Kennisbasis ICT 2013

Transcriptie

1 Kennisbasis ICT 2013 [ concept ] Colofon Publicatie ADEF, Algemeen Directeurenoverleg Educatieve Faculteiten Uitgave Concept- en validatie versie ten behoeve van het VELON Congres voor Lerarenopleiders maart 2013 Tekst Jeroen Bottema Hogeschool Inholland Nicolette Erkelens Hogeschool van Rotterdam Aike van der Hoeff Hogeschool van Arnhem en Nijmegen Diane van der Linde-Koomen Christelijke Hogeschool Windesheim Maurice Schols Fontys Hogeschool Anke Tollenaar-Hartogensis Hogeschool Utrecht Roelien Bos-Wierda Noordelijke Hogeschool Leeuwarden Ron Barendsen Noordelijke Hogeschool Leeuwarden met dank aan de overige leden van de werkgroep ADEF ICT. Reviewgroep [in definitieve versie] [in definitieve versie] ADEF,

2 Inhoud Colofon... 1 Inhoud... 2 Leeswijzer... 2 Voorwoord... 3 Thema 1 Attitude... 5 Thema 2 Instrumentele vaardigheden... 7 Thema 3 Digitale media- en informatiegeletterdheid Thema 4 Digitale didactiek Leeswijzer De Kennisbasis ICT die voor u ligt betreft een concept-versie. Dit document wordt ter validering aangeboden aan experts, docenten en studenten. Hierna volgt een bijstelling van het document, waarna het wordt aangeboden aan het management van de betrokken docentenopleidingen. Na goedkeuring wordt het document definitief gepubliceerd. In deze Kennisbasis ICT wordt aangesloten bij de structuur van de algemene kennisbases. De eerste twee kolommen beschrijven het thema en haar kernconcepten/categorieën. De derde kolom beschrijft deze kernconcepten/categorieën. Wij beschouwen deze als gedragsindicatoren. De vierde kolom geeft een aantal mogelijke voorbeelden van deze gedragsindicatoren in de praktijk. Hierbij zijn wij bewust niet volledig en is het aan de lerarenopleidingen, haar studenten en docenten, zelf om hier concrete invulling aan te geven. De eerste drie kolommen beschouwen wij als relatief statisch. Na vaststelling moeten de thema s en kernconcepten een langere periode kunnen blijven staan. De vierde kolom is dynamisch van opzet en wordt periodiek bijgesteld, zonder dat daar formele goedkeuring voor nodig is. In dit document hebben we het over hij en zijn. Daarmee bedoelen we uiteraard ook zij en haar. 2

3 Voorwoord Voor u ligt de het concept van de 2013 versie van de Kennisbasis ICT, samengesteld door de werkgroep ADEF ICT. Deze werkgroep, bestaande uit experts van de docentenopleidingen, houdt nauwgezet de ontwikkelingen op het terrein van ICT en onderwijs bij en bespreekt de implicaties hiervan voor het opleiden van docenten. De docentenopleidingen richten zich op het opleiden van docenten in de context van de 21 e eeuwse kennis- en netwerksamenleving en hierbij is het belang van technologie in het leren, lesgeven en organiseren van onderwijs evident. ICT is niet meer weg te denken uit onze samenleving en dus zeker niet meer uit het onderwijs. Het is de taak van de docentenopleidingen om studenten op te leiden tot startbekwame docenten die kunnen omgaan met ICT en deze kunnen inzetten in hun dagelijkse onderwijspraktijk. De startbekwame docent onderkent dat weloverwogen inzet van ICT kan leiden tot rendementsverbetering in het leren, lesgeven en organiseren van onderwijs. Om ICT effectief en doelmatig in te zetten in het leren, lesgeven en organiseren van onderwijs beschikt de startbekwame docent over voldoende instrumentele vaardigheden, is de startbekwame docent informatievaardig en beschikt hij over voldoende mediawijsheid. Vanzelfsprekend draagt de startbekwame docent deze kennis ook over aan zijn leerlingen. Vanaf 2005 houdt de werkgroep ADEF ICT zich bezig met het beschrijven van ICTcompetenties voor startbekwame docenten. In 2009 werden deze competenties uitgewerkt naar concrete en meetbare omschrijvingen: de Kennisbasis ICT (ADEF, 2009). De Kennisbasis ICT bevat een compleet mogelijk overzicht van competenties en vaardigheden die van toepassing zijn op startbekwame docenten, gekoppeld aan gedragsindicatoren. De Kennisbasis ICT die voor u ligt betreft een vervolg hierop en is ingepast in de ontwikkelingen die de laatste jaren voor, door en in de docentenopleidingen zijn doorgevoerd. De algemene bekwaamheidseisen voor docenten zijn door de Onderwijscoöperatie (2012) omschreven en bieden het uitgangspunt voor het kader voor de ICTbekwaamheid van leraren zoals Kennisnet ((Kennisnet, 2012)) die vervolgens heeft beschreven. Voor het vaststellen van eindtermen in de curricula van de docentenopleidingen was een verdere concretisering nodig. In deze Kennisbasis ICT is dat gebeurd. Hierbij is gebruik gemaakt van de dezelfde indeling die in de kennisbases van de docentenopleidingen is gebruikt (thema categorie/kernconcept omschrijving categorie voorbeelden). De werkgroep ADEF ICT heeft een product afgeleverd dat een concrete ondersteuning biedt bij het opleiden van startbekwame docenten. De digitale geletterdheid die docenten moeten bezitten omvat vele facetten en beperkt zich niet alleen tot instrumentele kennis en vaardigheden maar heeft vooral betrekking op attitudes en visie op het gebruik van ICT in. De werkgroep heeft bij de totstandkoming daarvan veel steun ondervonden, met name van de leden van de reviewgroep (valideringsgroep). Dankzij hun 3

4 inspanningen durven wij de Kennisbasis ICT te presenteren als een bruikbaar en gelegitimeerd instrument. Namens de werkgroep ADEF ICT Henk Fuchs Voorzitter 4

5 Thema 1 Attitude De docent leidt leerlingen op voor de kennissamenleving waarin ICT een belangrijke rol speelt. De docent is zich bewust van de invloed van ICT-innovaties in het onderwijs. Dit vraagt een open en flexibele houding van de docent welke gekenmerkt wordt door initiatief en leiderschap, probleemoplossend vermogen en zelfreflectie. Dit uit zich in een professionele houding waarin de docent zich voortdurend bijschoolt in toepassingen van ICT in het onderwijs. Zelfstandig en in samenwerking met collega s onderzoekt de docent de mogelijkheden en toepassingen van didactische inzet van technologie, en integreert deze op een duurzame wijze in zijn eigen leer- en onderwijscontext. Thema Categorie/ kernconcept 1. Attitude 1.1 De lerende en innoverende professional; 1.2 De flexibele en adaptieve professional Omschrijving van de categorie De docent is een lerende professional die zelfstandig, creatief en kritisch gebruik maakt van de (nieuwe-) mogelijkheden van ICT bij leren, lesgeven en organiseren van onderwijs De docent onderschrijft de meerwaarde van ICT bij het leren, lesgeven en organiseren van onderwijs De docent speelt in op de onderwijskundige veranderingen en behoeften met betrekking tot het gebruik van ICT De docent neemt zelf initiatieven in het gebruik van ICT om zo sociale- en crossculturele vaardigheden te bevorderen. Voorbeelden Met behulp van ICT kennis en vaardigheden bijhouden, verruimen en verdiepen (online communities, fora, special interest groups); Kritisch kijken naar de mogelijkheden van ICT in eigen lesen leerproces. Met behulp van ICT leerpraktijken vormgeven, faciliteren en verrijken op basis van evidentie uit onderzoek. Inzetten van ICTtoepassingen, zoals social media, tablets, apps, etc. ten behoeve van kennisconstructie bij leerlingen. Onderbouwen van inzet van ICT aan de hand van wat bekend is uit literatuur en onderzoek. Samenwerkend leren ondersteunen en bevorderen met behulp van ICT door bijvoorbeeld regels afspreken in online communities waarbij onderling respect voor de diversiteit aan meningen, ideeën en culturen centraal staat. 5

6 1.3 De reflecterende professional 1.4 De samenwerkende professional De docent analyseert op methodische wijze ICT gebruik om zo systematisch verbeterpunten in zijn lespraktijk toe te passen en vervolgens te beoordelen op effectiviteit De docent zoekt (interdisciplinaire) samenwerking (met behulp van ICT) met collega's die in een vergelijkbare situatie rondom ICT en onderwijs verkeren De docent kan opgedane ICTkennis en vaardigheden met andere docenten delen om zo nieuwe kennis te kunnen construeren De docent ondersteunt en motiveert collega's en leerlingen in hun ICT ontwikkeling Met behulp van een digitaal portfolio eigen handelen en verbeterpunten inzichtelijk maken. Kijkt kritisch naar eigen handelen door middel van peer feedback van critical friends. Participeert in formele- en informele netwerken rondom het gebruik van ICT in het leren, lesgeven en organiseren van onderwijs. Helpt collega s bij het faciliteren en inrichten van leerpraktijken met behulp van ICT gebruik. 6

7 Thema 2 Instrumentele vaardigheden De docent beschikt over instrumentele vaardigheden om ICT in het onderwijs effectief te kunnen inzetten in lessituaties én in de onderwijsorganisatie. Dit thema richt zich op de basis instrumentele vaardigheden die verwacht worden van een startbekwaam docent. Het gaat hierbij uitdrukkelijk om instrumentele vaardigheden. De didactische toepassing van deze vaardigheden worden in de volgende thema s uitgewerkt. Thema 2. Instrumentele vaardigheden Categorie/ Omschrijving van de kernconcept categorie 2.1 Hardware De docent toont aan diverse hardware te kunnen benoemen, aansluiten en bedienen. 2.2 Software De docent toont aan over algemene kennis van ICT te beschikken en de vaardigheden ten aanzien van bestandsbeheer te beheersen Voorbeelden Het aansluiten van een laptop/computer op een beamer of digitaal schoolbord; Het aansluiten van persoonlijke apparatuur, zoals notebook of tablet computer, in het netwerk van de school; Het aansluiten van video- en fotoapparatuur op een computer; Het instellen en gebruiken van student response systems zoals stemkastjes of via smartphones of tablets, zodat antwoorden uit de groep verkregen kunnen worden, waarbij de uitkomsten op het (digitaal) bord getoond worden. Zelf installeren van eenvoudige software, indien mogelijk binnen de school; Bekend zijn met de gangbare bestandsextensies en weten met welk programma een bestand is te openen. Het bewaren van bestanden in mappen, zowel op de computer als online (in the cloud) en in staat zijn om 7

8 2.2.2 De docent toont aan over de vaardigheden ten aanzien van software om effectieve samenwerking en communicatie tot stand te brengen te beheersen De docent toont aan dat hij kan omgaan met standaard kantoortoepasingen: tekstverwerker, spreadsheetprogramma s en presentatiesoftware; zelf de inrichting van de mappenstructuur te bepalen door mappen aan te maken en bestanden te verplaatsen, kopiëren, te verwijderen en te delen. Bestanden naast een correcte bestandsnaam voorzien van aanvullende labels (op basis van kenmerken van de inhoud zoals auteur, onderwerp en versiebeheer), waardoor de bestanden beter vindbaar worden. Bestanden delen met anderen door gebruik te maken van toepassingen voor online samenwerking en bestandsdeling, zoals bijvoorbeeld Microsoft Sharepoint, GoogleDrive en Dropbox; Gesprekken voeren via de computer, ook met een groep. Bijv. via Skype, Microsoft Lync of Google Hangout; Samenwerken met anderen in online omgevingen, zoals een wiki, ten behoeve van kennisconstructie; Het gebruiken van een online discussieforum; Gebruiken van de redigeerfuncties in de tekstverwerker om feedback te geven aan zijn leerlingen; Gebruiken van automatisch gegenereerde inhoudsopgave, index en bibliografie in documenten; 8

9 2.2.4 De docent toont aan dat hij kan een presentatie kan ondersteunen door gebruik te maken van software en hardware; De docent toont aan dat hij kan werken met de elektronische leeromgeving, portfoliosoftware, (leerling gerelateerde) administratieve systemen van de school De docent toont aan dat hij educatieve software en serious games kan inzetten om om authentieke situaties te simuleren De docent toont aan dat hij foto s, video s en audio digitaal kan maken, bewerken/converteren, publiceren en delen. Maken van een werkblad in Excel waarin bijvoorbeeld eindcijfers berekend worden door een juiste toepassing van functies en formules. Invoegen van video, afbeeldingen en audio in een digitale presentatie; Het gebruiken van student response systems, zoals bijvoorbeeld stemkastjes, Shakespeak, en Socrative; Publiceren van de digitale presentatie in de elektronische leeromgeving en/of op het internet. Gebruiken van de ELO van de school ten behoeve van het onderwijs en communicatie met leerlingen en collega s; Het invoeren van resultaten, absenties en andere relevante informatie in het leerlingvolgsysteem van de school; Maken van een eigen ontwikkelingsportfolio en hierin een logische opbouw van de diverse componenten te realiseren; Het schrijven van korte didactische handleidingen voor leerlingen met betrekking tot het gebruik van de applicatie in een leerpraktijk. Digitaliseren van niet-digitale foto s of teksten; Bewerken van digitale foto s, zodanig dat de beeldkwaliteit, de afmetingen en de 9

10 2.2.8 De docent toont aan dat hij kan werken met digitale toets systemen De docent is in staat om kleine storingen zelf te benoemen en/of te verhelpen. grootte van het bestand aangepast worden aan schermresolutie. Opnemen van video en audio en deze te monteren; Publiceren van foto s, video en audio in de ELO of op het internet; Maken van toetsen waarin diverse vraagvormen worden toegepast, met applicaties zoals Wintoets, Questionmark perception [QMP], Hotpotatoes of de toetsmogelijkheden van de elektronische leeromgeving (ELO). Weten hoe te handelen als het beeld van de computer niet op de beamer of het digibord verschijnt; Instellen van het digibord als de aanraakfunctie van het digibord niet werkt. Downloaden van updates en deze installeren of in voorkomende gevallen deze installatie uitstellen; Beëindigen van een vastgelopen applicatie via taakbeheer van de besturingssoftware; 10

11 Thema 3 Digitale media- en informatiegeletterdheid De docent is mediawijs en informatievaardig en beschikt over vaardigheden op het terrein van digitale kennismanagement. De docent begeleidt leerlingen in het adequaat gebruik maken van digitale bronnen en communicatie. Thema 3. Digitale media- en informatiegeletterdheid Categorie/ kernconcept 3.1 Informatievaardigheden 3.2 Kennismanagement Omschrijving van de categorie De docent toont aan dat hij adequaat gebruik kan maken van zoekmachines en databases om zo digitaal (leer-) materiaal te ontsluiten De docent toont aan dat hij sites kan beoordelen op betrouwbaarheid en authenticiteit en het belang hiervan kan overbrengen op zijn leerlingen; De docent toont aan dat hij verantwoord kan omgaan met andermans producten en op de hoogte is van de regels met betrekking tot plagiaat en plagiaatpreventie De docent toont aan dat hij op efficiënte wijze informatiebronnen kan coördineren en deze kan inzetten als productiefactor voor leren, lesgeven en organiseren van onderwijs. Voorbeeld Het kunnen werken met meerdere zoemachines en gebruik maken van geavanceerde zoekstrategieën. Is in staat om diverse wetenschappelijke databases te gebruiken (Google Scholar, Ebsco Host, Science Direct, etc.) Op gestructureerde wijze de betrouwbaarheid van digitale bronnen achterhalen en beargumenteren. Leerlingen via een stappenplan informatie te laten zoeken op het web en deze te laten beoordelen; Kennis hebben van het bestaan van digitale copyright modellen zoals bijvoorbeeld Creative Commons en deze toepassen; Op de juiste manier verwijzen naar digitale bronnen; Filteren en coördineren van informatiestromen met behulp van RSS; Archiveren en labelen van internetbronnen en delen met leerlingen en collega s door middel van social 11

12 bookmarking; 3.3 Mediawijsheid De docent toont aan actief, kritisch en bewust kan omgaan met actuele mediaontwikkelingen De docent toont aan dat hij voor leerlingen geschikte en betrouwbare digitale leerbronnen kan selecteren, passend bij hun leeftijd, sociaalemotionele en morele ontwikkeling; De docent toont aan dat hij leerlingen bewust kan maken van de meerwaarde en risico s van internetgebruik De docent toont aan dat hij zich bewust is van online pestgedrag en bekend is met de geldende protocollen De docent toont aan dat hij zijn leerlingen bewust om kan laten gaan met de mogelijkheden van het internet en sociale media ten behoeve van het eigen leren. Verstandig en doelgericht omgaan met digitale media en al haar mogelijkheden. - Selecteren van bronnen die geschikt zijn voor de doelgroep waarbij specifieke aandacht is voor tekst, taalgebruik, beeld en bron. - Expliciet maken van wat de meerwaarde en risico s zijn van internetgebruik en deze bespreken met leerlingen; - Leerlingen leren bewust de afweging te maken wanneer je leest en actief participeert op het web en wanneer je informatie afschermt en deelt. - Verwerken van bestaande protocollen van de school in de dagelijkse lespraktijk; Stimuleren van leerlingen om actief en bewust gebruik te maken van online communities om daar mee de ontwikkeling van digitale, sociale vaardigheden en het informele leren van leerlingen te faciliteren; Leerlingen leren samenwerken met iedereen, ongeacht plaats en tijd; 12

13 Thema 4 Digitale didactiek De docent maakt in onderwijssituaties die daarvoor geschikt zijn weloverwogen en doelmatig gebruik van ICT. Thema 4. Digitale didactiek Categorie/ kernconcept 4.1 Voorbereiding en organisatie 4.2 Arrangeren en ontwerpen Omschrijving van de categorie De docent toont aan dat hij de benodigde faciliteiten, hard- en software organiseert De docent toont aan dat hij de schoolregels ten aanzien van ICT toepast en in staat is deze te vertalen binnen zijn onderwijscontext De docent toont aan dat hij gebruik maakt van diverse vindplaatsen van digitaal leermateriaal en in staat is nieuw leermateriaal te arrangeren De docent toont aan dat hij digitaal leermateriaal ontwikkelt voor een omgeving waarbij rekening wordt gehouden met verschillen in niveau, interesse en tempo en wijze van leren Voorbeeld Controleren van de werking van hardwareen software, zoals beamers, digibord, aanwezigheid software en werking van hyperlinks; Weten hoe te handelen bij eventuele storingen. Het kennen van de de regels ten aanzien van het gebruik mobiele telefoon in de school; Het kennen van de regels die gelden voor het gebruik van ICT in en om school; Het samen met collega s ontwikkelen van ICT-gedragscodes en deze uitdragen naar de leerlingen. Arrangeren van digitaal leermateriaal met behulp van Wikiwijs, Les 2.0, etc. Toepassen van differentiatie door middel van arrangeren van digitaal leermateriaal, zoals bijvoorbeeld een WebQuest; Toepassen van principes van gameeigenschappen in het ontwerpen van leerpraktijk; De docent toont aan dat hij in staat is om digitaal leermateriaal te ontwikkelen rekening houdend met Toepassen van ontwerpprincipes op basis van cognitieve multimedia theorie om leerlingen te ondersteunen in het 13

14 4.3 Kennisoverdracht 4.4 Kennisconstructie beeldschermdidactiek De docent toont aan dat hij gebruik maakt van ICT in zijn presentaties en instructies en daarbij diverse hard- en software kan inzetten De docent toont aan dat hij ICT inzet om gestructureerd oefenen vorm te geven De docent toont aan dat hij de actieve kennisconstructie van zijn leerlingen bevordert met behulp van ICT De docent toont aan dat hij het leren leren met behulp van ICT van zijn leerlingen bevordert De docent toont aan dat hij de samenwerking tussen leerlingen en de docent faciliteert door gebruik te maken van ICT. verwerken van kennis; Het adequaat vormgeven van digitaal leermateriaal rekening houdend met bijvoorbeeld gebruik van bladspiegel, lettertype, aanwezigheid van reclamebanners en pop-ups,etc. Ondersteunen van een onderwijsleergesprek met behulp van een interactieve presentatie; Integreren van een YouTube filmpje in een digitale presentatie, bijvoorbeeld PowerPoint, Prezi of met behulp van het digibord; Instructie verrijken met inzet van het digitale schoolbord. Het maken en publiceren van beeldschermopnames met instructies voor leerlingen; Inzetten van software en digitale oefenprogramma s voor het gestructureerd herhalen inoefenen van leerstof. Gebruik maken van computersimulaties, serious gaming, werkvormen als een WebQuest om leerlingen actief, zelfstandig en samenwerkend te laten leren. Stimuleren van het reflecteren van leerlingen door middel van een digitaal portfolio. Samenwerken aan producten mogelijk maken door het inzetten van bijvoorbeeld de elektronische leeromgeving, wiki s, 14

15 4.5 Beoordelen van leerprestaties en evalueren van onderwijs De docent toont aan dat hij de het leerproces van leerlingen zichtbaar kan maken en volgen door middel van diverse vormen van digitale toetsing en evaluatie; De docent toont aan dat hij een digitale toets kan maken die transparant is op validiteit en betrouwbaarheid; De docent toont aan dat hij een digitale toets kan organiseren. Google Docs; Organiseren van het proces van peerfeedback in een online discussieforum. Kennis hebben van de mogelijkheden van digitale toetsprogramma s en toetsservice-systemen binnen een ELO of als zelfstandige applicatie; Motiveren van de inzet van een digitale toets (zelfbeoordelende-, voorwaardelijke-, voortgangs-, diagnostische-, instapen/of beoordelende toets); Beoordelen van welke domeinen/onderwerpen geschikt zijn om digitaal te toetsen; Maken van verschillende typen gesloten toetsvragen (multiple-choice, multiple-answer, ja/nee, rangorde, matching, point & click, fill in the blanks, numeriek); Organiseren van een digitale toets (rondom afname, organisatie toetsmoment, informatie leerlingen, capaciteit, back-up). 15