MarketUpdate Weekend Editie

Transcriptie

1 MarketUpdate Weekend Editie

2 Inhoudsopgave Special: GFMS: Rapport zilvermarkt november Binnenlands nieuws Kwartaalbericht woningmarkt: Prijzen gaan 7% omlaag in Onderwijsinstellingen speculeren met derivaten CBS: Bedrijfsinvesteringen en consumentenvertrouwen verder omlaag Kredietcrisis Grafiek: Waarderingsmodellen aandelen hebben weinig waarde Grafiek: Belastingverhoging niet slecht voor aandelenmarkt? Huizenverkopen VS stijgen weer in oktober Meeste Belgen geloven nog in stijgende huizenprijzen Percentage slechte leningen in Spanje opgelopen tot 10,71% Japanse export op laagste punt in drie jaar Apple meest populaire aandeel onder Amerikaanse fondsbeleggers Valutacrisis Bank of England: Stijging van Britse pond onwenselijk De Bank of England als verlengstuk van de Britse overheid? Timothy Geithner over fiscal cliff en schuldenplafond Binnenlandse vraag Japanse staatsobligaties zakt verder weg Nieuws & Views Interview Ron Paul over mogelijke terugkeer goudstandaard Klokhuis over geld en de Nederlandsche Bank Goud- en zilvermarkt Wethouder uit Montana wil met goud en zilver betaald worden Beleggen in goudmijnen, hot or not? Meer dan 80% van Oostenrijkse goudreserve ligt in buitenland George Soros koopt meer aandelen GLD MarketUpdate Weekend Editie

3 Special: GFMS: Rapport zilvermarkt november 2012 Frank Knopers Zoals de World Gold Council regelmatig rapporten uitbrengt over de stand van zaken op de goudmarkt, zo bericht het GFMS van Thomson Reuters over de zilvermarkt. In een recent vrijgegeven rapport over de maand november maakt het GFMS de industriële vraag naar zilver inzichtelijk. Het GFMS verwacht dat de industriële vraag pas in 2014 weer zal aantrekken. Het GFMS zag de vraag naar zilver voor industriële toepassingen in de afgelopen twintig jaar sterk toenemen, zo blijkt uit het laatste rapport (PDF). Was de jaarlijkse vraag van 1992 tot en met 2001 gemiddeld nog maar 313,4 miljoen troy ounce, tussen 2002 en 2011 registreerde het GFMS een jaarlijks gemiddelde van 436,9 ton. In 2008 bereikte de industriële vraag naar zilver een record van 492,7 miljoen troy ounce. In 2009 zorgde de economische crisis voor een terugval in de vraag, maar in 2010 werd opnieuw een record neergezet van 499,6 miljoen troy ounce. Dat jaar stond nog in het teken van economische opleving, met als gevolg meer vraag naar producten waarvoor zilver nodig is. Vraag naar zilver neemt af Het jaar 2011 liet een lichte daling van de zilvervraag zien tot 481,9 miljoen troy ounce, een daling die voor het grootste gedeelte te wijten was aan een bijzonder zwak vierde kwartaal. Het GFMS ziet de zwakke industriële vraag naar het grijze edelmetaal in 2012 aanhouden en verwacht dat de totale vraag over het hele jaar zal uitkomen op 454,4 miljoen troy ounce, een daling van 5,7% ten opzichte van De volgende grafiek laat de ontwikkeling van de industriële vraag naar zilver van de afgelopen vijf jaar zien. MarketUpdate Weekend Editie

4 Samenstelling zilvervraag Van de kleine 1 miljard troy ounce zilver die de laatste jaren op de markt komt gaat ongeveer de helft naar industriële toepassingen. De andere helft is te verdelen naar de categorieën fotografie, zilverwaar, beleggingszilver en juwelen. Het GFMS heeft in haar laatste rapport over de zilvermarkt ook in kaart gebracht hoe de totale vraag is opgebouwd. Als we de data van 2000 en 2011 naast elkaar leggen zien we dat de vraag naar zilver voor het maken van juwelen en voor de fotografie behoorlijk is teruggelopen. Tegelijkertijd groeide de vraag naar het grijze edelmetaal voor industriële toepassingen en voor het slaan van munten en medailles (overwegend beleggingszilver). Onderstaande grafiek geeft de procentuele verschuiving weer. Hierop is niet te zien dat de totale vraag in miljoenen troy ounces door de jaren heen is toegenomen. Voor 2014 verwacht het GFMS een voortzetting van de huidige trend, met een uitzondering voor het beleggingszilver. Het GFMS houdt er rekening mee dat de procentuele vraag naar zilveren munten en medailles in 2014 kleiner zal zijn dan in Gebruik zilver naar categorie in 2000, 2011 en 2014 (Bron: GFMS Outlook november 2012) Toekomst Door de zwakke vraag in Westerse landen is het GFMS voorzichtig met haar toekomstverwachting. In het rapport lezen we dat het GFMS verwacht dat de industriële vraag naar zilver in 2013 en 2014 weer zal aantrekken. De groei zal dan voornamelijk komen van opkomende markten zoals China en India, waar steeds meer goederen aangeschaft zullen worden waarin zilver verwerkt is. Het gaat hier om producten zoals auto's, allerlei soorten elektronica en zonnepanelen. MarketUpdate Weekend Editie

5 In 2000 was China verantwoordelijk voor 8% van de wereldwijde industriële vraag naar zilver, vorig jaar was dat opgelopen tot 18%. Het marktaandeel van India groeide van 9% in 2004 naar 16% in 2009, opnieuw een sterke toename. De vraag naar zilver vanuit India is moeilijker te voorspellen, omdat die ook sterk samenhangt met de waardeontwikkeling van de roepie. Een lage koers van de roepie ten opzichte van de Amerikaanse dollar zal de vraag naar het grijze edelmetaal onder druk zetten, ook voor industrieel gebruik. Het GFMS verwacht dat de industriële vraag naar zilver in Japan en Europa tenminste tot het jaar 2014 verder zal dalen, conform de trend van de afgelopen jaren. In ongeveer zes jaar tijd zakte de industriële vraag vanuit Japan van 20 naar 15 procent van de wereldwijde vraag. Volgens het GFMS zal de industriële vraag naar zilver in de VS de komende jaren ook sterk blijven, omdat er nog veel hightech productie in dit land aanwezig is. Ook produceert de VS een aanzienlijke hoeveelheid zilverpoeder en zilverpasta, grondstoffen die door andere fabrikanten verwerkt worden in elektronica en in zonnepanelen. Marktaandeel van vijf grootste afnemers van zilver in 1990, 2000 en 2014 (Bron: GFMS Outlook november 2012) Ethyleenoxide Omdat zilver wordt gebruikt in veel verschillende industriële toepassingen is het moeilijk te voorspellen hoe de vraag zich in de toekomst zal ontwikkelen. Het GFMS ziet een aantal groeimarkten voor zilver, waarvan de productie van ethyleenoxide er één is. Zilver dient als katalysator voor de productie van MarketUpdate Weekend Editie

6 deze grondstof, die gebruikt wordt voor de productie van polyester. De vraag naar ethyleenoxide neemt sterk toe en daarom is er vanuit deze hoek ook steeds meer zilver nodig. Vraag naar ethyleenoxide neemt toe en daarmee de vraag naar zilver (Bron: GFMS Outlook november 2012) Auto's Volgens het GFMS wordt er in een auto 10 tot 30 gram zilver verwerkt. Met een jaarlijkse vraag die geschat wordt op 80 miljoen auto's levert dat een totale vraag naar zilver op van minimaal 22 tot maximaal 77 miljoen troy ounce op jaarbasis. Zilver wordt in auto's gebruikt omdat het een goede elektrische geleider is dat nauwelijks roest en goed bestand is tegen extreme temperaturen. Het edelmetaal wordt gebruikt voor de stuur- en rembekrachtiging, maar ook voor de elektronica in het dashboard en de boordcomputer. Ook voor autoruiten wordt steeds vaker zilver gebruikt. Doordat auto's de laatste jaren met steeds meer technologische snufjes worden uitgerust is er per auto ook steeds meer zilver nodig. Die trend zal zich volgens in de komende jaren voortzetten, zo denkt het GFMS. Ook moderne technieken zoals parkeersensoren, nachtvisie en blindehoekdetectie zijn uitgerust met zilveren contactpuntjes. Het GFMS verwacht dat de vraag naar auto's in 2014 ongeveer 16% groter zal zijn dan in Dat betekent dat de vraag naar zilver voor de productie van auto's de komende jaren waarschijnlijk zal toenemen. MarketUpdate Weekend Editie

7 Productie van lichte voertuigen neemt toe (Bron: GFMS Outlook november 2012) Zonnepanelen Voor de productie van zonnepanelen wordt heel veel zilverpasta gebruikt. In het rapport van het GFMS staat dat er voor 1 Megawatt aan zonnepanelen 70 tot 80 kilogram zilver nodig is. Met een wereldwijde vraag naar zonnepanelen van omgerekend 16 Megawatt spreken we al snel over 40 miljoen troy ounce aan zilver. De vraag naar zilver voor zonnepanelen is in de afgelopen jaren werkelijk geëxplodeerd, maar volgens het GFMS is dat een trend die waarschijnlijk niet verder zal doorzetten. Vooruitkijkend verwacht men een veel lagere groei dan de 57% die we zagen tussen 2005 en Er zijn volgens het GFMS vier verschillende oorzaken aan te wijzen voor een minder sterke toekomstige vraag naar zilver voor zonnepanelen. 1. De markt voor zonnepanelen heeft zich in de afgelopen jaren razendsnel ontwikkeld en begint nu volwassen te worden. Als gevolg daarvan zullen we vanaf nu niet meer een zodanig sterke groei zien als in de afgelopen jaren. 2. Als gevolg van de economische crisis moeten veel overheden bezuinigen, ook op subsidies voor zonnepanelen. Hierdoor wordt zonne-energie fiscaal minder interessant en zal de vraag afnemen. 3. De fabrikanten van zonnepanelen doen hun uiterste best om nieuwe panelen te ontwikkelen waarvoor minder zilverpasta nodig is. Door de stijgende zilverprijs van de afgelopen jaren gaan fabrikanten van zonnepanelen op zoek naar nieuwe technieken waarmee ze zilver kunnen uitsparen. Vijf jaar geleden was er nog 120 kilogram zilver nodig voor 1 Megawatt aan zonnepanelen, nu is dat nog maar 80 kilogram. Door zilverpasta aan de achterkant van de MarketUpdate Weekend Editie

8 zonnecellen te vervangen voor aluminiumgebaseerde pasta weten fabrikanten de kostprijs omlaag te brengen. Met de ontwikkeling van zilveren nanodeeltjes kan er mogelijk nog meer zilver worden uitgespaard. 4. Zonnepanelen zijn er in verschillende soorten en maten, maar globaal zijn er twee verschillende technologieën: dikke en dunne folie. Eerstgenoemde heeft een marktaandeel van 80% en bevat erg veel zilver, terwijl de laatste een minimale hoeveelheid zilver bevat. Door verbeteringen aan het productieproces worden de zonnepanelen met dunne folie steeds beter. In aanschaf zijn deze een stuk goedkoper, maar het rendement is veel lager dan dat van panelen met dikke folie. Als het punt bereikt wordt waarop panelen met dunne folie meer energie opleveren voor het geld zal de vraag naar panelen met dikke folie (en veel zilver) afnemen. Onderstaande grafiek laat de opkomst van panelen met dunnen folie zien. Zonnepanelen met dunne folie winnen aan populariteit (Bron: GFMS Outlook november 2012) Smartphones en tablets Een andere groeimarkt voor zilver zijn de smartphones en tablets. Deze gadgets bevatten een minimale hoeveelheid zilver, maar worden in zeer grote aantallen geproduceerd. Opvallend is dat er in een 'antieke' mobiele telefoon veel meer zilver zit dan in een moderne smartphone zoals de iphone. Bevat een ouder type telefoontoestel naar schatting 0,25 gram zilver, een iphone 3GS beschikt slechts over 0,058 gram van het grijze edelmetaal (bron: Alex Stewart International). Volgens het GFMS wordt er in moderne smartphones veel minder zilver gebruikt omdat de apparaten een relatief korte economische levensduur hebben. Gebruikers blijken gemiddeld eens in de achttien maanden al hun smartphone in te ruilen voor een nieuwer model. Door de kortere gebruiksduur MarketUpdate Weekend Editie

9 bezuinigen fabrikanten van telefoons op het gebruik van zilver voor de soldeerpunten. Datzelfde geldt voor tablets, waar goud en zilver ook steeds vaker worden vervangen door koper. Door de kortere gebruiksduur van dit type apparaten achten fabrikanten het gerechtvaardigd om goedkopere en minder goede materialen te gebruiken. In de afgelopen vijf jaar is de vraag naar mobiele telefoons met bijna 60% toegenomen. Vanaf de lancering van de eerste iphone tot en met vandaag zouden er al 244 miljoen van deze toestellen verkocht zijn, goed voor een half miljoen troy ounce zilver. De tabletcomputer werd vanaf 2010 een nieuw marktsegment met de lancering van de ipad. De eerste generatie ipad bevat slechts 0,047 gram zilver (bron: Alex Stewart International) en naar verwachting zal die hoeveelheid bij de nieuwere ipad's en bij tablets van concurrenten niet veel meer of minder zijn. Sinds de lancering van de eerste ipad zijn er in totaal 84 miljoen ipad tablets verkocht, wat omgerekend ongeveer troy ounce zilver is. Onderzoeksbureau Gartner verwacht dat er in 2012 wereldwijd 120 miljoen tablets verkocht zullen worden, goed voor een totale vraag van ongeveer troy ounce zilver. Dit zijn geen grote hoeveelheden, maar bedenk dat deze markt een paar jaar geleden nog niet eens bestond. Computers en laptops In de printplaten van computers en laptops wordt ook zilver verwerkt, net als in het scherm van de laptop. Ook in randapparatuur zoals toetsenborden en muizen zit een minimale hoeveelheid zilver. Volgens het GFMS bevat een doorsnee computermonitor (LCD) ongeveer 0,5 gram zilver, terwijl in een laptopscherm gemiddeld 0,4 gram zit. Ook in de harde schijf van een computer of laptop zit een minimale hoeveelheid zilver. Het GFMS verwacht dat fabrikanten van computers, laptops en beeldschermen zullen bezuinigen op het gebruik van zilver, maar dat hier slechts een minimale winst uit te behalen valt. Door de opkomst van aanraakschermen is er in de toekomst mogelijk minder vraag naar toetsenborden en muizen, maar een aanraakgevoelig scherm bevat wel weer iets meer zilver. De wereldwijde vraag naar desktopcomputer stagneert al jaren, maar het aantal verkochte laptops is sinds 2007 sterk toegenomen. Concluderend stelt het GFMS in dit november rapport dat de vraag naar zilver voor deze apparaten in de toekomst netto zal toenemen, omdat de grotere vraag zwaarder weegt dan mogelijke bezuinigingen op de hoeveelheid zilver in de hardware zelf. Televisies Ook in televisies wordt zilver verwerkt, al gaat het ook hier om minimale hoeveelheden. Het GFMS becijfert dat er in een gemiddelde LCD televisie 0,05 tot 0,4 gram zilver zit. De plasmaschermen, die een aantal jaar geleden nog vrij populair waren, bevatten aanzienlijk meer zilver (10 gram per paneel). Doordat plasmatechnologie steeds meer naar de achtergrond wordt gedreven door de LCD-technologie is er gemiddeld steeds minder zilver nodig voor de productie van televisies. Het GFMS acht het mogelijk dat er in de toekomst meer zilver verwerkt zal worden in televisies, omdat de nieuwste modellen steeds meer functionaliteit aan boord hebben waarvoor zilver nodig is. Over heel 2012 worden er naar schatting 228 miljoen LCD-televisies verkocht, goed voor ongeveer 1 miljoen troy ounce aan zilver. MarketUpdate Weekend Editie

10 Het gebruik van zilver in verschillende apparaten (Bron: GFMS Outlook november 2012) Frank Knopers MarketUpdate Weekend Editie

11 Binnenlands nieuws Kwartaalbericht woningmarkt: Prijzen gaan 7% omlaag in 2013 Frank Knopers De Rabobank heeft deze week haar nieuwste kwartaalbericht over de Nederlandse woningmarkt vrijgegeven. Het rapport bevat tal van interessante grafieken over de problematische vastgoedmarkt. Door een toenemend aanbod van woningen en een dalende vraag moet de prijs wel zakken. Dat proces gaat steeds sneller, want dit jaar ziet de Rabobank een daling van 6% en voor volgend jaar houdt de bank rekening met een prijsdaling van nog eens 7%. De Rabobank vat in het rapport de verschillende problemen samen waar de Nederlandse woningmarkt mee te kampen heeft. In het derde kwartaal van dit jaar zakten de prijzen met gemiddeld 3,7%. De Rabobank verwacht dat over heel 2012 de huizenprijzen met gemiddeld 6% zullen dalen. Als gevolg hiervan zullen steeds meer huishoudens worden geconfronteerd met een restschuld. De Rabobank verwacht in 2013 opnieuw een daling van de huizenprijzen, als gevolg van de mismatch tussen vraag en aanbod. De prijsdaling komt volgend jaar waarschijnlijk uit op 7%, zo becijfert de Rabobank. Om dat in perspectief te plaatsen, voor een huis van betekent dat een prijsdaling van per maand. En dan hebben we het nog niet eens over de maandelijkse aflossing. Voor dat geld kan men waarschijnlijk zeer comfortabel huren. Mismatch vraag en aanbod De vraag naar huizen wordt afgeremd door de verwachting van huizenkopers dat de prijzen verder zullen gaan dalen, maar ook door het gegeven dat banken minder hypotheek willen verstrekken en dat nieuwe hypotheken vanaf 2013 niet meer geheel aflossingsvrij mogen zijn (dus hogere maandlasten). Het aanbod van woningen blijft groot, ondanks het gegeven dat de hoeveelheid nieuwbouw per jaar sinds 2010 al met een derde is gekrompen. In het derde kwartaal van 2012 wisselden woningen van eigenaar, een daling van 25,3% ten opzichte van hetzelfde kwartaal een jaar eerder. Deze daling is volgens de Rabobank voor een belangrijk gedeelte toe te schrijven aan de onzekerheid aan het begin van dit jaar over het tarief van de overdrachtsbelasting vanaf 1 juli Kopers en verkopers hadden hierdoor een sterke prikkel om voor deze datum de overdracht te laten plaatsvinden. De stijging van het aantal transacties in het tweede kwartaal was dus rechtstreeks te relateren aan de daling in het derde kwartaal. In het vierde kwartaal van dit jaar verwacht de Rabobank weer een tijdelijke opleving in het aantal transacties, omdat het fiscale beleid ten aanzien van het aflossen van de hypotheek vanaf 2013 zal veranderen. De Rabobank verwacht voor heel 2012 ongeveer en voor 2013 ongeveer transacties. MarketUpdate Weekend Editie

12 Aanbod woningen groeit Het aantal te koop staande woningen is momenteel 228 duizend, ongeveer dubbel zoveel als het aantal woningen dat in een jaar tijd van eigenaar wisselt. In het derde kwartaal van 2012 stond een woning gemiddeld 336 dagen te koop, een toename van 28 dagen ten opzichte van het voorgaande kwartaal. Vergeleken met een jaar eerder staan huizen nu 96 dagen langer te koop. Het percentage woningen dat langer dan een jaar te koop staat is sinds het begin van de crisis gestegen van 16,2 naar 46 procent, zo becijferde de Rabobank. Achter dit gemiddelde gaan wel grote verschillen schuil. Zo staat een tussenwoning gemiddeld 'maar' 286 dagen te koop, terwijl vrijstaande woningen gemiddeld 415 dagen een verkoopbord in de tuin hebben staan. MarketUpdate Weekend Editie

13 Prijsdaling De prijsdaling begon heel langzaam, maar begint nu steeds grotere vormen aan te nemen. Na de schok van 2008 en 2009 leek 2010 een beter jaar te worden. Maar sindsdien gingen de prijzen alleen maar verder naar beneden. De prijsdaling is bij alle soorten woningen zichtbaar, maar is procentueel het grootst bij de vrijstaande woningen (-18,5%). Bij de tussenwoningen was de prijsdaling de afgelopen vier jaar het meest beperkt, al praten we ook hier over een daling van 13,7% ten opzichte van De vraagprijs zakte van september 2008 tot en met september 2012 van gemiddeld bijna naar ongeveer Ook het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) publiceert met enige regelmaat de gemiddelde transactieprijs. Die bedroeg in het derde kwartaal van dit jaar , een daling van 8% ten opzichte van het kwartaal ervoor. Niet eerder registreerde het CBS een zodanig grote kwartaal-op-kwartaal ontwikkeling van de huizenprijzen (omhoog danwel omlaag). De Nederlandse Vereniging van Makelaars (NVM) zag een daling van de mediane huizenprijs van 2,8% in het derde kwartaal ten opzichte van het kwartaal daarvoor. MarketUpdate Weekend Editie

14 MarketUpdate Weekend Editie

15 Grafieken afkomstig uit de Kwartaalmonitor Woningmarkt van de Rabobank Onderwijsinstellingen speculeren met derivaten Frank Knopers Drie scholen in het MBO en evenveel universiteiten lopen grote financiële risico's als gevolg van blootstelling aan derivaten, zo blijkt uit een onderzoek van de onderwijsinspectie dat minister Bussemaker van onderwijs (PvdA) naar de Kamer stuurt. Hogescholen zouden momenteel al 216 miljoen verlies in de boeken hebben staan door de derivaten. Hogescholen en universiteiten kopen derivaten als verzekering tegen een mogelijke stijging van de rente op een grote lening. Maar de derivaten kunnen ook los van de lening aangeschaft worden, waarbij het woord 'speculeren' meer gepast is dan verzekeren. Dit soort ongedekte derivaten zijn tegen de beleggingsregels voor scholen, maar verschillende hogescholen en universiteiten hebben zich daar niet aan gehouden. Doordat bouwprojecten werden afgeblazen was de lening niet nodig, maar werd het derivaat dat compenseert voor een stijging van de rente toch gekocht. De Universiteit van Amsterdam (UvA) zit het zwaarst in de problemen, zo blijkt uit het rapport. Deze universiteit heeft derivaten die door een daling van de rente nu 44 miljoen in de min staan. Als de universiteit deze derivaten van de hand wil doen moet het verlies nemen, een verlies van omgerekend per student (uitgaande van de ruim studenten in oktober 2011). De TU Eindhoven is ook MarketUpdate Weekend Editie

16 volop aan het speculeren geweest met de derivaten, want die moet bij verkoop van haar positie een verlies van 31 miljoen zien te verteren. Het Groenhorst College, een MBO-instelling met vestigingen in Midden-Nederland, heeft op dit moment een koersverlies van 10 miljoen op haar derivatenpositie. Daar staat overigens geen lening tegenover. Dit is overigens nog maar het topje van de ijsberg, want uit het onderzoek blijkt dat ongeveer een derde van alle instellingen in het MBO, HBO en wetenschappelijk onderwijs gebruik maakt van derivaten die zouden compenseren voor een stijging van de rente. Omdat de rente alleen maar verder is gezakt en op een bijzonder laag niveau is gebleven zijn deze derivaten veel minder waard geworden. De totale netto waarde van alle derivaten in het MBO bedraagt 74 miljoen negatief. In het hoger onderwijs is nog meer gespeculeerd met onderwijsgeld, hier zijn de verliezen op derivaten inmiddels opgelopen tot 216 miljoen. Zo lang er een lening moet worden afgelost is dat geen probleem, maar anders moet het verlies worden goedgemaakt. Onderwijsinstelling als beleggingsfonds Het is onvoorstelbaar dat hogescholen en universiteiten, die zich bezig zouden moeten houden met het opleiden van studenten en met onderzoek, zich begeven in de wereld van beleggen en speculeren. Blijkbaar ligt er genoeg geld op de plank waarmee 'gespeeld' mag worden, maar dat wordt niet aan studenten verteld. Die werden opgeschrikt door een plotseling ingevoerde (en later weer afgeschafte) langstudeerboete van en zullen de komende jaren opnieuw geconfronteerd worden met bezuinigingen op het openbaar vervoer en stijgende kosten van het studeren. Minister Bussemaker heeft in een brief aan de Tweede Kamer aangegeven dat ze naar aanleiding van dit rapport de inspectie wil aanscherpen. Het blijft toegestaan voor instellingen om zich in te dekken tegen renteschommelingen, maar het speculeren voor winst zou verboden moeten worden. Daarnaast moeten onderwijsinstellingen als niet-professionele beleggers beschouwd gaan worden. In de rol van een publieke instelling heeft een beleggingsfonds een vreemd risicoprofiel, want hoe verdeelt men de winsten? En wie mag er opdraaien voor de verliezen? CBS: Bedrijfsinvesteringen en consumentenvertrouwen verder omlaag Frank Knopers Het CBS bracht dinsdag cijfers naar buiten over de bedrijfsinvesteringen in de maand september. Die vielen behoorlijk tegen, want in vergelijking met een jaar eerder werd er -8,5% minder uitgegeven aan vaste materiële activa. Dat was de grootste jaar-op-jaar daling sinds mei De krimp was veel groter dan in augustus, toen de jaar-op-jaar daling nog maar 3% bedroeg. De sterke krimp van 8,5% ten opzichte van september vorig jaar is gedeeltelijk te verklaren door het feit dat de maand september dit jaar twee werkdagen minder kende dan in Het aantal werkdagen in de maand augustus was dit jaar gelijk aan vorig jaar. Desondanks laat de trend over de afgelopen vier jaar (zie grafiek) zien dat het herstel van 2010 en de opleving van 2011 van korte duur waren. Ook bij veel andere andere statistieken die het CBS de laatste tijd publiceert over de economie zien we dit MarketUpdate Weekend Editie

17 beeld terug. Het herstel van 2010 en 2011 heeft niet doorgezet en de cijfers wijzen vrijwel zonder uitzondering op een verdere krimp van de economie. Ontwikkeling bedrijfsinvesteringen jaar-op-jaar (Bron: CBS) Consumentenvertrouwen omlaag Een ander cijfer dat vandaag werd vrijgegeven was het consumentenvertrouwen in de maand november. Dat was opnieuw verder gedaald, want de score zakte met 5 punten naar een niveau van Een cijfer onder de nul geeft aan dat de meerderheid negatief is en hoe lager het cijfer hoe slechter het consumentenvertrouwen is. De deelindicator van het economisch klimaat verslechterde 12 punten en kwam uit op -56. Volgens het CBS was men in november ook negatiever geworden over hun eigen financiële situatie voor de komende 12 maanden vergeleken met een maand eerder. Deze indicator, die de toekomstverwachting meet, kwam uit op een stand van -32. Dat is de laagste waarde die het CBS ooit heeft gemeten. De koopbereidheid, de andere component van het consumentenvertrouwen, liet per saldo weinig verschil zien in vergelijking met een maand eerder. Consumentenvertrouwen verslechterde opnieuw in november 2012 (Bron: CBS) MarketUpdate Weekend Editie

18 Kredietcrisis Grafiek: Waarderingsmodellen aandelen hebben weinig waarde Frank Knopers Er zijn in de loop der jaren verschillende modellen ontwikkeld om de toekomstige waardeontwikkeling van aandelen te voorspellen. De meest bekende zijn de P/E ratio (koers/winst), de CAPE (P/E van de afgelopen tien jaar), het dividendrendement en de gemiddelde winst van het bedrijf over de afgelopen tien jaar. Er zijn nog veel meer modellen ontwikkeld, maar uit onderzoek van Vanguard blijkt dat de meeste modellen amper voorspellende waarde hebben. Zeker op de korte termijn blijken de modellen allemaal erg onnauwkeurig. Onderzoekers Joseph David, Roger Aliaga-Diaz en Charles Thomas namen de koersontwikkeling van Amerikaanse aandelen van 1926 tot en met 2011 en vergeleken deze gegevens met de voorspelde koersontwikkeling volgens tal van verschillende modellen. Om de zuiverheid van het model te testen werd ook een denkbeeldig 'regenmodel' toegevoegd, dat geen relatie zou mogen hebben met de aandelenkoersen. Dit model, dat gebaseerd is op de neerslag in de VS, blijkt het nog beter te doen dan sommige modellen die bedacht zijn om aandelenkoersen te voorspellen. De P/E ratio en de gemiddelde 10-jaars P/E ratio (Shiller's CAPE model) blijken de meeste voorspellende waarde te hebben op de lange termijn. Op de korte termijn blijken bepaalde trendmatige modellen zoals die van het dividendrendement het meeste voorspellingsvermogen te hebben. Vijf modellen gaven een bijzonder zwakke relatie met de daadwerkelijke ontwikkeling van aandelenkoersen. Dit onderzoek pleit voor de value investing strategie waar Warren Buffett bekend mee is geworden. Deze strategie leunt ook sterk op de P/E ratio en heeft een lange termijn focus. Onderstaande grafiek laat zien dat die strategie inderdaad het meeste zou moeten opleveren. Enkele conclusies uit het rapport: Op de korte termijn blijken aandelenkoersen volstrekt onvoorspelbaar te zijn. Zoals de resultaten van het onderzoek laten zien ligt de voorspellende waarde van vrijwel al deze modellen voor de waarde van een aandeel over 1 jaar dicht bij nul. Veelgebruikte modellen zoals de gemiddelde winst over de afgelopen tien jaar, het dividendrendement, de winstmarge van het bedrijf en de algemene economische groei blijken slechte voorspellers voor de waarde van aandelen over een periode van 10 jaar. De modellen op basis van de P/E ratio (prijs van een aandeel gedeeld door de winst) blijken op de lange termijn de beste voorspellende waarde te hebben. Onder de grafiek staat een korte toelichting van de verschillende modellen. Dit is rechtstreeks overgenomen uit het rapport, net als de grafiek. De grafiek kan uitvergroot worden door erop te klikken. MarketUpdate Weekend Editie

19 Voorspellende waarde van waarderingsmodellen aandelen blijkt beperkt (Bron: Vanguard) Grafiek: Belastingverhoging niet slecht voor aandelenmarkt? Frank Knopers Op Businessinsider verscheen eerder deze week een interessante grafiek, die werd samengesteld door Brian Belski van BMO Capital Markets. Met het oog op de naderende 'fiscal cliff' onderzocht hij het effect van een belastingverhoging op het rendement van aandelen. Uit zijn onderzoek blijkt dat de aandelenmarkt de afgelopen 100 jaar beter presteerde na een belastingverhoging dan na een belastingverlaging. Uit dit onderzoek kunnen we nog niet opmaken of er een rechtstreeks verband zit tussen een belastingverhoging en de prestatie van de aandelenmarkt, want daarvoor zijn er veel meer factoren in het spel die de resultaten kunnen beïnvloeden. In elk geval is er een schijnbare relatie tussen belastingverhoging en de prestatie van de aandelenmarkt, zoals onderstaande grafiek uit het rapport van Belski laat zien. Hij schrijft er het volgende over in zijn rapport (via Business Insider): "...over de afgelopen 100 jaar zijn de belasting (in de VS) maar 17x verhoogd, waarvan zeven keer gedurende de Tweede Wereldoorlog. Volgens ons onderzoek is het gemiddelde MarketUpdate Weekend Editie

20 rendement op aandelen vrij sterk in de eerstvolgende jaren na een belastingverhoging. De S&P 500 index steeg gemiddeld ongeveer 18% in het eerste jaar na de belastingverhoging en wist de hoge rendementen in de vier jaren die daarop volgden ook nog vast te houden. Het tegenovergestelde blijkt ook uit het onderzoek, want in de jaren na iedere belastingverlaging presteerde de beurs onder het historische gemiddelde. Dit komt voornamelijk door het feit dat de economie over het algemeen zwakker is in de jaren na een belastingverlaging, niet door de belastingverlaging zelf" Belski schrijft in zijn rapport voor BMO Capital Markets dat de bedrijfscyclus bepalend is voor het rendement op aandelen, niet het belastingbeleid. Blijkbaar loopt deze cyclus samen met verhogingen of verlagingen van de belasting, waardoor een correlatie tussen het rendement op aandelen en het belastingbeleid zichtbaar wordt. Fiscal cliff Met ingang van 2013 worden er automatisch een aantal bezuinigingsmaatregelen doorgevoerd. Daar hoort ook een hogere dividendbelasting en een hogere rendementsheffing (capital gains tax) bij, wat in theorie juist ongunstig zou moeten zijn voor de aandelenbelegger. De afgelopen 100 jaar heeft het tegendeel bewezen, dat is wat het onderzoek van Belski laat zien. Amerikaanse aandelenmarkt presteerde beter na een verhoging dan na een verlaging van de belasting (Bron: BMO Capital Markets) MarketUpdate Weekend Editie