Duurzaamheid en innovatie in varkensvlees producerende keten: Samenwerking tussen wetenschap en bedrijfsleven. De industrie in Q-PorkChains

Transcriptie

1 Duurzaamheid en innovatie in varkensvlees producerende keten: Samenwerking tussen wetenschap en bedrijfsleven De industrie in Q-PorkChains 1

2 Uitgever en copyright GIQS e.v. Emmericher Str Kleve Uitvoering Jana-Christina Gawron, Maren Bruns Bijdragen Alle auteurs en co-auteurs staan vermeld in de verschillende bijdragen. Design en Layout Ute Warkalla Print Druckerei Brandt, Bonn Eerste editie 2012 Dankbetuiging De auteurs willen graag de Europese Unie bedanken voor het mogelijk maken van de financiёring van het project uit het 6de kaderprogramma voor onderzoek en technologische ontwikkeling. Q-PORKCHAINS FOOD-CT Duurzaamheid en innovatie in varkensvlees producerende keten: Samenwerking tussen wetenschap en bedrijfsleven De Industrie in Q-PorkChains 2 3

3 Inoudsopgave Voorwoord 7 1. Doelstelling en structuur van het project Geografie Resultaten uit de gebruiks-georiёnteerde pilotketen Gebruik van management-tools op basis van kwaliteitsmanagement Optimaliseren van uitwisseling en gebruik van informatie over kwaliteit Aanwending van sneltests voor diergezondheid, dierenwelzijn en voedselveiligheid Ontwikkeling van non-invasive technologiёn voor het vaststellen van waterbindingscapaciteit Implementeren van duurzaamheidsaspecten in een regionaal programma voor kwaliteitsvlees Ontwikkeling van niet-invasieve technologieёn voor het vaststellen van de vetgehalte Implementeren van regionale ketens en nieuwe productconcepten Implementeren van Cold chain management systemen Ontwikkeling van een concept voor het harmoniseren van veterinaire befindingen in een centrale database Biologische markers als tools voor de controle van vleeskwaliteit 71 Lijst van afkortingen

4 Voorwoord De betrokkenheid van de consument en een effectief vermogen van de coördinatie- mechanismen binnen de keten zijn cruciaal voor een goede concurrentiepositie van de agrifood industrie. Om deze voorwaarden te kunnen bereiken zijn er een aantal aan verschillende innovaties nodig: nieuwe producten, bijwerken van de productieprocessen, nieuwe of herziene coördinatie-mechanismen en nieuwe aanpak inzake marketing. Een individueel bedrijf kan pas moeilijk omgaan met deze grote uitdaging (bvb. de herörientatie van de gehele sector, specifieke innovaties voor de keten of het netwerk). Binnen de vleesindustrie vallen innovaties die door een aantal verschillende stakeholders meegedragen moeten worden (multiactor innovation) buitengewoon moeilijk. Een voornamelijke reden hiervoor is het feit dat er in de vleesindustrie talrijke middelbare en kleine ondernemingen (MKB) op verschillende vlaktes van de keten vertegenwordigd zijn. Grote ondernemingen met een multi-nationale oriёntering komen er pas zelden voor. Een ander aspect dat in het oog valt wat betreft de complexiteit van de productieketen vlees is de organisatie op verschillende werkniveaus, die vaak ook grensoverschrijdend is. Ondanks deze moelijke omstandigheden bestaat er een grote belangstelling voor complexe, aan het system uitgerichte innovaties binnen de vleesindustrie. Een cruciale succesfactor voor het implementeren van innovaties is het middel van samenwerking (bvb. business to business, BtB, en business to science, BtS), waarmee het verbeteren van processen en systemen binnen de vleesindustrie mogelijk wordt. Een groot aantal netwerken en clusters zijn er inmiddels opgericht op verschillende gebieden van onderzoek en ontwikkeling. Deze zijn o.a. met de doelstelling voorzien, het innovatievermogen van ondernemingen te verbeteren. Ook de Europese Unie (EU) heeft nota genomen van deze ontwikkeling en als gevolg ervan de stichting van een instelling ondersteund. De definitie van Winch en Courtney (2007) geeft het karakter van deze instelling goed weer: An organization acting as a member of a network of actors in an industrial sector that is focused neither on the generation nor the implementation of innovations, but on enabling other organizations to innovate. De stichting van deze instelling vond plaats in het project Q-PorkChains en kreeg de titel Q- PorkChains Industry Liaison Office (ILO). De prioritaire doelstelling van het ILO is de stimulantie van de samenwerking tussen onderzoek en bedrijfsleven. 1 Deze belemmeringen zijn o.a.: het gebrek aan expertise tijdens het zoeken naar externe kennis en mogelijke samenwerkingspartners, het gebrek aan SMART project planning (naar aanleiding van de definitie van specifieke, meetbare, haalbare, realistische, tijdgebonden taken), het gebrek aan expertise bij het aanvragen van subsidie, het gebrek aan expertise op het gebied van projectmanagement, het gebrek aan ervaringen op het gebied van samenwerking, verschillende culturele achtergronden van de samenwerkingspartners, verschillend taalvermogen van de samenwerkingspartners, omvangrijke administratieve procedures bij bvb. projecten die gesubsidieerd worden door de overheid. 6 7

5 Een ander belangrijk aspect is de identificatie van belemmeringen die vooral voor MKB bestaan, die graag zouden willen deelnemen aan grote internationale onderzoeksprojecten 1. Bovendien werd er rekening gehouden met de cruciale betekenis van de deelname van industriepartners en de ontwikkeling van oplossingen voor MKB en grote ondernemingen op alle niveaus van de productieketen varkensvlees. Het Q-PorkChains Industry Liaison Office werd opgericht met de doelstelling, de belemmeringen te overkomen die er tussen onderzoek en bedrijfsleven bestaan en de onderlinge samenwerking verder te verbeteren (onder de aanleiding van GIQS): Coördinatie van pilotactiviteiten (toetsen van onderzoeksconcepten in de praktijk) Bijstaan van MKB tijdens de deelname aan pilot- en demonstratieactiviteiten Integratie van nieuwe industriepartners door middel van solicitatieprocedures (2009) Informatie van industriepartners over de vooruitgang en de uitslagen van Q-Pork- Chains Organisatie van trainings voor de doelgroep industriepartners In het kader van multilaterale innovatieverbanden kunnen die industriepartners gebruik maken van bepaalde dienstverleningen die door het ILO worden aangeboden. Deze vooral op management issues gerichte diensten werden geconcipieerd om stakeholders binnen de innovatie-netwerken te helpen bij het initieren en uitvoeren van innovaties. De beschikbare diensten staan in samenhang met bedrijfs-overkoepelnde innovatieprocessen en kunnen naar aanleiding van de volgende vier aspecten geclassificeerd worden: 1. Voorbereiden van innovatieactiviteiten Support van het management bij maatregelen met betrekking tot het voorbereiden van innovatie-activiteiten 2. Uitvoeren van innovatie-activiteiten Support van het management bij maatregelen met betrekking tot het in werk stellen van innovatie-activiteiten 3. Kennistransfer Support van het management bij maatregelen met betrekking tot de transfer van kennis 4. Netwerken Support van het management bij maatregelen met betrekking tot netwerken Voor de projectpartners zijn de hier beschreven diensten een belangrijk aspect. Deze procedure maakt het mogelijk dat de complexe structuur van het consortium gesimplificeerd kan worden. Bovendien had het onderzoeksproject extra subsidie ter beschikking, waarmee aan de talrijke eisen van de subsidiegever voldaan moest worden. Uiteindelijk was het op deze wijze mogelijk om de integratie van de industriepartners zeer efficient en dus ook succesvol af te kunnen ronden. Door deze efficiёnte organisatie door het ILO zijn er een aantal verschillende pilotketen betrokken bij het project, waardoor de activiteiten en de resultaten over heel Europa heen verspreid konden worden. De resultaten uit de pilotketen zijn bovendien gebruikt in trainings en kennistransfer voor stakeholders uit de Europese productieketen varkensvlees. GIQS heeft in deze samenhang veel support ervaren van regionale partners op het gebied van kennistransfer. De partners werden toen geselecteerd naar hun goede MKB-netwerken in de varkensvleesproductie van hun eigen landen. Bij deze regionale partners horen de volgende instellingen: Zentralverband der Deutschen Schweineproduktion (ZDS), Duitsland Pigchamp Pro Europa (PP), Spanie Central Food Research Institute (CFRI), Hongarije Association of Meat Processors in Bulgaria (AMB), Bulgarie The Danish Meat Trade College (DMTC), Denemarken Deze publicatie is het resultaat uit een nauwe samenwerking tussen de Q-PorkChains industirepartners, de onderzoekers, de regionale partners en het ILO (gecoördineerd door GIQS). Wij presenteren u een selectie uit de Q-PorkChains activiteiten, waarin de resultaten van de Business to Science (BtS) coöperatie, bvb. de onderzoeks- en ontwikkelings-activiteiten, de innovatieconcepten en de ideeёn die van met bijzonder belang voor de industrie zijn, voorop staan². Maren Bruns m.bruns@giqs.org Jana-Christina Gawron c.gawron@giqs.org ²Meer informatie over de projectresultaten vind u op de Q-PorkChains website ( Enkele specifieke resultaten met betrekking tot het bedrijfsleven vind u op Bronnen: G.M Winch. and R. Courtney (2007): The organization of innovation brokers: An international review. Technology Analysis & Strategic Management, 19 (6), pp Contact:

6 Doelstelling en structuur van het project 1.0 Q-PorkChains is een project dat gesubsidieerd wordt uit het 6de kaderprogramma van de Europese Unie. De focus van de projectactiviteiten ligt op de kwaliteit van varkensvlees en op producten die uit varkensvlees gemaakt worden. Binnen het project werd de gehele productieketen varkensvlees vanaf de producent tot de consument bekeken. In totaal waren 63 projectpartners uit 20 landen in de loop van een periode van 2007 tot 2012 betrokken bij de samenwerkingsactiviteiten. De gezamelijke doelstelling bestond in de ontwikkeling en de uitvoering van innovatieve procedures voor de optimalisering en controle van de kwaliteit van varkensvlees. De bij het project betrokken partners rekenen tot de belangrijkste instellingen op het gebied van varkensvleesproductie in Europa, Brasiliё, China, Zuid-Africa en de Verenigde Staten van America. De uitdaging voor de varkensvleesindustrie bestaat in het zoeken naar mogelijkheden waarmee de productie van premium-producten verder geintensiveerd zou kunnen worden. De consument moet voorbereid zijn op een flinke prijsstijging als directe gevolg uit een duurzame en kwalitatief verbeterde productie. Verschillende aspecten zijn bepalend voor een succesvolle ontwikkeling van nieuwe methoden voor de verbetering en controle van varkensvleeskwaliteit: rentabiliteit, consumentenbelangen en duurzaamheid. In onze tijd stelt de consument niet alleen maar de beschikbaarheid van levensmiddel op prijs maar ook diverse nieuwe belangen. De bereidheid van de consument om meer geld uit te geven voor producten met een Afbeelding 1.1.1: Structuur van Q-PorkChains hogere kwaliteit op het gebied van convenience, genoot, dierenwelzijn en gezondheid blijkt permanent te stijgen. De industriёle productie is meestal uitgericht naar marktbelangen op korte termijn. In Q-PorkChains werden er een aantal potentiёle misverstanden tussn consument en industrie langs de keten geanalyseerd. In de afgelopen vijf jaar hebben er activiteiten op het gebied van R&D in de volgende zes onder

7 zoeks- en twee ontwikkelingsmodulen plaatsgevonden. Met deze modulen wordt het grootste deel van de productieketen varkensvlees afgedekt (zie afbeelding 1.1.1). Module I: Consument, burger en markt In de eerste module werd er in het kader van een studie de rol van burgers en consumenten geanalyseerd. Dit gebeeurde met een blik op toekomstige uitdagingen voor de productieketen varkensvlees zowel in de samenleving als ook in de marktontwikkeling. De module I leverd op deze wijze de basis voor alle komende activiteiten inzake ontwikkelen en toetsen van nieuwe producten en aanbevelingen wat betreft de ontwikkeling en het marketing van varkensvleesproducten. Prioriteiten: Gedrag van consumenten en burgers Beeldvorming over productie van varkens Consumptie van varkensvlees Productontwikkeling Deze module werd gecoördineerd door Prof. Klaus Grunert, Universiteit Aarhus (MAPP), Denemarken. Module II: Productie van varkensvlees Het doel van onderzoek in module II waren de productiebedrijven. Precieser gezegd, de ontwikkeling van duurzame systemen voor de primaire productie, waarmee markt- en samenlevingsbelangen zouden bediend kunnen worden, werden in module II geanalyseerd. Bovendien waren de in module II betrokken onderzoekers belast met de ontwikkeling van een draaiboek duurzaamheid, waarin verschillende aspecten zoals bvb. werkomstandigheden, dierenwelzijn of genetische ressources tot onderwerp gemaakt zouden worden. Prioriteiten: Productiessystemen Fokkerij Houding en vesting Voeding Leeftijd en gewicht Deze module werd gecoördineerd door Prof. Michel Bonneau, INRA, Frankrijk. Module III: Productontwikkeling Op basis van belangen van consumenten en burgers, die eerder in het project geevalueerd zijn, werden in module III specifieke en innovatieve technologieёn ontwikkelt, waarmee een bijdrage geleverd zou worden aan de verbetering van de varkensvleesproductie. Gezien de belangen van de consumenten waren vooral kwaliteit, voeding en convenience belangrijke factoren. Prioriteiten: Vermindering van NaCl (zout) Vermindering van vet Biobeschikbaarheid van ijzer Door de user aangestuurde innovatie Nieuwe technologieёn Deze module werd gecoördineerd door Prof. Jacint Arnau, IRTA, Spaniё. Module IV: Management van de productieketen varken In module IV hebben de betrokken partijen de hele productieketen bekeken. Er werden tools geïdentificeerd en ontwikkeld waarmee een efficient en duurzaam management van verschillende Europese productie- en distributiesystemen mogelijk gemaakt wordt. Bovendien werden er process- en productinnovaties samengebrachd met de marktbelangen van de keten. Prioriteiten: Wetgeving Logistiek binnen de productieketen ECO-balans Kwaliteitsmanagementsystemen Communicatie binnen de productieketen Innovatie binnen de productieketen Deze module werd gecoördineerd door Dr. Jacques H. Trienekens, Wageningen Universiteit, Nederland. Module V: Moleculare kwaliteitscontrole De voornamelijke doelstelling van module V was de ontwikkeling en aanwending van nieuwe en geschikte controletools voor de varkensvleesproductie. Deze tools maaken het mogelijk de kwaliteit van varkensvlees precies te kunnen beoordelen. Op deze manier vond er een verdere verbetering van beoordeling van varkensvlees op basis van kwaliteitsaspecten plaats. Prioriteiten: Biomarkers Ontwikkeling van zogenaamde omics methoden voor de kwaliteitscontrole Tools voor de kwaliteitscontrole van varkensvleesproducten Deze module werd gecoördineerd door Prof. Niels Oksbjerg, Universiteit Aarhus, Denemarken. Module VI: Synthese van kennis De doelstelling van de zesde en laatste module bestond in het ontwikkelen van vorspellingsmodellen voor kwaliteit en veiligheid van varkensvlees als een direct gevolg uit het productiesysteem. In deze samenhang lag de klemtoon van deze onderzoeksactiviteiten op de issues vleeskwaliteit, veiligheid van vlees en dierenwelzijn. Prioriteiten: Modellering Vleeskwaliteit Veiligheid van vlees Dierenwelzijn Deze module werd gecoördineerd door Dr. Karel H. de Greef, Wageningen Universiteit, Nederland. Naast de hier presenteerde onderzoeksmodulen bestaat het project Q-PorkChains uit verdere bouwstenen, waardoor het implementeren en overdragen van projectresultaten op weg werden gebracht (modulen A & B). Module A: Pilotketen Het toetsen en evalueren van de projectresultaten gebeurde binnen de pilotketen van module A. Er vond samenwerking plaats tussen verschillende onderzoeksinstellingen, universiteiten en industriepartners. Op deze manier werd de praktische uitvoering van theoretische resultaten mogelijk gemaakt. Een ander voordeel was dat er na afloop van de evalueringsfase over mogelijke optimaliseringen nagedacht werd en zo nodig veranderingen verricht werden. Module A werd gecoördineerd door Prof. Brigitte Petersen, voorzitster van GIQS en Professor aan de Universiteit van Bonn, Duitsland. Module B: Verspreiding van informatie Binnen de activiteiten van Q-Pork- Chains was het verspreiden van informatie net zo belangrijk als het implementeren van de projectresultaten. Op basis van de algemene doelstelling namelijk het presenteren van de projectresultaten aan een internationaal publiek zijn er ook trainings en demonstratieevents uitgevoerd. Op deze wijze was het mogelijk een breed publiek te kunnen bereiken, waaronder een groot aantal experts, geїntereseerde personen en vooral MKBs. Bovendien hebben de voor bijeenkomsten gekozen concepten ook voldaan aan het doel van interactie. In totaal vier verschillende types van bijeenkomsten zijn er toen in het kader van trainingsen demonstratieevents ingezet: 12 13

8 Geografie 2.0 Presentaties Beurspresentatie Workshops Delegatiereizen In de loop van het eerste hoofdstuk staat er al genoteerd dat binnen Q-PorkChains projectpartners op een internationale basis gaan samenwerken. Aan het project waren er in totaal 63 partners uit 20 verschillende landen betrokken. Op deze wijze droegen zij bij aan de ontwikkeling van een sterk en verreikend netwerk. Voor de duidelijkheid zijn de betrokken landen in de volgende afbeelding nogmaals gespecificeerd. De landen die rood weergegeven zijn zijn projectpartners; de landen die met blauwe streepjes gemarkeerd zijn, horen bij de groep van regionale samenwerkingspartners (zie ook voorwoord). Om ook de internationale verdeling te beklemtonen, zijn de hierbij betrokken landen met rode streepjes gemarkeerd. In de loop van het project zijn er in totaal 23 bijeenkomsten in tien verschillende landen georganiseerd. Daarbij hoorden de volgende: Frankrijk, Nederland, de Baltische staten, Polen, Duitsland, Bulgarije, Spaniё, Hongarije, Denemarken en Griekenland. De trainings en demonstratieevents werden door GIQS in samenwerking met de regionale partners uit de verschillende Europese landen georganiseerd en uitgevoerd. Er werd gebruik gemaakt van input uit de modulen A en I-VI. De actieve verspreiding van kennis werd als effectieve aanvulling van het tekstmateriaal beschouwd. Een ander speerpunt was de support van ondernemingen op het gebied van competen- Afbeelding 1.1.2: Detailoverzicht van Q-PorkChains tietraining en de verbetering van plementatie en de verspreiding de concurrentiepositie. van kennis. In de buitenring staat Module B werd gecoördineerd de doelstelling van het project door Assoc. Prof. Dr. Mette Christensen, Universiteit Kopenhagen, de ontwikkeling van innovatie en duurzame productieketen. Denemarken. Het gehele project werd gecoördineerd door Prof. Anders H. In afbeelding is de structuur van het project en detail afgebeeld. Deze overzicht Karlsson, Universiteit Kopenhagen, Denemarken. beїnhoud de zes verschillende onderzoeksmodulen en de inhoud van de modulen voor de im- Afbeelding 2.1.1: Distributie van de Q-PorkChains partners 14 15

9 Resultaten uit de gebruiks-georiёnteerde pilotketen 3.0 In dit hoofdstuk presenteren wij een bijzondere keuze van resultaten uit Q-PorkChains. Een hoge prioriteit hebben daarbij de resultaten uit de BtS samenwerking in module A, waarbij de onderzoeks- en ontwikkelingsactiviteiten, de innovatieve concepten en de ideeёn met een economische relevantie gerekend kunnen worden. De gekozen wijze van beschrijving houdt in dat er de verschillende activiteiten van implementatie gepresenteerd worden. Voordat er een detailbeschrijving van de pilotketen plaatsvindt zal iedere keten geїntroduceerd worden op basis van hoofdactiviteiten. In elke pilotketen werken partners uit wetenschap, bedrijfsleven en een partner met coördineerdende taken (GIQS) samen. Gebruik van management-tools op basis van kwaliteitsmanagement Het reeds bestaande diergezondheidsmanagementsysteem van de Erzeugergemeinschaft, waarin informatie gereed wordt gehouden voor de uitvoering van preventieve veterinairmaatregels, is in de loop van het project duidelijk verbeterd worden. Door de hier genomen wijzigingen beschikt het systeem over een hogere efficiёntie wat betreft de uitwisseling van informatie over kwaliteitsparameter. Samenwerkingspartners: EGO Chainfood Qualitype Universiteit Bonn GIQS Optimaliseren van uitwisseling en gebruik van informatie over kwaliteit Deze pilotketen is gericht op de organisatorische verbetering van BtB activiteiten met de doelstelling, het management binnen varkensvlees producerende keten verder te kunnen optimaliseren. Een grote uitdaging hierbij was de uitvoering van een centraal informatiesysteem voor de verbetering van de informatieuitwisseling op verschillende gebieden: kwaliteit, diergezondheid en economische belangen voor de productieketen varken. Het informatiesysteem, dat voor dit netwerk opgebouwd werd, heeft de naam Wikiporc gekregen. Samenwerkingspartners: Group Glon Chainfood Universiteit Bonn Wageningen Universiteit GIQS Aanwending van sneltests voor diergezondheid, dierenwelzijn en voedselveiligheid Acute fase proteїnen (APPs) zijn plasma eiwitten, welke door een infectie, een inflammatie of door een trauma omhoog kunnen gaan. De concentratie van deze eiwitten in varken en rund kan worden gebruikt als een objective meetwaarde voor de bepaling van de diergezondheidsstatus. Daarom worden de APPs steeds vaker gebruikt als marker voor diergezondheid en dierenwelzijn. In deze pilotketen werd in eerste instantie gewerkt aan de ontwikkeling van een betrouwbare rapid test voor APP en aan de uitvoering van een dergelijke test op bedrijfsniveau. Samenwerkingspartners: PigCHAMP Pro Europa Universiteit Bonn GIQS Ontwikkeling van niet-invasieve technologieёn voor het vaststellen van waterbindingscapaciteit In deze pilotketen werd gewerkt aan de ontwikkeling van een aanpak voor het vaststellen van waterbindingscapaciteit (WBC). Deze aanpak moest non-invasive zijn en aan het band functioneren in het kader van de commerciёle productiemethodes. Door het ge

10 bruiken van WBC als kwaliteitsparameter zijn er verschillende oplossingen voor het technische en logistische management ontwikkeld, om te kunnen rekenen op de variabiliteit binnen de productieketen varkensvlees. Samenwerkingspartners: Vion Food Group Wageningen Universiteit GIQS Implementeren van duurzaamheidsaspecten in een regionaal programma voor kwaliteitsvlees De doelstelling van deze pilotketen was het implementeren van een innovatief productiesysteem voor varkens op basis van geїntegreerde duurzaamheidsaspecten en duurzame strategieёn voor de vermeerdering. Een reeds bestaande programma kwaliteitsmanagement op bedrijfsniveau is met bepaalde nieuwe duurzaamheidscriteria voorzien, zoals bvb. diergezondheid en dierenwelzijn, omgevingsfactoren, arbeidsvoorwaarden, genetische ressources, vleeskwaliteit, aanvaarding in de samenleving, enz. Samenwerkingspartners: Landwirtschaftlicher Beratungsdienst Schwäbisch Hall Bäuerliche Erzeugungsgemeinschaft Schwäbisch Hall Universiteit Newcastle French National Institute for Agricultural Research (INRA) Universiteit Bonn GIQS Ontwikkeling van niet-invasieve technologieёn voor het vaststellen van de vetgehalte Het doel van de activiteiten in deze pilotketen was de ontwikkeling van technologieёn voor het vaststellen van de vetgehalte van vlees uit rug en ham van verschillende genetische lijnen en van verschillende slachtgewichten. Daarbij is van bijzonder belang dat de procedures kunnen worden uitgevoerd aan het lopende band en dat aan het vlees geen schade aangericht wordt. De informatie over de vetgehalte is zeer belangrijk in samenhang met het aantal zout, de diffusietechniek, het gewichtsverlies door het verwerken en de zoutconcentratie in het klare product (o.a. aspecten van technologie en voeding). Samenwerkingspartners: Italcarni Centro ricerche produzioni animali s.p.a. (CRPA SPA) Stazione Sperimentale per l industria delle conserve alimentary (SSICA) Jamones Segovia S.A. Institut de Recerca i Technologia Agroalimentàries (IRTA) Universiteit Bologna GIQS Implementeren van regionale keten en nieuwe productconcepten Het voornamelijke doel van deze pilotketen was het implementeren en evalueren van productieconcepten voor varkensvlees. Bovendien is er geanalyseerd welke succesfactoren er voor regionale productieketen bestaan. In deze samenhang is er vooral gekeken naar geografische factoren. De betrokken partners uit Griekenland en Duitsland waren geconcentreerd op de ontwikkeling van innovatieve producten, zoals Souvlaki en Gyros uit Griekenland en worsten van een bijzondere regionale Duitse ras. Bovendien heeft men aandacht besteed aan de communicatie tussen producenten en consumenten op het gebied van niet-materiёle issues zoals kwaliteitsprogrammas. Samenwerkingspartners: D. Didangelos Bros-N. Exarchos SA D. Didangelos Bros El. Ar. Papasika LTD Didangelos Iason-Giannakos Andreas General Partnership Bäuerliche Erzeugergemeinschaft Schwäbisch Hall Nofima Wageningen Universiteit Universiteit Athens GIQS Implementeren van Cold chain management systemen Het voornamelijke doel van deze pilotketen bestond uit i) de invoering van innovatieve methoden op het gebied van temperatuurmonitoring door gebruik maken van draadloze communicatie op RFID-basis, ii) het vastleggen van het optimale aantal en positie van temperatuursensoren voor het monitoring van de omgevingstemperatuur en iii) het oprichten van een draaiboek voor een efficiente en effectieve uitvoering van temperatuur-monitoring in de productieketen varken voor de verbetering van de voedselkwaliteit en -zekerheid. Samenwerkingspartners: Gesellschaft für Lebensmittelsicherheit Verdict Systems Universiteit Bonn Wageningen Universiteit GIQS Ontwikkeling van een concept voor het uniformeren van veterinaire befindingen in een centrale database Het hoofdresultaat van deze keten bestond in de harmonisering van veterinairdiagnoses. Dit werd mede mogelijk gemaakt door de opstelling van standaards voor veterinaircodes, waardoor de diagnoses uit verschillende slachthuizen en regios vergelijkbaar zijn. Het officiёle personeel van toezicht op het gebied van vleeshygiёne beschikt nog steeds over een efficiёnte software voor het verzamelen en doorgeven van data. Samenwerkingspartners: Hygiene- und Prüf- GmbH Universiteit Bonn GIQS Biologische markers als tools voor de controle van vleeskwaliteit De resultaten uit module V Moleculare kwaliteitscontrole zijn gepresenteerd aan de industrie. In module V werden er biomarkers geïdentificeerd; bovendien verschillende genexpressies en eiwitten waarmee een oordeel over de vleeskwaliteit mogelijk gemaakt wordt, zoals bvb. Over de waterbindingscapaciteit enz. Er werden demonstratieevents doorgevoerd met de doelstelling, dat er vooral MKBs gemotiveerd worden de resultaten uit Q-PorkChains voor de eigene onderzoeks- en ontwikkelingsactiviteiten te gebruiken (bvb. Voor de ontwikkeling van rapid tests op basis van biomarkers voor de bestemming van vleeskwaliteit). Samenwerkingspartners: Universiteit Aarhus Universiteit Wageningen French National Institute for Agricultural Research (INRA) Danish Crown Danish Meat Research Institute (DMRI) Institute of Genetics and Animal Breeding Polish Academy of Science Institute of Animal Science/ Chinese Academy of Agricultural Science (CAAS) France Hybrides GIQS 18 19

11 Gebruik van management-tools op basis van kwaliteitsmanagement 3.1 De prioriteit van deze pilotketen bestond in het werken aan diergezondheidsaspecten op het gebied van de biggenproductie. De meest belangrijke parameters waren salmonella en PRRSV. Vanuit de industrie heeft de EGO een volledig geïntegreerde regionale productieketen voor onderzoeksen ontwikkelingsactiviteiten aangeboden. Deze ke ten is voorzien met een kwaliteitsprogramma voor varkens en bestaat uit biggenproductie, slachthuizen en vleesverwerkende bedrijven. Het reeds bestaande diergezondheidsmanagement, waarin informatie over preventieve veterinairmaatregels gereed worden gehouden, is in het kader van het project duidelijk verbeterd. Dit werd mogelijk gemaakt door softwaresystemen, die in nauwe samenwerking tussen twee providers (Chainfood und Qualitype) en de Universiteit Bonn ontwikkeld werden. Doelstelling Deze pilotketen was uitgericht op het optimaliseren van de kwaliteit in de biggenproductie en de mesting op een duurzame wijze. Om deze reden werd er een diergezondheidsstatus voor biggenbedrijven gedefineerd. Bovendien werd er rekening mee gehouden, dat een diergezondheidsstatus een prikkel moet geven voor de vermindring van het antibioticagebruik en tegelijkertijd voor de versterking van de concurrentiepositie binnen de regionale varkensproductie. Van alle beschikbare informatie op het gebied van bedrijfsoverkoepelnde activiteiten in het gezondheidsmanagement werd er gebruik gemaakt om het diergezondheidsmanagement te kunnen verbeteren. In een erste stap zijn er alle relevante data verzameld, gedigitaliseerd en naar aanleiding van een standaardprocedure opgeslaan. De basis voor een verdere gebruik van deze data was mogelijk gemaakt door een speciale software, waarmee dataanalsyses en grafische afbeeldingen makkelijk en flexiebel vervaardigd kunnen worden. Bovendien was het oproepen van data ook vanuit mobiele toestellen mogelijk gemaakt, wat vooral voor de advisering op de bedrijven een grote support was. Daarmee was de pilotketen uitgericht op de volgende issues: a) Diergezondheidsmanagement op het niveau van de biggenproductie b) Optimaliseren van analyse en beordeling van key indicators c) Uitbreiding van training en advies Methoden & resultaten Diergezondheidsmonitoring Het monitoring van bijna alle biggenproducenten van de EGO is in de loop van het project afgesloten. In een eerste stap werd er het monitoring-schema voor bemonstering, laboratoriumtest en categorisering van de bedrijven vastgelegd. In een tweede stap was de verantwoordelijkheid binnen de keten geregelt.: de EGO was belast met de monitoring-activiteiten bij de biggenbedrijven, dierenartsen, labs en Qualitype. De bedrijfsdierenartsen hebben bloedmonsters genomen van zuigen en biggen op basis van een standaardprocedure. Daarnaast hebben zij een tijdschema vastgelegd voor de productieeenheden. Vervolgens werden de verzamelde monster in het laboratorium geanalyseerd, geregristreerd en met behulp van serologie en virologie geevalueerd. De resultaten van de analyse en de gezondheidsdata werden online doorgegeven aan de Qualitype-database. Door Quali- 3 Porcine Reproductive and Respiratory Syndrome Virus (PRRS) is een virus die verantwoordelijk is voor een ziekte bij varkens, namelijk het Porcine Reproductive and Respiratory Syndrome (PRRS)

12 type werd er een webapplication gemaakt voor het diergezondheidsmanagement. Dit gebeurde op basis van de Qualiproof 1- technologie en vervolgens van de Qualiproof 2-technologie 4, om steun te kunnen geven aan het monitoring naar salmonella en PRRS op EGO bedrijven. Na het overbrengen van de salmonella-data door het laboratorium volgde een categorisatie van de boekingen in de database om de drie maanden. Hierbij hoorde ook een geautomatiseerde PRRS-categorisatie na de aantekening van iedere diagnose. De universiteit van Bonn had de taak om de kwaliteit van de processen van het diergezondheidsmanagement de testen alsmede de tools van het diergezondheidsmanagement te implementeren op het web. De volgende afbeelding geeft de samenhangen en de workflow van het diergezondheidsmanagement goed weer: Afbeelding 3.1.1: Schema van workflow binnen het monitoring diergezondheidsmanagement 4 Qualiproof vereenvoudigd kwaliteitsmanagement en monitoring van voedsel uit dierlijke productie. 5 In de ChainPoint database worden details uit verschillende bronnen samengebracht. Dit gebeurd zonder de betrekkingen tussen deze details te verwijderen. ChainPoint is gebaseerd op veilige web-technologie. Het is dus niet nodig dat de user lokale software gaat gebruiken. ChainPoint heeft omvangrijke functionaliteiten voor analyse en rapportage: er staan o.a. standaardberichten en flexieble analyseopties beschikbaar. In samenwerking met de EGO heeft Qualitype een standaardbericht voor de regelmatige informatie van de bedrijven per post gemaakt. Een duidelijke verbetering van de functionaliteit was mogelijk gemaakt door de automatische uitzending van data vanuit het laboratorium onderverdeeld naar verschillende parameters. Deze zijn bvb. nodig voor het management van PRRS-data. Bovendien werd er een complexe software voor het management van monsters geontwikkeld, waaraan ook een service-interface voor het internet aangesloten is. Informatie over de diergezondheidsstatus van de EGO werd regelmatig naar de bedrijven en de bedrijfsdierenartsen gestuurd. Daardoor wordt een beoordeling mogelijk wat betreft de overeenstemming van de resultaten met de plan voor de bemonstering en met de verschillende categorieёn. Verbetering van analyse en evaluatie van key success factors De voornamelijke doelstelling bestond in de verdere ontwikkeling van standaard-analyses uit het software-programma, waarmee data over de keten heen gedokumenteerd worden op basis van OLAP (Online Analytical Processing) functionaliteiten. Een ander doel was de controle, implementering en gebruik van verschillende berichten in de praktijk. Twee verschillende systeem-functionaliteiten maakten hierbij deel van de activiteiten in de pilotketen uit: a) tools voor de analyse van data en b) mobile office. De EGO heeft er gebruik van gemaakt in het kader van OLAP-analyses tijdens de bedrijfscontroles. Bovendien werden er standaard-analyses voor data uit de slachthuizen en voor de adviseringsgesprekken voorbereid. De slachtdata werden regelmatig doorgegeven en gebruikt voor de analyse-functionaliteiten. De adviseurs van de EGO hebben een training gekregen wat betreft het gebruik van de analyse-functionaliteiten van ChainPoint (op basis van OLAP). Dankzij de kwalitatieve analyses kunnen de bedrijven Afbeelding 3.1.2: ITBS-Datamanagement een snelle overzicht krijgen over de prestatie na slachting en over de mogelijke economische verbetering van de varkens. De gegevens kunnen voor een hele groep maar ook verdeelt naar geslacht opgeroepen worden. Op basis van de kwaliteitsvereisten en de slachtdata zou een nieuwe leverancier-index gemaakt kunnen worden, waarmee een ranking van de mestbedrijven naar hun prestatie binnen het EGO-kwaliteitsprogramma mogelijk is. In deze context heeft de universiteit van Bonn de berichten gemaakt over de evaluatie en bovendien de controle van leverancier-index. Het portaal staat online beschikbaar en wordt gebruikt door de EGO-adviseurs in de loop van een bedrijfsbezoek. Bovendien werd er een standaardbericht voor mestbedrijven (met slachtdata, data uit de vleescontrole en economische data) geimplementeerd, die halfjaarlijks uitgevoerd wordt. Twee verdere versies van de standaardbericht zijn er gedefineert: de ene is voorzien met interne informatie voor de EGOadviseurs, de andere heeft er gedetaillerde informatie over bvb. het mestniveau van een groep. Optimalisatie van trainings- en adviseringsactiviteiten De EGO-adviseurs zijn uitgerust met mobiele techniek. Via de internet waren er alle functionaliteiten van de reeds beschreven database vrij toegankelijk en aldus in gebruik bij de gesprekken op een bedrijf. In vergelijking met andere dienstverleners heeft Chainfood een additionele functie voor de support van de documentatie, coördinatie en trackingactiviteiten. Hierbij horen de volgende opties: Workflow-functie voor planning en herinnering Gepersonaliseerde herinneringsfunctie Functie voor het sorteren van de documentatie van advisering (naar dierenartsen, boeren en adviseurs afhankelijk van de toegangsrechten) Houdt men rekening met het adviseringsaanbod van de bedrijfsdierenartsen, zo wordt duidelijk dat het ontwikkelte online-formu

13 lier een goede support voor het werk van de dierenartsen is. Bovendien zijn de protokollen voor de bedrijfscontroles (ITBS) herzien worden. In deze nieuwe editie werd er om de ITBS-workflow verder te kunnen vereenvoudigen de online-registratie, de controle van de data en de verstuuring van de resultaten via de centrale database mogelijk gemaakt. In de loop van een bedrijfsbezoek kan de dierenarts gegevens via zijn notebook in het online-formulier invullen (bvb. vaccinaties, parasiten, productiedata en diergezondheidssituatie). Na afloop van de onderzoek worden de gegevens gecontroleerd en daarna aan de betrokken personen verstuurd. Technologie Qualiproof Technologie Qualitype heeft een web-application voor het diergezondheidsmanagement beschikbaar gestelt. Het systeem is gebaseerd op de reeds bestaande Qualiproof technologie. Met Qualiproof wordt het omgaan met kwaliteitsverzekering en monitoring van voedsel afkomstig uit de dierlijke productie makkelijker. Deze technologie wordt gewoonlijk gebruikt voor salmonella-monitoring. Naar een aantal wijzigingen en modificaties kan de applicatie nu ook ingezet worden in het diergezondheidsmonitoring voor PRRS. Voor de pilotketen werden er een eigen server en een nieuwe database beschikbaar gesteld. ChainPoint Technologie In de ChainPoint database worden details uit verschillende bronnen samengebrachd. Dit gebeurd zonder de betrekkingen tussen deze details te verwijderen. ChainPoint is gebaseerd op veilige web-technologie. Het is dus niet nodig dat de user lokale software gaat gebruiken. ChainPoint heeft omvangrijke functionaliteiten voor analyse en rapportage: er staan o.a. standaardberichten en flexieble analyseopties beschikbaar. Binnen deze pilotketen heeft Chainfood de volgende functionaliteiten opgenomen: Online-management van ITBSprotocollen voor biggenbedrijven Online-management van ITBSprotocollen voor mestbedrijven Support en coodinatie van bedrijfsdierenartsen en EGOadviseringsactiviteiten op de bedrijven Verbeterde analyse van slachtdata, o.a. door slachtprotocollen Innovatieve aspecten voor de sector Net Chain Innovation Het bedrijfs overkoepelnde diergezondheidsmanagement heeft duidelijk verbeterd kunnen worden en zal op deze wijze bijdragen aan een duurzame optimalisatie van de productie op alle levels van de keten. Organisatorische innovatie Door de coördineerende taken van de EGO is haar positie binnen het agri-netwerk verder verstevigd. Bovendien is het gelukt, dat bedrijfsdierenartsen actief deelnemen aan de ontwikkeling van het diergezondheidsmanagement. De tools die voor het online-gezondheidsmanagement werden ontwikkeld hebben alle een positieve invloed op het netwerk. De gestandardiseerde OLAP-features zijn zowel voor de adviseurs als ook voor de boeren een benefit voor meer kwaliteit van product- en processinformatie. Een verbeterde afbeelding van informatie zal bijdragen aan een hogere conformiteit wat betreft vraag en aanbod van informatie. Bovendien gaat de sensibiliteit van de boeren stijgen, wanneer het om de betekenis van voor kwaliteit relevante gegevens gaat. Dankzij deze alternatief zullen gegevens toekomstig afhankelijk van de situatie opgeroepen kunnen worden. Dit heeft als gevolg dat de kwaliteit van de informatie duidelijk omhoog gaat. Door de onlineaanwending van ITBS-formulieren staat de relevante informatie over de diergezondheidsstatus direct ter beschikking en kan dus zonder moeite doorgegeven worden aan de betrokken partijen. Marketing innovatie Een duidelijke definitie van de diergezondheidsstatus op biggenbedrijven is een bijdrage aan de optimalisatie van de marketingprocessen binnen de productieketen varken. Daarom werden het salmonella-monitoring en de dierziekte-surveillance over het wettelijke niveau heen uitgebreid. Dit gebeurde door het implementeren van een PRRS-monitoring en een salmonella-monitoring op biggenbedrijven. Qualitype Uwe Portsch Mogelijkheden van aanwending door andere ondernemingen In de varkensindustrie zijn er nieuwe tools succesvol ontwikkelt en uitgevoerd. Op deze wijze werd er een bijdrage geleverd aan de verbetering van het diergezondheidsmanagement en dus ook aan de verbetering van de gehele industrie. Dankzij web-gebaseerde informatie en communicatie werd ook het kwaliteitsmanagement langs de productieketen vanaf de biggenproducent tot de slachthuizen optimaliseerd. In total is er op deze wijze een hogere oveneenstemming van producten met de behoeftes van de consumenten mogelijk gemaakt. Verbeteringen De beslissingen in het kader van het diergezondheidsmanagement zijn na invoering van de gepresenteerde innovaties betrouwbarer en doelgerichter geworden. Bovendien is de tijd die nodig is voor responsmaatregelen hiermee duidelijk verkort. De nieuwe tools voor informatie- en dataverloop zijn een benefit voor managers op het gebied van de permanente kwaliteitscontrole (plan-docheck-act) binnen de keten in de zin van meer diergezondheid en voedselveiligheid vanaf het begin van een varkensleven. Bovendien werd er door de in Q-PorkChains behaalde resultaten de acceptatie van systemische benaderingen en op deze wijze het image van de betrokken ondernemingen bij dierenartsen en adviseurs verbeterd. Daardoor heeft men ook de doelstelling, de betrokken boeren te overtuigen van de benefit van goed gestructureerde data, kunnen bereiken. Universiteit Bonn Brigitte Petersen Detert Brinkmann 6 Dienaangaande heeft de EGO samen met drie andere acteurs een voorstel ingediend om in Duitsland een diergezondheidsstatus op te stellen, die ook rekening houdt met een Monitoring voor verkoopbare biggen Contact: Chainfood Alexander Ellebrecht a.ellebrecht@chainfood.com Erzeugergemeinschaft Osnabrueck Rudolf Festag Rudolf.Festag@eichenhof.net

14 Optimaliseren van uitwisseling en gebruik van informatie over kwaliteit 3.2 Het hoofdonderwerp van deze pilotketen was de organisatorische optimalisatie van BtBactiviteiten voor de verbetering van het management binnen de productieketen varken. De uitdaging bestond hierbij vooral in het implementeren van een centraal informatiesysteem in de Group Glon, waarmee de uitwisseling van gegevens en vervolgens de aanwending op het gebied van kwaliteit, diergezondheid en economie verbetert zouden kunnen worden. Het ontwikkelde netwerk-informatiesysteem werd Wikiporc genoemd. Tijdens de ontwikkeling van het systeem was het eerste doel het uitbreiden van de synergieёn tussen de verschillende stakeholders binnen de productieketen varken op de gebieden preventieve maatregelen voor het behoud van en therapeutische maatregelen voor het herstellen van diergezondheid. In Wikiporc zijn er alle data vorhanden, die relevant zijn voor een bepaalde gezondheidssituatie op een bedrijf. Het doorgeven van de informatie vind plaats onder absolute betrouwbaarheid. ( Doelstelling Het centrale doel van deze pilotketen was de ontwikkeling van een systeem (technisch en organisatorisch) voor het management van diergezondheid, kwaliteit en prestatie van een varkensbedrijf. Het webportaal Wikiporc wordt gebruikt door de bedrijven van de Group Glon en hun partners. Methoden & resultaten Wikiporc staat tegenwoordig voor 1800 varkensbedrijven in het westelijke gedeelte van Frankrijk. Het systeem is gebaseerd op het internet en stelt informatie beschikbaar over levende dieren en carcassen, waarvan de boer, de technische medewerker van de bedrijf en de dierenarts gebruik van kunnen maken. Op basis van de verzamelde data heeft iedere user de mogelijkheid, een globaal of een persoonlijk oogje te laten vallen op de situatie van het bedrijf, waarmee een duurzame verbetering van kwaliteit en prestatie mogelijk gemaakt zullen worden. De eerste users van Wikiporc waren dierenartsen, die betrokken waren bij de planning en ontwikkeling van het systeem. Waardevolle wetenschappelijke aanstuuring bij de ontwikkeling van het systeem heeft de pilotketen ontvangen van de universiteiten in Wageningen en Bonn op het gebied van keten- en gezondheidsmanagement. Aan de systeemontwikkeling voor dierenartsen heeft de Group Glon verdere stappen gemaakt met de implementatie van het keteninformatiesysteem Wikiporc bij de Frame organisatie Sanders ( en de genootschap Porc Amor (www. porc-amor.com). De interfaces met bestaande systemen en de procedures voor het verzamelen van data zijn verbeterd worden. Op basis van de beschikbare informatie hebben adviseurs en dierenartsen een gedetaillerde resp. een globale zicht op de status (gezondheid, kwaliteit, techniek en productiviteit) van een bedrijf. De navigatie door het systeem is eveneens verbeterd worden door een stapsgewijs update van de functionaliteiten. De user, vooral de boer, hebben nu al sinds 2011 toegang tot een reeks van specifieke functionaliteiten. Die daaran verbonden gegevens worden dagelijks geactualiseerd en gecontroleerd door de boeren, de technische medewerkers en de dierenartsen. Oorspronkelijk had Wikiporc de naam Sanibase gekregen, maar na een aantal wijzigingen van het e-systeem voor varkensbedrijven 26 27

15 werd de database in 2010 ombenoemd. Het verbinden van informatie, waaronder technische en economische gegevens, data over hygiёne en kwaliteit, enz. is een belangrijke bijdrage voor de verbetering van de meerwaarde in de varkensproductie. Dergelijke informatie komt van analyses, vergelijkingen, economische data in verband met kwaliteitsafwijkingen en het vaststellen van maatregelen voor de verbetering van de gezondheidssituatie. Op deze wijze biedt Wikiporc verschillende mogelijkheden van revaluatie. Technologie Wikiporc maakt deel uit van de ChainPoint technologie van Chainfood. ChainPoint ondersteund de samenwerking van business-partners. Deze moduaire software-platform maakt het mogelijk voor organisatoren en coördinatoren om informatie uit te wisselen en samenwerking te managen. De ChainPoint database In de ChainPoint database worden details uit verschillende bronnen samengebracht. Dit gebeurd zonder de betrekkingen tussen deze details te verwijderen. ChainPoint is gebaseerd op veilige web-technologie. Het is dus niet nodig dat de user lokale software gaat gebruiken. ChainPoint heeft omvangrijke functionaliteiten voor analyse en rapportage: er staan o.a. standaardberichten en flexieble analyseopties beschikbaar. Voorbeeld voor de resultaten uit Wikiporc: Benchmarking met gezondheidsdata van slachthuizen. Stap 1: Slachtresultaten worden automatisch aan Wikiporc doorgegeven. Gegevens zijn beschikbaar op D+1 (Dag 1). Stap 2: Via het Wikiporc-portal kan de boer de slachtresultaten van zijn eigen dieren bekijken. Bovendien kan hij zijn eigen uitslagen vergelijken met de resultaten van andere bedrijven binnen de Porc Amor groep. Dierenartsen en technische adviseurs leveren een bijdrage met ad hoc aanbevelingen

16 Stap 3: De boer gaat nu de aanbevelingen van de experst op zijn bedrijf in de praktijk uitvoeren. De benefit die hierdoor ontstaat zal dan in / per varken voor de hele bedrijf vastgestelt kunnen worden. Op deze wijze kunnen vervolgens weer resultaten uit de afgelopen drie maanden met elkaar vergeleken worden. Stap 4: Alle drie maanden kunnen de boeren de validiteit van hun preventieve strategie en hun vooruitgang in Wikiporc gaan controleren. Op deze wijze kunnen zij geld besparen, omdat het aantal slechte resultaten minder groot is. Deze procedure is bovendien van belangstelling voor de slachthuizen. Een ander positief aspect is de verbetering van de voedselveiligheid. Innovatieve aspecten voor de sector De pilotketen heeft een bijdrage geleverd aan de verbetering van de informatieuitwisseling binnen de productieketen varken. Deze ontwikkeling is belangrijk voor de samenwerking binnen de keten. Een geintegreerde informatieuitwisseling tussen slachthuizen, technische medewerkers, dierenartsen en boeren is bovendien de basis voor de verbetering van een bedrijfsmanagement op kwaliteit. Het hier beschreven systeem heeft een grote impact op de varkenssector in het westelijke deel van Frankrijk, omdat de informatieuitwisseling hierdoor duidelijk verbeterd werd. Een directe concurrentie bestond in de optimalisatie van het diergezondheidsmanagement. Wikiporc is een innovatie, die veel potentieel heeft door de werkwijze binnen de productieketen varken. Het innovatieve concept werd er al in 2008 op de Afbeelding 3.2.1: Wikiporc wordt sinds 2008 jaarlijks voorgestelt op de Space fair. Innov Space (Rennes, Frankrijk) waargenomen. Door een permanente en uitgebreide benutting van het Wikiporc-systeem is een eerste stap gedaan heen naar een risico-gebaseerde vleescontrole. Een dergelijk programma zou het aantal audits op basis van prestatiedata kunnen reduceren. Alleen maar door een dalende productie zou dan weer over een hogere audit-frequentie gesproken moeten worden. Group Glon Frédéric Pennamen Mogelijkheden van aanwending door andere ondernemingen Tot nu toe werd het Wikiporcsysteem alleen maar gebruikt voor de vooropliggende level van de productieketen varken. Een uitbreiding op de navolgende onderdelen van de keten zou op lange termijn een positief effect kunnen hebben. Het Wikiporcsysteem zou een bijdrage kunnen leveren aan een programma, waardoor Group Glon producten door de consument van andere producten onderscheiden kunnen worden. Een specifieke manier van marketing zou hier goed kunnen functioneren. Een systeem zoals Wikiporc zou in principe ook van toepassing kunnen zijn voor andere voedselketens, zoals bvb. voor de productieketen rund en pluimvee. Een uitwisseling van informatie wat betreft kwaliteit, veiligheid en hygiёne is net zo belangrijk voor andere keten: goede voorbelden zijn hier de ketens melk en fruit. Over het algemeen kan vastgesteld worden dat er een groot behoefte aan bedrijfsoverkoepelnde informatiesystemen is. Verbeteringen Het actuele systeem biedt verschillende voordelen voor de praktijk: Op bedrijfsniveau is er informatie beschikbaar op het gebied van techniek, prestatie, kwaliteit en gezondheid. Het systeem biedt bovendien de gezondheidsstatus voor verschillende ziektes aan: PRRSV, Salmonella, Actinobacillus en Lawsonia Contact: Chainfood Alexander Ellebrecht a.ellebrecht@chainfood.com Wageningen Universiteit Nel Wognum nel.wognum@wur.nl Het maakt een veilige en flexible toegang mogelijk voor dierenartsen (dagelijks gezondheidsdata van bedrijven), technische medewerker (technische en economische gegevens voor het bedrijf) en boeren (data voor zu techniek en gezondheid). Bovendien maakt het systeem het afwikkelen van bedrijfsbezoeken door de dierenartsen makkelijker. Universiteit Bonn Brigitte Petersen b-petersen@uni-bonn.de

17 Aanwending van sneltests voor diergezondheid, dierenwelzijn en voedselveiligheid 3.3 De centrale doelstelling van deze werkgroep was de ontwikkeling van een sneltest voor Acute-Fase- Proteїnen (APPs), waarmee informatie over diergezondheid, dierenwelzijn en voedselveiligheid verzameld zou kunnen worden. Deze onderzoeksplan beїnhoudt drie onderdelen: Ontwikkeling van een APPsneltest op het niveau van het laboratorium. Uitvoering van een sneltest (APP pig-map) binnen de productie van varkensvlees op bedrijfsniveau. Analyse van de contacten tussen de APP-verhoging en de eigenschappen van vleeskwaliteit. Doelstelling In deze pilotketen bestond de doelstelling in de ontwikkeling en validering van een sneltest voor de bestemming van positieve APPs, waardoor uitspraken over diergezondheid, dierenwelzijn en voedselveiligheid gemaakt kunnen worden. De APPs zijn plasmaeiwitten, die van concentratie veranderen als gevolg van een infectie, een inflammatie of stress. Het kwantum aan proteїnen, dat te vinden is in de bloedsomloop, is een objectieve meetlat voor de gezondheidsstatus van een dier. Daarom worden APPs steeds vaker als biomarker in het gezondheidsmanagement voor varkens en runderen gebruikt. De ontwikkeling van een sneltest is gebaseerd op het vaststellen van de opslag van de zogenoemde Pig Major Acutephase Protein (pig-map). Deze APP wordt als de meest sensitieve APP voor het vaststellen van ziekteverwekkers bij varkens bekeken (Heegaard et al. 2011). Daarom had de doelstelling van deze pilotketen te maken met het verkrijgen van een product, dat aan de belangen van de user voldoet en gebruikt kan worden in het kader van de gezondheidscontroles op de bedrijven. De leden van de pilotketen waren bovendien bezig met het Afbeelding 3.3.1: pigmap dipstick test implementeren van de sneltest in de procedures van de industriёle productie. De doelstelling was het ontwikkelen van werkwijzen binnen de productieketen: idealiter onstaat er een permanent APP-monitoring als deel van het kwaliteitsmanagementsysteem. Bovendien werd er gekeken naar mogelijke samenhangen tussen de APP-opslag en de eigenschappen van de vleeskwaliteit. Methoden & resultaten Ontwikkeling van de sneltest Inmiddels staat er een sneltest voor het vaststellen van opmerkelijke opslagen bij positieve APP pig-map ter beschikking (afbeelding 3.3.1)

18 Afbeelding 3.3.2: Uitvoering van de test De test is uitvoerbaar onder besteding van serum maar ook van bloed. De toebehoren bestaan uit een ampul met een buffermiddel, waar de preciese veelheid van het monster ingevuld moet worden. Nadat het monster vermengd is met de buffermiddel wordt de mixture voor vijf minuten geïncubeerd. Daarna wordt de test strip ingebracht, de immunochromatografie wordt tot stand gebracht en de resultaten zijn er al na tien minuten beschikbaar. Voor het geval dat er een zuurstokroze lijn samen met een blauwe controllijn verschijnd, is de test positief. De bewijsgrens van deze test zou aangepast kunnen worden door het bijvoegen van meer monstermateriaal in de ampul. Het technische prestatievermogen van de test wordt vastgestelt door het vergelijken met resultaten uit een ELISA-Test (Piñeiro et al., 2009) in de zin van een referentiemethode. Meer dan duizend monsters zijn er in de loop van de valideringsfase van deze test geanalyseerd. De resultaten lieten een zeer goede overeenstemming zien met de referentiemethode. Uitvoeren van de sneltest op bedrijfsniveau Het gebruik van de sneltest op bedrijfsniveau wordt voor de eerste keer getest op bedrijven in de Spaanse regio rond Segovia. De uitvoering gebeurde naar aanleiding van de standaardprotocollen, waarin o.a. ook de waardering van kritische aspecten verricht werd door middel van een modell, daat door medewerkers van de universiteit van Bonn werd ontwikkeld. De testfase begon met het nemen van bloedmonsters van dieren uit verschillende leeftijdsgroepen (ten halve vrouwelijk en mannelijk), om een beeld te kunnen maken van de actuele bedrijfssituatie. Bovendien werd in deze studie vastgelegd, dat bedrijven regelmatig gecontroleerd moeten worden, om de effect te kunnen beoordelen, die er op de APP-waarde door de afloop van de seizoenen aangericht worden. Het was mogelijk om bepaalde verschillen tussen de bedrijven te kunnen vaststellen: aan de ene kant op het gebied van de gezondheidsstatus, aan de andere kant met betrekking tot de leeftijd. Een grote hoeveelheid aan positieve testen vielen er op de monstername in herfst en winter, omdat in deze tijd de aantal aan ziekteverschijningen hoger was. De resultaten laten zien dat het gebruik van de sneltest zinvol is en dus ook aan te raden voor een permanente aanwending in de gezondheidssurveillance (Afbeelding 3.3.3). Afbeelding 3.3.3: Schema voor een APP monitoring in de programmas voor gezondheidssurveillance (Gymnich 2001) control of success < animal group without deviation APP-Screening cut-off systematic weakpoint-analysis trouble shooting yes > animal group with deviation failure in the production findings looking for infectious diseases no weak-point-analysis to be continued Het model betekend de verbinding van het APP-monitoring met een systematische analyse van zwakke punten. De APPs werden hier gebruikt als screeningparameters. Voor het geval dat de vastgestelde waardes onder de grenzen liggen, heeft de groep van dieren geen afwijkingen. Hebben de varkens verhoogde APPs, zijn er duidelijke afwijkingen te vinden en dus een fout binnen de productie. Als gevolg van deze diagnose vind er een systematische zwakke-punten-analyse plaats. De dierenarts moet in deze fase naar een infectie gaan zoeken. Voor het geval dat er bevindingen zijn, volgt er een foutendiagnose en een controle van de resultaten op basis van de volgende groep. Zijn er geen bevindingen, wordt de analyse zwakke-punten voortgezet. Analyse van de verbindingen tussen APP level en vleeskwaliteit Een verdere poging werd gedaan om om meer informatie te verzamelen over de contacten tussen de APP-level, de prestatiegegevens en de eigenschappen van vleeskwaliteit. In de loop van de longitudinale studie zijn varkens op verschillende gelegenheden van hun leven onderzoekt, om meer te ervaren over de gezond-

19 heid, de groei en de vleeskwaliteit. De varkens zijn vanuit de geboorte tot de slachting regelmatig onderzoekt, om alle veranderingen zo snel mogelijk te kunnen identificeren. Bovendien zijn er verschillende metingen op basis van parameters voor het vaststellen van de vleeskwaliteit uitgevoerd. De resultaten van deze studie laten zien, dat er overeenstemmingen zijn tussen de diergezondheid, de prestatiegegevens, de hoedaanigheid van carcassen en de vleeskwaliteit. De aanpakken voor de verbetering van de diergezondheid hebben een duidelijke invloed op de winst van de boeren en op deze wijze ook op een duurzame primairproductie. Technologie De hier ontwikkelde sneltest (dipstick-procedure) is een immunocromatografische procedure, waarin twee monoclonale antilichamen ingezet moeten worden. De resultaten zijn er al na 15 minuten en er wordt slechts een kleine veelheid aan monstermateriaal benodigd. Innovatieve aspecten voor de sector Deze sneltest is voorzien met een dipstick-procedure, waarmee hoge APPs bij varkens vastgestelt kunnen worden. Deze methode heeft de voordeel, dat er geen laboratorium nodig is en de uitvoering makkelijk te handhaven is. Bovendien zijn er zeer snel resultaten beschikbaar, wat een meevaller is voor de arbeid van bedrijfsdierenartsen en adviseurs. Mogelijkheden van aanwending door andere ondernemingen Het project heeft nieuwe tools geontwikkeld voor het kwaliteitsmanagement op bedrijfsniveau. Het gebruik van een sneltest voor het vaststellen van de gezondheidsstatus is een grote benefit voor de industrie. De studies, die tijdens het project uitgevoerd worden, leveren de basis aan een nieuw HACCP-concept op bedrijfsniveau. Hiervoor is een regelmatige controle van de APP-waarde belangrijk. Het implementeren van dit programma is een waardevol middel voor het vaststellen van problemen op het bedrijf en de evaluering van de effectiviteit van tegenmaatregelen. De voordeel van de APP-sneltest bestaat aan de ene kant in de snelheid van de procedure, aan de andere kant in de generele en niet specifieke uitrichting van de biomarker, waarmee verschillende ziekteverwekkers vastgestelt kunnen worden. Dit betekent dat er met een enkel analyse de overzicht over de gehele gezondheidssituatie van een bedrijf mogelijk wordt gemaakt. Zijn er hoge APP-waardes vastgestelt, weten de verantwoordelijke personen dat de dieren geconfronteerd zijn met een overbelasting (ziekte, stress door slecht management), waardoor het dierenwelzijn en de productiviteit van het bedrijf vermindert worden. Een HACCP-programma op bedrijfsniveau biedt de industrie de mogelijkheid, om zijn kwaliteitsmanagement op de gebieden diergezondheid, dierenwelzijn en duurzame productie verder op te bouwen. De sneltest zou bovendien gebruikt kunnen worden als monitoring-maatregel voor de opname van nieuwe dieren in een bedrijf (Supplier oriented receiving insection). Dit is van bijzonder belang, wanneer de dieren een lange transport achter de rug hebben, waardoor het welzijn en de volgende ontwikkeling beїnvloed zouden kunnen worden. Verbeteringen De APP-sneltest is een goede optie voor het support van de management-besluitvorming op het bedrijf, omdat de test de kennis over de gezondheidssituatie van de dieren verbeterd. Dankzij deze informatie wordt de alledaagse situatie duidelijk vergemakkelijkt. De ontwikkelde dipstick-procedure maakt een snelle uitvoering van de test mogelijk en leverd ook de resultaten snel op. Bo- PigCHAMP Pro Europa Matilde Piñeiro Carlos Piñeiro vendien is er geen laboratorium nodig, om de test uit te kunnen voeren. De sneltest kan op deze wijze op het bedrijf uitgevoerd worden. De biomarkers zijn niet specifiek en kunnen universeel gebruikt worden. Uit deze reden is het een grote succes van deze pilotketen, dat er de kennis over de mogelijkheden van een APPmonitoring bij de stakeholders uit de productieketen duidelijk opgelopen is. Contact: Universiteit Bonn Brigitte Petersen Thorsten Klauke S. Gymnich (2001): Habtoglobin als Screeningparameter im Gesundheitsmanagement von Ferkelaufzuchtbetrieben. Diss. University of Bonn, Shaker Verlag, pp P. M.H. Heegaard, A. Stockmarr, M. Piñeiro, R. Carpintero, F. Lampreave, F. M. Campbell, P. D. Eckersall, M.J.M. Toussaint, E. Gruys and N. S. Sorensen (2011): Optimal combinations of acute phase proteins for detecting infectious disease in pigs. Veterinary Research 42:50. M. Piñeiro, F. Lampreave, M.A. Alava (2009): Development and validation of an ELISA for the quantification of pig major acute-phase protein (Pig-MAP). Veterinary Immunology Immunopathology 127, pp

20 Ontwikkeling van niet-invasieve technologieёn voor het vaststellen van waterbindingscapaciteit 3.4 Varkensvlees is een natuurproduct met een reeks van natuurlijke variaties binnen verschillende eigenschappen. Daarom is het begrijpelijk, dat ook de kwaliteit van varkensvlees een aantal verschillende mogelijkheden van definitie kent (magerheid, gewicht, visuele aspecten, sensorische perceptie en geschiktheid voor de verwerking). Voor de varkensvlees producerende industrie hebben gewicht en magerheid de hoogste prioriteit voor het sorteren van carcassen maar ook van de vleesdelen. Het sorteren op basis van de waterbindingscapaciteit (WBC) is tot nu toe niet gebruikelijk, o.a. ook door het feit dat er snelle maatregelen voor het niet-invasieve vastlegen aan het band niet beschikbaar zijn. Desondanks is de WBC een van de meest belangrijke eigenschappen van vlees, omdat de sensorische perceptie en de winst bij de verdere verwerking verbetert worden. De varkensvlees verwerkende industrie zou op deze wijze de markt verder kunnen structureren en de wensen van de consument naar meer producten met een hoge kwaliteit kunnen volgen. Doelstelling Het prioritaire doel van deze pilotketen bestond in de Nabijeinfrarood spectroscopie (NIRS) voor het vaststellen van waterbindingscapaciteit bij varken onder bepaalde voorwaarden in het slachthuis. In deze samenhang moet geconstateerd worden, dat er studies over NIRS onder koelhuisvoorwaardes (~ 4 C) tegenwoordig nog niet in voldoende mate beschikbaar zijn. Bovendien was het nodig de productieketen varken te analyseren voordat een effectieve gebruik van de NIRS kwaliteitsbeoordeling mogelijk zou zijn. Een verdere doelstelling was de beoordeling van de bestemmingsprocedure uit het perspectief van een logistische besluitvorming. Methoden & resultaten Een nieuwe NIRS-technologie voor het gebruik aan de lijn is getest onder omstandigheden van een koelhuis in verschillende fabrieken voor het verwerken van varkens. Eerder was deze technologie al in het laboratorium verificeerd. De waterbindingscapaciteit werd beoordeeld op basis van meer dan 1200 monsters van varkens. Gekeken werd er naar het verlies van vloeistoffen in een gewone verpakking na 48 uur. Met NIRS zijn er al eerder positieve ervaringen gemaakt op het gebied van waterbindingscapaciteit van vleesproducten. In een analyse uit logistisch perspectief werd er bovendien gekeken naar een verdere optie: kunnen NIRS gegevens gebruikt worden om producten in verschillende kwaliteitsklassen te onderdelen. Tijdens de eerste fase van het onderzoek werd er een simulatie-tool geontwikkeld, waarmee het aantal fout geclassificeerde vleesproducten (fout positief of fout negatief) op basis van een bepaalde kwaliteitsschifting gekwantificeerd zou kunnen worden. Mogelijke schiftingsprocedures onder gebruik van NIRS waren 1) sorteren naar productkwaliteit van hammen, en 2) schifting van vleesstukken na het eerste verdelen met NIRS voor het NIRS voor het beoordelen van de optimale waterbindingscapaciteit bij de productie van gekookt vlees. In de tweede fase van de logistische analyse werd er een simulatiemodel gemaakt, waarmee de effectiviteit van NIRS bij het sorteren van vlees naar bepaalde parameters afgebeeld zou moeten worden. De effecten bij het gebruiken van NIRS technologie zijn niet alleen maar geanalyseerd met het oog op de waterbindingscapaciteit en het 38 39