Transitie naar een duurzaam gezonde leefomgeving voor mens en vee Lezing Bram Bos t.b.v. symposium 13 maart 2019
|
|
- Daniël Gerritsen
- 5 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Transitie naar een duurzaam gezonde leefomgeving voor mens en vee Lezing Bram Bos t.b.v. symposium 13 maart 2019 Wat een eer om dit symposium van het Kennisplatform Veehouderij & Humane Gezondheid te mogen toespreken. Het platform is een tamelijk unieke organisatievorm om heel verschillende belanghebbenden samen te laten werken aan kennisontwikkeling en kennisdeling op een gebied dat zozeer onder spanning staat. Het thema van dit symposium is Naar een duurzaam gezonde leefomgeving voor mens en vee. Dat is een mooi streven, dat mens en dier bovendien symmetrisch benadert. Maar dat thema geeft ook al aan: daar zijn we nog niet, daar moeten we naar toe. En dat gaat over een weerbarstig pad, is mijn ervaring in de afgelopen vijftien jaar in de verduurzaming van de veehouderij. Ik heb ook het definitieve antwoord niet voor u, maar ik deel vandaag wel graag mijn perspectief op de richting waarin we zouden kunnen bewegen. Allereerst, waar komen we vandaan? We hebben na de Tweede Wereldoorlog een veehouderij ontwikkeld die heel succesvol is geweest in het tegen lage kosten produceren van heel veel dierlijke eiwitten, door kennis & innovatie, door goede infrastructuur, maar zeker ook door de gunstige ligging t.o.v. de Rotterdamse haven en het achterland van Noord-West Europa, en goedkope importen van voer, waaronder soja. Een veehouderij ook die in hoge mate afhankelijk is van de export van producten. Dat heeft geleid tot een belangrijke klemsituatie: de ongewenste neveneffecten van de veehouderij ervaren we hier en lokaal (stank, overlast, mest als afval (fosfaat/stikstof), ammoniak, zoönosen als Q-koorts e.d.), terwijl de voornaamste klanten elders zijn. Het gevolg is dat we de veehouderij in een toenemende klem hebben gezet van randvoorwaarden en regels om die ongewenste effecten te bestrijden, terwijl er tegelijkertijd geconcurreerd moet worden met het buitenland waar die druk meestal veel minder is. Die extra eisen waren en zijn bovendien een sterke extra prikkel tot schaalvergroting om investeringen in technologie (zoals luchtwassers) terug te kunnen verdienen op het volume. Die bulk-productie voor de export wordt bovendien bedreigd door een steeds concurrerender buitenland, in ieder geval in sectoren als de varkenshouderij en de legpluimveehouderij. 1
2 Om uit die klem te komen hebben allerlei veehouders en ketens de afgelopen vijftien jaar hard gewerkt aan productdifferentiatie, geholpen door certificeringsschema s als het Beter Leven Keurmerk. Denk aan de Keten Duurzaam Varkensvlees, weidemelk, het scharrelsegment in de vleeskuikens, de nieuwe kipconcepten van de supermarkten, maar ook aan meer individuele initiatieven als Hamletz, Kipster, Rondeel en Oer-ei. Prachtige voorbeelden hoe verbeteringen in vooral dierenwelzijn zijn terug te verdienen in de markt. Ze zijn niet eenvoudig te realiseren voor individuele veehouders, o.a. door de enorme transactiekosten in de keten. Terecht is de familie Ten Have genomineerd als agrarisch ondernemer van het jaar met hun Hamletzvarkens, want wat hebben ze daar hard en lang voor moeten werken. Aan deze strategie zitten echter ook grenzen. Dierenwelzijn is inmiddels redelijk tot goed te verkopen in de Nederlandse markt, maar voor andere aspecten van duurzaamheid blijkt dat een stuk lastiger. Voor antibioticagebruik of het klimaateffect is misschien nog wel ruimte in de markt, maar ik heb er een hard hoofd in dat verbeteringen in de lokale milieu- en gezondheidseffecten van de veehouderij in de prijs terug kunnen komen. Q-koorts vrije geitenmelk, Fijnstof-vrije eieren, of Varkensvlees zonder mestfraude lijken me geen marktkans. Bovendien is dergelijke productdifferentiatie voor de exportmarkt (vaak 60-80% van het volume) maar beperkt een oplossing. En als het al lukt om aspecten als dierenwelzijn elders gewaardeerd te krijgen, wordt het kunstje uiteindelijk ook gekopieerd tegen vaak lagere kosten. De visie van landbouwminister Schouten van september schetst een interessante nieuwe manier van denken, weg van het denken in randvoorwaarden aan de productie of alle hoop vestigen op terugverdienen van duurzaamheid in de markt. Schouten ziet kringlooplandbouw als middel tot een nieuwe verbinding tussen landbouw, natuur en maatschappij. Zo lees ik de onderliggende boodschap van de visie: herstel van verbinding. Dat klinkt soft, maar gaat zeker niet alleen om zachte aspecten (relaties, vertrouwen), maar ook om hele concrete dingen: namelijk de positieve functies die de landbouw (inclusief de intensieve veehouderij) kan hebben voor de maatschappij en de omgeving. De visie betekent een erkenning dat landbouw in het landelijk gebied geen industrie kan zijn, maar een meervoudige rol te spelen heeft. En die rol wordt steeds groter bij een groeiend aantal maatschappelijke uitdagingen. Denk aan waterberging, groene energieproductie, tegengaan van veenoxidatie, versterken van biodiversiteit, 2
3 buffers vormen bij natuurgebieden, reststromen verwaarden, bodemkwaliteit verbeteren, koolstof opslaan, recreatie mogelijk maken, of het mogelijk maken van tijdelijke of permanente woonruimte (tiny houses) bij de natuur, naast functies die we in de verbrede landbouw al veel langer zien, zoals in de zorg en de kinderopvang, en het agrarisch natuurbeheer. De visie van Schouten impliceert dan ook een tweeledige kanteling. De eerste kanteling is die van een kostprijs-gedreven landbouw, naar een landbouw die zo efficiënt mogelijk grondstoffen benut in een circulair voedselsysteem. Daar gaat veel van de discussie over, en dan lijkt de landbouw vooral een efficiëntere grond- en reststromenfabriek. Dan gaat het debat ook over de schaal waarop kringlopen gesloten moeten worden, en zien sommigen de schepen met mest en mineralen alweer terugvaren naar het Amazonegebied. De tweede kanteling in de visie van Schouten is echter nog fundamenteler, want is een keuze voor een landbouw die niet één, veelal ongedifferentieerd, product maakt voor een anonieme markt, maar die via een meervoud aan functies veel directer verbinding legt met de samenleving waarin ze functioneert. Dat betekent op zijn minst dat die landbouw in zijn relatie met de omgeving en de maatschappij juist meer open dan gesloten wordt. Sociaal, financieel en vaak ook fysiek. Circulariteit betekent uiteindelijk dat het handelen van elke schakel in het voedselsysteem, inclusief die van de consument relevanter wordt voor het geheel. Die efficiënte benutting van grondstoffen kan de agrariër niet alleen, maar moet op het niveau van het voedselsysteem gerealiseerd worden. Van verspilling tegengaan en gft-afval benutten, tot het weer hergebruiken van de humane excreta (de poep) in de landbouw. En de meervoudige functies van de landbouw betekenen ook dat het verdienmodel van de landbouw verder moet veranderen. In ieder geval moeten we het idee verlaten dat alle eisen aan de landbouw terugverdiend moeten worden op het primaire product, als die landbouw tegelijk in nauwe verbinding met zijn omgeving staat. Dat zal niet lukken. Pers agrariërs ook niet allemaal in de mal van de productdifferentiatie en de niche-markten, hoe belangrijk die ook blijven. Accepteer dat de landbouw in het landelijk gebied wezenlijk multifunctioneel is, en laten we toewerken naar een landbouw die draait op een stapeling van verdiensten voor die verscheidenheid aan functies. Deze ontwikkeling zie je her en der trouwens ook al gebeuren (bijvoorbeeld in Drenthe en Friesland, het Biodiversiteitsprogramma van FCR en WNF, het Deltaplan Agrobiodiversiteit, of de koolstofboeren in Zeeland). 3
4 Dat betekent ook dat we de wezenlijke vraag moeten stellen of het platteland nog wel een geschikte locatie is voor monofunctionele veehouderij, die uitsluitend gericht is op het produceren van dierlijke producten. Als we aan die vorm van veehouderij willen vasthouden dan ontkomen we er in het landelijk gebied niet aan om daar strenge randvoorwaarden aan te blijven stellen. Bijvoorbeeld om de emissie van geur, fijnstof, en ammoniak vergaand te beperken. Daar is met technologie en innovatie best nog wat te halen. Emissiebeperking doen we bij voorkeur bij de bron, en daar zijn bedrijven én Wageningen UR ook druk mee bezig. Om een voorbeeld te geven: om de fijnstofemissie uit de legpluimveehouderij te beperken kun je natuurlijk de stal hermetisch afsluiten en er luchtwassers op plaatsen, maar dat kost geld en energie en het binnenklimaat voor mens en dier wordt er niet beter op. Integendeel. We weten echter dat de bron van fijnstof in legpluimveestallen voor bijna 90% de droge mest is, waar de dieren in scharrelen. Het strooisel dat verplicht is in scharrelstallen, is standaard de mest zelf. Vandaar dat we momenteel bijvoorbeeld kijken naar de mogelijkheden om de mest op een handige manier geregeld uit het scharrelsubstraat te halen. En er zijn af en toe ook echte win-wins te boeken: emissiebeperking én een beter binnenklimaat, met gezondere dieren die voor de veehouder uiteindelijk ook meer opleveren. Zo test Vencomatic op dit moment een warmtewisselaar met een slimme, maar eenvoudige wasstap, waardoor de binnenkomende lucht wordt opgewarmd met de uitgaande lucht, die vervolgens wordt gereinigd. Het resultaat is veelbelovend: een flinke reductie van ammoniak, een veel frissere stal met een veel beter zicht, een veel betere beheersing van de temperatuur in de stal en daardoor gezondere kippen, én een forse reductie van de fijnstof-emissie. Fijnstof dat er uiteindelijk als worstjes uit komt. En het leuke is dat het nu getest wordt bij een legkippenstal met vrije uitloop, want de techniek is ook toepasbaar in stallen met grote gaten aan de zijkanten. Zulke win-wins zijn natuurlijk erg interessant, omdat ze niet alleen maar kosten toevoegen. Maar laten we ze ook niet als de magic bullet beschouwen om alle issues in het buitengebied op te lossen zonder dat het ergens pijn gaat doen. Ammoniakemissie-reducties van 85% en hoger, zoals in Noord-Brabant nu vereist, zijn met bronmaatregelen alleen onhaalbaar. Dan zul je toch echt de stal volledig dicht moeten maken en een luchtwasser plaatsen. 4
5 Dat leidt niet alleen vaak tot een slechter binnenklimaat en zeker tot hogere kosten, maar ook tot het verder buitensluiten van de omgeving, het verzwakken van de relatie tussen veehouderij en omgeving en verdere maatschappelijke vervreemding van de dierlijke productie. En bovendien: dat sturen op eendimensionale randvoorwaarden (in dit geval ammoniak) zit meer integrale vernieuwing in de weg. Om een voorbeeld te geven: enkele jaren terug beproefde varkenshouder Martien van Kempen samen met bedrijfsleven en Wageningen UR het StarPlus- of Kempfarm-houderijsysteem voor vleesvarkens in Sterksel. Het had een kleine buitenuitloop, stro in de hokken, primaire mestscheiding, monovergisting van dagverse mest en natuurlijke ventilatie. Het resultaat was een beter binnenklimaat, beter dierenwelzijn en diergezondheid, betere diertechnische prestaties én een financieel voordeel. Maar de dealbreaker was de ammoniakemissie. Die werd maar met 70% gereduceerd, en dat was niet genoeg voor de aangescherpte, enkelvoudige randvoorwaarde van 85% in Brabant en Limburg, waardoor het marktperspectief verdampte. Kortom: als we de veehouderij vooral blijven sturen op basis van randvoorwaarden, lopen we het risico dat het vastloopt. Dat technologie om een enkelvoudig probleem op te lossen de drijfkracht blijft tot verdere schaalvergroting en concentratie. En de meervoudige en functionele verbinding die we zoeken juist verder wordt verbroken. Ik noemde eerder de twee kantelingen in de visie van de minister. De eerste gaat over circulariteit en kringlooplandbouw. Daarin herstellen en versterken we de relaties tussen schakels in het voedselsysteem, inclusief de consument om grondstoffen waarde te geven en te laten houden. Dat kan je fundamenteel niet alleen, niet als boer en niet als consument. De tweede kanteling gaat over het herstel van verbinding op basis van de positieve functies die de landbouw, inclusief de veehouderij kan vervullen voor de omgeving en de maatschappij. Individuele ondernemers geven dat ook al lang en breed vorm, en u zult er zo meteen een paar goede voorbeelden van horen. Of het nu om klimaat, energie, water, biodiversiteit, landschap, of de sociale omgeving gaat, boeren kunnen daar een grote rol in spelen. Een rol die dus veel verder strekt dan alleen voedsel produceren. Als we daarop inzetten verandert de verhouding tussen de landbouw en de omgeving wezenlijk. In plaats van een landbouw die gedomineerd wordt door randvoorwaarden om één product te maken, of een landbouw die gedwongen wordt om alle goeds terug te verdienen met een keurmerk in de markt, werk je aan een voedselsysteem waarin waarde gecreëerd wordt op een veelvoud aan producten en 5
6 diensten. Daarmee verandert het verdienmodel van de landbouw, en wordt omvang en schaal ook minder van belang. En dat zou vervolgens de huidige druk op de omgeving kunnen verminderen of wegnemen, naast de slimme vondsten die er ook nog steeds zullen komen. Het maakt prestaties op enkelvoudige reducties (zoals ammoniak) ook minder urgent, waardoor ruimte komt voor andere duurzaamheidsdoelen. Die transitie naar een duurzaam gezond samenleven van mens en dier is echter niet iets dat de veehouderij, of de landbouw zelfstandig kan en moet doen. Daar zitten belangrijke wederkerigheden in. Ik denk dat de belangrijkste innovaties de komende jaren niet zitten in technische snufjes, maar in het gezamenlijk vormgeven aan een sociale, financiële en organisatorische drager voor een kringlooplandbouw die wezenlijk, en op veel verschillende manieren verbonden is met zijn omgeving. En dat zullen we samen moeten doen. De kringlooplandbouw, dat zijn wij. 6
Op weg naar een zorgvuldige veehouderij in 2020 Ruimte voor initiatieven? Die moet je verdienen!
Op weg naar een zorgvuldige veehouderij in 2020 Ruimte voor initiatieven? Die moet je verdienen! De samenleving stelt steeds hogere eisen aan de productie van vlees. Smaak en prijs zijn niet meer maatgevend.
Nadere informatieBoeren hebben. oplossing! een. Meerjarenplan 2020 van ZLTO
Boeren hebben een oplossing! Meerjarenplan 2020 van ZLTO Boerenkracht & financiering KLIMAAT VOEDSELZEKERHEID & GEZONDHEID VITAAL PLATTELAND Innovatie, data & kennis ZLTO (Zuidelijke Land- en Tuinbouw
Nadere informatieSBIR Verduurzamen voedselproductie
SBIR Verduurzamen voedselproductie Informatiebijeenkomst 16 juli 2014 Alexia Michel, Ministerie EZ Topsector Agri&Food en Tuinbouw&Uitgangmaterialen Achtergrond Initiatief: topsector Agri&Food en ministerie
Nadere informatieVerduurzaming van de veehouderij: urgentie vanuit mondiaal perspectief
Verduurzaming van de veehouderij: urgentie vanuit mondiaal perspectief Conferentie Keuzes voor landbouw en veehouderij Huidige mondiale impact van veehouderij Biodiversiteit, aandeel 30% in mondiaal verlies
Nadere informatieDe toekomst zal het leren Visie Dierenbescherming op de toekomst van de pluimveehouderij
De toekomst zal het leren Visie Dierenbescherming op de toekomst van de pluimveehouderij 27 mei 2015 Frank Dales Algemeen directeur / bestuurder Dierenbescherming Opgericht in 1864 160.000 leden en donateurs
Nadere informatieZuivelperspectief 2030: samen duurzaam en economisch gezond. Toekomstvisie van de Nederlandse Zuivel Organisatie
Zuivelperspectief 2030: samen duurzaam en economisch gezond Toekomstvisie van de Nederlandse Zuivel Organisatie Toekomstbeeld De Nederlandse zuivelsector floreert. Zij profiteert optimaal van de goede
Nadere informatieInspiratie voor een bezoek aan Varkens Innovatie Centrum Sterksel
Inspiratie voor een bezoek aan Varkens Innovatie Centrum Sterksel Voorbeelden van onderwerpen en projecten Introductie Een bezoek aan Varkens Innovatie Centrum Sterksel is een inspirerende ervaring. Op
Nadere informatieALV GROENLINKS BRONCKHORST Visie op moderne grootschalige
ALV GROENLINKS BRONCKHORST 24-11-2015 Visie op moderne grootschalige Willem beekman Geboren op Texel, zoon van veearts. - Wens: boer worden! 25 jaar boer geweest op Urtica de Vijfsprong Biologisch dynamische
Nadere informatieMineral Valley Twente: Toonaangevend voor bodem en mestverwerking
Mineral Valley Twente: Toonaangevend voor bodem en mestverwerking Aanleiding In Twente is het mestoverschot aanzienlijk. De agrarische bedrijven moeten een bestemming voor het mestoverschot vinden buiten
Nadere informatieZERO-STAL EMMISSIEVRIJ STALSYSTEEM
ZERO-STAL EMMISSIEVRIJ STALSYSTEEM Nederlandse varkenshouders zijn goed in hun vak. De afgelopen jaren heeft dat geleid tot een steeds hogere productie, meer biggen per zeug, meer varkens per stal en zelfs
Nadere informatieGevolgen van megabedrijven in de intensieve veehouderij voor milieu en landschap
Gevolgen van megabedrijven in de intensieve veehouderij voor milieu en landschap Themabijeenkomst grootschaligheid in de veehouderij, 31 oktober 2008 Statencommissie voor het Fysieke Domein, provincie
Nadere informatieBrabants Agrarisch Jongeren Kontaht
Van: Henri van den Boomen rmailto:hvandenboomen@baik.nll Verzonden: donderdag 21 september 2017 22:21 Aan: STATENGRIFFIE Onderwerp: Bevestiging van ontvangst Brief BAJK Debat Flankerend beleid verduurzaming
Nadere informatieVisie op bodemvruchtbaarheid vanuit de landbouwsector. Themadag Nederlandse Bodemkundige Vereniging Vrijdag 8 november 2013 Mark Heijmans
Visie op bodemvruchtbaarheid vanuit de landbouwsector Themadag Nederlandse Bodemkundige Vereniging Vrijdag 8 november 2013 Mark Heijmans Introductie Mark Heijmans LTO Nederland Vereniging met 60.000 agrarisch
Nadere informatie2014-2015 diverse locaties in het ommeland van de Peel en stedelijk gebied waaronder Helmond, Eindhoven en Veghel
FoodLabPeel Programma Stad op het land, land in de stad 2014-2015 diverse locaties in het ommeland van de Peel en stedelijk gebied waaronder Helmond, Eindhoven en Veghel FoodLabPeel is een meer jaren durend
Nadere informatieEen visie op de toekomstige landbouw in Nederland
Een visie op de toekomstige landbouw in Nederland Jan Willem Erisman ALV Markdal, Galder, 24 september 2018 Inhoud Introductie Louis Bolk Instituut Achtergronden huidige landbouw De visie van de minister
Nadere informatieMelkveehouderij in Nederland sector en actuele ontwikkelingen. 4 september 2017 Livestock Research
Melkveehouderij in Nederland sector en actuele ontwikkelingen Introductie Agrotechnologie Maarten Vrolijk 4 september 2017 Livestock Research NL melkveehouderij Cijfers en prestaties Duurzaamheid (Systeem)
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Directoraat-generaal Agro en Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den
Nadere informatieGrenzen aan intensivering van de Nederlandse veehouderij
Grenzen aan intensivering van de Nederlandse veehouderij Wageningen, 7 februari 2013 Wouter van der Weijden Stichting Centrum voor Landbouw en Milieu www.clm.nl Dijkhuizen-these 1. Hoge productie per ha
Nadere informatieBoeren hebben. oplossing! een. Meerjarenplan 2020 van ZLTO
Boeren hebben een oplossing! Meerjarenplan 2020 van ZLTO Wij zijn een vereniging van 15.000 boeren en tuinders in Zeeland, Noord-Brabant en Zuid-Gelderland. Wij staan voor de continuïteit van de land-
Nadere informatieVoedsel. 13 juni 2019, Pieter Rijzebol.
Voedsel 13 juni 2019, Pieter Rijzebol https://www.gelderland.nl/duurzame-land-en-tuinbouw Onderwerpen Korte voorzieningsketens Onderzoek omvang Korte keten City deal Voedsel Nieuw coalitieakkoord Korte
Nadere informatieBurgerplatform Minder Beesten. Enquête voor de Brabantse vertegenwoordigers van het volk. Naam politieke partij:... 1: staldering
Burgerplatform Minder Beesten Enquête voor de Brabantse vertegenwoordigers van het volk Naam politieke partij:... 1: staldering Staldering is een ruimtelijk systeem, waarbij een boer die zijn veehouderij
Nadere informatieMinisterie van Infrastructuur en Waterstaat t.a.v. staatssecretaris mw. S. van Veldhoven postbus EX DEN HAAG
Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat t.a.v. staatssecretaris mw. S. van Veldhoven postbus 20901 2500 EX DEN HAAG Brabantlaan 1 Postbus 90151 5200 MC 's-hertogenbosch Telefoon (073) 681 28 12 Fax
Nadere informatieRuimtelijke impact fijn stof bij veehouderijen
Ruimtelijke impact fijn stof bij veehouderijen VNG Studiedag: Naar een beter buitengebied 9 maart 2017 (Eindhoven) Frank Toemen (OddV) en Regina Jansen (Ede) Wat vertellen we? Schets problematiek regio
Nadere informatiePluimvee Relatiedag Integrale oplossing voor rendement
Pluimvee Relatiedag Integrale oplossing voor rendement Deze presentatie wordt gepresenteerd door: Iman de Zwarte Milieuspecialist Jan van den Brink Pluimveespecialist Erik den Besten Technisch directeur
Nadere informatieWelkom bij break-out sessie Samenwerking in de keten Dieren, Data, Dialoog
Welkom bij break-out sessie Samenwerking in de keten Dieren, Data, Dialoog AgriFoodTech Platform Jacqueline van Oosten Programmamanager Telefoon: 06-54253994 E-mail: Jacqueline.van.oosten@fme.nl Uitdagingen
Nadere informatieDuurzame Dierlijke Agroketens
A b c Duurzame Dierlijke Agroketens Visie van het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie op de Veehouderijketen De Veetelers - Sympodium 'EEN KETEN VOL KANSEN' drs. Henri Kool Directeur
Nadere informatieKringlooplandbouw - Ondernemend Ambachtelijk Boeren
Duurzame landbouw Gezond voedsel - Vitaal platteland Kringlooplandbouw - Ondernemend Ambachtelijk Boeren Frits van der Schans 21 november 2018 Achtergrond Frits van der Schans Boerenzoon met 6 broers en
Nadere informatieSamen geven we richting aan de koers van de NKC
Samen geven we richting aan de koers van de NKC ₀ ₀ ₀ In de aanloop naar de klimaattop in Parijs is eind 2014 de Nederlandse Klimaatcoalitie van start gegaan om CO2 reductie bij bedrijven en andere organisaties
Nadere informatieZuid-Holland is een mooie provincie met grote steden en veel groen. Zuid-Holland is
Klare taal Inleiding Zuid-Holland is een mooie provincie met grote steden en veel groen. Zuid-Holland is ook een kwetsbare provincie. De bodem daalt en de zeespiegel stijgt door klimaatverandering. Er
Nadere informatieVerder verduurzamen melkveehouderij; Pro-actieve aanpak Route2020
Verder verduurzamen melkveehouderij; Pro-actieve aanpak Route2020 0 Experts verwachten een volumegroei van ~20% tot 2020 door het afschaffen van de quota... Nederlandse melkproductie (mln kg/jaar) 14,000
Nadere informatieNatuurinclusieve landbouw
Natuurinclusieve landbouw bezien vanuit de Rijksoverheid Bas Volkers (Ministerie van EZ) 19 januari 2017 Inhoud presentatie Waar komt het vandaan? Waarom natuurinclusieve landbouw? Wat is het? Wat doet
Nadere informatieMaatschappelijke issues in de veehouderij. 20 november 2013 Anne-Corine Vlaardingerbroek
Maatschappelijke issues in de veehouderij 20 november 2013 Anne-Corine Vlaardingerbroek Inhoudsopgave Jumbo Maatschappelijke thema s veehouderij Jumbo en duurzaamheid Waarom GlobalGAP? 2 30 november 2013
Nadere informatieFijnstof nieuws mag wel naar buiten! #fijnstofevent
Fijnstof nieuws mag wel naar buiten! Welkom! wordt mogelijk gemaakt door: Een nieuwe aanpak van fijnstofreductie Jan Workamp / Eltjo Bethlehem 13 februari 2019 INHOUD 1) Achtergrond / focus / CONTEXT 2)
Nadere informatieDuurzame Veehouderij Hilvarenbeek
Duurzame Veehouderij Hilvarenbeek Inleiding De Brabantse veehouderij vervult een koploperpositie in de wereld en levert een belangrijke bijdrage aan de economische positie van Brabant. Anderzijds zijn
Nadere informatieBioDuurzaam - EKO. Bavo van den Idsert - Bionext
BioDuurzaam - EKO Bavo van den Idsert - Bionext Inhoud - Introductie Bionext - BioDuurzaam en EKO 2012-2020 Bionext De hele keten van boer tot consument: 1.000 bio-boeren & telers (Biohuis) 100 bio-handel
Nadere informatieBURGERINITIATIEF BIO-INDUSTRIE NAAR BIO-INDUSTRIETERREIN. Ries Kock Stichting MOOIJ Land, namens 1500 burgers en meerdere organisaties
BURGERINITIATIEF BIO-INDUSTRIE NAAR BIO-INDUSTRIETERREIN Ries Kock Stichting MOOIJ Land, namens 1500 burgers en meerdere organisaties De Log s in Gelderland, die hebben meegewerkt: Ruurlose Broek Halle
Nadere informatieVEENWEIDEN BEWEIDEN. meer kennis, meer kansen
VEENWEIDEN BEWEIDEN meer kennis, meer kansen VEENWEIDEN BEWEIDEN Weidegang levert een belangrijke bijdrage aan het natuurlijk gedrag van de koe. En wordt vanuit de duurzaamheidsdoelstellingen een license
Nadere informatieBeter geen LOG dan een NGB!
Beter geen LOG dan een NGB! Inleiding Grubbenvorst: dorp van forensen, tuinders (sierteelt en asperges), groen en rustig, geliefd bij wandelaars en toeristen, met nauwelijks een historie van (intensieve)
Nadere informatieOndernemers zoeken nieuwe wegen in de hoogproductieve landbouwbouw
Ondernemers zoeken nieuwe wegen in de hoogproductieve landbouwbouw Krachtenveldanalyse Landelijk Gebied: Energie in de landbouw 21 mei 2013, Alwin Gerritsen, Annemarie Groot, Wim Nieuwenhuizen en Herman
Nadere informatieDuurzame landbouw Gezond voedsel - Vitaal platteland. Studiedag NVTL. Frits van der Schans. 11 maart 2014
Duurzame landbouw Gezond voedsel - Vitaal platteland Studiedag NVTL Weidegang Frits van der Schans 11 maart 2014 Uitnodiging - Wat is weidegang precies? - Hoe belangrijk is het en hoe belangrijk vinden
Nadere informatieAlfons Oldeloohuis, Huisarts. Betrekken jongeren. Verbinden stad & land en consument & producent. Stimuleren innovatie. Procesbegeleiding partijen.
Netwerk de Peelhorst Alfons Oldeloohuis, Huisarts Geïnteresseerd in het animatiefilmpje over het Netwerk de Peelhorst of direct naar de website? Scan het plaatje hierboven via de (gratis) layar-app "De
Nadere informatiePresentatie advies Ruimte voor duurzame landbouw Den Haag, 20 maart Henry Meijdam. voorzitter Raad voor de leefomgeving en infrastructuur
www.rli.nl Presentatie advies Ruimte voor duurzame landbouw Den Haag, 20 maart 2013 Henry Meijdam voorzitter Raad voor de leefomgeving en infrastructuur Presentatie advies Ruimte voor duurzame landbouw
Nadere informatieInspraakreactie Stichting Leefbaar Buitengebied Gelderland vergadering Commissie Ruimtelijke Ordening, Landelijk gebied en Wonen
Inspraakreactie Stichting Leefbaar Buitengebied Gelderland vergadering Commissie Ruimtelijke Ordening, Landelijk gebied en Wonen 13-09-2017 We zijn erg blij met het besluit om de geitenhouderij op slot
Nadere informatieKRINGLOOPLANDBOUW BIOLOGISCHE SECTOR
Ambitieagenda KRINGLOOPLANDBOUW BIOLOGISCHE SECTOR juni 2019 BIOLOGISCH - VAN NATURE KRINGLOOPLANDBOUW De biologische keten zit vol sterke en ervaren pioniers op het gebied van kringlooplandbouw. Zij werken
Nadere informatieMest, mestverwerking en wetgeving
Mest, mestverwerking en wetgeving Harm Smit Beleidsmedewerker Economische Zaken, DG AGRO Inhoud Feiten en cijfers. Huidig instrumentarium. Visie op mestverwerking en hoogwaardige meststoffen Toekomstig
Nadere informatieProgramma Kies voor de toekomst van Brabant
Programma 2019-2023 Kies voor de toekomst van Brabant Beste Brabander! Voor je ligt de samenvatting van het verkiezingsprogramma 2019-2023 van D66 voor de provincie Noord-Brabant. D66 wil in Brabant en
Nadere informatieMade in Holland Nu en in de toekomst
Made in Holland Nu en in de toekomst Lucas Simons 1 Juni 2017 Over Lucas Simons For markets to become more sustainable, we have to change the Rules of the Game @Lucas_Simons @NewForesight #CtFG Founder&CEO
Nadere informatieDERDE PLATTELANDSONTWIKKELINGSPROGRAMMA
Europees Landbouwfonds DERDE PLATTELANDSONTWIKKELINGSPROGRAMMA www.flevoland.nl/pop3 voor Plattelandsontwikkeling: Europa investeert in zijn platteland POP3 in het kort: POP3 is het derde Europese subsidieprogramma
Nadere informatieBurgerplatform Minder Beesten
Burgerplatform Minder Beesten Enquête voor de Brabantse vertegenwoordigers van het volk Naam politieke partij: 1 1: Staldering Staldering is een ruimtelijk systeem, waarbij een boer die zijn veehouderij
Nadere informatieIn een notendop. 1 De Visie van het Netwerk Stadslandbouw Antwerpen. Het Netwerk stadslandbouw Antwerpen is
1 De Visie van het Netwerk Stadslandbouw Antwerpen In een notendop Het Netwerk stadslandbouw Antwerpen is Een netwerk van lokale boeren en andere betrokken partners Een aanspreekpunt voor Stadslandbouw
Nadere informatieUitvoeringsagenda Duurzame Veehouderij en het groen onderwijs. Presentatie Productschap Zuivel Willem Roeterdink
Uitvoeringsagenda Duurzame Veehouderij en het groen onderwijs Presentatie Productschap Zuivel Willem Roeterdink 1 november 2011 Presentatie Hoe kan de verbinding gelegd worden tussen de verduurzaming van
Nadere informatieLTO visie gemaakt door 24 melkveehouders Samen naar een nieuwe Wij
Toekomstvisie melkveehouderij 2025 LTO visie gemaakt door 24 melkveehouders Samen naar een nieuwe Wij Werken aan visie 24 leden zijn samen op visie reis gegaan. In iets meer dan 100 dagen hebben zij hun
Nadere informatie15 april 2019, Ommeren. Arne Bac, Sectorspecialist Tuinbouw
15 april 2019, Ommeren Arne Bac, Sectorspecialist Tuinbouw Visie F&A Nederland "De weg naar verandering" Gewoon wat we al jaren doen! Oplossen! Een enorme uitdaging Gezonde voeding voor de wereld De wereldbevolking
Nadere informatieSchaalvergroting: een probleem voor het dier? Karel de Greef mmv Marc Bracke en Hans Hopster
Schaalvergroting: een probleem voor het dier? Karel de Greef mmv Marc Bracke en Hans Hopster Beschouwing in 3 onderdelen context De context van de schaalvergroting & commotie Effecten op dierenwelzijn
Nadere informatieGreen Deals gesloten voor stimuleren groene economische groei
Green Deals gesloten voor stimuleren groene economische groei Burgers, bedrijven, milieu-organisaties en overheden hebben vandaag op initiatief van minister Verhagen van Economische Zaken, Landbouw en
Nadere informatieWorkshop natuurinclusief boeren Dutch Design Week 21 oktober2015 Eindhoven
Workshop natuurinclusief boeren Dutch Design Week 21 oktober2015 Eindhoven Opdracht 6 varkenshouders in Reusel de Mierden willen een betere landschappelijke inpassing van hun bedrijven. Deelnemers - Bram
Nadere informatieDUURZAAM BODEMBEHEER IN DE LANDBOUW
DUURZAAM BODEMBEHEER IN DE LANDBOUW Samen de schouders onder duurzaam bodembeheer EEN GEZONDE BODEM IS IN BELANG VAN DE HELE MAATSCHAPPIJ Wageningen UR en het Louis Bolk Instituut hebben in opdracht van
Nadere informatieEven voorstellen! Anne-Corine Vlaardingerbroek Manager MVO
Welkom Even voorstellen! Anne-Corine Vlaardingerbroek Manager MVO Inhoudsopgave 1. Jumbo Supermarkten 2. Duurzaam ondernemen bij Jumbo 3. Marktontwikkelingen dierlijke keten 4. Jumbo en de dierlijke keten
Nadere informatieUitdagingen en oplossingen milieu pluimveesector
Uitdagingen en oplossingen milieu pluimveesector Symposium Innoplus Het Kippenparadijs Patrick Herijgers 14/11/2017 Geel Carl De Braeckeleer 21/11/2017 Tielt Grote veranderingen omgevingsvergunning? Bepaalde
Nadere informatieMijn naam is Ruud Schothorst en ik ben voorzitter van het Bewonerscomité Leersum Zuid.
Tekst van Ruud Schothorst behorend bij de presentatie op 29 oktober 2018 Geachte Leden van de gemeente, geacht College en andere aanwezigen, Mijn naam is Ruud Schothorst en ik ben voorzitter van het Bewonerscomité
Nadere informatie*PDOC01/277025* PDOC01/277025. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK DEN HAAG De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Postbus 20401 2500 EK DEN HAAG www.rijksoverheid.nl/eleni T 070 378 6868
Nadere informatieInzicht in groei van megastallen
Factsheet Inzicht in groei van megastallen 2005-2013 De afgelopen decennia zijn veel veehouders het slachtoffer geworden van de toenemende schaalvergroting. Kleinschalige gezinsbedrijven worden in een
Nadere informatieSamenwerking rondom Bodem De praktijk in Noord-Brabant
Samenwerking rondom Bodem De praktijk in Noord-Brabant Harrie Vissers 21 september 2017 Congres SIKB Varkensdichtheid per gemeente (aantal varkens per ha landbouwgrond) aantal varkens Nederland: 12,5 mln
Nadere informatieKringlooptoets. Een instrument om de effectiviteit van maatregelen systematisch te onderzoeken. 24 juni 2015
Kringlooptoets Een instrument om de effectiviteit van maatregelen systematisch te onderzoeken 24 juni 2015 Kringloop- WIJZER of TOETS? 2 Kringloopwijzer Gewassen Bodem Vee Mest Mest 3 Kringlooptoets Gewassen
Nadere informatieMeerwaarde(n) Voorwaarde(n) De visie van ZLTO op de ontwikkeling van de groene sector tot 2020
Meerwaarde(n) Voorwaarde(n) De visie van ZLTO op de ontwikkeling van de groene sector tot 2020 Onze ambitie ZLTO wil toonaangevend zijn in het creëren én realiseren van het perspectief van ondernemers
Nadere informatieResultaten landbouwenquête. September 2013
Resultaten landbouwenquête September 2013 1 Landbouwenquête 2013 Inleiding In juni 2013 hebben de noordelijke Natuur en Milieufederaties en LTO Noord in samenwerking met het Dagblad van het Noorden en
Nadere informatieWorkshops consultatiebijeenkomst BZV 16 december 2013. Korte weergave discussies
Workshops Consultatiebijeenkomst BZV 16 december 2013 Workshops consultatiebijeenkomst BZV 16 december 2013 Korte weergave discussies 1. Humane gezondheid: De gezondheid van mensen rond een veehouderij
Nadere informatieWINST VOOR BOER EN MILIEU?
FORUM KRINGLOOPLANDBOUW KRINGLOOPLANDBOUW WINST VOOR BOER EN MILIEU? Kringlooplandbouw staat centraal in de visie die minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit Carola Schouten op 8 september jl.
Nadere informatieeel multifunctionele bedrijven verkopen hun
Vers voedsel Als je tussenhandel kunt voorkomen, blijft er meer voor de boer over. Dat is een argument voor korte ketens. Die vormen ook een antwoord op de toenemende vraag naar vers en ambachtelijke
Nadere informatieDuurzame wereldvoedselvoorziening. hoe ziet dit vraagstuk eruit en in welke richting liggen de oplossingen?
Duurzame wereldvoedselvoorziening hoe ziet dit vraagstuk eruit en in welke richting liggen de oplossingen? Even voorstellen: Ruben Bringsken Ondernemer in Food en ICT (focus op duurzame oplossingen) Eigenaar/participatie
Nadere informatieGedetailleerde doelen Duurzame Zuivelketen
Gedetailleerde doelen Duurzame Zuivelketen Inleiding Via de Duurzame Zuivelketen streven zuivelondernemingen (NZO) en melkveehouders (LTO) gezamenlijk naar een toekomstbestendige en verantwoorde zuivelsector.
Nadere informatieDuurzame stallen,
Indicator 15 september 2016 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Begin 2016 bedroeg het aandeel
Nadere informatieAgriFood Capital Monitor Belangrijkste feiten en cijfers
AgriFood Capital Monitor 2018 Belangrijkste feiten en cijfers Inleiding AgriFood Capital Monitor In dit boekje presenteren wij de feiten en cijfers van de AgriFood Capital Monitor 2018*. De Monitor geeft
Nadere informatiePubliekssamenvatting nota Duurzaam voedsel, 25 september 2009, ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit
Publiekssamenvatting nota Duurzaam voedsel 25 september 2009 Populaire versie van de nota Duurzaam voedsel van het ministerie van LNV. Het verduurzamen van consumptie en productie van voedsel lukt alleen
Nadere informatieEconomische visie. Gemeente Cranendonck
Economische visie Gemeente Cranendonck Economische visie voor en door ondernemers Om in de toekomst de kansen en mogelijkheden op economisch gebied optimaal kunnen benutten, is een gezamenlijke koers en
Nadere informatieGrote opgaven voor een duurzame economie: welke oplossing heb jij?
Grote opgaven voor een duurzame economie: welke oplossing heb jij? Een challenge voor studenten (v)mbo, hbo en wo Challenge? Onze maatschappij staat voor een grote uitdaging rondom klimaat, energie, duurzaamheid
Nadere informatieStadsboeren in Nederland
Stadsboeren in Nederland Door: ir. Rosanne Metaal Directie Europees Landbouwbeleid &Voedselzekerheid DG AGRO, Ministerie Economische Zaken Presentatie Alumni-netwerk, 12 november 2013, Uit Je Eigen Stad
Nadere informatieKomt er een oplossing?
Komt er een oplossing? Onderzoek ammoniak en fijn stof Hilko Ellen Hoe ammoniak reduceren? Hoe ammoniak reduceren? Via voer: toevoegingen lager eiwitgehalte controle / handhaving? Geen vorming in mest/
Nadere informatieManifest. Organische stof: leven in de Nederlandse bodem
Manifest Organische stof: leven in de Nederlandse bodem Benut het 6 de Actieprogramma Nitraatrichtlijn om de positie van organische stof in de Nederlandse meststoffenregelgeving te verbeteren! Wij roepen
Nadere informatieProducenten Organisatie Varkenshouderij
Producenten Organisatie Varkenshouderij Producenten organisaties onder de loep 31 Mei 2016 Beleidsplan Recept voor Duurzaam Varkensvlees Wij bepalen zelf onze toekomst! Van reactief naar proactief (Business
Nadere informatieZaaien, oogsten en eten
7 juni 2017, Wageningen Duurzame veehouderij Roadmap Duurzame Veehouderij 50 TKI projecten 22 MIT projecten 3 NWO projecten Ca 140 M (60 publiek, 80 privaat) Focus Maatschappelijke wensen zijn integraal
Nadere informatieSAMENVATTING. Jaarverslag NATIONAAL GROENFONDS
SAMENVATTING Jaarverslag NATIONAAL GROENFONDS 2016 Vernieuwing komt van onderaf Nationaal Groenfonds heeft zich in 2016 weer met hart en ziel ingezet om Nederland groener en duurzamer te maken. Met trots
Nadere informatieOne Health for Food 1H4F. Veilig voedsel produceren
One Health for Food 1H4F Veilig voedsel produceren Kennis om veilig voedsel te produceren Publiek-privaat onderzoeksprogramma op dier- en volksgezondheidsgebied. Levert kennis op waarmee de veehouder rendabel
Nadere informatieAQUATISCHE LANDBOUW. haal meer uit land én water
AQUATISCHE LANDBOUW haal meer uit land én water AQUATISCHE LANDBOUW Waarom wel het land, maar niet de sloot benutten in de veenweiden? Dat is de vraag waar het om draait in het icoon Aquatische landbouw
Nadere informatieEmissiereductie veehouderij
Emissiereductie veehouderij Wat zit er in de pijplijn van onderzoek bij WUR? 30-11-2016, Hilko Ellen Opbouw presentatie Korte introductie Wet- en regelgeving Onderzoek maatregelen melkvee vleesvee varkens
Nadere informatieKlimaatverandering en onze voedselzekerheid
Klimaatverandering en onze voedselzekerheid Prof. Dr. Martin Kropff Rector Magnificus Wageningen University Vice-president Raad van Bestuur Wageningen UR Ons klimaat verandert Ons klimaat verandert Oplossingsrichtingen
Nadere informatieMest snel weg uit de stal: via goede roosters en frequent aflaten
Mest snel weg uit de stal: via goede roosters en frequent aflaten Rik Verheijen, VIC Sterksel Nico Verdoes, Wageningen UR Livestock Research Op Varkens Innovatie Centrum (VIC) Sterksel heeft eind 2012
Nadere informatieUNITING THE ORGANIC WORLD
International Federation of Organic Agriculture Movements Principles of Organic Agriculture 1 Beginselen van de Biologische Landbouw De Beginselen vormen de wortels, waaruit de biologische landbouw groeit
Nadere informatieContinue verbeteren van het productieproces
Continue verbeteren van het productieproces Het belang van duurzaamheid Groei wereldbevolking Beschikbaarheid zoet water Klimaatverandering Beschikbaarheid grondstoffen Michael E. Porter Harvard Business
Nadere informatieWerken aan duurzame landbouw en een aantrekkelijk platteland. Frits van der Schans
Werken aan duurzame landbouw en een aantrekkelijk platteland Frits van der Schans Wat doen wij? Werken aan duurzame landbouw Oplossingen voor de lange termijn Integrale aanpak, alle thema s Problemen oplossen
Nadere informatieHet programma van vandaag
Welkom 1 Het programma van vandaag 11:45 Inloop 12:10 12:20 Welkom door Marc Jansen, directeur CBL, namens de Alliantie Verduurzaming Voedsel 12:20 12:35 Tegengaan voedselverspilling: aan de slag! Door
Nadere informatieCluster Agro en Food Regio Zwolle
Cluster Agro en Food Regio Zwolle Dé proeftuin voor duurzame, innovatieve systemen en nieuwe verdienmodellen: een living lab voor Agro en Food Cluster Agro en Food Regio Zwolle Werk en innovatie Sterk
Nadere informatieFijnstofnieuws mag wel naar buiten
Persinformatie Fijnstofnieuws mag wel naar buiten Praktijkcentrum E missiereductie Veehouderij Op 13 februari 2019 is het Fijnstof Event in Barneveld georganiseerd door het Praktijkcentrum Emissiereductie
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2017 2018 31 532 Voedingsbeleid Nr. 217 BRIEF VAN DE MINISTER VAN LANDBOUW, NATUUR EN VOEDSELKWALITEIT EN DE STAATSSECRETARIS VAN VOLKSGE- ZONDHEID, WELZIJN
Nadere informatieFijn stof in Nederweert
Fijn stof in Nederweert LLTB, mei 2013 1. Informatie fijn stof. 2. Nederweert t.o.v. andere gemeenten & kernen 3. Waar zitten de problemen? 4. Hoe ziet LLTB dat? 5. Standpunt en conclusies. 2 1 Fijn stof?
Nadere informatieCirculaire economie voor bedrijven en bedrijventerreinen. Naar bevordering van samenwerking en verduurzaming op bedrijventerreinen
Circulaire economie voor bedrijven en bedrijventerreinen Naar bevordering van samenwerking en verduurzaming op bedrijventerreinen Een holistisch, integrale kijk naar organisaties, de balans tussen organisatie
Nadere informatieOmgevingsgericht ondernemen met natuur en landschap. Boeren met Natuur 23 maart 2016 Midden Limburg
Omgevingsgericht ondernemen met natuur en landschap Boeren met Natuur 23 maart 2016 Midden Limburg Maarten Vrolijk Livestock Research Earth overshoot day Earth Overshoot Day = dag waarop we alle bronnen
Nadere informatieDatum 7 september 2018 Betreft Reactie Rli-advies "Duurzaam en gezond, samen naar een houdbaar voedselsysteem"
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Directoraat-generaal Agro en Directie Agro- en kennis Bezoekadres Bezuidenhoutseweg
Nadere informatieByosis Group. oplossingen voor vergisters; maisraffinage. Datum: September 2012
Byosis Group oplossingen voor vergisters; maisraffinage Door: René Oudman Datum: September 2012 Bedrijf Byosis is opgericht in 2007. Technologie ontwikkeld samen met Wageningen Universiteit. Oprichters:
Nadere informatie