Rouw en verliesverwerking

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Rouw en verliesverwerking"

Transcriptie

1 Rouw en verliesverwerking INFORMATIEBROCHURE

2

3 INHOUD 1. INLEIDING ROUW Het rouwproces 2.2. Gecompliceerde rouw 2.3. Rouw bij kinderen 3. VERLIES BIJ ZELFDODING HULP BIJ VERWERKEN Enkele suggesties 4.2. Voor de omgeving 5. INFORMATIE EN HULPVERLENING Lotgenotencontact 5.2. Gespreksgroepen nabestaanden na zelfdoding 5.3. Enkele nuttige adressen (regio Limburg) 5.4. Andere nuttige organisaties 5.5. Meer lezen 6. CONTACTGEGEVENS...20

4 1. INLEIDING Geachte Mevrouw Geachte Heer U ontvangt deze brochure omdat u iemand verloren heeft die u dierbaar is. De directie en medewerkers van az Vesalius bieden u en uw naasten oprechte deelneming aan en wensen u veel sterkte in het omgaan met uw verdriet. Het meemaken van het overlijden van uw dierbare is een aangrijpende en moeilijke gebeurtenis. Als nabestaande wordt u geconfronteerd met een lastige periode, waarbij u overweldigd kan worden door heel wat gevoelens. Het is een zoektocht naar hoe het nu verder moet. Verdriet en pijn overheersen uw leven. Het lijkt wel alsof uw eigen leven stilstaat. Begrijpen wat rouw en rouwverwerking is, neemt niet het leed weg en brengt uw dierbare niet terug. Maar uitleg lezen over wat u meemaakt kan erg betekenisvol zijn en rust geven. Met deze gids trachten wij u te helpen om een zicht te krijgen in wat rouwen betekent. We hopen dat dit u kan helpen om met uw verlies om te gaan. Wij hopen dat dit voor u een hulp kan betekenen in deze moeilijke tijd. Het team van de Palliatieve Eenheid De Schelp 4

5 2. ROUW Het verlies van een dierbare is één van de ingrijpendste en verdrietigste gebeurtenissen in een mensenleven. Van het ene op het andere moment is de naaste definitief weg. Dit afscheid verandert het leven voor altijd Het rouwproces Rouwen is het verwerken van een verlies. Het is een bewustwordingsproces waarbij je op eigen tempo omgaat met de realiteit van het verlies. Het is een individueel proces, dat gepaard gaat met uiteenlopende en soms zelfs tegenstrijdige gevoelens. Tijdens het rouwen verwerk je geleidelijk de pijn van het verlies. Het is een zoeken naar een manier van leven zonder je dierbare, met het gemis. Direct na het overlijden kan het verlies onwerkelijk aanvoelen. De dood van de geliefde lijkt dan soms een nare droom. Je verstand lijkt in strijd met je gevoel. Je weet wel dat je dierbare er niet meer is, maar je gevoel lijkt dit niet te willen volgen. Je hoopt misschien nog steeds dat je naaste door de deur zal komen, je hoopt op een sms of een telefoontje In deze eerste periode moeten er veel praktische zaken geregeld worden, bijvoorbeeld de begrafenis of crematie. Hierdoor lijkt het voor sommigen in een roes voorbij gegaan. Confrontatie met de werkelijkheid van het verlies komt dan soms pas achteraf. Het is belangrijk om te weten dat er geen juiste manier van rouwen is. Er zijn geen rouwfasen die je moet doorlopen, er is niets dat je moet voelen. Er kunnen periodes zijn waarbij je heel erg met het verlies zal bezig zijn. Je gedachten kunnen dan voortdurend naar je overleden dierbare afglijden, het hoe, wat, waarom van het verlies. Soms kan je je boos of machteloos voelen, maar het kan ook zijn dat jij je net opgelucht voelt, omdat er een lange, moeilijke periode aan het overlijden voorafgegaan is. De pijn en verdriet hebben soms ook hun weerslag op het lichaam, fysiek rouw je ook. Hoofdpijn, buikpijn, slaapmoeilijkheden verminderde weerstand, zijn allemaal normale verschijnselen, en zijn een reactie van je lichaam op deze ingrijpende gebeurtenis. 5

6 De manier waarop je verlies doormaakt, heeft te maken met wie jij bent, je levenservaringen, hoe je gehecht bent, voorgaande verliezen Al die zaken vormen het kader van waaruit jij de wereld ziet, en benaderd. Dit referentiekader zal mee bepalen hoe jij dit verlies een plaats geeft. Dit verklaart ook waarom iedereen op zijn eigen manier omgaat met verlies, zelfs binnen éénzelfde gezin. Ook omstandigheden rond het overlijden hebben een grote impact op het rouwproces. Een verlies is moeilijker te accepteren wanneer de overledene erg jong, onverwacht of gewelddadig is gestorven, of zelf voor de dood heeft gekozen. Op rouwen staat geen termijn. Meer zelfs, eerder dan een lineair proces, waarbij er een eindpunt is, is rouwen een veranderlijk proces waarbij je gevoelens veranderen, je manier van rouwen verandert, en jijzelf misschien zelfs verandert. Na verloop van tijd vinden de meeste mensen een evenwicht tussen bezig zijn met het verlies en het leven dat doorgaat. Er volgt een periode waarin mensen proberen de verandering te aanvaarden en zich aan te passen. Dit lijkt misschien onmogelijk, maar de meeste mensen slagen hier uiteindelijk in. Momenten van verdriet wisselen zich af met betere momenten. Vergeten doe je niet. Rouwen is namelijk niet enkel pijn voelen, het is ook terugdenken aan mooie momenten, herinneringen ophalen met naasten, iemand plaats geven in je gedachten, 2.2. Gecompliceerde rouw Zoals reeds vermeld is er geen universeel rouwproces. Rouwen gaat gepaard met gemengde en soms verwarrende gevoelens. Het komt dan ook vaak voor dat mensen zich afvragen of wat zij voelen wel nog normaal is, of dat de omgeving zich afvraagt of het wel zo lang mag duren. Er is al heel wat onderzocht en geschreven over rouw, maar een echte consensus over wanneer er sprake is van gecompliceerde rouw, is er niet. In de eerste fase worden bijvoorbeeld depressieve klachten als normaal geacht. Veel voorkomende, normale, gevoelens en reacties tijdens het rouwproces zijn: 6

7 een intens gevoel van alleen zijn (met het verdriet) leegte, neerslachtigheid en nergens zin in hebben schuldgevoelens: had ik meer moeten doen, had ik zijn of haar dood kunnen voorkomen? verhoogde alertheid en rusteloosheid of juist verwardheid en traag denken veel dromen over hem of haar alleen maar aan de overledene kunnen denken als een film steeds de laatste uren of dagen zien menen de overledene weer te zien, te horen of te voelen op zoek gaan naar hem of haar zich slechter verzorgen en niet goed eten minder vertrouwen hebben in zichzelf, de wereld of de toekomst. Zelfs wanneer iemand in de eerste fase zijn naaste nog ziet terwijl die er niet meer is, is er niet direct reden tot bezorgdheid. Maar een klein aantal mensen geraakt toch soms in de knoop. Het rouwen blijft op de voorgrond staan, alsof het nog maar net geleden is. Je voelt je depressief of je hebt suïcidale gedachten of je gaat situaties uit de weg om de confrontatie met het verdriet te mijden. Wanneer iemand merkt dat het rouwen erg belastend is, en het dagelijks functioneren moeilijk blijft, is het raadzaam om hulp in te schakelen (zie contactgegevens aan het einde van de brochure) Rouw bij kinderen Net zoals volwassenen, rouwen kinderen ook. Afhankelijk van hun ontwikkelingsfase en begrip van de dood zullen zij zich anders uiten. Dit laatste, begrip, is erg belangrijk. Hele jonge kinderen begrijpen niet wat dood is en vatten de onomkeerbaarheid ervan niet. Kinderen zijn echter heel sensitief. Zij voelen aan dat ouders of familieleden verdrietig of gespannen zijn, en dit kan dan effect hebben op hoe zij zich voelen en gedragen. Ondanks dat ze niet alles kunnen vatten, is het belangrijk om over het overlijden en de dierbare te spreken, en informatie te geven op een manier die past bij de leefwereld van je kind. Naarmate het begrip over de dood verandert, ga je zien dat kinderen er ook anders mee omgaan. Het blijvende karakter van dood, is iets wat ze pas op 7

8 latere leeftijd, vanaf 6 jaar ongeveer, gaan beseffen. Het kan zijn dat ze om het beter te begrijpen veel vragen gaan stellen. Soms lijken die vragen wat vreemd, of ongemakkelijk maar het is aangeraden om een eerlijk en duidelijk antwoord te geven. Verbloem niet en bespreek de zaken zoals ze zijn. Zeg bijvoorbeeld niet dat de overleden dierbare voor altijd slaapt. Kinderen kunnen slapen dan gaan associëren met doodgaan, waardoor ze angstig kunnen worden. Ook als je het antwoord op bepaalde vragen niet kent, kan je dit best zo teruggeven en bevragen wat zij zelf erover denken. Het is belangrijk voor kinderen dat er een zekere structuur blijft verder lopen, dat in de mate van het mogelijke de normale gang van zaken blijft verder lopen. Daarnaast is een veilige, beschermde omgeving van belang. Zorg dat zij geregeld toenadering kunnen zoeken bij een vertrouwde volwassenen, vastgepakt worden, getroost worden, Voor gerichte informatie over rouw en verliesverwerking bij verschillende leeftijdsgroepen verwijzen we naar de brochure Rouw en verlies bij kinderen. Deze kan je terugvinden op alle verpleegafdelingen. 3. VERLIES BIJ ZELFDODING In Vlaanderen sterven per jaar ongeveer mensen door zelfdoding. Eén op de drie is ouder dan zestig. Nabestaanden na zelfdoding zoeken vaak naar het waarom. Ze vragen zich af of ze signalen gemist hebben of tekortgeschoten zijn. Vaak stellen ze zich de vraag wat ze hadden kunnen doen om de suïcide te voorkomen. Weet dat je nooit verantwoordelijk bent voor de daden van iemand anders. Achterblijvers voelen zich vaak schuldig of hebben een gevoel van falen, ongeacht de hulp die ze geprobeerd hebben te geven. De intense gevoelens van verdriet, onmacht, schuld en boosheid maakt de acceptatie van het verlies extra zwaar. Vaak hadden mensen die zelfmoord pleegden psychische problemen. Soms heeft de overledene al eerder pogingen tot zelfdoding gedaan. Het komt dan ook voor dat nabestaanden zich opgelucht voelen omdat de periode die vooraf ging aan de suïcide enorm zwaar was. 8

9 Het rouwproces wordt soms bemoeilijkt doordat er een taboe ligt op zelfmoord. Mensen spreken er niet graag openlijk over, soms zijn ze bang dat nabestaanden hierdoor zelf aan zelfmoord gaan denken. Het komt voor dat nabestaanden effectief aan zelfmoord gaan denken, bijvoorbeeld omdat ze bij de overledene willen zijn. Daarom is het net van belang om het gesprek hierover aan te gaan, zodat nabestaanden ondersteuning ervaren en ze niet in een sociaal isolement geraken. Wanneer er effectief bezorgdheid is over het welzijn van een nabestaande, is het aangeraden om hulp in te schakelen (Zie contactgegevens aan het einde van de brochure 4. HULP BIJ VERWERKEN 4.1. Enkele suggesties Probeer het gebruik van verdovende middelen te vermijden. Ter overbrugging van de moeilijkste periode schrijft de huisarts soms kalmerende middelen of slaappillen voor. Deze medicijnen vlakken de heftigste gevoelens af, zodat deze enigszins draaglijk worden. Het is belangrijk het gebruik van deze middelen te beperken, omdat ze op langere termijn de confrontatie met de pijn en dus het rouwproces kunnen belemmeren. Praat, als u daaraan behoefte heeft, met vertrouwde mensen over uw gevoelens, de overledene of gebeurtenissen rond het overlijden. Laat weten aan uw omgeving wat helpend is, wel of niet over het verlies praten of samen iets ondernemen. Probeer dag per dag te leven, naar de toekomst kijken kan moeilijk zijn. Probeer structuur in de dag te houden, door op tijd op te staan, drie keer per dag te eten, het huishouden te doen en op tijd naar bed te gaan. Geef jezelf de tijd, uit je gevoelens zo lang en zo vaak het nodig is, heb geduld met jezelf en de anderen. Iedereen rouwt op zijn eigen manier. Het kan zijn dat jouw manier ver weg lijkt van een andere naaste. Heb begrip voor ieders rouwproces, geef elkaar ruimte maar blijf ook communiceren. Zeker voor kinderen, is het belangrijk om structuur aan te houden en rust in te bouwen maar de dagdagelijkse routine zo goed als mogelijk verder te laten lopen. Vertel kinderen concreet, eerlijk en duidelijk wat er aan de hand is. Wees niet bang om kinderen te betrekken bij de praktische zaken rond het 9

10 overlijden. Probeer stap voor stap het leven weer op te pakken en ga bijvoorbeeld bij iemand langs of maak een wandeling Als u geen afscheid hebt kunnen nemen van uw dierbare kan het helpen om een afscheidsceremonie te houden. Zoek meer informatie over rouw en verliesverwerking in boekhandel, bibliotheek of op internet. Het kan zijn dat er conflicten ontstaan. Onthoud dat rouwprocessen zeer individueel zijn, en verschillend van elkaar kunnen verlopen, probeer hier begrip voor te hebben Voor de omgeving Accepteer de emoties en het gedrag van de nabestaande. Gun de persoon zijn eigen manier van verwerken. Wees voorzichtig met het geven van adviezen en praat aanwezige schuldgevoelens niet weg. Neem initiatieven en maak concrete afspraken met de nabestaande. Spreek een tijdstip af voor een bezoek of onderneem samen iets. Wees niet bang om over de overledene te praten. Het ophalen van mooie en grappige, maar ook moeilijke herinneringen helpt het verlies te verwerken. Wees ook niet bang om het verkeerde te zeggen of te doen. Er zijn, luisteren en steun bieden, is het belangrijkst. Bied hulp aan bij praktische zaken, met name dingen die de overledene voor zijn of haar rekening nam, bijvoorbeeld de administratie of de opvang van de kinderen. Let er wel op niet alles uit handen te nemen. Denk niet te snel dat de nabestaande nu wel over het verlies heen zal zijn. Na verloop van tijd zal de rouwende uit zichzelf misschien niet meer durven praten over het verlies. Blijf dus langskomen en informeren hoe het gaat. 5. INFORMATIE EN HULPVERLENING Als u zich zorgen maakt over uzelf of iemand in uw omgeving, of behoefte hebt aan een maatschappelijk werker van uw mutualiteit of van het OCMW, zij kunnen u in contact brengen met speciale groepen voor verliesverwerking of individuele rouwbegeleiding in uw regio. Deze rouwbegeleiding kan geboden worden door een professionele hulpverlener, maar ook door 10

11 geschoolde vrijwilligers. Dat zijn meestal lotgenoten. Eventueel kan uw huisarts u voor gespecialiseerde hulp verwijzen naar een psycholoog, psychotherapeut of psychiater Lotgenotencontact Rouwende mensen kunnen veel steun hebben aan contact met lotgenoten. Mensen die zelf een groot verlies hebben meegemaakt, hebben vaak aan een half woord genoeg om iemand die rouwt te begrijpen. Nabestaanden kunnen er hoop uit putten wanneer ze bij lotgenoten zien dat het gevoel van uitzichtloosheid, de pijn en het verdriet langzaam afnemen. Lotgenotencontact bestaat in de vorm van telefoongesprekken, huisbezoeken en groepsbijeenkomsten. Verspreid over het land zijn er groepen voor mensen die iemand verloren hebben door een specifieke doodsoorzaak, zoals door zelfdoding. Er zijn ook aparte activiteiten voor specifieke groepen nabestaanden, zoals ouders van een overleden kind, weduwen en weduwnaars, jongeren en kinderen. Ook zijn er landelijke en regionale lotgenotendagen. Rouwzorg Vlaanderen Lokale groepen voor het begeleiden van mensen in rouw. Monique Dujardin, T info@rouwzorgvlaanderen.be, Jongerenpastoraal (IJD) IJD organiseert verschillende groepen in Antwerpen en Limburg voor kinderen (12-15 jaar), jongeren (15-25 jaar) en jongvolwassenen (18-30 jaar). Op vijf avonden komt een groepje van vijf tot acht jongeren en twee begeleiders samen om ervaringen uit te wisselen. Er wordt gepraat over hoe een rouwproces verloopt, over moeilijke gevoelens, over reacties van de omgeving, verdrietige dagen, troost en kracht, en hoe nu verder? Deelname aan de groep is gratis. Missing You Missing you schept tijd en ruimte voor kinderen, jongeren en jongvolwassenen die iemand dierbaar verloren zijn. Via maandelijkse 11

12 praatgroepen, een jaarlijkse ontmoetingsdag in oktober, verschillende uitstappen en een rouwkamp deze zomer, verbinden ze lotgenoten met elkaar. Dr. Elisabeth Kubler-Ross werking Vlaanderen vzw De Dr. Elisabeth Kübler-Ross Werking Vlaanderen is gestart met ondersteuningsgroepen voor mensen met zowel grote als kleine verlieservaringen. Op dit moment zijn er samenkomsten in Brussel, Antwerpen, Gent en Brugge. De bedoeling van deze ondersteuningsgroepen is om in kleine groep (acht personen) om de zes weken gedurende twee uur samen te komen in openheid en vertrouwen en elkaar op een invoelende manier te ondersteunen en te dragen Gespreksgroepen nabestaanden na zelfdoding Werkgroep Verder Werkgroep Verder ondersteunt in heel Vlaanderen gespreksgroepen voor nabestaanden na zelfdoding. Iedereen die iemand verloren heeft door zelfdoding kan er terecht om andere nabestaanden te leren kennen, zijn/haar verhaal te doen, ervaringen uit te wisselen, en (h)erkenning te vinden. De prijzen van de gespreksgroepen variëren. Als je graag wil deelnemen aan een groep, neem je best op voorhand contact op. ( Gespreksgroep Hasselt T.: nazelfdoding.hasselt@werkgroepverder.be Gespreksgroep Noord-Limburg T nazelfdoding.noordlimburg@werkgroepverder.be [ 12

13 5.3. Enkele nuttige adressen (regio Limburg) Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg CGG Genk Weg naar As 54 bus 31, 3600 Genk T LITP/CGG Hasselt Ilgatlaan 11-3, 3500 Hasselt T CGG Volwassenen Pater Valentinuslaan 32, 3500 Hasselt T CGG West-Limburg Noordberm 65, 3550 Heusden-Zolder T CGG West-Limburg Pastoor Grausstraat 14/1, 3583 Tervant-Paal T Dienst Ambulante Geestelijke Gezondheidszorg Koning Leopoldlaan 159, 3920 Lommel Dienst Ambulante Geestelijke Gezondheidszorg Koningin Astridlaan Maaseik T

14 CGG Maasland Koning Albertlaan 35 2, 3630 Maasmechelen T CGG /LITPNoord-Limburg Dorpstraat 117, 3900 Overpelt T CGG / LITP Sint-Truiden Toekomststraat 17, 3800 Sint-Truiden T cgg.sinttruiden@cgglitp.be Dienst ambulante Geestelijke Gezondheidszorg Diestersteenweg 106, 3800 Sint-Truiden T sint-truiden@dagg-cgg.be Centrum voor Geestelijke Gezondheidszorg Henisstraat 17, 3700 Tongeren T volwassenenteam@vggz.be of kinderteam@vggz.be Centra Algemeen Welzijnswerk CAW Limburg Onthaal Hasselt Lombaardstraat 20, 3500 Hasselt T CAW Limburg Onthaal Overpelt Burgemeester Laenenstraat 7 bus 14, 3900 Overpelt T CAW Limburg Onthaal Sint-Truiden Festraetsstraat 48a, 3800 Sint-Truiden T

15 CAW Limburg Onthaal Genk Molenstraat 60B, 3600 Genk T Morele dienstverlening Provinciale Centra Morele Dienstverlening (PCMD) Hasselt A. Rodenbachstraat 18, 3500 Hasselt T Centra Morele Dienstverlening, Maasland. Pauwengraaf 63, 3630 Eisden-Maasmechelen T Centra Morele Dienstverlening Tongeren Vlasmarkt 11, 3700 Tongeren T Centra Morele Dienstverlening Genk Bochtlaan 16 bus 6, 3600 Genk T Antennes Morele Dienstverlening Bilzen Klokkestraat 4 bus 1, 3740 Bilzen T amd.bilzen@uvv.be Antennes Morele Dienstverlening Sint-Truiden Kazernestraat , 3800 Sint-Truiden T amd.sinttruiden@uvv.be 15

16 Varia Parochiale Contactpersonen voor de uitvaart en andere Op de startpagina vul je postcode, plaatsnaam of parochie in en zo vind je de nodige gegevens. Huis van de Mens Luisterend oor, informatie over rouw Andere nuttige organisaties Tele-onthaal: T. 106 Anonieme telefonische hulpverlening bij alle vragen en problemen.. Zelfmoordlijn: T Anonieme telefonisch hulpverlening/ chat/ voor mensen die zelfmoordgedachten hebben, maar ook wanneer iemand bezorgd is over een ander, nabestaanden, Missing You vzw Leuven Open praatgroepen, kampen, ontmoetingsdagen voor jongeren van verschillende leeftijden. Ook gespreksgroep voor jongeren rond verlies Stichting Elisabeth Kübler-Ross Vlaanderen vzw Ondersteuningsgroepen voor mensen met verlieservaringen. T Ouders van een overleden kind vzw (OVOK) OVOK staat open voor alle ouders van een overleden kind, ongeacht de leeftijd of doodsoorzaak van het kind. Regionale contactpersonen voor Limburg: Georges en Lieve Swinnen- Vandeneynde, T , 16

17 Ouders van verongelukte kinderen vzw (O.V.K.) Hun doel is hulp en bijstand bieden aan families van jonge verkeersslachtoffers T (vraag naar een regionaal contactpersoon) Werkgroep Verder, Nabestaanden na zelfdoding Deze werkgroep coördineert, organiseert en ondersteunt initiatieven voor of door nabestaanden na zelfdoding in Vlaanderen Meer lezen Helpen bij verlies en verdriet. Een gids voor het gezin en de hulpverlener. M. Keirse, 17de druk, Lannoo, Tielt. ISBN Vingerafdruk van het verdriet. Een wegwijzer voor iedereen die een naaste verloor. M. Keirse, 23ste druk, 2012, Lannoo. ISBN Meer dan verdriet. Een boek voor jonge mensen die rouwen. C. Vanden Abbeele, Lannoo, Tielt. ISBN Verder. Over rouw na suïcide. A. Polet, Acco, Leuven. ISBN Jong verlies. Over rouw bij kinderen. R. Fiddelaers-Jaspers, Ten Have, Kampen. ISBN Nu jij er niet meer bent. Rouwen met kinderen en tieners. C. Vanden Abbeele, Lannoo, Tielt. ISBN

18 Je kind verliezen. Over verlies van een kind. M. van den Berg, Ten Have, Kampen. ISBN Als je baby sterft. Over de verwerking van miskraam en doodgeboorte. M. Cuisinier en H. Janssen, Unieboek, Houten. ISBN Licht aan de horizon. Brochure over leven na de dood. Peter Van de Vijvere en Johan Van der Vloet. Halewijn, Antwerpen. ISBN Doodgewoon. Een boek dat het onderwerp dood bespreekbaar maakt met kinderen (4-12 jaar). Bette Westera, 2015n 1ste druk. Gottmer. ISBN Dit is slechts een beperkte weergave van mogelijke boeken. Vraag om meerdere titels in uw boekhandel. Rouw raakt veel mensen. Het is niet iets om je voor te schamen of om te verbergen. 18

19 Afscheid nemen betekent achterblijven omringd door stilte en gemis. Verdriet dat nergens onderkomen vindt. En teder aanraken van dingen die onontvreembaar zijn: dat woord, die plek en de herinneringen vol warmte en innigheid, zoals de dagelijkse jas die op een stoel bleef hangen en herbergt wat er niet meer is. De kamer wordt een schrijn van pijn en hunker naar oneindigheid. Want alle armen zijn te kort om voor altijd het liefste te omarmen. Kris Galaude 19

20 6. CONTACTGEGEVENS Heeft u na het lezer van deze brochure toch nog vragen, stel ze dan gerust aan: Dr. Katleen Verboven, palliatief arts Dr. Esther Janssen, palliatief arts Anne-Marie Lecoque, hoofdverpleegkundige T An Seegers, coördinator Palliatief Supportteam (PST) T Palliatieve Eenheid De Schelp T T Deze uitgave is een initiatief van het Palliatief Support Team. 20

21 NOTITIES 21

22 22

23

24 Hazelereik Tongeren Hospitaalstraat Bilzen BR NL, 23 september 2018

Algemene werking kinder- en jongerenteams

Algemene werking kinder- en jongerenteams Algemene werking kinder- en jongerenteams LITP vzw Algemene werking kinder- en jongerenteams Voor wie? De kinderen- en jongerenteams van de CGG s zijn er voor gezinnen met kinderen en jongeren van 0 tot

Nadere informatie

Een dierbare verliezen

Een dierbare verliezen Een dierbare verliezen Over de gevoelens die u kan ervaren en tips om goed voor uzelf te zorgen INFORMATIEBROCHURE VOOR DE NABESTAANDEN Een dierbare verliezen U hebt kort geleden iemand verloren. Dat

Nadere informatie

Rouw en verliesverwerking. Na de dood van een dierbare

Rouw en verliesverwerking. Na de dood van een dierbare Rouw en verliesverwerking Na de dood van een dierbare De dood van een dierbare Elke dag worden veel mensen geconfronteerd met de dood van een dierbare. Zo n verlies is een van de ingrijpendste en verdrietigste

Nadere informatie

Terrorisme en dan verder

Terrorisme en dan verder Terrorisme en dan verder Hoe kunt u omgaan met de gevolgen van een aanslag? - Ga zo veel mogelijk door met uw normale dagelijkse activiteiten. Dat geeft u het gevoel dat u de baas bent over de situatie.

Nadere informatie

Zelfmoordgedachten. Praat over wat je denkt, voelt, ervaart. Praten lucht op.

Zelfmoordgedachten. Praat over wat je denkt, voelt, ervaart. Praten lucht op. Zelfmoordgedachten Praat over wat je denkt, voelt, ervaart. Praten lucht op. Alles over zelfmoordgedachten Zelfmoordlijn 1813 Die kan je bellen, chatten of mailen als je aan zelfdoding denkt. Op de website

Nadere informatie

Een dierbare verliezen. Informatie voor nabestaanden

Een dierbare verliezen. Informatie voor nabestaanden 00 Een dierbare verliezen Informatie voor nabestaanden Deze folder is bedoeld voor nabestaanden. U leest hierin over de gevoelens die u kunt ervaren, en hoe u in deze moeilijke tijd goed voor uzelf kunt

Nadere informatie

EEN DIERBARE VERLIEZEN

EEN DIERBARE VERLIEZEN EEN DIERBARE VERLIEZEN 994 Inleiding Deze folder is bedoeld voor nabestaanden. U leest hierin over de gevoelens die u kunt ervaren en hoe u in deze moeilijke tijd goed voor uzelf kunt zorgen. U heeft kort

Nadere informatie

Zelfdoding. en depressie Praat over wat je denkt, voelt, ervaart. Praten lucht op.

Zelfdoding. en depressie Praat over wat je denkt, voelt, ervaart. Praten lucht op. Zelfdoding en depressie Praat over wat je denkt, voelt, ervaart. Praten lucht op. Alles over zelfdoding De Zelfmoordlijn tel. 02 649 95 55 www.zelfmoordlijn.be Werkgroep Verder Voor wie achterblijft na

Nadere informatie

TOOLKIT ROUW EN VERDRIET

TOOLKIT ROUW EN VERDRIET TOOLKIT ROUW EN VERDRIET ALS JE IEMAND DICHTBIJ VERLIEST. Rouwen: een werkwoord waarvan je de betekenis pas leert kennen als je voor het eerst iemand verliest die veel voor jou betekende. Misschien wil

Nadere informatie

een dierbare verliezen

een dierbare verliezen een dierbare verliezen een dierbare verliezen U heeft kort geleden iemand verloren. Dat kan heel verwarrend zijn. Vaak is het moeilijk te accepteren dat iemand er niet meer is. Soms is het verdriet of

Nadere informatie

v rlies, v rdriet en rouw Als je definitief afscheid moet nemen

v rlies, v rdriet en rouw Als je definitief afscheid moet nemen v rlies, v rdriet en rouw Als je definitief afscheid moet nemen Alles over verlies, verdriet en rouw Rouwzorg Vlaanderen Informatie en advies over rouwverwerking en mogelijke contacten met andere jongeren

Nadere informatie

Een dierbare verliezen

Een dierbare verliezen Algemeen Een dierbare verliezen www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl ALG042 / Een dierbare verliezen / 14-07-2015 2 Een dierbare verliezen U heeft

Nadere informatie

INFORMATIEFOLDER VOOR PATIËNTEN

INFORMATIEFOLDER VOOR PATIËNTEN Palliatieve Zorg INFORMATIEFOLDER VOOR PATIËNTEN PALLIATIEVE ZORG Palliatieve zorg is de zorg die u ontvangt wanneer genezen niet meer kan en kwaliteit van leven voor u belangrijk is. Als team bieden wij

Nadere informatie

Rouwproces. Door Dorine Peters SPV, Indigo Gelderland

Rouwproces. Door Dorine Peters SPV, Indigo Gelderland Rouwproces Door Dorine Peters SPV, Indigo Gelderland Definitie rouwproces Rouwen is het verwerken van een groot verdriet. Het is een proces waarbij iemand geleidelijk aan leert omgaan met pijn, verdriet,

Nadere informatie

VERLIES VAN EEN DIERBARE INFORMATIE OVER ROUWVERWERKING FRANCISCUS VLIETLAND

VERLIES VAN EEN DIERBARE INFORMATIE OVER ROUWVERWERKING FRANCISCUS VLIETLAND VERLIES VAN EEN DIERBARE INFORMATIE OVER ROUWVERWERKING FRANCISCUS VLIETLAND Verlies lijden en verdriet hebben Verlies lijden is iets dat de meeste van ons op een bepaald moment in hun leven meemaken en

Nadere informatie

v rlies, v rdriet en rouw Als je definitief afscheid moet nemen

v rlies, v rdriet en rouw Als je definitief afscheid moet nemen v rlies, v rdriet en rouw Als je definitief afscheid moet nemen Alles over verlies, verdriet en rouw Rouwzorg Vlaanderen Informatie en advies over rouwverwerking en mogelijke contacten met andere jongeren

Nadere informatie

Terrorisme en dan verder Wat te doen na een aanslag?

Terrorisme en dan verder Wat te doen na een aanslag? Terrorisme en dan verder Wat te doen na een aanslag? Publieksversie Ga zo veel mogelijk door met uw normale dagelijkse activiteiten. Dat geeft u het gevoel dat u de baas bent over de situatie. Dit is ook

Nadere informatie

Verlies, verdriet en rouw

Verlies, verdriet en rouw Verlies, verdriet en rouw Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding Iemand die u dierbaar was, waar uw zorg naar uitging, is overleden. Het wegvallen van de overledene

Nadere informatie

Verlies, verdriet en rouw

Verlies, verdriet en rouw Verlies, verdriet en rouw Albert Schweitzer ziekenhuis november 2013 pavo 0233 Inleiding Iemand die u dierbaar was, waar uw zorg naar uitging, is overleden. Het wegvallen van de overledene brengt wellicht

Nadere informatie

Depressie. Informatiefolder voor cliënt en naasten. Zorgprogramma Doen bij Depressie UKON. Versie 2013-oktober

Depressie. Informatiefolder voor cliënt en naasten. Zorgprogramma Doen bij Depressie UKON. Versie 2013-oktober Depressie Informatiefolder voor cliënt en naasten Zorgprogramma Doen bij Depressie Versie 2013-oktober Inleiding Deze folder bevat informatie over de klachten die bij een depressie horen en welke oorzaken

Nadere informatie

Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg

Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Informatie voor cliënten Cliënten en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel hebben vaak nare dingen meegemaakt. Ze zijn geschokt

Nadere informatie

https://dementie.nl/dagbesteding/tijdelijke-opvang-respijtzorg-regelen

https://dementie.nl/dagbesteding/tijdelijke-opvang-respijtzorg-regelen 1 2 Odensehuis Hoeksche Waard: Odensehuizen landelijk platform: Dementie.nl: Dementie winkel: Doorleven: Fotofabriek: Handen in huis: Samen Dementievriendelijk: Stichting Alzheimer Nederland: http://odensehuishw.nl

Nadere informatie

Ouder zijn en blijven na een moeilijke echtscheiding

Ouder zijn en blijven na een moeilijke echtscheiding Ouder zijn en blijven na een moeilijke echtscheiding Voorwoord Erger je je ook wel eens blauw als je net je kind bent gaan halen bij je ex-partner? Voel je je ook machteloos als hij of zij beslissingen

Nadere informatie

Het verlies van een dierbare

Het verlies van een dierbare Het verlies van een dierbare Het Zorgpad Stervensfase is gebaseerd op de Liverpool Care Pathway for the dying patient (LCP). De LCP is door het Erasmus MC Rotterdam en het IKNL locatie Rotterdam integraal

Nadere informatie

Nazorg na een ingrijpende gebeurtenis Informatie voor ouders

Nazorg na een ingrijpende gebeurtenis Informatie voor ouders Nazorg na een ingrijpende gebeurtenis Informatie voor ouders Uw kind heeft een ongeluk gehad en is behandeld op de Spoedeisende Hulp (SEH) van het Radboudumc. Naast lichamelijke gevolgen kan het ongeluk

Nadere informatie

Rouwen. Praten en delen met lotgenoten

Rouwen. Praten en delen met lotgenoten Rouwen Als een dierbaar iemand pas gestorven is en je afscheid van hem of haar hebt moeten nemen, dan voel je je vaak heel wezenloos. Je vraagt je af waarom dit moest gebeuren maar je krijgt geen antwoord.

Nadere informatie

Een dierbare verliezen

Een dierbare verliezen Patiënteninformatie Een dierbare verliezen Informatie over het verlies van een dierbare en de gevoelens die u daarover kunt hebben Een dierbare verliezen Informatie over het verlies van een dierbare en

Nadere informatie

Een dierbare verliezen en daarover verdriet hebben

Een dierbare verliezen en daarover verdriet hebben Een dierbare verliezen en daarover verdriet hebben Verlies lijden is iets dat de meesten van ons op een bepaald moment in het leven meemaken. Dit kan een ingrijpende ervaring zijn. Het kan moeilijk zijn

Nadere informatie

Je eigen gevoelens. Schaamte

Je eigen gevoelens. Schaamte Je eigen gevoelens Voor ouders, partners, broers, zussen en kinderen van mensen met een ernstig drugsprobleem is het heel belangrijk om inzicht te krijgen in de problemen van het verslaafde familielid,

Nadere informatie

Verlies en rouw Dominique Ebbeng - Martina Janssen TITEL / 1

Verlies en rouw Dominique Ebbeng - Martina Janssen TITEL / 1 Verlies en rouw Dominique Ebbeng - Martina Janssen TITEL / 1 Verlies en rouw Emotioneel proces als gevolg van een verlies. Rouw zou in fases verlopen Dit leidde nogal eens tot misverstanden en onbegrip

Nadere informatie

Hoe verwerk je een. schokkende gebeurtenis? Informatie voor ouders

Hoe verwerk je een. schokkende gebeurtenis? Informatie voor ouders Hoe verwerk je een schokkende gebeurtenis? Informatie voor ouders Niemand is echt voorbereid op een schokkende gebeurtenis en als het gebeurt heeft dat voor iedereen ingrijpende gevolgen. Als kinderen

Nadere informatie

jongeren vanaf 12 jaar

jongeren vanaf 12 jaar Na de schok... de draad weer oppakken Informatie voor jongeren vanaf 12 jaar die betrokken zijn geweest bij een schokkende of ingrijpende gebeurtenis. Na de schok de draad weer oppakken Informatie voor

Nadere informatie

Depressie bij verpleeghuiscliënten

Depressie bij verpleeghuiscliënten Doen bij Depressie zorgprogramma Informatiefolder voor cliënt en naasten Depressie bij verpleeghuiscliënten Folder 3 Inleiding Deze folder bevat informatie over de klachten die bij een depressie horen

Nadere informatie

WERNER VANDEN EYNDEN DE ROUWENDE SENIOR

WERNER VANDEN EYNDEN DE ROUWENDE SENIOR WERNER VANDEN EYNDEN DE ROUWENDE SENIOR OUD WORDEN GEEN PRETJE? LICHAMELIJK VERVAL PSYCHISCH VERVAL PERSOONLIJK VERVAL BLEG S ROUWPROCESSEN SOCIAAL BREAKDOWN SYNDROOM IEDEREEN ROUWT OP ZIJN OF HAAR EIGEN

Nadere informatie

NA DE SCHOK INFORMATIE VOOR OUDERS

NA DE SCHOK INFORMATIE VOOR OUDERS NA DE SCHOK INFORMATIE VOOR OUDERS Betrokken raken bij een schokkende gebeurtenis laat niemand onberoerd. Je bent er meestal niet op voorbereid en als het gebeurt kan dat ingrijpende gevolgen hebben voor

Nadere informatie

NA DE SCHOK INFORMATIE VOOR OUDERS

NA DE SCHOK INFORMATIE VOOR OUDERS NA DE SCHOK INFORMATIE VOOR OUDERS Betrokken raken bij een schokkende gebeurtenis laat niemand onberoerd. Je bent er meestal niet op voorbereid en als het gebeurt kan dat ingrijpende gevolgen hebben voor

Nadere informatie

Rouwen op eigen wijze, een leven lang

Rouwen op eigen wijze, een leven lang Workshop symposium 30 jaar VOOK Rouwen op eigen wijze, een leven lang Roel Rischen huisarts Hattem Rouwen is levenslang voorbeeld uit de dagelijkse praktijk Heer van 83 jaar Rouwen is levenslang korte

Nadere informatie

Iemand gaat dood. Wat is rouw?

Iemand gaat dood. Wat is rouw? verlies & rouw Je kan rouwen om de dood van je vader. Je kan ook treuren om een vriend die je verliest door een ruzie of om het gezin van je kinderjaren dat je verliest door de scheiding van je ouders.

Nadere informatie

Na de schok... Informatie voor ouders

Na de schok... Informatie voor ouders Na de schok... Informatie voor ouders Niemand is echt voorbereid op een schokkende gebeurtenis en als het gebeurt heeft dat voor iedereen ingrijpende gevolgen. Als kinderen samen met hun ouders een aangrijpende

Nadere informatie

Depressieve klachten bij verpleeghuiscliënten

Depressieve klachten bij verpleeghuiscliënten Doen bij Depressie zorgprogramma Informatiefolder voor cliënt en naasten Depressieve klachten bij verpleeghuiscliënten Folder 1 Inleiding Deze folder is bedoeld voor mensen met depressieve klachten en

Nadere informatie

Depressie bij ouderen

Depressie bij ouderen Depressie bij ouderen 2 Depressie bij ouderen komt vaak voor, maar is soms moeilijk te herkennen. Deze folder geeft informatie over de kenmerken en de behandeling van een depressie bij ouderen. Wat is

Nadere informatie

Of je hart nu breekt of scheurt, kapot is kapot.

Of je hart nu breekt of scheurt, kapot is kapot. Of je hart nu breekt of scheurt, kapot is kapot. Rouw van naastbestaanden van personen met dementie Gerke VERTHRIEST Een pluim voor jou, mantelzorger! We staan stil bij: - Rouwen als iemand nog niet dood

Nadere informatie

Rouwen na faillissement

Rouwen na faillissement Rouwen na faillissement Vriendelijk aangeboden door Tussenstap is een product van de vzw Zenitor is een dochter van vzw Zenitor, alle rechten voorbehouden 1/7 Inleiding:... 3 1.Wat is rouwen eigenlijk?...

Nadere informatie

Depressie. Informatiefolder voor zorgteam. Zorgprogramma Doen bij Depressie UKON. Versie 2013-oktober

Depressie. Informatiefolder voor zorgteam. Zorgprogramma Doen bij Depressie UKON. Versie 2013-oktober Depressie Informatiefolder voor zorgteam Zorgprogramma Doen bij Depressie Inleiding Deze folder is bedoeld voor afdelingsmedewerkers die betrokken zijn bij de zorg voor een cliënt bij wie een depressie

Nadere informatie

Boek en workshop over het verlies van een broer of zus. Een broertje dood. Door Corine van Zuthem

Boek en workshop over het verlies van een broer of zus. Een broertje dood. Door Corine van Zuthem Het overlijden van een broer of zus is een ingrijpende gebeurtenis. Toch wordt het onderwerp in de rouwliteratuur doodgezwegen. Tot verbazing van Minke Weggemans. De pastoraal therapeute schreef er daarom

Nadere informatie

PATIËNTEN INFORMATIE. Rouwverwerking

PATIËNTEN INFORMATIE. Rouwverwerking PATIËNTEN INFORMATIE Rouwverwerking 2 PATIËNTENINFORMATIE Een dierbare is overleden. Dit is een aangrijpende gebeurtenis. In de eerste plaats gaat onze deelneming uit naar u en de overige nabestaanden.

Nadere informatie

Suïcidepreventiebeleid binnen een organisatie 10/10/2014

Suïcidepreventiebeleid binnen een organisatie 10/10/2014 Wat is een suïcidepreventiebeleid? Suïcidepreventiebeleid binnen een organisatie 10/10/2014 Een stappenplan waarin uitgeschreven staat hoe er binnen een organisatie met suïcidaliteit wordt omgegaan en

Nadere informatie

3. Rouw en verliesverwerking

3. Rouw en verliesverwerking 3. Rouw en verliesverwerking 29 Voor de trainer De belangrijkste begrippen van dit gedeelte zijn: Grote verschillen tussen verschillende getroffenen Breuk in de levenslijn Rouw/Verliesverwerking/chronische

Nadere informatie

NA DE SCHOK... INFORMATIE VOOR LERAREN

NA DE SCHOK... INFORMATIE VOOR LERAREN NA DE SCHOK... INFORMATIE VOOR LERAREN www.ggdbzo.nl Niemand is echt voorbereid op een schokkende gebeurtenis en als het gebeurt heeft dat ingrijpende gevolgen. Als leerkrachten samen met kinderen een

Nadere informatie

Kinderen, rouw en beeldende therapie

Kinderen, rouw en beeldende therapie Rosanne van Alphen de Roo Kinderen, rouw en beeldende therapie Dingen die je moet weten als je met een rouwend kind te maken hebt De Zwaan, beeldende therapie 1 Kinderen en rouw In dit E-book krijg je

Nadere informatie

Echtscheiding en kinderen www.cjggooienvechtstreek.nl

Echtscheiding en kinderen www.cjggooienvechtstreek.nl regio Gooi en Vechtstreek Echtscheiding en kinderen www.cjggooienvechtstreek.nl n Echtscheiding en kinderen Kinderen zien het gezin waarin zij zijn grootgebracht vaak als een eenheid die er altijd was

Nadere informatie

Rouw in het algemeen

Rouw in het algemeen Na een zelfdoding Brochure uit 'Verder. Over rouw na suïcide' Anne Polet, 2002, uitg. Acco, Leuven (met toestemming van de auteur) Inleiding In Nederland maken jaarlijks ruim 1500 mensen een einde aan

Nadere informatie

HELPEN IN ROUW EN VERDRIET

HELPEN IN ROUW EN VERDRIET HELPEN IN ROUW EN VERDRIET Manu KEIRSE Mensen in rouw en hun omgeving stellen zich allerlei vragen: Is het normaal dat ik mij na maanden nog zo verdrietig voel? Zal ik nog ooit opnieuw kunnen genieten

Nadere informatie

Kinderen Toegelaten?! Een warm pleidooi om kinderen te betrekken bij de zorg. Veerle Cosyns, onco-psycholoog UZ Brussel

Kinderen Toegelaten?! Een warm pleidooi om kinderen te betrekken bij de zorg. Veerle Cosyns, onco-psycholoog UZ Brussel Kinderen Toegelaten?! Een warm pleidooi om kinderen te betrekken bij de zorg Veerle Cosyns, onco-psycholoog UZ Brussel De realiteit Vaststelling: Er is positieve evolutie maar kinderen komen nog te weinig

Nadere informatie

Debriefing. Opvang na een schokkende gebeurtenis. Geert Taghon 2013

Debriefing. Opvang na een schokkende gebeurtenis. Geert Taghon 2013 Debriefing Opvang na een schokkende gebeurtenis Geert Taghon 2013 Definitie schokkende gebeurtenis Een gebeurtenis die buiten het patroon van gebruikelijke menselijke ervaringen ligt en duidelijk leed

Nadere informatie

Een bezoek van kinderen op de Intensive Care

Een bezoek van kinderen op de Intensive Care Een bezoek van kinderen op de Intensive Care Intensive Care Locatie Hoorn/Enkhuizen Een bezoek van kinderen op de Intensive Care Informatie voor ouders Het is altijd confronterend als een ouder of familielid

Nadere informatie

DOORVERWIJSKAART NA HET OVERLIJDEN VAN EEN PARTNER. - CONTEMPO vzw. - VERENIGING VOOR WEDUWEN EN WEDUWNAARS vzw (WW)

DOORVERWIJSKAART NA HET OVERLIJDEN VAN EEN PARTNER. - CONTEMPO vzw. - VERENIGING VOOR WEDUWEN EN WEDUWNAARS vzw (WW) DOORVERWIJSKAART NA HET OVERLIJDEN VAN EEN PARTNER - CONTEMPO vzw Werking: Na het overlijden van de partner, plots of na een ziekteperiode, volgt er een moeilijke tijd. Het leven is overhoop gehaald en

Nadere informatie

Een kind helpen. na een misdrijf of verkeersongeluk. Slachtofferhulp 0900-0101. (lokaal tarief) na een misdrijf of een verkeersongeluk

Een kind helpen. na een misdrijf of verkeersongeluk. Slachtofferhulp 0900-0101. (lokaal tarief) na een misdrijf of een verkeersongeluk Een kind helpen na een misdrijf of verkeersongeluk Slachtofferhulp H E L P T na een misdrijf of een verkeersongeluk 0900-0101 (lokaal tarief) Een misdrijf of een verkeersongeluk kan een diepe indruk bij

Nadere informatie

INFORMATIE KINDEREN IN ROUW 0-3 JAAR STICHTING STERRENKRACHT

INFORMATIE KINDEREN IN ROUW 0-3 JAAR STICHTING STERRENKRACHT INFORMATIE KINDEREN IN ROUW 0-3 JAAR STICHTING STERRENKRACHT Voorwoord Beste ouders/verzorgers, Deze informatie is bedoeld om antwoord te geven op vragen als: Hoe ga ik om met het verdriet, angst of boosheid

Nadere informatie

Zelfdoding in het jeugdwerk. Na een overlijden

Zelfdoding in het jeugdwerk. Na een overlijden Zelfdoding in het jeugdwerk Na een overlijden 33 Ik verneem het nieuws dat iemand overleden is door zelfdoding Luister naar het verhaal. Plan zo snel mogelijk een eerste overleg met de hoofdbegeleider

Nadere informatie

De wereld viel stil. Training & Vorming KASTEEL DE ESSENBURGH. Ontmoetingsdagen. Achterblijven. na zelfdoding. van een dierbare

De wereld viel stil. Training & Vorming KASTEEL DE ESSENBURGH. Ontmoetingsdagen. Achterblijven. na zelfdoding. van een dierbare F650-01.Verlies A5 EB200090 02-12-2004 14:48 Pagina 1 Training & Vorming KASTEEL DE ESSENBURGH Ontmoetingsdagen Achterblijven na zelfdoding Kasteel De Essenburgh - Druk: Grafisch Bedrijf Bokhorst bv. van

Nadere informatie

Hoe verwerk je een. schokkende gebeurtenis? Informatie voor leerkrachten

Hoe verwerk je een. schokkende gebeurtenis? Informatie voor leerkrachten Hoe verwerk je een schokkende gebeurtenis? Informatie voor leerkrachten Niemand is echt voorbereid op een schokkende gebeurtenis en als het gebeurt heeft dat ingrijpende gevolgen. Als leerkrachten samen

Nadere informatie

UMC St Radboud. Kinderen helpen bij verlies en rouw

UMC St Radboud. Kinderen helpen bij verlies en rouw UMC St Radboud Kinderen helpen bij verlies en rouw Patiënteninformatie Deze folder is bedoeld om u als ouder of verzorger van een kind dat een dierbare heeft verloren of gaat verliezen te helpen bij dit

Nadere informatie

Brochure bij overlijden

Brochure bij overlijden Brochure bij overlijden Imeldaziekenhuis Bloemen met waterdruppels als ogen vol tranen, de grashalmen gebogen van verdriet... Wim Hofman imelda omringt u met zorg Geachte mevrouw, Geachte heer, Beste zoon

Nadere informatie

Veens trainingen. opkomen voor jezelf. samen leren. meer zelfvertrouwen. lotgenoten ontmoeten. durven vragen. een groter netwerk

Veens trainingen. opkomen voor jezelf. samen leren. meer zelfvertrouwen. lotgenoten ontmoeten. durven vragen. een groter netwerk Veens trainingen opkomen voor jezelf een groter netwerk samen leren lotgenoten ontmoeten 1 meer zelfvertrouwen durven vragen Wil je jezelf ontwikkelen? Omdat je meer uit jezelf wilt halen? Of omdat je

Nadere informatie

Van een pragmatisch auteur, Ervaringsdeskundige en gecertificeerd Rouw- & Verliescoach

Van een pragmatisch auteur, Ervaringsdeskundige en gecertificeerd Rouw- & Verliescoach Van een pragmatisch auteur, Ervaringsdeskundige en gecertificeerd Rouw- & Verliescoach Rouwen mag! ---------------------Het meest praktische handboek over Verlies. Goedele van kerschaever Breek uit jezelf,

Nadere informatie

Traumatische rouw Peta Schotanus juni 2017

Traumatische rouw Peta Schotanus juni 2017 Traumatische rouw Peta Schotanus juni 2017 Michael Dudok de Wit: Father and daughter 2 Normale rouw Rouw is een normale reactie op een ingrijpende verlieservaring Rouw treedt alleen op wanneer er sprake

Nadere informatie

Delen is Helen. Wat kan je doen bij verlies van relatie, werk, geliefde of gezondheid

Delen is Helen. Wat kan je doen bij verlies van relatie, werk, geliefde of gezondheid Delen is Helen Wat kan je doen bij verlies van relatie, werk, geliefde of gezondheid Rouw Is een natuurlijk proces, waarbij verdriet en eenzaamheid voorkomende gevoelens kunnen zijn. Verlies van gezondheid

Nadere informatie

Omgaan met kanker. Moeheid

Omgaan met kanker. Moeheid Omgaan met kanker Moeheid Vermoeidheid is een veelvoorkomende bijwerking van kanker of de behandeling ervan. Ruim 60% van alle mensen zegt last van vermoeidheid te hebben, zelfs dagelijks. De vermoeidheid

Nadere informatie

INFORMATIE KINDEREN IN ROUW 4-6 JAAR STICHTING STERRENKRACHT

INFORMATIE KINDEREN IN ROUW 4-6 JAAR STICHTING STERRENKRACHT INFORMATIE KINDEREN IN ROUW 4-6 JAAR STICHTING STERRENKRACHT Voorwoord Beste ouders/verzorgers, Deze informatie is bedoeld om antwoord te geven op vragen als: Hoe ga ik om met het verdriet, angst of boosheid

Nadere informatie

Tijd voor de dood. Stilstaan bij en tijd nemen voor de dood Oprecht en stap voor stap afscheid nemen. Beleidsnotitie Palliatieve Zorg

Tijd voor de dood. Stilstaan bij en tijd nemen voor de dood Oprecht en stap voor stap afscheid nemen. Beleidsnotitie Palliatieve Zorg Beleidsnotitie Palliatieve Zorg Tijd voor de dood Stilstaan bij en tijd nemen voor de dood Oprecht en stap voor stap afscheid nemen Beleidsnotitie Tijd voor de dood Auteur(s) A.Trienekens Datum September

Nadere informatie

Doodswens en suïcidegedachten bij ouderen

Doodswens en suïcidegedachten bij ouderen Doodswens en suïcidegedachten bij ouderen Bespreekbaar maken Eva Van Den Broeck CGG Andante Suicidepreventie eva.vandenbroeck@andante.be 03 620 10 20 Suïcidepreventie reflex Bron: Detectie en behandeling

Nadere informatie

Depressieve symptomen bij verpleeghuiscliënten

Depressieve symptomen bij verpleeghuiscliënten Doen bij Depressie zorgprogramma Informatiefolder voor afdelingsmedewerkers Depressieve symptomen bij verpleeghuiscliënten Folder 2 Inleiding Deze folder is bedoeld voor afdelingsmedewerkers die betrokken

Nadere informatie

Handvatten voor het omgaan met zelfbeschadiging

Handvatten voor het omgaan met zelfbeschadiging Handvatten voor het omgaan met zelfbeschadiging Als iemand in jouw omgeving zichzelf beschadigt is dat erg ingrijpend. Het kan allerlei emoties oproepen. Je bent misschien erg verdrietig, boos of je voelt

Nadere informatie

Depressie bij verpleeghuiscliënten

Depressie bij verpleeghuiscliënten Doen bij Depressie zorgprogramma Informatiefolder voor afdelingsmedewerkers Depressie bij verpleeghuiscliënten Folder 4 Inleiding Deze folder is bedoeld voor afdelingsmedewerkers die betrokken zijn bij

Nadere informatie

VERLIES NAAR WINST. bij rouw op het werk. inleiding door Trudy van Gils tgv 75 jarig jubileum uitvaartvereniging Joure op 8 oktober 2010

VERLIES NAAR WINST. bij rouw op het werk. inleiding door Trudy van Gils tgv 75 jarig jubileum uitvaartvereniging Joure op 8 oktober 2010 VAN WELKOM VAN VERLIES NAAR WINST bij rouw op het werk inleiding door Trudy van Gils tgv 75 jarig jubileum uitvaartvereniging Joure op 8 oktober 2010 Enkele overwegingen Wie een kind baart, kan vier maanden

Nadere informatie

Hoe ondersteun ik iemand die aan zelfmoord denkt?

Hoe ondersteun ik iemand die aan zelfmoord denkt? Hoe ondersteun ik iemand die aan zelfmoord denkt? Hoe ondersteun ik iemand die aan zelfmoord denkt? Als je het vermoeden hebt dat iemand waar je om geeft aan zelfmoord denkt, is het logisch dat je schrikt.

Nadere informatie

Wanneer het anders loopt...

Wanneer het anders loopt... Wanneer het anders loopt... Versie oktober 2016 - objectid 10992 vzw Jessa Ziekenhuis Salvatorstraat 20, 3500 Hasselt, www.jessazh.be Persoonlijke notities Welkom Beste ouders Het verlies van een zwangerschap

Nadere informatie

Als een naaste sterft

Als een naaste sterft Als een naaste sterft Informatie voor nabestaanden gemini-ziekenhuis.nl Inhoudsopgave Gang van zaken en formaliteiten na overlijden 3 Laatste zorg voor de overledene 4 Omgaan met verlies van een dierbare

Nadere informatie

ROUW- EN VERLIESBEGELEIDING

ROUW- EN VERLIESBEGELEIDING SPELEN KINDEREN OOK ALS ZE VERDRIETIG ZIJN? KINDEREN & ROUW Ieder verlies vraagt ruimte om te rouwen. Rouwen is een taak waarbij je moet leren leven in de nieuwe werkelijkheid. Op deze pagina wordt beschreven

Nadere informatie

...de draad weer oppakken

...de draad weer oppakken ...de draad weer oppakken Na de schok... Volwassenen Informatie voor volwassenen die betrokken zijn geweest bij een schokkende gebeurtenis Betrokken raken bij een schokkende gebeurtenis, dat laat niemand

Nadere informatie

Een dierbare verliezen

Een dierbare verliezen PATIËNTEN INFORMATIE Een dierbare verliezen en daarover verdriet hebben 2 PATIËNTENINFORMATIE Verlies lijden is iets dat de meesten van ons op een bepaald moment in het leven meemaken. Dit kan een ingrijpende

Nadere informatie

Kind & echtscheiding. Geen lid van het gezin? ook dan kun jij een kind steunen!

Kind & echtscheiding. Geen lid van het gezin? ook dan kun jij een kind steunen! Kind & echtscheiding Geen lid van het gezin? ook dan kun jij een kind steunen! Kind in een echtscheidingssituatie Per jaar belanden ongeveer 70.000 kinderen in een echtscheiding. De gevolgen van een echtscheiding

Nadere informatie

Draaiboek bij ziekte en overlijden

Draaiboek bij ziekte en overlijden Datum Draaiboek bij ziekte en overlijden Hoe kan de school handelen bij het overlijden van een leerling? In dit overzicht vindt u een samenvatting van deze informatie in een checklist per onderdeel. Dit

Nadere informatie

Onderzoek naar de behoeften van jongeren die iemand verloren door zelfdoding

Onderzoek naar de behoeften van jongeren die iemand verloren door zelfdoding Onderzoek naar de behoeften van jongeren die iemand verloren door zelfdoding ik dacht dat ik volledig ten onder zou gaan aan deze gebeurtenis maar samen met dierbaren hebben we heel mooie verwerkingsmanieren

Nadere informatie

Omgaan met de ziekte. Omgaan met de ziekte

Omgaan met de ziekte. Omgaan met de ziekte Omgaan met de ziekte Omgaan met de ziekte Inhoud Omgaan met de ziekte, januari 2014 3 Inleiding 4 Invloed op mijn leven 4 Omgaan met klachten 5 In de rouw 6 Onzekerheid 7 Een ander zelfbeeld 8 Reactie

Nadere informatie

rouw Masé Sutterland DGO Morning never comes to an end it is a process of remembering, not one of leaving behind - S.

rouw Masé Sutterland DGO Morning never comes to an end it is a process of remembering, not one of leaving behind - S. rouw Morning never comes to an end it is a process of remembering, not one of leaving behind - S. Freud 1923 Masé Sutterland DGO 05-10-2018 Doel van deze middag Kennismaken met visies op rouw Welke vragen

Nadere informatie

Psychosociale problemen bij kanker

Psychosociale problemen bij kanker Psychosociale problemen bij kanker Deze brochure is bedoeld voor mensen waarbij de diagnose kanker is gesteld en voor hun partner, familie en/of vrienden. Het krijgen van de diagnose kanker is een schokkende

Nadere informatie

Praktische opdracht ANW Depressies

Praktische opdracht ANW Depressies Praktische opdracht ANW Depressies Praktische-opdracht door een scholier 1714 woorden 27 februari 2002 7,9 16 keer beoordeeld Vak ANW Inleiding: Deze brochure gaat over depressies. Op het moment hebben

Nadere informatie

Psychosociale hulp voor patiënten met kanker

Psychosociale hulp voor patiënten met kanker Psychosociale hulp voor patiënten met kanker Beter voor elkaar Psychosociale hulp voor patiënten met kanker Inhoud Inleiding 2 Oncologieverpleegkundigen 3 Stomaverpleegkundigen 4 Geestelijke verzorging

Nadere informatie

Psychosociale problemen bij kanker

Psychosociale problemen bij kanker INTERNE GENEESKUNDE Psychosociale problemen bij kanker Mogelijkheden voor begeleiding in het Laurentius ziekenhuis Deze brochure is bedoeld voor mensen waarbij de diagnose kanker is gesteld en voor hun

Nadere informatie

Rouwen op verschillende leeftijden

Rouwen op verschillende leeftijden Rouwen op verschillende leeftijden december 14 Kinderen gaan anders om met de dood dan volwassenen. Dat heeft alles te maken met hun psychische ontwikkeling, hun anders denken, anders ervaren, anders voelen,

Nadere informatie

Wegwijzer Rouwbegeleiding en nazorg Heuvelland. Adressen, telefoonnummers en websites

Wegwijzer Rouwbegeleiding en nazorg Heuvelland. Adressen, telefoonnummers en websites Wegwijzer Rouwbegeleiding en nazorg Heuvelland Adressen, telefoonnummers en websites Werkgroep Rouwverwerking en nazorg Netwerk Palliatieve Zorg Heuvelland september 2014 Inhoud 1 Informatie, advies en

Nadere informatie

Jong en rouw hoe moet dat nou?

Jong en rouw hoe moet dat nou? Jong en rouw hoe moet dat nou? Wat is rouwen?? Rouwen is je aanpassen aan de veranderde situatie Je kunt niet tegengaan dat de vogels van verdriet overvliegen, maar je kunt wel voorkomen dat ze nesten

Nadere informatie

WAAR KAN IK HULP VINDEN? Informatie over geestelijke gezondheidsproblemen

WAAR KAN IK HULP VINDEN? Informatie over geestelijke gezondheidsproblemen WAAR KAN IK HULP VINDEN? Informatie over geestelijke gezondheidsproblemen Tekst: Aziza Sbiti & Cha-Hsuan Liu Colofon: Deze brochure is totstandgekomen met hulp van het Inspraak Orgaan Chinezen. De inhoud

Nadere informatie

Informatie en advies voor ouders

Informatie en advies voor ouders Geweld in huis raakt kinderen Informatie en advies voor ouders 1 2 Wist u dat de gevolgen van het zien of horen van geweld in het gezin net zo groot zijn als zelf geslagen worden? Ook als het geweld gestopt

Nadere informatie

Ouder worden: nog een beperking voor mensen met beperkingen. Manu Keirse KU Leuven

Ouder worden: nog een beperking voor mensen met beperkingen. Manu Keirse KU Leuven Ouder worden: nog een beperking voor mensen met beperkingen Manu Keirse KU Leuven Een diversiteit van syndromen Beperking is levenslang Compliceert volwaardig deelnemen aan het sociaal leven Niet te wijten

Nadere informatie

INFORMATIE JONGEREN IN ROUW 13-18 JAAR STICHTING STERRENKRACHT

INFORMATIE JONGEREN IN ROUW 13-18 JAAR STICHTING STERRENKRACHT INFORMATIE JONGEREN IN ROUW 13-18 JAAR STICHTING STERRENKRACHT Voorwoord Beste ouders/verzorgers, Deze informatie is bedoeld om antwoord te geven op vragen als: Hoe ga ik om met het verdriet, angst of

Nadere informatie

Als je het niet meer ziet zitten...

Als je het niet meer ziet zitten... Infobrochure Als je het niet meer ziet zitten... Omgaan met een huilende baby mensen zorgen voor mensen Inhoud Als je het niet meer ziet zitten...4 Huilen...5 Als huilen een probleem is...6 Voeden...6

Nadere informatie