nr.05 erspectief DOSSIER DE ENERGIEVRAAG BEHEREN, EEN COMPLEX VAKGEBIED -24 NIEUWE SLUIZEN IN PANAMA COMPETENTIEMECENAAT: HET MAGRITTE MUSEUM

Transcriptie

1 erspectief nr.05 DE INDUSTRIËLE ACTIVITEITEN VAN GDF SUEZ JULI 2009 DOSSIER DE ENERGIEVRAAG BEHEREN, EEN COMPLEX VAKGEBIED MW -24 NIEUWE SLUIZEN IN PANAMA COMPETENTIEMECENAAT: HET MAGRITTE MUSEUM

2 p04 Actualiteit van de Groep GDF SUEZ stichter-mecenas van het nieuwe Musée Magritte Museum GDF SUEZ - partner van het wetenschappelijke poolstation Princess Elisabeth Antarctica Dos Mares, de nieuwe riviercentrale in Panama Ontwerp van nieuwe sluizen in het Panamakanaal p08 p12 p16 Inhoudsopgave dossier De energievraag beheren p18 p20 p32 p36 p60 EEN STEEDS COMPLEXER VAKGEBIED INVESTERINGEN BESCHERMEN HET BEHEER VAN DE INDUSTRIËLE HULPMIDDELEN EN BEVOORRADINGS- ZEKERHEID MARKT- OPPORTUNITEITEN EN NET- BESCHIKBAARHEID perspectief juli 2009 PERSPECTIEF wordt uitgegeven door de directie Communicatie en Financiële Communicatie van GDF SUEZ, Troonplein 1, B 1000 Brussel, Tel.: Fax: guy.dellicour@gdfsuez.com. Directeur van de publicatie: Valérie Bernis. Directeur van de redactie: Guy Dellicour. Hoofdredacteur: Romuald de Brabandère, Redacteurs: Alessandra Di Lieto, Kristof Scheldeman. Dank aan de leden van de directies Communicatie van Electrabel (F. Grifnée), GDF SUEZ Energy International (K. Damman) en GDF SUEZ Energy Services (G. De Walef, C. Filhol), Global Gas & LNG (Pascal Jentsch) en aan Strategy (Nadine Quetin, Stéphane Collignon, Eva Myzeqari), Ontwerp en realisatie: Strategy International Communications, Foto s: Corbis, Electrabel, GDF SUEZ, Getty Images, Istock. Druk: Imprimerie Bietlot, België. De informatie in dit nummer van Perspectief is ons verstrekt en bevestigd door de geïnterviewde personen en de betrokken ondernemingen. Dit nummer is tot stand gekomen tussen maart 2009 en juli De erin vervatte informatie dateert dus van de dag waarop ze werd verzameld (en dus niet noodzakelijk van de dag van de publicatie). Deze publicatie is ook verkrijgbaar in het Engels en het Frans. 02 PERSPECTIEF P E F C / PEFC- gecertificeerd Dit product komt uit duurzaam beheerd bos en gecontroleerde bronnen

3 > K voorwoord lanten voorzien van milieuvriendelijke energie, tegen een scherpe prijs en op het gewenste ogenblik: voor GDF SUEZ is dat één van de grootste uitdagingen. In het themadossier van dit vijfde nummer van PERSPECTIEF leest u hoe een Groep als de onze tal van industriële en financiële keuzes maakt om de energievraag op te vangen. Om die vraag het hoofd te bieden, moeten een groot aantal vakgebieden beheerst worden, die steeds complexer worden. De uitdaging blijft niet langer beperkt tot het beheer van een productiepark van elektriciteitscentrales op basis van verschillende technologieën. Externe omstandigheden zorgen er soms voor dat het meer aangewezen is energie op de beurs aan te kopen, dan diezelfde energie in eigen centrales op te wekken. Klimaat, wetgeving en marktvoorwaarden verschillen van continent tot continent, van land tot land en zelfs van regio tot regio. Dat betekent ook dat op één plaats groeimogelijkheden kunnen ontstaan, die moeilijke situaties elders tot op zekere hoogte kunnen compenseren. p70 BEHEER VAN EXTERNE VERPLICHTINGEN Om de bevoorrading van de centrales te verzekeren volstaat het niet meer om over eigen brandstofbronnen te beschikken. Er moet ook worden toegezien op de beschikbaarheid en veiligheid van de transportnetten en op een ononderbroken aanvoer van middelen en grondstoffen. De energievakgebieden bij GDF SUEZ zijn niet alleen gericht op het beheer en de verkoop van de geproduceerde energie. Ze zijn doordrongen van respect voor de omgeving waarin ze opereren. Dat respect uit zich op het vlak van ecologie en biodiversiteit, maar ook in de naleving van alle lokale en internationale regelgevingen die in de sector van toepassing zijn. Tot slot is de beveiliging van investeringen en financieringsmethodes van de Groep in de huidige onzekere financiële context een onmiskenbare troef. We wensen u alvast veel leesplezier. DE REDACTIE PERSPECTIEF 03

4 n ieuws GDF SUEZ stichter-mecenas van het nieuwe Magritte museum Wat voor kort nog een zoete en onbereikbare droom leek, is bewaarheid: de Groep heeft het eerste competentiemecenaat van België ondertekend, dat volledig in dienst staat van kunst en duurzame ontwikkeling. De idee om een museum exclusief aan René Magritte te wijden, is geen utopie gebleken. Ze volgde de realistische logica van wat de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België (KMSKB) al een tijd lang voor ogen hadden. Door de vele aankopen en legaten, maar ook dankzij de nauwe banden van de KMSKB met de kunstenaar, is in Brussel mettertijd de grootste Magritte-collectie ter wereld ontstaan. Helaas bleef de collectie schromelijk onderbenut en bovendien was ze verspreid over verschillende afdelingen van het Museum. Eerst en vooral wilde men daarom het patrimonium samenbrengen en de collectie tot haar recht laten komen. In vergelijking met andere referenties uit de kunstgeschiedenis was Magritte de enige schilder van wie we de grootste verzameling ter wereld in ons bezit hadden. Een collectie die zich bovendien kwalitatief en technisch het best leende voor een permanente tentoonstelling, verduidelijkt Michel Draguet, directeur van de KMSKB. De idee was gelanceerd, nu moest ze alleen nog verwezenlijkt worden. Vier partners stonden aan de wieg van dit culturele project dat België een internationale uitstraling zou geven: de KMSKB, de Stichting Magritte, de Belgische Staat (via het Federaal Wetenschapsbeleid en de Regie der Gebouwen) en GDF SUEZ. Voor ons was het een uitdaging deze partners rond het nieuwe concept van het competentiemecenaat te scharen. Voor een openbaar bestuur vergde een dergelijk project een grondige mentaliteitswijziging en een aanpassing aan een zeer performant systeem. GDF SUEZ kon dan wel voldoen aan de meeste renovatiebehoeften, daarmee waren ze nog niet allemaal uitgevoerd. De openbare besturen moesten worden aangepord om dezelfde dynamiek te 04 PERSPECTIEF

5 volgen. Het competentiemecenaat vereist immers dat alle partners zich ten volle engageren voor het project en precies weten wie welke rol speelt. Als het enige tijd heeft geduurd voor het project werd opgestart, is dat vooral een gevolg van de Belgische politieke instabiliteit. Moet het nog gezegd dat België bijna een jaar lang geen regering had? Maar zodra eenmaal alle vergunningen en goedkeuringen verkregen waren, vatten de werken meteen aan en kenden ze een onberispelijk verloop, voegt hij eraan toe. Visitekaartje voor de Groep Voor de vaak miskende competenties van de dienstverlenende dochterondernemingen van de Groep is er geen beter platform te bedenken dan deze schitterende kunsttempel met internationale uitstraling, om erkend te worden. Een van de oorspronkelijke doelstellingen van het museum was de bewaaromstandigheden van de kunstwerken verbeteren. Fabricom GTI voerde, voor rekening van GDF SUEZ, de meeste renovatiewerken uit in het interieur van het gebouw om het aan zijn nieuwe bestemming aan te passen. Het bedrijf voerde aanpassingen door op verschillende vlakken: op functioneel vlak (met de realisatie van specifiek meubilair, de vervanging van de verlichting, de creatie van volumes en expositieruimtes), op het vlak van het comfort (de aanpassing van de installatie voor koudeproductie, klimaatregeling, ) en op het veiligheidsvlak (toegangscontrole, inbraakbeveiliging). Daarbij moest Fabricom GTI ook met milieu- en energieaspecten rekening houden. Energie-efficiëntie en duurzame ontwikkeling staan immers centraal bij deze renovatie. Zo worden de klimaatregelingssystemen volledig automatisch aangestuurd, en dat verzekert de beste bewaaromstandigheden voor de kunstwerken, zorgt voor een optimaal rendement en dus ook voor een rationeel energiegebruik. Bijzondere aandacht ging ook uit naar de vermindering van het elektriciteitsverbruik voor de verlichting. In plaats van een globale verlichting opteerde Fabricom voor een uiterst precieze en gerichte belichting van de kunstwerken. Daarbij werd gebruik gemaakt van zuinige technologieën zoals glasvezel en lichtgevende dioden (LED). De grootste beperking waarmee wij geconfronteerd worden, heeft te maken met het feit dat we aan het Koningsplein liggen, in een geklasseerd gebouw met zijn eigen beperkingen. De denkoefening over duurzame ontwikkeling, bijvoorbeeld, staat in onze musea nog in haar kinderschoenen (klimaatregeling op bijna m 2 voor de bewaring van de werken). GDF SUEZ heeft het museum dan ook heel wat bijgebracht op het vlak van technologisch onderzoek, want in die dynamiek zijn we nog niet erg beslagen, onderstreept de Directeur van de KMSKB. Dochteronderneming INEO, die ook al heel wat ervaring heeft met het behoud van erfgoed, realiseerde alle multimediale en audiovisuele uitrustingen van het museum. Die zorgen ervoor dat de bezoeker op een interactieve manier door het museum wordt geleid. Om daar een surrealistische en moderne noot aan toe te voegen, werden enkele ramen in de gevel opgevuld met LED-schermen waarop de wolkenhemel van de Meester voorbijschuift. Electrabel en Solar Technics van hun kant, staan dan weer in voor respectievelijk de levering van groene elektriciteit en de installatie van 16 m 2 zonnepanelen op het dak van het gebouw. Die zonnepanelen leveren de energie voor de nachtelijke verlichting van het geveldoek. Dubbel wandsysteem om de expositieruimes te verduisteren en de bekabeling van verlichting en klimaatregeling aan het oog te onttrekken GDF SUEZ en René Magritte, een lange voorgeschiedenis LED-schermen met bewegende beelden in de gevelramen De Groep heeft altijd al dicht gestaan bij René Magritte. Reeds in 1998, het jaar waarin de 100 ste verjaardag van Magritte's geboorte werd herdacht, hield Gérard Mestrallet de openingstoespraak van de expositie. Later, in 2005, werd de Groep sponsor van het evenement Magritte en de fotografie. Het mag dan ook niet verbazen, dat GDF SUEZ zich vandaag stichter-mecenas van het Magrittemuseum mag noemen. Enerzijds illustreert het project de band van de Groep met de Belgische schilder. Tegelijk is het één van de grootste mecenaten geworden die ooit door een privégroep op Belgische bodem werd gevoerd. PERSPECTIEF 05

6 n ieuws Een geslaagd partnerschap Het Magritte museum heeft dankzij het geslaagde partnerschap het best mogelijke resultaat behaald. Vooral de uitwisseling van competenties tussen openbare en privésectoren en het samensmelten van de teams was essentieel. De teams van het museum wisten de samenwerking te smaken met een marktleider voor wie kwaliteit op de eerste plaats staat. Hun professionalisme is zichtbaar toegenomen, vooral dankzij de toegang tot nieuwe technologieën, getuigt Michel Draguet. Voor GDF SUEZ en haar dochterondernemingen zal het Magritte museum fungeren als een etalage, waarvan de zichtbaarheid veel verder zal reiken dan bij eerdere prestigieuze contracten. Bovendien is dit al het tweede partnerschap dat de Groep met het Federaal Wetenschapsbeleid heeft gesloten (zie artikel over het Poolstation Princess Elisabeth blz. 08), wat de knowhow van de teams van GDF SUEZ beslist ten goede zal komen. En ook al zal de Groep allicht niet voor eeuwig met het museum verbonden blijven, het imago van GDF SUEZ zal er blijven op afstralen. De teams hebben er gewerkt en gezweet. Dit is hun museum. Er zal altijd slechts één stichtermecenas zijn. Dit project hebben we samen aangepakt en tot een goed einde gebracht, besluit Michel Draguet. MICHEL DRAGUET Directeur van de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België Gesprek Het beheer van een museum anno 2009 Welke rol speelt het museum in onze samenleving? Van een museum verwacht men dat het een maatschappelijke actor is. Musea staan in dienst van de gemeenschap en moeten meer dan ooit gebruik maken van de communicatiemiddelen en argumenten die bij de moderne samenleving aansluiten. Het publiek verwacht méér van een museum dan schilderijen tegen witte muren met een woordje uitleg. In dit internettijdperk wil de bezoeker bij de hand worden genomen en bij het buitengaan iets hebben opgestoken. We hebben dan ook een sociale taak rond het solidariteitsprincipe die we met veel burgerzin moeten vervullen. Het museum is een plaats van maatschappelijke integratie. Waarin is het beheer van musea geëvolueerd en wat zal de impact zijn van de oprichting van het nieuwe Magritte museum? De interne herschikking van de teams van de KMSKB in de vorm van een Business Unit Magritte museum heeft het mogelijk gemaakt om nieuwe beheerselementen op te zetten. Zo hebben we bijvoorbeeld onze tarieven helemaal herzien. Dat was nooit eerder gebeurd: we hanteerden nog tarieven die voor de culturele wereld ronduit lachwekkend waren. Parallel daarmee hebben we ook de samenstelling van ons publiek bestudeerd. Dankzij deze dubbele analyse konden we de ticketprijs optrekken, en tegelijk een grote groep bezoekers gratis toegang geven. Het resultaat is, dat we meer ontvangsten binnenkrijgen die we aan het beheer van het museum kunnen besteden, maar ook en vooral een fijner afgesteld sociaal aanbod. Het beheer van de musea moet nu en in de toekomst verder evolueren. Tot nu toe is financiële autonomie niet mogelijk, en mocht de overheid ons niet de middelen hebben verschaft om ons te ontwikkelen, dan waren we allicht in een zekere inertie weggegleden. De nieuwe beheerstrategie zal er meer op gericht moeten zijn om middelen aan te boren daar, waar ze te vinden zijn, en om daarna de nodige extra s aan 06 PERSPECTIEF

7 's Avonds licht in de vensterramen van het museum de wolkenhemel van Magritte op, een geslaagde toepassing van LED-schermtechnologie de overheid te vragen. Kortom, voor de musea van de toekomst is dat de echte uitdaging. Hoe reageerden kunstverzamelaars op de aankondiging van dit nieuwe museum? Ze waren meteen enthousiast. De wereld van verzamelaars is iets apart, we hebben zeker niet met iedereen kunnen samenwerken. Onze voorkeur ging uit naar verzamelaars die altijd dicht bij het museum stonden. Andere verzamelaars zijn via de Stichting Magritte met ons in contact gekomen. Onze relatie met de verzamelaars zien we veeleer als een partnerschap dat uiteindelijk zou moeten leiden tot de oprichting van een soort ereraad waarin ze zitting nemen. Het museum beschikte immers niet over de middelen om werken aan te kopen. Om onze collectie op lange termijn uit te breiden, rekenen we op schenkingen of legaten. Hoeveel bezoekers verwacht u? Wat de bezoekersaantallen betreft, moeten we rekening houden met de beperkingen van het gebouw. Het Magritte museum is geen expositieruimte maar een bewaarruimte. Bij de schatting van onze inkomsten zijn we dan ook uitgegaan van één uitgangspunt: de veiligheid. Op die basis kunnen we maximaal bezoekers per jaar toelaten. Axima heeft daarvan uitgaande een bijkomende studie uitgevoerd, die een maximum aantal gelijktijdige bezoekers vooropstelt, zodat de bewaring van de kunstwerken niet in het gedrang komt. Is uw mecenaatsbeleid veranderd als gevolg van het Magritteproject? Misschien wel, ja. De manier waarop potentiële sponsors in het verleden werden benaderd, was zeer klassiek en laten we wel wezen ook een beetje hypocriet. Voortaan zullen we onze zoektocht naar sponsors veeleer afstemmen op bedrijven of instellingen die zelf ook voordeel halen uit hun steun. Dat geeft alvast blijk van meer burgerzin, in die zin dat alle partners die meewerken aan een project, er ook baat bij hebben. Het is mijn doel om alle partners gelukkig te maken en hen het gevoel te verlenen, dat ze er goed aan hebben gedaan om mee in het avontuur te stappen. Welke voordelen mag de sponsor verwachten? Het is belangrijk bij deze vorm van samenwerking, dat alle partijen er beter van worden. Misschien zal dit project industriële opportuniteiten voor GDF SUEZ opleveren. Ik zal alvast mijn dank blijven herhalen ten overstaan van potentiële klanten van de Groep en deze contractformule blijven aanprijzen. De klassieke benadering van een mecenas, waarbij men zich meer als bedelaar dan als partner opstelde, leidt op geen enkele manier tot het nastreven van gemeenschappelijke doelen. Een meer persoonlijke vraag: wat heeft dit project u bijgebracht als bedrijfsleider? De reacties van andere musea waren positief. Iedereen is ervan overtuigd dat dit een uitstekend idee was. Wat me nog méér stress bezorgt, want u mag het gerust weten: het is alsof ik voor een examen stond waarvoor ik absoluut niet mag zakken. Ik ben zeer blij dat ik met GDF SUEZ heb mogen samenwerken. Dit partnerschap heeft me geraakt. Het is één van die beslissende ervaringen waaruit ik later kracht zal putten om andere zaken op te zetten. PERSPECTIEF 07

8 n ieuws GDF SUEZ - Partner van het wetenschappelijke station Princess Elisabeth Antarctica Totale energieproductie per jaar 140 MWh : 2/3 afkomstig uit windenergie 1/3 uit zonne-energie Energieproductiemix Zonne-energie Verwarming: 22 m 2 zonnepanelen Elektriciteit: 109,5 m 2 fotovoltaïsche zonnepanelen op het station, 270 m 2 op de grond Windelektriciteit 9 windturbines van 6 kwp elk Niet-hernieuwbare elektriciteit 2 dieselgeneratoren van 44 kwh voor noodgevallen Het poolstation Princess Elisabeth werkt volledig op hernieuwbare energie en heeft een minimale ecologische voetafdruk. Wetenschappers van over de hele wereld kunnen er gebruikmaken van uitmuntende technologieën. Het doel is dan ook ondersteuning te bieden voor onderzoeksprojecten die leiden tot een beter begrip van de klimaatverandering. International Polar Foundation / R. Robert 08 PERSPECTIEF

9 info Essentiële kennis op het vlak van energiebevoorrading Omdat energieproductie met windturbines en zonnepanelen maar één tiende van het potentiële verbruik van de bewoners kan dekken, is een intelligent energiebeheer voor het poolstation een absolute noodzaak. Niet alle systemen van het station worden tegelijkertijd gebruikt. Een intelligent computergestuurd mini-netwerk zorgt voor een vraaggerichte toevoer van energie, bijvoorbeeld om te koken of een douche te nemen. Schakelaars met ledlampjes informeren zowel de computer als de gebruikers over de geregistreerde energiebehoeften en over de energiebeschikbaarheid. Zo volstaat een tiende van de energiebevoorrading die nodig zou zijn om alle systemen tegelijk te doen werken. Een uitgekiend ontwerp en zorgvuldige materiaalkeuze, energiebesparende toestellen en het gebruik van passief verzamelde zonne-energie om het gebouw te verwarmen, maken van deze zuidpoolbasis de meest energiezuinige die tot nu toe is gebouwd. Antarctica vormt een uniek archief van de klimaatgeschiedenis van onze planeet. Om de dringende klimaatproblemen van vandaag op te kunnen lossen, moeten we dat klimatologisch verleden doorgronden. Vier jaar geleden startte burgerlijk ingenieur en geëngageerd ontdekkingsreiziger Alain Hubert met de bouw van het poolstation Princess Elisabeth. De bouw van het station, gelegen in Koningin Maudland op de noordoostelijke helling van Antarctica, is intussen voltooid, en op 15 februari vond de inhuldiging plaats. Het Belgische poolstation is het eerste dat volledig op ecologische leest is geschoeid. Het is een uniek en ambitieus project, waarin GDF SUEZ en zijn dochters Electrabel en Laborelec sterk geïnvesteerd hebben, niet alleen financieel, maar ook met een belangrijke technische bijdrage. Het station is een uitstalraam voor technologische toepassingen en een springplank naar een beter begrip van de klimaatmechanismen. Het station onderstreept het uitgesproken engagement dat de Groep opneemt in de strijd tegen de klimaatverandering. Naast het Magritte museum (zie blz. 4), is dit het tweede grote project waarvoor GDF SUEZ zich inzet via een competentiemecenaat. Een grote uitdaging: een zero emission -poolstation Het is in het kader van het Internationaal Pooljaar dat GDF SUEZ besliste om samen te werken met de International Polar Foundation (IPF), de initiatiefnemer van het poolstationproject. De onderzoeksteams van Laborelec en Electrabel hebben alles in het werk gesteld om kennis, innovatie en spitstechnologie te leveren. Een werkgroep met medewerkers van IPF, Laborelec en Schneider Electric ontwikkelden de systemen voor de autonome elektrische installatie, die betrouwbaar werkt en geen CO 2 uitstoot. Het was geen sinecure: er moest gewerkt worden op een granietrots op m hoog in een onbewoond gebied van km 2, ver verwijderd van elk elektriciteitsnet. In die zin is het station een waar schoolvoorbeeld. De door het station verbruikte energie wordt opgewekt door windturbines en zonnepanelen. Energie-efficiëntie vormde de leidraad bij het ontwerp van het gebouw en bij de keuze van materialen, het ventilatiesysteem, het energiecontrolesysteem en de energiebesparende toestellen. De poolbasis is dan ook de meest energiezuinige die tot nu toe werd gebouwd. In de laboratoria van Laborelec werden de installaties aan de nodige proeven en betrouwbaarheidstesten onderworpen. Eens goedgekeurd, werden ze gedemonteerd, in containers verpakt en naar Antarctica verscheept. Deze winter hebben zes medewerkers van GDF SUEZ de expeditie BELARE begeleid, om alles opnieuw te monteren en in werking te stellen. IPF Een test op ware grootte De volledige interne installatie van het station is nagebouwd en getest in de lokalen van Laborelec, vooraleer ze ter plekke werd geïnstalleerd. PERSPECTIEF 09

10 n ieuws 09/ /2009 GDF SUEZ heeft zopas een deelneming van 15% verworven in een licentie voor offshoreexploratie en -productie in Azerbeidzjan. Dit land beschikt over grote koolwaterstofvoorraden, geraamd op meer dan 11 miljard vaten olieequivalent, en aardgasreserves van ruim miljard m 3, waarmee het zich als potentiële leverancier voor de Europese markten aandient. Mocht de exploratie succesvol verlopen, De Société Nationale des Hydrocarbures du Cameroun en GDF SUEZ hebben een strategisch partnerschap gesloten voor de ontwikkeling van een LNG-exporthaven in Kameroen. Dit land is een belangrijke speler op de internationale gasmarkt en beschikt naar schatting over 500 miljard m 3 gasreserves. GDF SUEZ en haar partner First Oil Expro Ltd hebben een nieuw aardgasveld ontdekt in de zuidelijke zone van het Brits continentaal plateau. De put is geboord tot op een diepte van m en levert een standaarddebiet van 1,1 miljoen m 3 per dag. GDF SUEZ heeft haar volledige deelneming (51%) in het kapitaal van SPE, de tweede elektriciteitsproducent van België, overgedragen op Centrica. Met deze transactie was een bedrag van 515 miljoen euro gemoeid. De Groep is hiermee al haar verbintenissen nagekomen die zij in het kader van de fusie tussen Gaz de France en SUEZ ten aanzien van de Europese Commissie was aangegaan. s e p t e m b e r o k t o b e r n o v e m b e r d e c e m b e r Boorplatform zal een benutting van deze licentie ertoe leiden dat de reserves van de GDF SUEZ Groep met 35 miljoen vaten olieequivalent worden uitgebreid. GDF SUEZ Energy International heeft voor ongeveer 50 miljoen euro Econergy International overgenomen, een onderneming die zich toelegt op hernieuwbare energieprojecten, vooral in Latijns- en Noord-Amerika. Het opgestelde vermogen van Econergy International bedraagt in totaal 266 MW (+200 MW in ontwikkeling) en omvat kleine waterkrachteenheden, windturbines en eenheden voor methaanwinning uit steenkool. GDF SUEZ en de Zwitserse regionale gasmaatschappij Gaznat hebben recent een tienjarige overeenkomst getekend voor de levering van ongeveer 300 miljoen m 3. GDF SUEZ zal, in een partnerschap met TOTAL, één derde van het kapitaal plus één aandeel bezitten van de projectvennootschap voor de bouw en exploitatie van de tweede EPR-kerncentrale in Frankrijk. GDF SUEZ heeft een obligatielening van 4,25 miljard euro uitgeschreven. De lening werd ruim twee maal overtekend. Het gaat om de grootste obligatielening van een industriegroep sinds PERSPECTIEF

11 De Braziliaanse ontwikkelingsbank BNDES heeft GDF SUEZ een lening toegekend van 2,44 miljard euro over 20 jaar. Het geld is bestemd voor de financiering van het Jirau project, een nieuwe waterkrachtcentrale met een vermogen van MW. De lening dekt 68,5% van de 3,3 miljard euro die de bouw van de centrale zal kosten. GDF SUEZ meldt dat de proefboring 44/12a-3 met succes werd afgerond, met als gevolg dat het aardgasveld Cygnus in het zuiden van de Noordzee kan worden uitgebreid. De boring is uitgevoerd tot een diepte van meter en een proef heeft aangetoond dat er m 3 aardgas per dag kan worden ontgonnen. De waarschijnlijke reserves van het secundaire reservoir worden op meer dan 2,83 miljard m 3 geschat. Op 5 februari 2009 heeft GDF SUEZ een nieuwe waterkrachtcentrale van 241 MW in São Salvador (Brazilië) in bedrijf genomen. De centrale was goed voor een totale investering van ongeveer 307 miljoen euro, waarvan 37 miljoen besteed werd aan ecologische en sociale programma s voor de bescherming van fauna en flora en nieuwe huisvesting voor omwonenden. GDF SUEZ heeft een overeenkomst met E.ON AG gesloten voor de uitwisseling van elektrische productiecapaciteit en trekkingsrechten op kerncentrales tussen beide ondernemingen. De overeenkomst heeft betrekking op ongeveer MW. j a n u a r i f e b r u a r i m a a r t a p r i l m e i j u n i GDF SUEZ / ABACAPRESS / BIZZARRI GIUSSEPE De president van Brazilië - Luiz Inàcio Lula da Silva - en Gérard Mestrallet tijdens de inhuldiging van de centrale van São Salvador. Centrale van São Salvador, Brazilië In Chili is men begin dit jaar gestart met de bouw van het windturbinepark Monte Redondo, 320 kilometer ten noorden van Santiago. Dit park met een opgesteld vermogen van 38 MW zal in oktober 2009 operationeel zijn en een investering van 120 miljoen USD vereisen. De toekomstige elektriciteitsproductie van het windturbinepark Monte Redondo is al voor een periode van 14 jaar voorverkocht. De eerste elektriciteitsleveringen zijn gepland voor januari GDF SUEZ heeft een openbare obligatielening van 750 miljoen euro uitgeschreven op de Belgische en Luxemburgse markt. Het is tot dusver de grootste uitgifte van obligaties voor particuliere beleggers in België en Luxemburg. GDF SUEZ en Iberdrola, hebben een joint venture gesloten om samen met Scottish & Southern Energy (SSE) mee te dingen voor de overname van de nucleaire sites die nu nog in handen zijn van de Nuclear Decommissioning Authority (NDA) en EDF Development Company Limited. Het is de bedoeling om later mee te werken aan de ontwikkeling van nieuwe kerncentrales in het Verenigd Koninkrijk. GDF SUEZ heeft COFELY in het leven geroepen, een sterk overkoepelend merk voor haar energiediensten, om haar leiderspositie in Europa te versterken, haar zichtbaarheid te vergroten en haar groei op de veelbelovende markt van energie- en milieuefficiëntie te bevorderen. PERSPECTIEF 11

12 n ieuws PHILIPPE DELMOTTE, GDF SUEZ Energy International, CEO Central America Dos Mares, de nieuwe riviercentrale Gualaca, Lorena, Prudencia, río Chiriquí, Cochea, Papayal,... het zijn namen die klinken als droombestemmingen. Stuk voor stuk roepen ze de sfeer op van exotische oorden en zonnige vakanties. In werkelijkheid verwijzen ze allemaal naar onderdelen van de waterkrachtcentrale die momenteel wordt gebouwd in de provincie Chiriquí in Panama (Midden-Amerika). PHILIPPE DELMOTTE vertelt ons alles over het Dos Mares-project. Kunt u ons meer vertellen over de aanwezigheid van GDF SUEZ in Panama? GDF SUEZ Energy International is sinds maart 2007 actief op de Panamese energiemarkt. In dat jaar verwierf de Groep 51% in Bahía Las Minas, de grootste thermische centrale van het land. Deze centrale heeft een totaal opgesteld vermogen van 280 MW. Andere dochterondernemingen van GDF SUEZ, zoals de Compagnie Nationale du Rhône, Tractebel Engineering, Coyne et Bellier en Technum, hebben meegewerkt aan verschillende studieen ontwerp-opdrachten rond de uitbreiding van het Panamakanaal, en vooral aan het model van de nieuwe sluizen van het kanaal. Eind 2007 zijn we gestart met de bouw van Cativá, een project met een capaciteit van 87 MW, dat vanaf december dit jaar volledig operationeel zal zijn. Het doel is de dringende energiebehoeften van het land op te vangen. Met de centrale Dos Mares willen we het lokale energieaanbod van de Groep uitbreiden, om tegen 2011 een opgesteld vermogen van ongeveer 500 MW te halen. Hoe ziet de elektriciteitsmarkt in Panama eruit? De Panamese elektriciteitsmarkt is relatief klein (in totaal MW, wat overeenstemt met de helft van de capaciteit van de centrale Jirau in Brazilië). Veel installaties zijn verouderd en te klein en het elektriciteitssysteem heeft 12 PERSPECTIEF

13 Caraïbische Zee Panamakanaal GSECA Thermische centrales Panama-stad Santa Catalina Dos Mareshydroproject Panama Penonome GSECA hoofdkantoor Grote Oceaan Breedtegraad: N Lengtegraad: W Panama Oppervlakte: Bevolking: km inwoners daarnaast te kampen met een capaciteitstekort. De oorzaak is een gebrek aan investeringen in het verleden, vooral te wijten aan een regelgevend systeem waarin de langetermijnvisie ontbrak. Omdat vraag en aanbod slecht op elkaar zijn afgestemd, is de Panamese elektriciteitsmarkt sterk afhankelijk van water. In droge periodes wordt zware stookolie gebruikt als aanvulling op waterkracht. 95% van de elektriciteit wordt verbruikt door de huishoudelijke en commerciële sector, grote industrie is amper aanwezig in Panama. Waarom een project van deze omvang in Panama en niet in een ander Midden- Amerikaans land? Uit verschillende indicatoren bleek dat Panama het meest geschikte land was voor de bouw van de Dos Mares-centrale: de nood aan investeringen op korte termijn in een politiek stabiel land met een transparante regelgeving. Door de wetgeving bij te sturen zodat een strikte en transparante toepassing van de marktregels mogelijk werd, heeft de regering van Panama investeerders aangetrokken. Zo zijn de distributiebedrijven intussen verplicht om langetermijncontracten te sluiten. Ook de sterke economische groei van het land was een doorslaggevende factor. Panama kent immers een volgehouden groei, met een bbp dat in met ruim 9% toenam. Die economische dynamiek is vooral toe te schrijven aan de uitbreiding van het kanaal, de vrijhandelszone van Colón en de bankdiensten, maar ook aan diensten die parallel hiermee tot ontwikkeling zijn gekomen (bijvoorbeeld de bouw van een luchtvaarthub met verbindingen naar de meeste grote steden in de Verenigde Staten, Midden- Amerika en Zuid-Amerika) en aan buitenlandse ondernemingen die zich recent in het land hebben gevestigd (Caterpillar, DELL, ). Omdat Panama zijn groei hoofdzakelijk aan de ontwikkeling van het kanaal dankt, is het in vergelijking met zijn buurlanden heel wat minder kwetsbaar voor externe gebeurtenissen en de gevolgen van de crisis. En tot slot haalt Panama 60% van zijn energie uit waterkracht. De omgevingsvoorwaarden (tropisch klimaat, hydrologie, topografie) lenen zich uitstekend voor de ontwikkeling van waterkracht. Panama vormt dan ook een goede uitvalsbasis voor alle ontwikkelingen van GDF SUEZ in Midden- Amerika en de Caraïben. PERSPECTIEF 13

14 n ieuws Kunt u ons meer vertellen over het Dos Mares project? De eenheden Gualaca, Lorena en Prudencia, die samen de riviercentrale Dos Mares vormen, zullen één voor één worden gebouwd langs de rivier Chiriquí. We zijn intussen gestart met de eenheid Gualaca, stroomafwaarts van de bestaande Canjilones-centrale. De bouw zal twee jaar in beslag nemen. De inbedrijfstelling van de drie eenheden is gepland tussen medio 2010 en medio Dos Mares zal een totaal opgesteld vermogen van 115 MW* ontwikkelen. De Dos Mares-centrale zal vooral worden gevoed door het water van de Canjilonescentrale, die zich stroomopwaarts op de Esti bevindt, maar ook door de rivieren Chiriquí, Cochea en Papayal. Elke eenheid zal 2 turbines bevatten met een totale capaciteit van 25 MW (Gualaca), 33,70 MW (Lorena) en 56 MW (Prudencia). Het project behelst een totale investering van 400 miljoen dollar, m kanalen, m 3 beton, m 3 uitgravingen en m 3 aanaardingen. De toekomstige elektriciteitsproductie hebben we nu al verkocht aan distributiebedrijven: 100 MW per jaar tussen 2013 en 2022, of GWh over de hele periode. Deze ontwikkeling in de waterkrachtsector zal bijdragen tot stabielere energieprijzen omdat ze ons minder afhankelijk maakt van schommelende brandstofprijzen. En dat is goed nieuws voor de Panamese eindverbruiker. Wie zijn de partners van GDF SUEZ in dit project? Binnen de Groep werd de centrale Dos Mares gecoördineerd door het projectteam van GDF SUEZ Energy Central America. LEME zorgde voor het ontwerp van de centrale en Coyne et Bellier nam de technische leiding van de bouw voor haar rekening. Daarnaast hebben wij ook twee EPC-contracten afgesloten: één met Odebrecht voor het civielbouwkundige gedeelte en één met Alstom & Areva voor het elektromechanische gedeelte. Voor het transmissieluik onderhandelen we momenteel nog met Siemens. Wat zijn de grootste uitdagingen? Er zijn er drie. De eerste grote uitdaging is de uitvoeringstermijn. Door onze contractuele verplichtingen ten aanzien van de regulator moet de centrale op relatief korte tijd worden gebouwd. De tweede uitdaging is van financiële aard. Omdat het om kleine eenheden gaat, is er geen sprake van een schaalvoordeel. Een goed investeringsbeheer is bijgevolg een sleutelgegeven van het project. De belangrijkste uitdaging, ten slotte, is de relatie met de gemeenschap. Wij hebben een beleid ontwikkeld voor communicatie met de lokale gemeenschappen en een sociaal programma voor ontwikkelingshulp aan de betrokken dorpen. Zo leveren wij apparatuur voor de medische centra, steunen GDF SUEZ IN PANAMA 20% marktaandeel 2 de op de markt (AES 1 ste en Enel 3 de ) IN MW opgesteld vermogen > 280 MW via Bahía las Minas > 87 MW via Cativá > 115 MW via Dos Mares 14 PERSPECTIEF

15 we de gemeenten door het verbeteren van de drinkwatervoorziening en het financieren van de afvalophaling. Slechts een vijftigtal mensen zullen moeten verhuizen. Verder proberen wij een open communicatie te voeren, onder meer door debatsessies in de dorpen te organiseren waar in alle openheid tekst en uitleg wordt gegeven. * Het vaste vermogen is opgetrokken en werd geschat op 104 MW. De lokale procedure maakt een onderscheid tussen het opgestelde vermogen en het vaste vermogen, d.w.z. het vermogen dat kan worden gecontracteerd. Dit vermogen is gebaseerd op hydrologische studies van de voorbije 30 jaar, die bepalen hoeveel energie er tijdens de piekuren gedurende 95% van de tijd kan worden opgewekt. De Dos Mares-riviercentrale Canjillones-centrale Q = 120 m 3 /s Rivier Esti Q = 5 m 3 /s Gualaca stuwdam Q Ecologisch = 0,72 m 3 /s Rivier Chiriquí Sifon Rivieren Cochea en Papayal Q = 30 m 3 /s Gualaca-centrale Q = 125 m 3 /s H = 23,5 m Lorena-centrale Q = 125 m 3 /s H = 31,5 m El Corro stuwdam Q Ecologisch = 1,37 m 3 /s Prudencia-centrale Q = 155 m 3 /s H = 38 m Centrale in aanbouw Bestaande centrale Geplande stuwdam Q= debiet H= hoogte PERSPECTIEF 15

16 n ieuws De nieuwe sluizen van het Panamakanaal - een gigantisch project Door de steeds groter wordende containerschepen en het toenemende verkeer op het kanaal besloot de directie van het Panamakanaal in 2002 om het kanaal uit te breiden. Met deze uitbreiding wil zij het hoofd bieden aan de toekomstige uitdagingen van het internationaal maritiem transport. Dankzij een complex van 3 sluizen, zal in totaal 87% minder water worden verbruikt dan met een enkele sluis zonder spaarbekken. 16 PERSPECTIEF

17 Een technologische en ecologische uitdaging Twee groepen wedijverden met elkaar om de ontwerpstudie van dit gigantische project binnen te halen. Na de voor- en nadelen van de twee concurrerende projecten te hebben afgewogen, koos de directie van het Panamakanaal (Autoridad del Canal de Panamá - ACP) voor het ontwerp van de engineeringdivisies van Tractebel Engineering (Technum, Coyne et Bellier) en de Compagnie Nationale du Rhône (CNR), die zich voor het project in een consortium hadden verenigd. De ACP had heel specifieke ontwerpcriteria opgelegd. Niet alleen moesten er bredere sluizen en een groter kanaalprofiel worden ontworpen, er moest ook aanzienlijk worden bespaard op het water van het kanaal. De ACP eiste bovendien innovatie met inzet van beproefde technieken. Voor een project van deze omvang, geraamd op 5,3 miljard dollar, kon de directie van het kanaal zich geen experimenteer- of validatiefase veroorloven. Het voorgestelde systeem moest berekend zijn op een optimale capaciteitsbenutting van het kanaal. José De Regge, projectdirecteur van het consortium: Het kwam erop aan om het dagelijkse scheepsverkeer te maximaliseren om een zo hoog mogelijk rendement te halen. De infrastructuren moesten ook uiterst betrouwbaar zijn om onderhoudsstops zoveel mogelijk te beperken en de scheepvaart zo weinig mogelijk te onderbreken. Er werd een hoge kosten/baten-verhouding geëist. Ook moest worden gewaakt over een rationeel zoetwaterverbruik om vervuiling van de meren door zeewater te verhinderen. In het droge seizoen is er weinig natuurlijke wateraanvoer naar de meren: daarom moest absoluut worden voorkomen dat ze via de sluizen werden vervuild, want ze zijn essentieel voor de drinkwatervoorziening van de streek." Een hoogst waterzuinige technologische oplossing Conform de criteria die de directie van het kanaal had opgelegd, stelde het consortium een ontwerp voor op basis van een complex van drie sluizen met grote roldeuren. De afmetingen ervan 427 m lang, 55 m breed en 18,3 m diep zijn berekend op de nieuwe zeereuzen, de post- Panamaxschepen, die momenteel niet door de bestaande sluizen kunnen. In het ontwerp worden er drie spaarbekkens per sluis gebruikt. Op die manier kan de energie worden bespaard die vereist zou zijn om continu water van de onderste naar de bovenste kanaalvakken te pompen. "Met dit systeem kan 60% worden bespaard op het water dat nodig is om elke sluis te vullen. Maar dankzij het gebruik van een complex van 3 sluizen besparen we in totaal 87% op het waterverbruik in vergelijking met een enkele sluis zonder spaarbekken. Een ander voordeel van dit ontwerp is dat het risico op vervuiling van de meren door zout water aanzienlijk wordt beperkt", aldus de projectdirecteur. In het raam van het waterbouwkundige studiewerk zorgde de CNR voor digitale studies (waarin zowel de uitstroomsnelheid als de weerstand van de sluismuren werden berekend) en voor een werkende maquette op een schaal van 1/30. Tractebel Engineering, van haar kant, nam het burgerlijk bouwkundige gedeelte, de sluismuren, de sluishoofden en de sluisdeuren voor haar rekening. De onderneming superviseerde ook de bouw van een tweede en kleiner schaalmodel, vervaardigd door het Flanders Hydraulics Research Centre om de spanningen in de meertrossen en de bij het versluizen ontstane stromen te bestuderen, en om een raming te maken van het maximum aantal schepen dat dagelijks door de sluizen kan varen. Terzelfder tijd bestudeerde dochteronderneming IMDC met een digitaal 3D-model de dichtheidsstromen in de toegangsgeul aan de zijde van de Stille Oceaan. Jaarlijks varen er meer dan schepen door het Panamakanaal. Tractebel Engineering heeft ten slotte ook gewerkt aan de elektromechanische uitrusting en de door ACP toegeleverde seismische en geologische gegevens geanalyseerd om onder meer de optimale helling van de taluds te bepalen. "Dit voorbeeld toont aan dat de synergie en bundeling van competenties die binnen de GDF SUEZ Groep voorhanden zijn, het mogelijk maken om een hoogkritisch project met een grote weerklank in de wacht te slepen", besluit een enthousiaste Bernard Gilliot, Executive Vice-President van Tractebel Engineering. Erkende knowhow Op basis van het studiewerk van het consortium heeft de directie van het Panamakanaal een financieel plan afgerond en met haar investeerders ondertekend. Diverse opdrachten van dit gigantische project zijn al aan aannemers toegewezen. Enkele maanden geleden tekende het consortium een nieuwe raamovereenkomst met de ACP om laatstgenoemde bij te staan bij het beoordelen van oplossingen die door aannemers worden voorgesteld. info Meer weten > De containerschepen van de nieuwe generatie (post-panamax) kunnen tot 366 m lang en 49 m breed zijn, en tot containers vervoeren. > Het Panamakanaal is goed voor ongeveer 19% van het bbp van Panama, voor 41% van de export van het land en, vooral, voor 30% van zijn belastinginkomsten. Het verschaft werk aan meer dan mensen en tienduizenden anderen leven er onrechtstreeks van. > Het bbp van Panama zal in 2025 naar verwachting 31,7 miljard dollar bedragen, 2,5 maal meer dan in 2005 of een gemiddeld jaarlijks groeipercentage van 5% in de komende jaren. (Bron: Le Figaro) PERSPECTIEF 17

18 DOSSIER p.70 KLIMAAT REGELGEVING REGIO S Beheer van externe verplichtingen MW -24 p.36 Energiemix Kernenergie Thermische centrale Waterkracht Windenergie Piekcentrale Een uitgebalanceerde sturing om de energievraag op te vangen 18 PERSPECTIEF

19 p.60 Beschikbaarheid van de netten p.66 Marktopportuniteiten p.32 Financiële bescherming p.24 Internationale diversificatie p.58 Bevoorradingszekerheid Pompcentrale Gas Elektriciteit Steenkool Biomassa Aardolie Uranium Om zijn vliegtuig in evenwicht te houden en het veilig naar zijn bestemming te loodsen, moet een piloot rekening houden met een hele reeks meters en indicatoren. Ook GDF SUEZ moet met een groot aantal niet altijd even beïnvloedbare variabelen werken om de energiebevoorrading van de klanten in de best mogelijke omstandigheden te verzekeren. Industriële activa, financiële risico s, transportnetten, externe verplichtingen, het zijn allemaal factoren die de Groep moet inpassen in een beheer dat op de geglobaliseerde markt van vandaag steeds complexer is geworden. PERSPECTIEF sprak met enkele mensen die elk op hun niveau vraag en aanbod binnen het energieapparaat in evenwicht helpen te houden. Samen met hen maken we een rondreis langs de verschillende vakgebieden van de Groep. PERSPECTIEF 19

20 DE VRAAG NAAR ENERGIE OPVANGEN Energie, een steeds complexer vakgebied GDF SUEZ is een industriële Groep, actief in de energiesector: dat is de essentie van onze identiteit. In dit nieuwe nummer van het magazine PERSPECTIEF willen we iets verder gaan dan die vaststelling. We bieden u een zicht op de diversiteit van de energiesector en op de organisatie die we hebben ontwikkeld om de complexiteit ervan te beheren. Die organisatie vormt de basis van ons ondernemingsmodel. Ons ondernemingsmodel steunt in de eerste plaats op de keuze van energie als corebusiness, maar ook op een sterke aanwezigheid in de volledige waardeketen: van elektriciteitsproductie en aardgaswinning tot en met de commercialisering van beide complementaire producten. Ook hebben we prioritaire geografische zones voor de Groep afgebakend. Onze keuze voor productietechnologieën is niet alleen gestoeld op technische voorkeuren maar ook op de mogelijkheden en eigenschappen van onze markten. We passen ons aanbod altijd zodanig aan, dat zowel aan onze rentabiliteitscriteria als aan de verwachtingen van onze klanten wordt voldaan. Op die manier zijn we in Brazilië en Frankrijk uitgegroeid tot een belangrijke marktspeler in 68,4 GW afb.01 Uitsplitsing van het opgesteld elektrische vermogen per brandstof Aardgas 54% Waterkracht 19% Steenkool 10% Kernenergie 9% Andere niet hernieuwbare bronnen 5% Wind 2% Biomassa en biogas 1% waterkracht, en hebben we ons in het Midden-Oosten opgeworpen als de grootste exploitant van gasgestookte elektriciteitscentrales. In tegenstelling tot vele andere producten, heeft de vraag naar energie een aantal specifieke kenmerken; kenmerken die voor operators zoals GDF SUEZ evenveel vereisten inhouden. Energieverbruik is 20 PERSPECTIEF