren- om 't inwendige te konnen zien. zyn weggenomen, en uitbeeldende'! verfchil der werking van d'oude, en onze nieuwe Shngfpuiten, klaar aan wy ft) dat de oude Spuiten, op de ftraat neer ftaande, het water niet anders als van beneeden, recht van haar af, tegen de 'voorgeevels aan en eeven daar over, of dóór de venfters en glazen, alfle open zyn, tot kon achter de zelve geevel konnen fpuiten. Deftraalen i j-, 6, (in de gemelde a de. Figuur,) zynde al de leidingen die men aan het water van de oude Spuit Z.vlak voor 't brandende huis, en zo voordeelig als oit doenlyk is geplaatfl, kan geeven, eindigen of fluiten noodzakelyk alle kort achter de voorgeevel, daarze neervallen: als de ftraal i. tegen de vloer van de keiderby R, de ftraalen i en 5. tegens de zoldring en voorfte balken der eerfte vertrekken bys.t.v.w, en de ftraal 6. aan 't begin 'van 't dak : 't welk ge- A a volg,

11 (4) volglyk alleen de voorzyde der branden, die in de voorde vertrekken ontftaaa, kan raaken; en de afrerdeelen van de zelve Branden, (by D.B.G,) niet kennende bereiken, aan den Brand alle vryheid laat om zich agterwaart en zylings uit te fpreidcn, en alles watter omtrent is aan te taften. Dus wort al haar e&efi alleen op de geevel befteed, en dezelve wat langer itaande genouden 5 fchoonze voor deze Spuiten beter ten eerflen uit de weg was. E» mivfl n <jewyl zodanige branden die invoor-vertrekken ontftaan de gereetfïe enbereikelyfcffe zyn, die voorvallen konnen, en dat zy Wykelykdaar op geen voordeel konnen doen: zo is het zeeker dat zy op alle andre» die in binne vertrekken of achterhuizen verder van de ftraat af begin nemen, niets ter waerelt konnen uttregren. Men ziet dit klaar inde binnekamers t-, en die van 't Achterhuis F, daar afze niet altoos fconnen bereiken. In alle zodanige gevallen, die echter verre de meelle zyn, om dat de keukens en andre plaatten daar 't meefle houtwerk is, en meeft met vuur en licht word omgegaan, gemeenelyk in d'achter-deelen van de huizen zyn, kon men, dewyldan 't voorlie van de huizen in de weeg was, niets doen voor dat den brand, het binnenwerk doorgebrand hebbende, zich verzwaarde, en naar alle kanten uitjpreidende, ook tot aan de voor geevel deur drong. Ondertuflen vulde men de bpuiten met waater, daar 't meefte deel van d'emmers en 't volk, die elders dienft hadden konnen doen, toe wierden gebruikt; en dan wachtte men met gedult, tot de brand zoverregeavanceert was, dat de vlam ook de voor venfteren uicfloeg; wanneer men gelykelykaan't Spuiit-n viel, de geevel blufte, en als een Ichutfel, waar achter den brand veilig de buurhuizen en al't geene'er achter ftond aantafte, {taande hield ; zo lang tot de balken en ankers losgebrand zynde, de zelve neerftorte, en zo men niet tydig genoeg week, de bputten en menfchen verpletterde ("daar van in ons Tweede Deel in't verhaal der Branden, welke onder 't gebruik van deze Spuiten zyn voorgevallen, ver- Icheide voorbeelden zyn:) ofwel tot dat men, gevaars halven, niet langer dervende ilaiut houden, reiolveerde de geevel met Haken neer en de Spuiten ter zyden af te haaien. Maar, fchoon dande brand vanvoorenoopenis,ten geeft evenwel geen meerder gereetheit aan de bluffing. De Spuiten liaan terzyden, en de ttraalen konnen van daar naulyx over de brandende puinhoopen, daar menie niet op kan brengen, heen reiken. Behalvendat ookdezelve, fchuin vanbezydenkomende, evenwclniet andersals de voorkanten, en geenfinrs het midden van den brand, veel minder de achter of zydeelen, raaken konnen. Derhalven konmen wederom niet alleen den brand niet bluffen, of her geene reeds ontitecken was redden, maar ook niet den voortgang en meede ontftee- King van de buurhuizen rondom, en 't overflain van de vlam in dedaaken beletten; want dewyl menomdegezeide redenen dezywanden van de naatteen achterflaande huizen, daar de vlam van begin af gedurig legens aanbrand, van de zyde des brands niet kan bereiken, (bchalveu dat doorgaansde naafte huizen lang zyn <-.nttfceken, eer devoorgevel neerttort) en dat men veel minder de andere zyde of gemelde buurhuizen van binnen, (gelykreetsgctoont c-n uit de gemelde Figuur blvkelyk is) kanbefpuiten,zo is'er geen middel om den brand daar uit te weeren. Vcrders, zo dra het tweede of wederzyds denaaltaanltaande huizen meedeondteckenzx n, heeft men, tenopficht van devolgendehui7.cn, weerdezelvezwaarigheit en gelyke lu-ietzelen. Men is daatelyk, om't gevaar van't vallen der geevels genootzaakt de bpuitcn meerder te rug te haaien; en het vuur grooter wordende gaat te haailiger voort. Dus dringt de brand, zonder tegenlland, wederzyds van't een huis in't ander; en de Spuiten en menfchen zyn even eens, naar maate datze verzwaart en haar met het over) torten van losbrandende geevels dreigt, genoodzaakt van huis tot huis te rug te wyken en 't gevaar te ontvluch-» ten. Van achteren, daar geen waater omtrent ie brengen noch eentgetegenweer te doen is, vedpreid den brand niet minder: en 't is. k laar, dewvl men in 't geheel het water * * ' daar't vereitt word, niet kan brengen, dat er geen kans altoos is om den voortgang te <tten. beletten, veel min cm te blufl'en, voor dat al het branderyke verteert zynde, dezelve aan dubble muuren en oopen plaatzen fluit: of zo er dteze niet zyn moet inenze met «w*»- de Brand-haaken en breek-gereedichappen door 't neerhaalen van huizen, maaken. ajoymdcr Hier meede komt de ervareiitheit zo net o ver-een, dat we by naukcurig onderzoek' V 'lt"tc'tt ^evonc ' en hebben, dat geen van al de branden, onder't gebruik van deeze Spuiten < " «nevens je andre gereetlchappen binnen deezebtad voorgevallen, gcb uft, maaralleen zodanig aan dubble muuren of oope plaatzen geeindigt zyn: en dat de puin, zo weinig effëd had de bluifing, daagen en weeken daar na bleef leggen frneulen. 't Welkwe in 't verhaal der voorgevalle branden omftandig zullen aanwyzen. Be-

12 (f) Behalven dit gebrek twelkonvermydelyk haar geheel efièct vruchteloos, nadeelig maakt -, te meer om dat middelerwvl de andere blusgereetfchappen en't volk hier aanbefteet worden, zyn by deeze Spuiten geen middelen altoos verfchafttotverbeetering van 't eerfte gebrek, dat wy in'tgebruyk der Brand emmers hebben aangemerkt ; natnelyk datze niet waters genoeg konnen aanbrengen. Want dewijl het water, op gelyke wyze, met Emmers tot in deze Spuiten word gebracht, blyft mende zelve moejelykheid onderworpen, men moet even groot getal Menfchen en Brandemmers by de hand hebben, en in ordre gerangeert houden ; dat hier by voor alniet gcmaklyker te doen is, om dat, de Spuiten zo zwaar zynde datze met Paarden moeten aangebracht worden, de laater komende door de reyen * die tot de eerfte gemaakt zyn. heenbreeken, en dezelve wederom telkensindifordre brengen: 'twelkdezwaare Leeren, Haken en Zeilen niet minder doen. Men ziet dit gewoel en den omflag die'er vereift word fluxwyzeafgebeelt in de volgende derde Figuur tuflen AenB; fchoon dit een der ruimfte Markten is» en'er alleentyk drie dubbelde ryen, zynde niet meer dln 'er tot een Spuit behooren» flaan geplaatft. En men ondervond ook dat men alle vlyt en moeite aangewend hebbende, evenwel nauwlyx ooit de Spuiten een vierde"van den tyd gaande konde houden. Onder haare andre gebreeken» die in 't Werk-tuig zelve plaats hebben* zy d wel de **&,#. voornaamlte, d'onmanierlyke groote en zwaarte. die groote moejelykheid en omflag **»*«*' in't bewerken maakt 5 dcwanfchiklyktfaraenitelluig. enmifinaaktegeftalte, 'twelkze «**#**'* zeer licht doet ontftellen i degebrookeftraal, die f elkens ophoud, en met het neerdrukken van de Zuiger, weer op nieu beginnende, een ilag en beweging in de Spuit* pyp maakt, 't welk haar van't beoogde witofvenfteraf-rukt, en eermenze daar weder op kan brengen, is de ftraal ten endej endiergelyke meer. Maar *i zou overtollig fchynen» dat men alle zodanige gebreeken, welke even als de geene daar afwe laaft hebben gefprooken, alleen beletzel aan haar uitwerking doen, omftandiger befchreef 5 dewylwe reets overvloedig getoont hebben, dat de geheele uitwerkinge van. deze Spuiten vruchteloos en dikwils nadeelig is, en dat men overzulx niet zou konnen zeggen dat andre gebreeken, die zodanig een uitwerking verhinderen, nadeel aan de brandbluffing doen. Maar zo in tegendeel haar effêft goed waare geweeft, en dat zy't waater overal daar 'rvereiite hadden konnen brengen, zoudenze groote nadeelen hebben gedaan 5 en'tzal daaromte pas komendatwein't volgende Hooraftuk aanmerken, dat geen van deze gebreeken in de nieuwe Slang-fpuiten plaats hebben. D E R D E HOOFDSTUK. Van de Nieuwe Slang-Brandffuttcr. Uit het voorgaande blykt klaar i dat het voornaamfte, 't welk zo wel aan de Emmers als aan de vorige opuiten ontbrak, was, datze niet waters genoeg konden aanbrengen ; en inzonderheid, datze 't zelve niet ter plaatze daar 't vereift word, door en over de naaft aanltaande huizen, of achter de voorgeevels en buite-wanden van 't brandende huis zelve, tot in den brand konden leiden; en overzulx datze meeft te kort fchooten in "t geene eeniglyk tot de blufling vereift wierd. Het eerfte is in de nieuwe Slang Brandfpuiten, die in de voorgaande eerfte Figuur MiMtltmft nevens de oude by B. en C, ftaan afgebeeld, geretnedieert door't middel van de W a- *f*f* r '" ter-flang L zynde een lange en buiggelyke buis, van zeker zoort van doek, hier sj toe byzonderlyk bereid, gemaakt: welke van de waterkant, of de plaats daar men't tr zelve bekoomen kan, af, tot aan de Spuit toe reikende, bet water in overvloe4 geduurig in de Spuit brengt. Ten dien einde word het eene end van de gemelde Waterflang, beneeden aan de Spuit over een pyp, vaft gemaakt; en aan het ander end is een Zak (I), in een Schraag hangende, waar in het water, de Zak dicht aan de kant neergezet zynde, word gegoten ; 't welk dan door de Slang te; in de Spuit vloeit: ofwel wanneer de Slang zeer lang vereift word te zyn i dat in Steeden daar 'C water niet overal dicht by d e hand is gebeurt, gebruikt men in plaats van deeze Zak en Schraag een ander Inftrument, by K. boven in de gemelde Figuur afgebeeld, datwy een Slang-pomp noemen : 't welk het water met kracht door de Slang heen, zelfs B ter

13 C <s) ter lengte van duizend voeten of meerder tot in de Spuit dryft. fe".n hier van diend men zich ook in bergachtige Steeden, of die opgaande ftraaten hebben. Dit middel van het water door een Slang van de waterkant af tot in de Spuit te brengen, 't welk zeer eenvoudig, gemakkelyk, en inzonderheit ook vaardig in 't werk te ftellen is, verfchaft niet alleen waters genoeg, en zelfs meerder als'er tot de bluifing vereift word, aan de Spuiten, 't welk de tmmers niet doen konden 5 maar het neemt ook teffèns é «ten otnflag en moejelykhek weg, welke wy in het overgeeven van 't water met Brand-eramers langs reyen volk hebben aangemerkt. De Slang uitgeleid zynde blyft leggen * zonder datze door 't gewoel en 't geloop van de menigte, gelyk de ryen, overhoop of in diibrdre gebragt kan worden Het aanbrengen van meerder Spaken kan'er meede niets aan hinderen; behalvendat de nieuwe ook zo licht zyn, tl at'tr nooit paarden toe behoeven omze aan te brengen, enleeren. Haaken, Zeilen of diergelyke gebruikt men niet meer. Zulx dat al den omflag die 't zelve maakt (en welke men in de derde Figuur ter rechter zyde tuflchen B. en G. afgebeeld ziet) zo klein is, datze ook in de engfte lleegen, gemakkelyk in 't werk geftelt kan worden. KeKieJ!eri,. s Het tweede en voornaamfte gebrek, namentlyk datze het water niet tot in den brand ***'* tandt ponnen brengen, word geremedieert door een tweede Slang, of Spuit-flangen van leer {Ma-r?»' gemaakt, dat op een byzondere wyze bereid en zaamen ge voegt word, om dicht, be- Jea BrW ilendig en tegen 't geweld van 't water beftant te zyn Deeze is in de eerfte Figuur by nbrtn &l :» Y. en in de o ver (taande by L en C. afgebeeld ; en brengt het water van de Spuit af, die meede gelyk de voorige op de ftraat omtrent het brandende huis word gepkatft» door, over, en achter de buurhuizen, of wel't brandende huis zelve, tot in de keukens, binnenkamers, kelders, fchoortteenen, of waar den brand zoudemoogen weezen: alwaar het water, met eeven grote force als van de ftraat af, fchoon de Slang krom, recht, hoog of laag leid, word uitgefpuit Men hoeft derhalven niet te wachten tot de vlam voor uit flaat, noch geevels en muuren om ver te haaien, maar men kan de Spuit-pypover al inbrengen ; engevolglyk de branden vroeg m'c begin, terwylze noch klem zyn en weinig ichaade gedaan hebben, ftuiten Of zo het geheele huis en meerder teffeus in vlam lt/at, moogen de Spuiten, zonder dat het verhindering maakt, voor de naaile huizen buiten gevaar van 't vallen der geevels ftaan j en men kanhet vuureevenwel rondom benaderen, de buurhuizen befchermen, een groote meenigte waater zonder plengen vlak ie midden in den brand brengen, en dezelve met alle zeekerheid bluffen. BtW<v» DJ,- ai] es z j et men 2eer y aar m,j e overftaande tweede Figuur. Ontftaat de brand m ^ircl'kè'j' een der voorvertrekken ( als by B. ) die wel de gereetfte zyn maar minft voorvallen, men leid de Slang door 't voorhuis of gang, en langs de trappen op, ( by L.) naar boven: en lleekende de Spuit pyp (als by B.) door de deur van't brandende vertrek heen, ipuit men vlak in 't vuur, en bluft den brand met alle gemak eqzekcrheit, ofwel men vind gelegentheid, zo men wil, uit eenderoverilaande huizen, om van vooren door de venfters tot in den brand te fpuitcn, zonder dat nu de zolderingen of dwarsbalken konnen hindren, o.n dat de Spuit pyp, op gelyke hoogte als die men beryken wil, kan gebracht worden ; gelyk by M. is aangeweezen. ih<i-!-.cr- Ontftaat de brand verder achter waart in de binnekameren falsbye.) 't welk meer-' vrrtx-mtu de r gebeurt, of in 't achterhuis by F. of kelder D. Men gebruikt demelven weg ; *«<? ladende de Slang door de voorfte vertrekken, of door 't geheele voorhuis heen, en langs de trappen op (als by L. ) na booven, en brengt de bpuit-pyp wederom tot in'r. brandende vertrek zelve. En zomen den brand van buiten wil benaderen, behoeft'er maar een lichte leer (by Y) tegens de buiten geevel aangezet, de Slang daar langs opgebracht, en de bpuit pyp door 't een of 't ander glas heen gefteeken te worden ; wanneer men wederom den brand vlak voor zich heeft. Of zo de brand hooger in'r dak, of in 'tbovenfte der fchaornlleenen is, men heeft niet anders te doen als mei de Slang te volgen, die men eeven zo lichtelvk als een los touw overal kan meede neemen : en men kan gemakkelyk, de Spuitpyp van boven in de fchoorfteeu infteekende, (als by I of K) dezelve teöèns van booven tot beneeden bluffen. Poor'/^- Indien den brand zo zwaar is, datze door 't geheele. dak uitflaat, dan heeft men beeit Bun maar de Slang te brengen door de buurhuizen heen tot op de daaken ; van waar men *"" wederom van alle zyden vlak in den brand kan fpuiten, en dezelve eeven bequaamelyk bluilen. Gelyk lichtelyk by G. H. N. O. P. Q. en elders kan gezien worden. hïwctit. '/,elfs fchoon de brand in 't hoogfte van de toorens ontttaat, men kan 'er, als her de

14 O) de noot vereift, de Slang en Spuir-pyp brengen. Invoegen dat geen plaatfen be-«/«<«v dacht konnen worden, hoe hoog, hoe ver achter afgelegen, of tuffenanderegefaou- 80 *^' wen belemmert die zouden mogen weezen, daar het water door 't middel van de Slangen niet aanftoms zeer gemakkelyk en in overvioet kan gebracht worden. En dewyl al het geene de Brand-blufling verejft alleen bier ia beftaat, dat iaën Dt st genoegzaame quantiteit waaters fpoedig overal kan brengen, (ten welken opficht van^*'* ipoedighek is aan te merken, dat de Slang-fpuiten klein en l'gtzynde zonder paarden vaardig ter plaatse van den brand konnen gebracht worden, dar omktewerkteftcllen maar weinig menfchen vereifcht, et) «Heen de \V«ater-flane t»a 't waaier en de bpuit-üang na den brand moet worden gebracht t 't welk te geïyk en in weinlgminuten tyds kan gefchieden) zo is blykelyk dat deze Spuiten volkomen alles hebben wat tot de bluffing noodig is : en darer geen branden, 't ïy groot of klein, of hoe en waarze ondlaan, konnen voorvallen dicze niet bequaamelyk konnen benaderen en aanftonts bluffen. Hier uit blykt meede dat 'er neevens de Slang-brand-fpuiten geen andre bygereetfchappen behoeven. Men gebruikt geen groot getal Brand Emmers om't waterover te mannen dewyl het zelve teffèns, door de Slangen van de waterkantaf, totinden brand toe gebracht word. De Brandleeren, waar fcngs men 't wat er na boven opgeeft, en de zeilen, om buizen mee te dekken, komen ook niet meer te pas, nu men de Spuit-pyp zelve op de daaken brengt, en daar terftond het aanflaan van de vlam, en 't vliegen der vonken belet. Veel minder noch de Haaken, die alleen dienen om affnydmgen te maaken, of geevels en wanden om ver te rukken ; dewyl men nu geen andre devoiren aanwend als om alles in zyn geheel en Itaande te houden: waarom ook alle zodanige gerecdfchappen die te vooren by deeze flad in meenigte wierden onderhouden. door de Regeering zyn afgeschaft, en neevens de oude Spuitengezamentlyk verbroken en vernietigt Ten oplicht der andre gebreeken, welke wy in de oude Spuiten hebben aange- r<ri//«-/v merkt t daar af was het eerfte haare ongefchikte grpote en zwaarte j 't welk in de *«//< nieuwe die zeer klein en licht zyn, zo dat ook weinig menfchen die ter vlucht by den brand kannen brengen, geen plaats alfoos heeft. Het tweede, naamclyk, datze zeer licht ontftellen, hcbbenwedoorbequaamefchikking der deelen, het geevenvan behoorlyke geftalte, netheid, eo ftcrkte aan al dat gewelt lyd, zo geheel voorgekomen, dat men in den tyd van ij.jaaren, welke deeze nieuwe Spuiten hier en elders zyn gebruikt, nooit ongemak daar af heeft vernomen. Het derde, van dat zy om het afbreken van de ttraal geen wit konden rooyen, kan m deeze geen plaats hebben? dewyl hair inwendipe deelen zodanig geftelt zyn, dat de ftraal zonder ophouden, of zelfs de minile verflapping, geftadig deurfpuit De Slang legt overzulx ook t'eenemaal ftil, en de SpuiNpyp maakt in de hand geen beweging altoos» en derhalven kan men de ttraal zeer gemaklyk en volmaakt net beffieren. Een vierde was, datze in wintertyt lichtelyk bevrozen ; 't welk gebeurde om datze dikmaals door gebrek van water, en andre haperyen, moeiten M itaan ; en 't is onmogeiyk een Spuit, die niet zonder ophouden ter gang blyft, buiten bevriezing te houden. Maar omtrent de nieuwe Spuiten, die men door't voorengemelde middel geduurig vol water kan houden, gebeurt dit nooit: en hier af hebbenwe, zelfs inde felfte vorlt, proeven gezien. Men ziet dan klaar, dat alle de gebreeken der oude blus-middelen volkoomenzyn verbetert en geholpen, en dat men een volmaakt efiècr,, en zeekerheit omtrent de Brandblufflng, nevens al het geene daar toe word vereift, teffèns door 't middel der Slangbrand-fpuiten verkrygt ; en ook, dat ver de grootfte zaak en al het geen men zoude Jconnen wenfchen, is, dat men nu altyd de branden vroeg inhaarbeginfel, en dikwils in 't eerfte vertrek daarin ze ontftaan, kan ftuiten en bluffen: 't welk niet alleen genoegzaam alle fchaadens, maar ook daar en boven de beroerte en fchrik onder de ingezetenen, dieveryen en andre ongemakken, die de zwaare branden onvermydelyk verzeilen, byna geheel voorkomt. En dit heeft de ervarentheit zo volkomen in alle deden beveftigt; dat van ruim 't zeftig achter een gevolgde branden, binnen deeze Stad voor gevallen, nooid geevel is omgeüort of de minüe fchaade aan buurhuizen gefchied. Gelyk wy in 't volgende tweede deel in 't verhaal der branden, die door deeze Spuiten gebluft zyn, zullen aanwyzen. B» BE-

15 («) B E S C H R Y V I N G DER NIEUWELYX ÜITGEVONDE SLANG-BRAND-SPUITEN, EN MANIER VAN BRAND-BLUSSEN DAAR OP GEPAST, EN TEGENSWOORDIG BINNEN AMSTERDAM IN GEBRUIK. TWEEDE DEEL Bebetaende befchryving van branden, binnen Amfterdam zedert Je» J ar e i6ft. etrfl onderst gebruik van Brand-Emmerj t Leerea, Haakenen Zeilen, daar na van die te zanten met de oude S f uiten y en faaftelyk van de Slang- Jf uiten alleen, voorgevallen* an byna alle nieuwe Inventien, inzonderheit van werktuigen en gereetichappen die tot gebruik dienen, moet de ondervinding de deugt of ondeugt, zo menze zeeker wil kennen, toonen. 't Ge* beurt niet zelden dat nieuwe werken, daar af men groote ver. wachtingen hadde, en die in alle haare deelen wel gefchikt fcheenen, om het beoogde te bereiken, onder het gebruik qualyk uitvallen : enderhalvenkan men zich daar af niet ten vollen verzeekeren, voor dat de ervarentheid den uitflag heeft beveiligt, en dat de ondervinding, rr.et het geene men verwagte, of de famen Helling van het werk tuig beloofde, geheel over-een komt. Het eerfte hebben wy in 't voorgaande deel gezien, en het tweede zullen wy in dit deel aanwyzen. Ten dien einde zullenwe de aanmerkelykite branden, die zedert geruimen tyd binnen Amfterdam, zo wel ondtr t gebruik der oude, als der nieuwe Blus gereetfchappen zvn voorgevallen, belchryven: en daar van ook de Jaarlykzefchaade, (Vandiejaaren namelyk datze ieder na haar vereifch, de oude Spuiten met alle haar by gereedfchappt-n, en de Slang brand-fpuiten geheel alleen, zyn compleet geweeft) tegens elkander vergelyken, om daar uit niet alleen het verfchil te zien, maar ook met een opde bequaamiteenzekerftewyzetedoenblyken, wat vrucht men eflèöivelyk in deze Stad Van de zelve geniet. Hier in zullenwe alle mogelyke omzichtigheid gebruiken, en niet alleen de gevallen, met al het geene daar in is aan te merken, verhaalen * maar ook ivd en plaatze aanwyzen ; ten einde dat niemant, met eenige fchyn van reden, aan de oprechtheit van ons verhaal zou konnen twyffelen : en ook om dat, zo iemand echter genegentheit mocht e hebben om de waarheid daar van nader te onderzoeken t wy hem gaarne alle gemak t gelegentheit en aanleiding daar toe zouden verfchaffen. 'Zulx zou ook liehtelyk te doen zyn, dewyl wy fpreeken van zaaken die zeer onlangs en openbaar zyn voorgevallen j inzonderheit die branden, welkedcorde nieuwe blang Brand-bpuiten zyn gebluit en noch daaglyx gebluft worden, daar'rvoornamelyk op aankomt: en dat ook d'andre maar zo weinig jaaren zyn geleeden, dac de tneefte van die geene, welke 't ongeluk heeft getroffen of daar in deel hebben ge- BA* «a»'/ had» noch in 't leeven zyn Daar en boven ziet men ook liehtelyk met d'eerfte op- Eff((i<itr flag, ('t welk aanmerkelyk is J ter plaatze daar voor heen branden zyn ontitaan. *"* 7*.'.w < * <lt heriimmerde gebouwen, zich tot aan dvvarsitraaten, oopen plaatfen, of ten *m,4mc** S miniten dubbele muuren uitftrekken, en gevolglyk dat de omihiande huizen altyd tot zo verre zyn weg gebrand : in tegendeel, zedert de nieuwe Spuiten in compleeten getale zyn aangemaakt geweeft, dat niet alleen de buurhuizen, zonder onderfcheit van dubble of enkle muuren, en zelfs ofze van hout of iteen gebouwt vaaren, zyn be-

16 (9) behouden ca bewaart» maar dat ook altyd, heteeiftoaftekenhtós, metwetóigbefcïia* digtag, tot öentopisblyveafiaan,endathe maarkleiner^aratievererftbeeft,omheraelve weer in voorige ftaat te herftellen. Wy zullen dezelve ordre» diewe in 't voorige deel hebbea gebruikt» ook int het tegenwoordige houden j en derhalven eerft fpreeken van de branden, welke onder't gebruik van Brand-hMnmers ea fiaar toebchoorens, zyn. voorgevallen; ofwel» terwyl noch zo weinig van de oude Spuiten iadestadwaaren, dat mea de bluffing evenwel aan de'eerfte middelen alleen heeft toe te fchryven. Kortheitshalven zullenwe, omtrent deeze, verhy gaaan die van geen groot belang geweeft aya. EERSTE HOÖFD$TUK. Fm de branden o#fa 'f gftrati der Emmers, Leer en * Haaken» e» Zeylen voorgrvattcn. pve oudfte brand waar van ons gedenkt, en die W?zili^ gelyjc ookallede volgen- JLJAe, hebben gezien, was de brand van toudesliafiüisdeezerstadjioorgevalfea '*«**' r» irf * denrjuly ifiji omtrenttwee ttürennamiddernaeht, ionder dat men ooic^eekerheelt^jk.. konnen vemeemen door wat toeval, Dit gebouw had f gelykde over^andefigwr aanwyft, een ruime markt voor zich, daar't warer by langsliep, enoverzulx zeer gereene bekomen was: zo was 't ook van achteren, en 't water daar noch ruim zo dicht by? wedepzyds waaren ruime flraaten» die 't zelve van d'omrtaande huizing affcheideden. De brand begon «even booven Bargermeefterskaamer omtrent D, en wierd vroeg m 't begin, dat groot voordeel geeft» door wachten diegewoonlyk op 't Stadhuis en de waag daar tegen overtlaande geplaatft zyn, vernomen, en de meenigte Ipoedig op de been gebracht Men had hier van alle zyden ruimte, Menfchen, Emmers ea Leeren wyl het midden in de Stade was, in overvloet; en 't ontbrak aan geen yver van de Burgery die willig haar devoir deed om deeze plaats, daaf let algemeen aangeleegea was < te redden. De zwaare Ladder? wierden daatelyk ten wedetayden van het onttteeken deel opgerecht, volk daar op geplaatft, eade braad* emmers naar booven op het dak op gegeeven: maarze «maamen er niet (gelyk altyd en onvcrmydelyk gebeurt) voor datze half leedig geitort enoitgelektwaaren. Langs ieder Leer kon men ook niet meer dan eenen Emmer tefiens opgeeven: waar toe noch van daar tot aan de waaterkant een dubble ryevolk moeft gerangeert fban, 't welk grooten omflag maakt, als lichtelyk hier over te zien is, en eevenwel geenzins water genoeg aanbracht om iets van belang uit te werken. Het gieten kon meede 4en brand weinig raaken, en zelfs die de uiterite deelea van de vlam wilde bereiken moe& zich te ver bloot en in merkeiyk gevaar begeeven. Daar-en-booven de kleine quantiteit, die uit ieder Emmer apart wierduitgeflort, was noodzakelyk door de hitte van de vlam ten meeftendeele, zo niet geheel weg gedroogt eer het waater van de volgende Emmer daar weer by quam. 't Was ook niet moogelyk van het dak af de binne kamers, daar de brana van de een in d'ander doordrong, te begieten, veel minder neg van buiten doorde venftèrs, daar het de uitflaande vlam belette, en daar men ook geen Leer, zo ver het binnewerk ontfteeken was, tegens de muren durfde aanzetten, om niet met een en ander teffens van boven neer te komen. Op deeze wyze gedroeg het zich gemeenlyk by de branden : en hier. daar alle geleegentheedenwenfehéiyk, 'r gebouw vanfteenen geen fel brandende ftoffenby waren, brandde't geheele Stadhuis met alles watter aan valt was tot de grond toe af, zondef dat'ereenigdeelvangebluftwierd D«fkd of ietsflaande bleef als alleen eenig zwaar muurwerk van den toren, hoewel zoj j a zwak t de wyl al't houtwerk en de Bindzels wech gebrand waren, dat men 't 's anderendaags met touwen moeft fchooren, tot het afgebroken wierd. Men had nauwlyks tyd om de papieren, en 't geen daar't mceftaangeleegen was, te bergen, de rcft verbrandde ; de gelden van de WüTelbank fmolten veel aan groote klompen, die naderhand uit de pmnhoopen gehaalt wierden: en de brand eindigde niet als voor aan den w Dam, ter zydén aan de ttraaten, en van achteren aan't begonne muurwerk van't nieu- kmtr*u In voegen dat «fe&<fc. we Stadhuis, daar af de fteigering noch grootdeels meede verbrandde. met tl de meenigte van menfchen en gereetfchappen niet altoos tot de bluffinggevorderd wierd. enaatmennauwlyx de huizen aan de overzy der ftraaten, met natte Zeilen en geduurig gieten voor de Vonken en affchynende bette kondc bewaren. Dus was C ook