Complexe en abstracte doelen. Waarde van nematodenfauna als indicatorgroep. Ter vergelijking een analogie: Plaats in het voedselweb
|
|
- Emilie Simons
- 5 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Expert meeting Nematoden Complexe en abstracte doelen Biologische bodemkwaliteit Bodembeheer Gezondheid van de bodem Ecologische risicobeoordeling Nematoden zeggen niet zoveel over Bodemkwaliteit Wat is een geschikte indicator? Wat is een geschikt instrument? Kan je dat meten met nematoden? Ton Schouten 1527 Ter vergelijking een analogie: Hoe meet je de gezondheid van een mens? Lichaamstemperatuur is een goede indicator Een thermometer is een praktisch instrument Wat zegt de lichaamstemperatuur over gezondheid? De indicator goed maar (zeer) beperkt Of een schaalniveau hoger: Wat zegt de lichaamstemperatuur over het ecosysteem waarin een mens leeft? Waarom zeggen nematodenanalyses dan wel iets over de gezondheid van het bodemecosysteem? Waarde van nematodenfauna als indicatorgroep Iets is beter dan niets Vele positieve argumenten voor gebruik nematoden voor bodembiologisch onderzoek Nematodenanalyses zeggen het meest over de nematodenfauna (beperkte steekproef) Indicatorische waarde niet overschatten Duidelijke relaties met abiotische factoren Voedselwebrelaties (afhankelijkheid) veel lastiger aan te tonen Plaats in het voedselweb SOIL SYSTEM Bacterial pathway 3 Detrital pathway predators bis bacterial feeders nematofauna hyphal feeders 1 2 SOIL RESOURCES plant feeders Naturwissenschaften (26) 93: modified 1
2 Hoe kan het dan beter? Zet meerdere indicatoren en instrumenten in Ecologische bodemkwaliteit: BoBI Referentiebeelden: RBB Ecologische effecten: Triadebenadering BoBI: Dairy farm sand organic Dairy farm sand extensive Dairy farm sand intensive Dairy farm sand intensive Dairy farm river clay intensive Dairy farm marine clay organic Dairy farm marine clay intensive Dairy farm peat organic Dairy farm peat intensive Dairy farm loess organic Dairy farm loess intensive Arable farm sand organic Arable farm sand intensive Arable farm marine clay organic Arable farm marine clay intensive Horticulture sand Bulbgrowing sand Seminatural grassland sand Heathland sand Forest sand Sampling sites BISQ / DSMN 12 Aantal nematoden (gem.) per bodem(gebruiks)categorie aantal (n/1g verse grond) BoBI / RBB: RBB: Ecologische functies per bedrijf A B C D Locatiespecifieke Ecologische Risicobeoordeling 1126 wijziging wet Bodembescherming Milieuhygiënisch Saneringscriterium (art. 37) Uitwerking in Circulaire Bodemsanering 26 vaststellen van risico s voor: mens ecosysteem verspreiding Systematiek heet Sanscriet Stapsgewijze aanpak om te bepalen of spoedige sanering nodig is. 1) Ernstige bodemverontreiniging 2) Standaard risicobeoordeling a.h.v. Nader onderzoek 3) Locatiespecifieke risicobeoordeling ecologie 2
3 Schema Stap 1 Onaanvaardbaar ecologisch risico (stap 2) Aantasting biodiversiteit Stap 2 Verstoring kringloopfuncties Bioaccumulatie en doorvergiftiging Stap 3 ecologisch Aanbeveling: doe Triadeonderzoek Doel: reduceren van onzekerheden (WOE) TRIADEmethode (Tier 1) Chemie totaalconcentraties meerstoffenpaf (mspaf) Bioassays bioassays met elutriaten: bacteriën, algen alternatief: bioassay met bodem toxicity chemistry Ecologie locatiebezoek (incl. vegetatie opname) eenvoudige analyse bodemorganismen (bijv. nematoden) Inspanning (kosten) per LOE gelijk! risk ecology Triade: Weight Of Evidence Milieukwaliteitsnormen Toxiciteit aanwezig Ecologische effecten overschreden in Bioassay zichtbaar in het veld CHEMIE ECOTOX ECOLOGIE Conclusies Sterke indicatie voor ecologische effecten van verontreiniging Geen indicatie voor ecologische effecten Verontreinigende stoffen aanwezig, maar niet biobeschikbaar Onbekende verontreinigende stoffen, toxiciteit aangetoond Ecologische effecten niet veroorzaakt door verontreinigende stoffen Verontreinigende stoffen aanwezig en biobeschikbaar, maar er worden geen ecologische effecten veroorzaakt Ecologische effecten wellicht veroorzaakt door onbekende verontreinigende stoffen Verontreinigende stoffen niet biobeschikbaar, ecologsiche effecten hebben een andere oorzaak 1. Eisen aan TRIADE Kwantitatief Gelaagde benadering (tiers); simpel als het kan moeilijk waar het moet Kans op effecten wordt uitgedrukt in een risicogetal Ingrediënten metingen zijn ecologisch relevant resultaten worden geschaald 1 (geen effect maximum effect) toxicity integratie tot op het niveau van enkelvoudige LOE chemistry beoordeling op basis van (niet)geïntegreerde informatie risk ecology Tier 1 TRIAD matrix 1 (example) Triad AspectParameter Sample A B C Chemistry Sum TP metals Toxicology Microtox Ecology nematodes...68 risk.2 risk.2.5 risk.5 1 Integrated risk deviation Deviatie belangrijkste!! 3
4 estimates (from RIVM reports) sample name NOEC RISK deviation chem 1 bioassays ecology D7 ref..... C8 ref ref N5 ref WAS224 ref A ref VGM4 ref WM22 ref WM226 ref N6 ref VGM N C C C B >IV N4 >IV N2 >IV D5 >IV D4 >IV D1 >IV VGM3 >IV C >IV >IV >IV D3 >IV N1 >IV >IV VGM1 >IV D11 >IV D9 >IV WAS222 >IV WM222 >IV WM221 >IV VGM2 >IV WAS232 >IV average > Average Beoordeling op basis van chemie tendens naar overschatting van effecten? (biobeschikbaarheid, adaptatie, andere stressfactoren,..) MAAR mspaf is gebaseerd op NOEC gegevens van chronische toxiciteitstesten in de literatuur dit leidt tot conflicten in de effectschatting met de TRIADE (bioassays, ecologie) Oplossing bereken mspaf met acute LC5/EC5 gegevens! estimates (from RIVM reports) sample name EC5 RISK deviation chem 2 bioassays ecology D7 ref..... C8 ref ref N5 ref WAS224 ref A ref VGM4 ref WM22 ref WM226 ref N6 ref VGM N C C C B >IV N4 >IV N2 >IV D5 >IV D4 >IV D1 >IV VGM3 >IV C >IV >IV >IV D3 >IV N1 >IV >IV VGM1 >IV D11 >IV D9 >IV WAS222 >IV WM222 >IV WM221 >IV VGM2 >IV WAS232 >IV average > Average Voorbeeld Budelgradient: pijler Ecololgie % effect C1 C3 C5 C6 C8 (Ref) (n=3) (n=3) (n=3) (n=3) (n=3) Microbiologie Bacteriële biomassa 42,7 1,1 27,9 7,7 Thymidine inbouw 81,5 91,2 31,6 53,9 Pot. Nmineralisatie 69,7 74,3 67,3 72,8 Genetische diversiteit 21,4 17, 6,2 4,6 Schimmelbiomassa 85, 7,2 75,1 9,9 biolog: Helling AWCDcurve 8,9 7,5 5,2 15,1 gg5 55,9 15,1 48, 83,8 PICT EC 5zink,11,47,43 Nematoden: Aantal per 1g grond 54,1 29,1 49,9 29,4 Aantal Taxa 1,3 2,3 1,4 18,9 % cp1 89,5 3,1 29,2 57,2 % cp2, 34,2 18,1 21,4 % cp345 76,1 77, 36,5 52,4 % planteneters 36,7 32,6 3,8 5,6 Potwormen: Aantal per m 2 81,9 82,3 79,4 68,1 Aantal Taxa 4, 5, 33,3 14,3 Microarthropoden: Aantal per m 2 18,4 18,9 35,5 66,6 Aantal Taxa 18,9 13,2 37,7 3,2 % schimmeleters 55,1 2,8 75,1 45, % schimmelgrazers 56,8 16,3 71, 81,2 LHT234 97,9 92,9 96,2 8,6 LHT91 33,1 11, 18, 7,9 LHT11 19,9 49,2 99,8 98,8 Vegetatie: Mycorrhiza s Vegetatiestructuur Biodiversiteit TRIADE Parameter Locaties Onderdeel C1 C3 C5 C6 C8(Ref) Chemie TDcombi HC 5,45,46,11,, Risico,45,46,11,, Toxicologie PAMtest,41,66,23,12, Springstaart,23,4,1,11, Radijs,65,45,28,3,,46,44,18,18, Risico Ecologie Microbiologie,6,64,38,42, Biolog,37,11,3,63, PICT,11,47,43, Schimmels,85,7,75,91, Nematoden,56,38,25,4, Potwormen,67,7,63,48, Microarthropoden,61,45,85,76, Vegetatie,82,82,83,21,,63,58,62,57, Risico Oordeel chemie:,45,46,11,, Oordeel toxicologie:,46,44,18,18, Oordeel ecologie:,63,58,62,57, Conclusies en Aanbevelingen Gecompliceerde ecosysteemeffecten zijn niet simpel vast te stellen met 1 indicatorgroep De vernieuwde wet Bodembescherming biedt een goede systematiek voor de beoordeling van ecologische effecten De Triadebenadering wordt aanbevolen, reduceert onzekerheden en geeft een kwantitatieve risicoschatting Het ecotoxicologische spoor legt verband tussen de verontreiniging en effecten. SKBproject (de beleidsmatige plus) loopt niet meer in de pas met beleidsontwikkelingen Eindoordeel:,52,5,35,29, Deviatie,18,14,48,5, 4
5 2 Wat weten we van bodemkwaliteit/gezondheid? I often say that when you can measure what you are speaking about, and express it in numbers, you know something about it; but when you cannot measure it, when you cannot express it in numbers, your knowledge is of a meager and unsatisfactory kind. (Lord Kelvin) Resultaten BoBI Nematods Bacterial biomass (µg C / g dry soil) total number (n x 1 / 1 g) Earthworms total number (n / m) ? ARABLE DAIRY FARMING NATURE horticulture sand clay peat loess sand clay sand VROM en TCB over duurzaam bodemgebruik*: gezondheid van de bodem is een richtinggevend concept; deze kan in theorie worden gebruikt voor normering de gezondheid van de bodem moet worden afgelezen aan de hand van de ecologische diensten in de bodem de bodem levert ecologische diensten, deze kunnen binnen bepaalde randvoorwaarden voor duurzaamheid worden benut door de bodemgebruiker Microarthropods total number (n x 1 / m2) Sand organic Sand extensive Sand intensive Sand intensive River clay intensive Marine clay organic Marine clay intensive Peat organic Peat intensive Loess organic Loess intensive Sand organic Sand intensive Marine clay organic Marine clay intensive? Horticulture sand Bulb growing sand Semi natural grass sand Heathland sand Forest sand om de toestand van de ecologische diensten vast te stellen zijn maatlatten en meetsystemen een vereiste * TCBadvies 22: Naar een duurzamer bodemgebruik op ecologische grondslag * VROM 23: Beleidsbrief Bodem Bodemgebruikers waarderen ecologische diensten * schaal 1 (lokaal)......** schaal 2 (gebied, provincie, gemeente). schaal 3 (landelijk, Europa) ecologische dienst: natuur Landbouw Bodemecosystemen, een BEESTENBOEL 1.bodemvruchtbaarheid a. nutriënten retentie en levering b. bodemstructuur, stabiele aggregaten en profielontsluiting c. ziekten en plaagwering 1.weerstand, adaptatie en veerkracht 1.buffer en reactorfunctie a. weerstand tegen stress, veerkracht en herstelvermogen b. adaptatie, flexibiliteit en veranderbaarheid van het bodemgebruik a. fragmentatie en mineralisatie van organische stof b. zelfreinigend vermogen, schoon grondwater c. waterretentie, opnemen, vasthouden, doorlaten d. klimaatfuncties (luchtfilter, broeikasgassen, temperatuur, vocht) X. biodiversiteit (buitencategorie, geen ecologische dienst sensu stricto) 5
6 8. Aantal bacteriën (gem.) per bodem(gebruiks)categorie 12 Aantal nematoden (gem.) per bodem(gebruiks)categorie 7. 1 aantal (1e9/gDW) aantal (n/1g verse grond) ??? 8 Aantal wormen (gem.) per bodem(gebruiks)categorie 7 6 aantal (n/m2)
De bodem komt tot leven! Bodembeheer, bodemleven en indicatoren
28 juni 2007 Michiel Rutgers, Anne Kuiten, Ton Breure, Lijbert Brussaard De bodem komt tot leven! Bodembeheer, bodemleven en indicatoren 1 Transitie bij overheid in Bodembeleidsbrief 2003 Het gebruik van
Nadere informatieMonitoring bodembiodiversiteit:
Monitoring bodembiodiversiteit: Natuurlijk kapitaal en ecosysteemdiensten Michiel Rutgers met medewerking van: Niek de Wit (IenM) Leon Braat (WUR) Jaap Bloem (WUR) Gerard Jagers (WUR) Ron de Goede (WUR)
Nadere informatieBodembiodiversiteit en ecosysteemdiensten in beleid, bodembeheer en bedrijfsmanagement
LGN6 Aardappelen Agrarisch gras Bieten Bloembollen Boomgaarden Boomkwekerijen Bos in hoogveengebied Bos in secundair bebouwd gebied Fruitkwekerijen Glastuinbouw Granen Heide Hoogveen Loofbos Bodembiodiversiteit
Nadere informatieEcosysteemdiensten. Sleutel tussen ecosysteem en belangen. Annemieke Smit
Ecosysteemdiensten Sleutel tussen ecosysteem en belangen Annemieke Smit 13-4-2011 Waar komt het vandaan? Biodiversiteit Wat is het (ons of jullie) waard? Wat raak je kwijt als de biodiversiteit terugloopt?
Nadere informatieTCB S56(2005) Den Haag, 8 november 2005
Aan De Staatssecretaris van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer Postbus 30945 2500 GX Den Haag TCB S56(2005) Den Haag, 8 november 2005 Betreft: Advies Referenties Biologische Bodemkwaliteit
Nadere informatieNotitie duurzaamheid in relatie tot het bodembeschermingsbeleid
Notitie duurzaamheid in relatie tot het bodembeschermingsbeleid Datum: 1 mei 2007 Projectnummer: M/711701/16/CD Programma: Beleidsondersteuning Milieu Projectnaam: Risico s in relatie tot bodemkwaliteit
Nadere informatiegrasland en bouwland, op bodemkwaliteit
Effect landgebruik in de melkveehouderij, grasland en bouwland, op bodemkwaliteit Nick van Eekeren Functies bodemkwaliteit Productie Milieu (o.a. waterkwaliteit, kwantiteit) Biodiversiteit (o.a. weidevogels)
Nadere informatieHandreiking TRIADE Locatiespecifiek ecologisch onderzoek in stap drie van het Saneringscriterium
RIVM Rapport 711701068/2007 Handreiking TRIADE Locatiespecifiek ecologisch onderzoek in stap drie van het Saneringscriterium M. Mesman (projectleider), RIVM A.J. Schouten, RIVM M. Rutgers, RIVM E.M. Dirven-van
Nadere informatieProosten op het leven in de bodem
Proosten op het leven in de bodem Nick van Eekeren Marleen Zanen Inhoud Bodemleven onderdeel van bodemkwaliteit Functies bodemleven Effect management op bodemleven 1 Diensten en functies bodem Productie
Nadere informatieTyperingen van bodemecosystemen Duurzaam bodemgebruik met referenties voor biologische bodemkwaliteit
RIVM rapport 607604007/2005 Typeringen van bodemecosystemen Duurzaam bodemgebruik met referenties voor biologische bodemkwaliteit M. Rutgers, Ch. Mulder, A.J. Schouten, J.J. Bogte, A.M. Breure, J. Bloem
Nadere informatieIn tabel 1 is aangegeven in welke mate de 95-percentielwaarden van koper, lood en zink de interventiewaarden overschrijden.
In de bodemkwaliteitszones Wonen B (B2 en O2) overschrijdt de 95-percentielwaarde van koper, lood en zink de interventiewaarde. Voor deze zones moet worden vastgesteld of sprake is van een overschrijding
Nadere informatieRelatie tussen grondbewerking, bodemleven & bodemstructuur
19 december 2011 Relatie tussen grondbewerking, bodemleven & bodemstructuur Mirjam Pulleman Vakgroep Bodemkwaliteit Wageningen Universiteit Inhoud 1. Duurzaam bodemgebruik en biodiversiteit 2. Bodemleven
Nadere informatieHandreiking Triade 2011 Locatiespecifiek ecologisch onderzoek in stap 3 van het Saneringscriterium
Handreiking Triade 2011 Locatiespecifiek ecologisch onderzoek in stap 3 van het Saneringscriterium Rapport 607711003/2011 M. Mesman A.J. Schouten M. Rutgers Handreiking Triade 2011; Locatiespecifiek ecologisch
Nadere informatieEen gezonde bodem. Dr. Marianne Hoogmoed Wetenschappelijk medewerker afdeling Kennis & Ontwikkeling
Een gezonde bodem Dr. Marianne Hoogmoed Wetenschappelijk medewerker afdeling Kennis & Ontwikkeling 1 Introductie Afdeling Kennis en Ontwikkeling Precisielandbouw Bodem en Bemesting Vergroening en Gewasbescherming
Nadere informatieSpringstaarten vertellen hoe het zit met ecologische risico s
Springstaarten vertellen hoe het zit met ecologische risico s Subtitel Bodembreed, Utrecht, 29 november Marlea Wagelmans Formaat foto: 6 x 12,7 cm Positie van linkerbovenhoek: 12,7 Horizontaal 7,99 Verticaal
Nadere informatieBodemleven & bodemindicatoren - Effecten van grondbewerking-
Bodemleven & bodemindicatoren - Effecten van grondbewerking- Mirjam Pulleman Vakgroep Bodemkwaliteit Wageningen Universiteit 3 september 2013 Inhoud 1. Duurzaam bodemgebruik - waarom interesse in bodemleven?
Nadere informatie14/01/2014. Doel. Meetset Bodembiodiversiteit. Aanknopingspunten bodembiologie. Huidige benadering. Bodembiodiversiteit
Meetset Bodembiodiversiteit Marjoleine Hanegraaf en Frans van Alebeek Spreker Datum Doel De meetset bodembiodiversiteit bespreken Inhoud: Inleiding Uitgangspunten De meetset Monstername Interpretatie 1
Nadere informatieTCB A072(2011) Den Haag, 22 juli Betreft: advies Ecologische risicobeoordeling bij bodemverontreiniging
Technische commissie bodem Postbus 30947 T 070 3393034 2500 GX Den Haag E info@tcbodem.nl Aan De Staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu Postbus 20901 2500 EX Den Haag TCB A072(2011) Den Haag, 22
Nadere informatieSymbiont1.0. Tool voor biologische bodemkwaliteit. Daan Kuiper
Nutriënten Management Instituut B.V. Postbus 250, 6700 AG Wageningen T: 088 8761280 E: nmi@nmi-agro.nl I: www.nmi-agro.nl Symbiont1.0 Tool voor biologische bodemkwaliteit Daan Kuiper Biologische bodem
Nadere informatieOntwikkelingen analyses weerbaar substraat. Natasja Poot - Productmanager Bodemgezondheid
Ontwikkelingen analyses weerbaar substraat Natasja Poot - Productmanager Bodemgezondheid 1 Weerbaar substraat belangrijk? Biologische substraatkwaliteit wordt steeds belangrijker Meer belangstelling en
Nadere informatieRapport 711701072/2008
Rapport 711701072/2008 M. Rutgers et al. Risico s voor het ecosysteem in stap twee van het Saneringscriterium RIVM Rapport 711701072/2008 Risico s voor het ecosysteem in stap twee van het Saneringscriterium
Nadere informatieRelatie tussen grondbewerking, bodemleven & bodemstructuur
19 december 2011 Relatie tussen grondbewerking, bodemleven & bodemstructuur Mirjam Pulleman Vakgroep Bodemkwaliteit Wageningen Universiteit Mijn achtergrond - WU: Promotie regenwormen- bodemstructuur &
Nadere informatieLEVENDE BODEM. Natasja Poot
LEVENDE BODEM Natasja Poot 1 Introductie Biologische bodemkwaliteit wordt steeds belangrijker Meer belangstelling en bewustzijn onder telers Wet- en regelgeving Minder gewasbeschermingsmiddelen toegelaten
Nadere informatieWeerbaar telen. Wat zijn de instrumenten?
Weerbaar telen. Wat zijn de instrumenten? INHOUD PRESENTATIE 1. Indeling type producten biostimulatoren en andere producten die we op het gewas toepassen 2. Natuurlijke bodemweerbaarheid: relevantie organische
Nadere informatiezinkassen in bovengrond, minerale olie in boven- en ondergrond en grondwater
Rapportage Sanscrit.nl Instrument ter bepaling van spoedeisendheid van saneren V. Sanscrit 2.5.4 V. rapport 2.16 Algemeen Naam dossier: JF Kennedylaan 5 Code: 3201R002 Beoordelaar: bas@archimil.nl Datum
Nadere informatieEffecten van kalk en organische stof op micro-organismen en labiele stikstof. Jaap Bloem, Rolf Kemmers, Annemieke Kooijman
Effecten van kalk en organische stof op micro-organismen en labiele stikstof Jaap Bloem, Rolf Kemmers, Annemieke Kooijman De zin van het leven.. is de kringloop van nutriënten The meaning of life is the
Nadere informatieESF 8: toxiciteit. Samenwerking van RIVM, Waternet, Ecofide en Deltares. in opdracht van Stowa
ESF 8: toxiciteit Samenwerking van RIVM, Waternet, Ecofide en Deltares Dick de Zwart, Leo Posthuma, Ron van der Oost, Giulia Sileno, Jaap Postma, Leonard Osté in opdracht van Stowa Waarom een ESF Toxiciteit?
Nadere informatieRIVM rapport /2005. Naar een richtlijn voor locatiespecifieke ecologische risicobeoordeling met de TRIADE
RIVM rapport 711701038/2005 Naar een richtlijn voor locatiespecifieke ecologische risicobeoordeling met de TRIADE M. Rutgers, A.J. Schouten, E.M. Dirven-van Breemen, P.F. Otte, F.A. Swartjes, M. Mesman
Nadere informatieRapportage Sanscrit.nl
Rapportage Sanscrit.nl Instrument ter bepaling van spoedeisendheid van saneren V. Sanscrit 2.5.4 V. rapport 2.16 Algemeen Naam dossier: ter hoogte van Zwarte Dijkje 39 te Noordscheschut (grondwater) Code:
Nadere informatieRIVM rapport 607604005 / 2003. Ecologische kwaliteit van de bodem
RIVM rapport 607604005 / 2003 Ecologische kwaliteit van de bodem A.M. Breure 1, M. Rutgers 1, J. Bloem 2, L. Brussaard 2, W. Didden 2, G. Jagers op Akkerhuis 2, Ch. Mulder 1, A.J. Schouten 1, H.J. van
Nadere informatieVan chemie naar ecologie: niet straks maar nu! Louise
Van chemie naar ecologie: niet straks maar nu! Louise E.M. Vet @LEMVet @niooknaw tot 1945 1980 2000: grote resultaten geboekt met geïntegreerde en biologische gewasbescherming! Gifgebruik met 50 tot 95%
Nadere informatieBodembiologie: praktische handvaten voor het behoud van een productieve bodem
Bodembiologie: praktische handvaten voor het behoud van een productieve bodem Gera van Os PPO-Bollen, Bomen & Fruit Introductie Bodem is de basis voor een goede teelt: Opbouw en afbraak organische stof
Nadere informatieEen verkennende literatuurstudie over het effect van bodembeheer op ecosysteemdiensten
Briefrapport 607604010/2008 A. van der Wal N. van Eekeren M. Rutgers Een verkennende literatuurstudie over het effect van bodembeheer op ecosysteemdiensten RIVM Briefrapport 607604010/2008 Een verkennende
Nadere informatieDe bodem draagt de bio-economie
De bodem draagt de bio-economie Bio-economie gaat over het geheel aan producten uit biomassa: voedsel, veevoer, energie, materialen, chemicalien, etc. 1 Hoeveel biomassa kan de wereld produceren? Voldoende
Nadere informatieMicroverontreinigingen: hoe kun je ecologische risico s in water bepalen?
Microverontreinigingen: hoe kun je ecologische risico s in water bepalen? Ron van der Oost, (Waternet), Leo Posthuma (RIVM), Dick de Zwart(RIVM), Jaap Postma (Ecofide), Leonard Osté (Deltares) Met de huidige
Nadere informatiedatum 16 oktober 2018 onderwerp Beschikking Ernst en spoedeisendheid Opslagplaats afgewerkte olie, Volkel projectnummer C16049
MEMO aan RVB van Ko Hage (TTE Consultants) datum 16 oktober 2018 onderwerp Beschikking Ernst en spoedeisendheid Opslagplaats afgewerkte olie, Volkel projectnummer C16049 Inleiding Ter plaatse van de voormalige
Nadere informatieResultaten RisicotoolboxBodem.nl
Resultaten RisicotoolboxBodem.nl Risico's behorende bij chemische bodemkwaliteit en functie V. RTB: V. rapport: 1.1.0.0 1.13 Algemeen Naam berekening: Modus: Monstergroep: Bodemgebruiksfunctie: Bijzonderheden:
Nadere informatieAan: Gemeente Baarn T.a.v. de heer W. Stolp Postbus 1003 3740 BA Baarn. Geachte heer Stolp,
Dienst Water en Milieu Aan: Gemeente Baarn T.a.v. de heer W. Stolp Postbus 13 374 BA Baarn Pythagoraslaan 11 Postbus 83 358 TH Utrecht Tel. 3-2589111 Fax 3-258342 http://www.provincie-utrecht.nl Datum
Nadere informatieBodemdiensten, Indicatoren en Maatregelen rol biologische indicatoren. CBAV, Wijnand Sukkel, Wageningen Research
Bodemdiensten, Indicatoren en Maatregelen rol biologische indicatoren CBAV, 29-11-2018 Wijnand Sukkel, Wageningen Research Inhoud Hypothese Rol en invloed Bodemleven Maatregelen Meten van bodemleven Meten
Nadere informatieStap1: Ernst van de verontreiniging: Er is sprake van een geval van ernstige verontreiniging als gevolg van: - Ernstige bodemverontreiniging
Rapportage Sanscrit.nl Instrument ter bepaling van spoedeisendheid van saneren V. Sanscrit 2.5.4 V. rapport 2.16 Algemeen Naam dossier: Mijkenbroek 30 te Breda Code: S16.1758 Beoordelaar: info@verhoevenmilieu.nl
Nadere informatieRapportage Sanscrit.nl
Rapportage Sanscrit.nl Instrument ter bepaling van spoedeisendheid van saneren V. Sanscrit 2.5.4 V. rapport 2.16 Algemeen Naam dossier: Waalbanddijk Nijmegen GROND Code: 20165144 Beoordelaar: buist@bioclear.nl
Nadere informatieHet belang van bodemleven Inspiratiedag over functionele agrobiodiversiteit Gent, 4 november 2014
Het belang van bodemleven Inspiratiedag over functionele agrobiodiversiteit Gent, 4 november 2014 Petra Deproost Departement LNE, Dienst Land en Bodembescherming Biodiversiteit: niet enkel bovengronds!
Nadere informatieLandgebruik en bodemkwaliteit Jan de Wit Nick van Eekeren
Landgebruik en bodemkwaliteit 60-20 - 20 Jan de Wit Nick van Eekeren Grasland Bouwland Huidige landbouwontwikkeling naar controle just in time, precisiebemesting,. Dit vraagt ook om risico-beheersing,
Nadere informatieIntroductie. Zin en onzin van microbieel verrijkte producten. Onderwerpen. Het bodemleven. Rol van het bodemleven in de grond
Zin en onzin van microbieel verrijkte producten Gera van Os Lector Duurzaam Bodembeheer, CAH Dronten Onderzoeker Gewas- en bodemgezondheid, PPO Lisse Introductie Bodem is de basis voor een goede teelt:
Nadere informatieSanscrit toets De handreiking
RIVM Briefrapport M/711701073/2007 Sanscrit toets De handreiking P.F. Otte, RIVM A. Wintersen, RIVM Contact: P.F. Otte Laboratorium voor Ecologische Risicobeoordeling pf.otte@rivm.nl Dit onderzoek werd
Nadere informatieInhoud. Naar een levende bodem. Beworteling en bodemleven Meer of minder een wereld van verschil. Functies beworteling
Inhoud Beworteling en bodemleven Meer of minder een wereld van verschil Nick van Eekeren, Louis Bolk Instituut 1. Beworteling Functies Invloed op bemestingsadvies Invloed bemesting op beworteling 2. Bodemleven
Nadere informatieONTWERPBESCHIKKING. Globiscode DR 173000111. Stichting Bodemsanering NS
ONTWERPBESCHIKKING Globiscode DR 173000111 Aanvrager Onderwerp Datum Kenmerk Bijlage Stichting Bodemsanering NS Bodemsanering; locatie NS-emplacement Vries, Zanderij, gemeente Tynaarlo, ontwerpbeschikking
Nadere informatieWeerbaarheid Wietse de Boer NIOO-KNAW (Microbiële Ecologie) WUR (Bodemkwaliteit)
Weerbaarheid Wietse de Boer NIOO-KNAW (Microbiële Ecologie) WUR (Bodemkwaliteit) E-mail:w.deboer@nioo.knaw.nl Ziekteverwekkers Actoren Activiteit / Mechanisme Gevolg Duur Ziekteverwekkers Indringers Verstoring
Nadere informatieKen uw (water)bodemkwaliteit, de risico s inzichtelijk
Ken uw (water)bodemkwaliteit, de risico s inzichtelijk Colofon Dit rapport is opgesteld door Grontmij (mw. drs. J.M. Wezenbeek) Opdrachtgevers SenterNovem, Bodem+ (dr. A. Honders) RWS-DWW (ir. K.A. van
Nadere informatieRapportage Sanscrit.nl
Rapportage Sanscrit.nl Instrument ter bepaling van spoedeisendheid van saneren V. Sanscrit 2.5.4 V. rapport 2.16 Algemeen Naam dossier: Waalbanddijk Nijmegen GRONDWATER Code: 20165144 Beoordelaar: buist@bioclear.nl
Nadere informatieBodemweerbaarheid, hoe krijgen we er grip op?
Bodemweerbaarheid, hoe krijgen we er grip op? Gera van Os (Praktijkonderzoek Plant & Omgeving) Joeke Postma (Plant Research International) F/B biomass * Streptomyces ssrhizoc Lysobacter C/N ssstrept F
Nadere informatieGeachte heer/mevrouw,
> Retouradres BEVOEGD GEZAG WBB Leefomgevingskwaliteit Contactpersoon co.molenaar@minvrom.nl Datum Betreft Wijziging Circulaire Bodemsanering Geachte heer/mevrouw, VROM verandert en krijgt een nieuwe huisstijl.
Nadere informatieKrijg je via bodemanalyses inzicht in het bodemleven?
Krijg je via bodemanalyses inzicht in het bodemleven? Wie zijn ze? Wat doen ze? Insecten Ongewervelden Regenwormen Nematoden (aaltjes) Schimmels Bacteriën Bron foto s (CC0): Wikimedia commons, pixabay
Nadere informatieomgevingsdienst HAAGLANDEN
Zaaknummer Ons Kenmerk Datum 00501565 ODH-2017-00127320 11 december 2017 omgevingsdienst Bezoekadres Zuid-Hollandplein 1 2596 AW Den Haag Postadres Postbus 14060 2501 GB Den Haag T (070) 21 899 02 E vergunningen(godh.nl
Nadere informatieReferenties voor bodemecosystemen: evaluatie van functies en ecologische diensten
RIVM report 607604006/2004 Referenties voor bodemecosystemen: evaluatie van functies en ecologische diensten Ch. Mulder, H.J. van Wijnen, H.A. den Hollander, A.J. Schouten, M. Rutgers, A.M. Breure Dit
Nadere informatieMaximumPermisibleConcentrationsfor. polychlorinated biphenyls. Bezoekadres: Rijnstraat8 DenHaag. Postadres: Postbus GX DenHaag
Bezoekadres: Rijnstraat8 DenHaag Postadres: Postbus30947 2500 GX DenHaag Telefoon:070-3393034 Fax:070-3391342 polychlorinated biphenyls MaximumPermisibleConcentrationsfor 1 PCBs zijn verbindingen die bestaan
Nadere informatieDuurzame landbouw door bodemschimmels
Duurzame landbouw door bodemschimmels Omdat er in natuurgebieden over het algemeen veel bodemschimmels leven, wordt vaak gedacht dat de aanwezigheid van schimmels in een akker of in grasland een kenmerk
Nadere informatieVERHOGING ZIEKTEWEERBAARHEID IN LAND- EN TUINBOUWGEWASSEN DOOR GEBRUIK VAN COMPOST. ir. Koen Willekens
VERHOGING ZIEKTEWEERBAARHEID IN LAND- EN TUINBOUWGEWASSEN DOOR GEBRUIK VAN COMPOST ir. Koen Willekens INHOUD Compost en ziekteweerbaarheid Agro-ecosysteem Compost Compostthee Proeven met compost en compostthee
Nadere informatieOrganische stof en bodemleven deel , Nijeholtpade
maakt werk van bodemkwaliteit in het landelijk gebied Organische stof en bodemleven deel 2. 030211, Nijeholtpade Marjoleine Hanegraaf Nutriënten Management Instituut NMI www.nmi-agro.nl Inhoud Samenvatting
Nadere informatieSmart Monitoring Innovatie van waterkwaliteitsbeoordeling. Milo de Baat
Smart Monitoring Innovatie van waterkwaliteitsbeoordeling Milo de Baat ILOW Symposium 15 februari 2017 KRW waterkwaliteitsbeoordeling Chemische status? Ecologische status Chemische analyse 45 prioritaire
Nadere informatieDiscussienotitie normstelling ecologische risico s Onderzoeksprogramma RIVM briefrapport /2012 M. Mesman J.P.A.
Discussienotitie normstelling ecologische risico s Onderzoeksprogramma 2012-2014 RIVM briefrapport 607711008/2012 M. Mesman J.P.A. Lijzen Discussienotitie normstelling ecologische risico's Onderzoeksprogramma
Nadere informatieAdvies Rol ecologie bij nieuwe bodemregelgeving TCB A096(2014)
Advies Rol ecologie bij nieuwe bodemregelgeving TCB A096(2014) De TCB is een onafhankelijke adviescom m issie die in 1987 bij wet is ingesteld. De TCB adviseert hoofdzakelijk de m inisters van Infrastructuur
Nadere informatieomgevingsdienst HAAGLANDEN
Zaaknummer Ons Kenmerk Datum 00541185 ODH-2019-00009827 2 9 JAN. 2019 Bezoekadres Zuid-Hollandplein 1 2596 AW Den Haag Postadres Postbus 14060 2501 B Den Haag T (070) 21 899 02 E vergunningen@odh.nl I
Nadere informatieGrip op vluchtige. verbindingen. Voor wie is dit informatieblad bedoeld? Afbakening. Vluchtige verbindingen. Informatieblad voor professionals
Grip op vluchtige Informatieblad voor professionals verbindingen Om de risico s van bodemverontreiniging met vluchtige stoffen te beoordelen, kan het nodig zijn om binnenluchtmetingen uit te voeren en
Nadere informatieomgevingsdienst HAAGLANDEN Beschikking Wet bodembesclierming - geval van bodemverontreiniging
Zaaknummer Ons Kenmerk Datum 00510618 ODH-2018-00022843 0 9 APR. 2018 Bezoekadres Zuid-Hollandplein 1 2596 AW Den Haag Postadres Postbus 14060 2501 GB Den Haag T (070) 21 899 02 E vergunningen@odh.nl I
Nadere informatieprovincie :: Utrecht Dienst Water en Milieu
provincie :: Utrecht Dienst Water en Milieu Pythagoraslaan ] 0] Postbus 80300 Aan: Gemeente Baarn T.a.v. de heer W. Stolp Postbus 1003 3740 BA Baarn 3508 TH Utrecht Tel. 030-2589] 11 Fax 030-2583042 http://www.provincie-utrecht.nl
Nadere informatieInstructie bepaling spoed van gevallen van ernstige bodemverontreiniging met lood in stedelijke ophooglagen en toemaakdekken.
Instructie bepaling spoed van gevallen van ernstige bodemverontreiniging met lood in stedelijke ophooglagen en toemaakdekken. Versie: 20090403rev1 Bron: www.sanscrit.nl 1 Inleiding Bij de bepaling van
Nadere informatieBiodiversiteitsmonitor Meetlat voor belonen van boeren voor resultaten op biodiversiteit
Biodiversiteitsmonitor Meetlat voor belonen van boeren voor resultaten op biodiversiteit Jacomijn Pluimers (WNF) en Jeen Nijboer (Rabobank) [logo] Melkveehouderij grootste gebruiker van land Titel (tekst)
Nadere informatieomgevingsdienst HAAGLANDEN
Zaaknummer Ons Kenmerk Datum Besctiikking 00496482 ODH-2017-00102959 " 6 OKT. 2017 omgevingsdienst Bezoekadres Zuid-Hollandplein 1 2596 AW Den Haag Postadres Postbus 14060 2501 GB Den Haag T (070) 21 899
Nadere informatieSustainable Development Goals: transities realiseren met duurzaam landgebruik
Sustainable Development Goals: transities realiseren met duurzaam landgebruik Organisch stof als sleutelelement? Margot de Cleen en Co Molenaar Urgentie maatschappelijke opgaven: 2030 is morgen Mondiale
Nadere informatieEcologische effecten van bodemverontreiniging Maatschappelijke kosten- en batenanalyse bodemsanering
RIVM rapport 607021001/2006 Ecologische effecten van bodemverontreiniging Maatschappelijke kosten- en batenanalyse bodemsanering M. Rutgers, J. Spijker, A. Wintersen, L. Posthuma Contact: M. Rutgers Laboratorium
Nadere informatieBESLUIT VASTSTELLING ERNST EN SPOEDEISENDHEID VAN GEDEPUTEERDE STATEN VAN GELDERLAND
BESLUIT VASTSTELLING ERNST EN SPOEDEISENDHEID VAN GEDEPUTEERDE STATEN VAN GELDERLAND Datum besluit : 27 november 2015 Onderwerp : Wet bodembescherming - zaaknummer 2015-010677 Locatie van verontreiniging
Nadere informatieomgevingsdienst HAAGLANDEN
Zaaknummer Ons Kenmerk Datum Beschikking 00496479 ODH-2017-00101104 - 5 OKT. 2017 omgevingsdienst Bezoekadres Zuid-Hollandplein 1 2596 AW Den Haag Postadres Postbus 14060 2501 GB Den Haag T (070)21 899
Nadere informatieBodem/substraat ecosystemen en hun invloed op plantgezondheid. Martijn Bezemer Netherlands Institute of Ecology
Bodem/substraat ecosystemen en hun invloed op plantgezondheid Martijn Bezemer m.bezemer@nioo.knaw.nl Netherlands Institute of Ecology De bodem zit vol met leven! In een goede bodem krioelt het van het
Nadere informatieResultaten RisicotoolboxBodem.nl
Resultaten RisicotoolboxBodem.nl Risico's behorende bij chemische bodemkwaliteit en functie V. RTB: V. rapport: 1.0.1 1.13 Algemeen Naam berekening: Modus: Monstergroep: Bodemgebruiksfunctie: Bijzonderheden:
Nadere informatieNOBO: Normstelling en bodemkwaliteitsbeoordeling. Onderbouwing en beleidsmatige keuzes voor de bodemnormen in 2005, 2006 en 2007
Dit is een publicatie van: Ministerie van VROM Rijnstraat 8 2515 XP Den Haag www.vrom.nl NOBO: Normstelling en bodemkwaliteitsbeoordeling NOBO: Normstelling en bodemkwaliteitsbeoordeling Onderbouwing en
Nadere informatieADVIES DUURZAMER BODEMGEBRUIK OP ECOLOGISCHE GRONDSLAG
ADVIES DUURZAMER BODEMGEBRUIK OP ECOLOGISCHE GRONDSLAG ADVIES DUURZAMER BODEMGEBRUIK OP ECOLOGISCHE GRONDSLAG Dit advies is vastgesteld op de TCB-vergadering van 4 juni 2003. Namens de commissie, De plv.
Nadere informatieVerkenning milieueffecten rubbergranulaat bij kunstgrasvelden. Resultaten RIVM en STOWA onderzoek
Verkenning milieueffecten rubbergranulaat bij kunstgrasvelden Resultaten RIVM en STOWA onderzoek Verkenning milieueffecten rubbergranulaat juni 2018 Aanleiding 400 400 kg/jaar kg/jaar 400 kg/jaar Onderzoeksvragen
Nadere informatieBodembiodiversiteit op de kaart van Noord-Brabant. RIVM rapport /2012 M Rutgers et al.
Bodembiodiversiteit op de kaart van Noord-Brabant RIVM rapport 607063001/2012 M Rutgers et al. Bodembiodiversiteit op de kaart van Noord-Brabant RIVM Rapport 607063001/2012 Colofon RIVM 2012 Delen uit
Nadere informatieomgevingsdienst HAAGLANDEN
Zaaknummer Ons Kenmerk Datum 00502282 ODH-2017-00130677 2 7 DEC. 2017 omgevingsdienst Bezoekadres Zuid-Hollandplein 1 2596 AW Den Haag Postadres Postbus 14060 2501 GB Den Haag T (070) 21 899 02 E vergunningen@odh.nl
Nadere informatieBODEMLEVEN, GROND & BEMESTING
BODEMLEVEN, GROND & BEMESTING Wat gaan we doen De bodem Bodemleven Voorstellen van verschillende groepen Wat doen deze beestjes in de bodem Goede bodemkwaliteit Regenwormen Petra van Vliet Blgg - Oosterbeek
Nadere informatieBodem, dood substraat of levend ecosysteem? Joeke Postma, Wageningen Plant Research Congres Beter Bodembeheer, 4 oktober 2016
Bodem, dood substraat of levend ecosysteem? Joeke Postma, Wageningen Plant Research Congres Beter Bodembeheer, 4 oktober 2016 Bodem - samenstelling Minerale delen 43% Lucht 24% Water 22% Organische stof
Nadere informatieBESLUIT VASTSTELLING ERNST EN SPOEDEISENDHEID VAN GEDEPUTEERDE STATEN VAN GELDERLAND
BESLUIT VASTSTELLING ERNST EN SPOEDEISENDHEID VAN GEDEPUTEERDE STATEN VAN GELDERLAND Datum besluit : 12 april 2017 Onderwerp : Wet bodembescherming - zaaknummer 2017-003957 Locatie van verontreiniging
Nadere informatieWat is het effect van NKG op het bodemleven? En hoe beinvloedt dit het functioneren van de bodem?
Masterclass, februari 21 Wat is het effect van NKG op het bodemleven? En hoe beinvloedt dit het functioneren van de bodem? Mirjam Pulleman, vakgroep bodemkwaliteit Mijn achtergrond: WU: Promotie bodemstructuur
Nadere informatieKansen voor weerbaar telen
Kansen voor weerbaar telen Literatuuronderzoek : Werkingsmechanismen en toepassingen 6 september 2011 1 : Wat verstaan we hieronder? Condities aanleggen waardoor het gewas weerbaarder wordt tegen ziektes
Nadere informatieWorkshop Inunderen. Gerard Korthals, Johnny Visser en Bart Bruin Dronten
Workshop Inunderen Gerard Korthals, Johnny Visser en Bart Bruin 4-2-19 Dronten Intro: Gerard Korthals Biologie VU Amsterdam PhD Nematologie WUR Postdoc posities o.a. op NIOO PPO AGV Lelystad Centrum voor
Nadere informatieCirculaire bodemsanering 2006
(Tekst geldend op: 30-10-2008) Circulaire bodemsanering 2006 1. Inleiding 1.1. Algemeen Op 1 januari 2006 is de wet tot wijziging van de Wet bodembescherming (Wbb) in werking getreden. Met deze wetswijziging
Nadere informatieTer plaatse van de hierboven genoemde percelen is sprake van een geval van ernstige verontreiniging als bedoeld in artikel 29 lid 1, van de Wbb.
1 Afdeling Vergunningverlening Aan: Slender You Woudenberg t.a.v. mevr. J.H. van Voskuilen Stationsweg West 54 3931 ET Woudenberg Pythagoraslaan 101 Postbus 80300 3508 TH Utrecht Tel. 030-2583306 Fax 030-2582990
Nadere informatieomgevingsdienst HAAGLANDEN
Zaaknummer Ons Kenmerk Datum 00484842 ODH-2017-00059510 0 9 JUNI 2017 omgevingsdienst Bezoekadres Zuid-Hollandplein 1 2596 AW Den Haag Postadres Postbus 14060 2501 GB Den Haag T (070) 21 899 02 E vergunningen@odh.nl
Nadere informatieNatuurontwikkeling op akkers sturen door bodemtransplantaties
Natuurontwikkeling op akkers sturen door bodemtransplantaties Jasper Wubs j.wubs@nioo.knaw.nl Veldwerkplaats Heischraal grasland 4 Oktober 2017 Natuurherstel op voormalige landbouwgronden Natuurherstel
Nadere informatieRijkslandbouwschool. Wageningen UR NIOO-KNAW Centrum voor Bodemecologie. Wageningen Campus: volop innovatie. Drie bodemtypes. Groei wereldbevolking
Rijkslandbouwschool Wageningen UR NIOO-KNAW Centrum voor Bodemecologie Prof. dr. Martin J. Kropff, Rector Magnificus Duivendaal 1886 Drie bodemtypes Wageningen Campus: volop innovatie Binnenveld Wageningse
Nadere informatieBodembiodiversiteit ontwikkelingen en meetbaarheid. Leendert Molendijk, Wageningen Plant Research AGV
Bodembiodiversiteit ontwikkelingen en meetbaarheid Leendert Molendijk, Wageningen Plant Research AGV Gerard Korthals, Centrum voor bodemecologie, Wageningen Kennismiddag Gouden Gronden Bedum, 27 januari
Nadere informatieRIVM rapport /2003. Locatiespecifieke ecologische risicobeoordeling Praktijkonderzoek met de TRIADE-benadering: deel 3
RIVM rapport 711701036/2003 Locatiespecifieke ecologische risicobeoordeling Praktijkonderzoek met de TRIADE-benadering: deel 3 A.J. Schouten, E.M. Dirven - van Breemen, J.J. Bogte, M. Rutgers (eds.) Auteurs:
Nadere informatieILVO. Bodemleven stimuleren Gereduceerde bodembewerking en organische bemesting/bodem-verbeteraars!
Bodemleven stimuleren Gereduceerde bodembewerking en organische bemesting/bodem-verbeteraars! Tommy D Hose Themamiddag Bemesting Akkerbouw CBAV 29 november 2018 ILVO Inhoud 1. Catch-C 2. Bodemleven: Wie?
Nadere informatieomgevingsdienst HAAGLANDEN
Zaaknummer Ons Kenmerk Datum Beschikking 00496480 ODH-2017-00101973 - 6 OKT. 2017 Bezoekadres Zuid-Hollandplein 1 2596 AW Den Haag Postadres Postbus 14060 2501 GB Den Haag T (070) 21 899 02 E vergunningen@odh.nl
Nadere informatieIndicatoren voor functionele agrobiodiversiteit (FAB) in de bodem
BODEMBREED INTERREG Indicatoren voor functionele agrobiodiversiteit (FAB) in de bodem Onderdeel: Document: Werkgroep 3 FAB Rapport /Literatuurstudie Tijdstip: December 2011 Versie: 1 Status: Eindversie
Nadere informatieBodem & Klimaat. Op weg naar een klimaatbestendig bodembeheer
Bodem & Klimaat Op weg naar een klimaatbestendig bodembeheer Jaartemperaturen en warmterecords in De Bilt sinds het begin van de metingen in 1706 Klimaatverandering KNMI scenarios Zomerse dagen Co de Naam
Nadere informatieBESLUIT VASTSTELLING ERNST EN SPOEDEISENDHEID VAN GEDEPUTEERDE STATEN VAN GELDERLAND
BESLUIT VASTSTELLING ERNST EN SPOEDEISENDHEID VAN GEDEPUTEERDE STATEN VAN GELDERLAND Datum besluit : 24 mei 2017 Onderwerp : Wet bodembescherming - zaaknummer 2017-006865 Locatie van verontreiniging :
Nadere informatieAquatische ecologie. Module 1: Ecologische principes van watersystemen. Lesdag 1. drs. M. Maessen (Grontmij)
lesdag onderwerp docent(en) Module 1: Ecologische principes van watersystemen Lesdag 1 Ochtend - Watersysteem - Van mondiaal tot lokaal - Kringlopen en balansen - Hydrologische kringloop - Relatie grondwater
Nadere informatie