GERECHTELIJKE GENEESKUNDE

Transcriptie

1 GERECHTELIJKE GENEESKUNDE Samenvatting van de slides + lesnota s Leerstof = alles van slides Examen = MC met giscorrectie Geen cursustekst meer, wel handboek bij Acco (45 ) INHOUD 1. Arts en Justitie 2. Thanatologie / Onderzoek overlijden 3. Thanato- etiologie A. Ongewoon sterfgeval B. plots / onverwachts overlijden C. verstikking (asfyxie) CO- intoxicatie D. verdrinking (waterlijk) E. Hitte/Verbranding (brandlijk) F. Hypothermie G. Electrocutie H. verwondingen (traumatologie / verkeerstraumatologie) I. Intoxicatie (deel verkeerstraumatologie en intoxicatie werd niet gezien in de lessen) 4. Forensische kliniek A. fysieke / seksuele agressie B. kindermishandeling 1

2 HOOFDSTUK I RELATIE ARTS & JUSTITIE 1: Definiëring gerechtelijke / forensische geneeskunde Definities: - Gerechtelijke geneeskunde is de studie van alle problemen die zich bij de rechtspleging kunnen voordoen, en slechts met deskundige hulp van een arts kunnen opgelost worden (H.F. Roll) - Truth or the nearest reasonable approach to it that is possible from what is observed, is the sole aim (B. Knight) Term gerechtelijke geneeskunde = iets te eng, wij zijn arts voor het gerecht Term forensische geneeskunde = dekt ook lading die ten dienste staat van maatschappij = toepassen van medische kennis om te achterhalen wat zich heeft voorgedaan! Ook gebonden beroepsgeheim en onderzoeksgeheim, tot het voor de rechtbank komt: dan wel openbaar vs private individuele geneeskunde: beperkt door beroepsgeheim Medische kennis (theorie) en kunde (technieken): achterhalen wie wat waarom heeft gedaan 1.1. Forensische geneeskunde = Enerzijds post- mortem = ongewoon overlijden Anderzijds levenden = gekwetsten = forensische pathologie = forensische kliniek zowel slachtoffers, verdachten en daders vb fys of seks agressie vb of verdachten in staat zijn verhoord te worden, kwetsuren opliepen tijdens misdaad, rijongeschiktheid onderzoek van biologische sporen en DNA = forensisch labo Ook kleinere deelgebieden - forensische psychiatrie: Collocatie psych stoornis + opname + gevaar voor zelf/anderen? (psych stoornis = acute psychose, intoxicatie,...) (evt psychiatrische stoornis zonder verdere specificiering invullen) - forensische toxicologie - forensische genetica: DNA fingerprints - andere: odontologie, anthropologie 1.2. Forensische wetenschappen = vaak verward met forensische geneeskunde, cfr CSI - achterhalen van de waarheid (dichtst bij de feitelijke waarheid) - steeds meer belang van sporen en materiele bewijzen!! - 2 richtingen: - hoe hebben de feiten (het overlijden) zich voorgedaan? - wie, wat, waar, wanneer, met wat, (waarom)? - uitwisselingsprincipe van Locard: - elk contact tussen voorwerpen en/of personen laat sporen na speeksel, haren, vezels - plaats v overlijden is een heiligdom! alles wat we nodig hebben om de zaak op te lossen 2

3 - Principe vn identificatie en individualisatie = vb schietpartij: men vindt hulzen en kogels en projectielen - identificatie = fabricatie eigenschappen worden nagegaan - individualisatie = dat kogel door dit vuurwapen is afgevuurd (vb striaties) (typica van bepaalde voorwerpen nagaan) vb drugs: men vindt poeder - identificatie = klasse eigenschappen: welk type stof - individualisatie = in welk labo gemaakt, van waar komen grondstoffen,... - Bewijsketen: - opsporing: elk spoor goed gedocumenteerd, op schema, vermeld in pv, genummerd,... - opname: correcte swabs van sporen op plaats delict met nummering - transport naar bepaald labo met logboek - onderzoek: correct identificatie (vb bloedname die gewisseld wordt???) - Sporen op en of het lichaam: kan heel belangrijk zijn, vbv DNA na reanimatie,... zowel zichtbare als onzichtbare!!! Biologische sporen: - bloed, sperma, haren - contactsporen of microsporen (celmateriaal): huidcellen, zweet, speeksel - DNA: 1 cel is voldoende CAVE DNA: goede bewaring noodzakelijk, in goede omstandigheden zelfs maar 1 cel nodig - vocht, warmte en licht zijn vijanden (dus bewaar in droog, papieren zak, in donker, koel) - Gecontamineerd DNA kan oorspronkelijk DNA overrulen - secundair transfer: handje schudden voldoende om door te geven, niet omdat iemands DNA op plaats- delict gevonden is, dat hij daar geweest is! - bij twijfel: dubbele wisser methode = eerst nat, dan met droge - kledij: heel belangrijk, kan vanalles op zitten (papieren zak) Andere sporen: drugs, vezels, daadvoorwerpen,... Toepassing van Schema van Locard op plaats delict Componenten die opgespoord worden in combinatie brengen met elkaar Vb Scheurwonde: gekneusd, onregelmatige wanden, nog weefselbruggen zichtbaar Sporen vinden in 2 richtingen: - ijzerpartikels in wonde - Haren en bloed op staaf 3

4 2: Wetsarts Gerechtelijke deskundige Deskundige Wetsarts, gerechtsdeskundige,... is geen officiele titel Men kan iedereen aanstellen als gerechtsarts, of voor autopsie Iedere arts is daarom geen specialist! In principe kan iedereen dat doen Deskundige = iedereen die door magistraat is aangesteld om bepaalde opdracht uit te voeren, titel blijft totdat je verslag hebt gemaakt en getuigenis hebt afgelegd voor rechtbank aangesteld door procureur des konings, onderzoeksrechter, rechter of rechtbank Je MOET opdracht uitvoeren, tenzij je partijdigheid/wrakingsplicht vertoont (dan roepen ze u niet op) - niettemin kan magistraat u alsnog verplichten werken onder eed: vraagt enkel dat ge uw best doet, geen kwaliteitsindicatoren 2.1. Strafzaken en Burgerzaken Strafzaak = je moet daad gepleegd hebben die effectief in strafwetboek omschreven staat - bewijs van inbreuk en daderschap - niet- tegensprekelijk (cfr verder) - strafrechterlijke tarieven Inbreuk moet bewezen worden: rechter oordeelt uiteindelijk obv zijn innerlijke overtuiging je moet dus geen materieel bewijs hebben, enkel overtuiging van rechter telt tegenwoordig: meer en meer rechters neigen naar materiele bewijzen Burgerlijke zaak - bewijsvoering wordt aangebracht door eisende partij causaal verband nodig tussen feite en schade: vb patient moet zelf bewijs leveren dat operatie met complicaties verliep evaluatie van de omvang van de (menselijke) schade - wel tegensprekelijk - kosten voor de meest gerede partij Niet- tegensprekelijk : indien voor rechter owv beroepsfout slagen en verwondingen: deskundigen werken autonoom en onafhankelijk, gebonden aan beroepsgeheim, komen niet in contact met betrokkenen Tegensprekelijk = wil zeggen dat er iemand kan bijzijn om te controleren, enkel in burgerrecht arts van verzekering volgt autopsie na arbeidsongeval alle partijen van begin betrokken zijn Verschillen tussen burgerrecht en strafrechterlijk! Strafrecht = vaste tarieven, niet tegensprekelijk Burgerrecht = wisselende tarieven, partij die voordeel zal halen moet kosten betalen, heel vaak gecompliceerd met verzekeringstarieven (deskundigen vragen meestal veel veel meer) Als arts kan je veroordeeld worden voor zowel strafrecht als burgerrecht - strafrecht: onderzoek op kosten van Staat - burgerrecht: op kosten van meest gerede partij Strafrecht: meestal voor slagen en verwondingen, moet gevoerd worden voor rechtbank 4

5 2.2. Kort overzicht van Belgische rechtssysteem Het gerecht = twee componenten, twee magistraturen Staand = openbare aanklager, Procureur des Konings met substituten - Zij hebben plicht en opdracht misdrijven op te sporen en voor de rechtbank te brengen = opsporingsonderzoek - Zijn letterlijk de aanklagers: kondigen af wat je gedaan (zou hebben) = requisitoir - Staan onder gezag van minister van justitie Zittend = rechters Moeten oordelen over de aanklacht (bewijslast): beoordeling + veroordeling Innerlijke overtuiging: schuldig + strafmaat of niet schuldig + vrijspraak Zijn volledig onafhankelijk, echte derde macht! Onderzoeksrechter = behoort tot de onafhankelijke magistratuur, neutraliteit himself, moet vooronderzoek leiden in zowel voor- als nadeel van verdachte alle mogelijke bewijzen verzamelen, alle mogelijke pistes afgaan: à charge et à décharge! oordeelt niet over schuldvraag! veel meer bevoegdheden dan procureur - Rechtbank van 1 e aanleg = per arrondissement, 27tal, oa Leuven = Procureur des Konings, Rechter, Vonnis - Hof van Beroep = 5 = Procureur generaal, Raadsheren, Arrest - Hof van Cassatie = 1 = beroep tegen beroep, vaak met echte procedurefouten 5

6 2.3. Verloop van een gerechterlijk onderzoek 1 = procureur: opsporingsonderzoek (uitgevoerd door politie) kan max 24u voorlopige aanhouding vragen dan voldoende info om overdragen aan onderzoeksrechter kan verdachten voor rechtbank brengen OF seponeren seponeren = bij onvoldoende bewijzen, onvoldoende ernst van de zaak 2 = onderzoeksrechter: gerechtelijk vooronderzoek krijgt onderzoek door van procureur meestal als onderzoek privacy gaat schenden extra nodig is (oa telefonie, mail, huiszoeking, verdere aanhouding) kan voorlopige hechtenis instellen 3 = Raadkamer (1 e aanleg) OF Kamer Inbeschuldegingsstelling (Beroep) = beslist of buiten vervolging gesteld wordt OF voor rechtbank 6

7 3: Plichten bij overlijden 3.1. Wettelijke bepalingen - Vaststellen van overlijden : enkel door een Arts wettelijk dossier (opmaak dienst statistiek): model III C (of III D) moet dit dossier invullen, verplicht! - Aangifte van overlijden, toelating tot teraardebestelling of crematie : enkel door Ambt Burg Stand enkel teraardebestelling toelaten indien geen tussenkomst van politie of gerechtelijke diensten (vb bij verdacht overlijden) lichaam niet ter beschikking van familie!! wet op de lijkbezorging: enkel toegelaten voor begrafenisondernemers OF met speciaal attest (vb repatriëring van overledene in buitenland)!! ambulance of particulier mag GEEN lijk vervoeren - Gerechtelijk onderzoek: wordt opgestart/uitgevoerd door Procureur des Konings, OR en een aangestelde deskundige (cfr hierboven) - Wet van transplantatie: principe van onuitgesproken/stilzwijgende toestemming (bij iedereen mag het, tenzij tijdens leven uitdrukkelijk verzet) - criteria voor hersendood: 3 onafhankelijke artsen, los van transplantatieteam - artikel 13: elk onnatuurlijk overlijden of bij elk overlijden waarbij aard/oorzaak onduidelijk: toestemming van Procureur des Konings nodig voor orgaanprelevatie, met nadien verslag door de chirurg. (PK mag vragen dat wetsarts prelevatie bijwoont) - Euthanasiewet: enkel administratieve controle, indien alle verplichte documenten in orde zijn, wordt geen onderzoek naar overlijden opgestart. - Wet op de wiegendood:??? 3.2. Vaststellen overlijden = wordt uitgevoerd door een ARTS (zowel specialist als huisarts als bedrijfsarts,...) verplicht invullen van aangifte- dossier Model III C = standaard - strook C = anoniem, onderworpen aan medisch geheim, puur voor statistiek bevat doodsoorzaak & aard van overlijden (natuurlijk of niet- natuurlijk) medisch geheim: afscheuren en dus in gesloten omslag - strook A = voor ambtenaar burgerlijke stand, medicolegaal belang ABS moet zich eigenlijk persoonlijk gaan vergewissen van overlijden In praktijk vervult arts deze taak Bevat persoonsgegevens: indien identiteit onzeker: onbekend en gerechtelijk bezwaar!!! Bevat tijdstip van overlijden: indien niet geobserveerd door betrouwbare personen letterlijk bijschrijven vastgesteld op... Bevat vraag: gerechtelijk bezwaar? Verdacht overlijden? sowieso bij eender wel overlijden bij crimineel feit vb: dode bij een verkeersongeval is ook verdacht/gerecht bezwaar! - strook B = administratief 7

8 - model III D = speciale gevallen - levendgeboren kind dat sterft voor de leeftijd van 1 jaar - doodgeboren, maar levensvatbaar kind - > 180 dagen postconceptie (6 maanden zwangerschap) - WHO: vanaf 22 zwangerschapsweken, 500g of 25cm bij geboorte indien buiten deze criteria: medisch afval, geen aangifte noodzakelijk, en heeft baby/foetus juridisch nooit bestaan (geen begrafenis mogelijk!!) (in praktijk: aparte zone op kerkhof, maar is niet echt officieel) Verder verloop: - aangifte van overlijden (steeds met 2 getuigen) strook A van model IIIC + identiteitskaart naar ambtenaar burgerlijke stand niet- aangeven van een overlijden is niet strafbaar!!! Je kan je overleden grootmoeder dus perfect jarenlang in huis houden Begraven zonder aangifte is wèl strafbaar!! Je overleden grootmoeder zelf in je tuin begraven is dus wel strafbaar! - toelating teraardebestelling: door ambtenaar burgerlijke stand maakt overlijdensakte op voor begrafenisondernemer ten vroegste binnen 24u na overlijden kan men iemand (laten) begraven Model III C - strook C = medisch geheim, voor statistiek, bevat aard van overlijden en doodsoorzaak Nationaal instituur voor Statistiek (onder gesloten omslag) - strook A = identiteitsgegevens, plaats en uur van overlijden, vraag naar gerechtelijk bezwaar? Ambtenaar Burgerlijke Stand 8

9 Crematie en wet op de lijkbezorging (1998) Kan ten vroegste geschieden 24u na aanvraag (en niet 24u na overlijden zoals bij begrafenis!!) Attest van vaststellende arts + attest van arts beëdigd door Ambt Burg stand indien beiden tot natuurlijk overlijden vaststellen: toestemming indien 1 van beiden beslist tot niet- natuurlijk of onbekende doodsoorzaak: procureur des Konings inlichten & wetsarts die lichaam onderzoekt Voorbeeld van medisch attest bij aanvraag tot crematie 3.3. Gewelddadig/Verdacht overlijden Zijn er tekens of aanwijzingen van een gewelddadige dood of andere omstandigheden die zulks laten vermoeden, dan mag de teraardebestelling eerst geschieden nadat een officier van politie, bijgestaan door een arts, een proces- verbaal heeft opgemaakt... Ambtenaar burgerlijke stand moet dan procureur des Konings contacteren, die op zijn beurt de politie inlicht en een wetsarts aanstelt samen PV opstellen pas teraardebestelling toelaten indien het lichaam vrijgegeven wordt. Schema bij verdacht overlijden: Inschakelen van politie en procureur, die op zijn beurt wetsarts aanstelt voor opsporingsonderzoek en eventueel onderzoeksrechter een gerechtelijk vooronderzoek laat uitvoeren. 9

10 4: Definities en terminologie bij overlijden - doodsoorzaak = de medische aandoening onmiddellijke versus de oorspronkelijke/voorafgaande oorza(a)k(en) - mechanisme van overlijden = hoe heeft de doodsoorzaak tot de dood geleid zegt iets over de overlevensduur en handelingsbekwaamheid belang voor rechtszaak!! vb hartfalen, ritmestoornissen, hypoxie, hersendestructie,... - aard van overlijden: natuurlijk versus niet- natuurlijk (ongeval, zelfdoding, doding) Natuurlijk = vb AMI als onmiddellijke oorzaak, coronaire atherosclerose is oorzakelijke aandoening! val van trap, 3 weken coma en dan overlijden geen natuurlijk overlijden! Onnatuurlijk = factor van buitenuit, externe factor, niet natuurlijk Onmiddellijke oorzaak = craniocerebraal trauma Mechanisme = zegt iets over overlevensduur en handelingsbekwaamheid Hier: bloeding, aspiratie, hersendestructie? Handelingsbekwaamheid: heeft slachtoffer geleden? - heeft hij nog geleefd met de letsels - heeft hij de letsels nog ervaren - lijk verplaatst of kon slachtoffer zich zelf nog verplaatsen?!! schot in hart: niet meteen volledig overleden, nog 10 bij volle verstand! ongeval, zelfdoding of doding. Schema: indien aard van overlijden onduidelijk is of niet- natuurlijk JA invullen op model IIIC 10

11 Statistiek - in Westerse wereld: 94% natuurlijke overlijdens (grosso modo overal gelijk) leeftijdsgroepen: < 45j: hogere kans op niet- natuurlijk overlijden (tot 50%) waarvan veel zelfdoding!! VS: meer vuurwapens, minder strikt juridisch systeem (minder autopsies = minder zelfdoding diagnosen) 11

12 HOOFDSTUK II THANATOLOGIE Definitie - filosofische discussies over de dood irreversibel loss of function of the organism as a whole - het moment dat het biologisch mechanisme van het lichaam ophoudt te bestaan, is men overleden. there is a process of dying and a process of disintegration death is the event which indicates the moment when the process of dying ceases and the process of disintegration begins energie dat lichaam bijeenhoudt wordt overruled door desintegratie Doodsfasen Somatische dood = klassieke neuro- cardiovasculaire criteria = 3 min geen hartslag, geen reflexen, geen ademhaling Stervensproces = agonale fase Ontbindingsfase: pas na 2-3 dagen zijn tekens zichtbaar - laattijdige: duidelijk merkbaar - vroege: postmortale veranderingen (cfr hieronder) Supravitale fase = enkele uren na overlijden, gap tussen somatische en cellulaire dood Supravitaal = tussen dood van organisme en dood van cellen op zich Schematisch: - stervensfase = agonale fase somatische dood: einde van dying, begin van desintegratie en ontbinding - supravitale fase - vroege en late ontbindingsfase 12

13 1. Postmortale verschijnselen = klassieke doodstekens waarmee men tijdstip van overlijden inschatten Vroegtijdige = lijkvlekken, lijkstijfheid (na verslapping), lijkafkoeling Laattijdige = ontbinding (autolyse en rotting) 1.1. Lijkvlekken = IVORES MORTIS = gevolgen van circulatiestilstand en zwaartekracht, bloed zakt naar laagst gelegen delen bloed stapelt op in lage plaatsen; huid kleurt donkerblauw Op basis van kenmerken van lijkvlekken: - info over overlijdensduur (cfr chronologie) - info over lichaamshouding na overlijden: typische plaats van lijkvlekken - info over mogelijke doodsoorzaak: afhankelijk van intensiteit en kleur Specifieke verkleuring donkerblauw- paars met stippen: postmortale hypostase = Vibices = postmortem fenomeen van lijkvlekken, betekent weinig! Postmortem neusbloeding = normaal! Donkere verkleuring = eigenlijke lijkvlekken Witte uitsparingsgebieden = steunvlakken, daar worden capillairen dichtgedrukt Typische lokalisaties - op rug = donkere rug, behalve schouderblad en billen - verhanging = lijkvlekken thv onderbenen rondom rond, handen en onderarmen, onderaan oksels en evt onderaan borsten!! indien slachtoffer zo n lijkvlekken vertoont en op de rug ligt: dan is er een tussenkomst geweest! - met hals op tafel = pseudo- druksnoering 13

14 Chronologie van lijkvlekken: - vanaf 30 minuten na overlijden - binnen 2 6 uur: volledig samengevloeid - verplaatsbaar = volledig verplaatst (na 15-30min) teken dat overlijden binnen vorige 6u geweest - gedeeltelijk verplaatsbaar = tussen 6 12u na overlijden - wegdrukbaar = cfr erytheem, tot 20-24u na overlijden kan men wegdrukken en komt terug Kenmerken van enkele typische lijkvlekken - klassiek: livide = paars- blauw- rood - cyanide intox: baksteenrood - CO intoxicatie: echt kersrood - zeer zwakke lijkvlekken: igv chronische anemie of acute anemie (bloeding) - maagbloeding: zuur + bloed kleurt zwart 14

15 1.2. Lijkstijfheid = RIGOR MORTIS eerste uren na overlijden: totale verslapping!! Gebaseerd op ATP hypothese: - ATP is energiebron om actine- myosine complex te lossen = spierverslapper - zenuwprikkel valt weg: ATP vrijstelling waardoor alle complexen los komen = initiele totale verslapping - Supravitale fase: ATP raakt op spierverstijving, actine- myosine lossen niet meer - Door autolyse van cellen terug verslapping Schema ATP- hypothese: Zenuwprikkel spiercontractie ATP breekt complex af relax ADP terug omgezet met vorming naar lactaat Sterven: geen contractie, alle ATP vrij = INITIELE VERSLAPPING Schema lijkstijfheid: Na 3u alle ATP opgebruikt, geen omzetting meer, waardoor verslapping stopt en VERSTIJVING optreedt. Na autolyse: alle complexen afgebroken TERUG VERSLAPPING Beinvloedende factoren: - spiermassa: vb cachectische patienten, kleine kinderen (soms geen volledig ontwikkelde lijkstijfheid) - temperatuur: bij hogere t sneller ATP verbruik, sneller verstijven hogere t bevordert ook ontbinding, dus sneller terug naar spierverslapping - inspanning: indien voor overlijden nog grote inspanning gedaan ATP reserves reeds uitgeput (fenomeen van lactaatacidose: geen ATP meer): zeer snelle lijkstijfheid = ook wel kadaver spasmen genoemd omdat zo snel optreedt = niet diffuus, maar meestal wel spiergroep die vlak voor overlijden intens actief was (vb: verdonken persoon met nog planten in handen waaraan ze zich aan vastgrepen) 15

16 Chronologie - vanaf 3u na overlijden - volledig na 6-8u = alle spiergroepen stijver - maximaal na 12 tot 24u = lijkstijfheid sterkst ontwikkeld, lichaam niet meer te manipuleren - vanaf 2-3 dagen begint de lijkstijfheid te verdwijnen - na 3-4 dagen volledig verdwenen!! afhankelijk van temperatuur en snelheid van ontbinding Kenmerken - geeft info over overlijdensduur: (cfr chronologie) - geeft eventueel info over omstandigheden voorafgaand aan overlijden (vb kadaverspasme) - geeft info over houding van overlijden: totale slapte lichaam neemt houding aan zoals zwaartekracht ze beveelt: in die verslapte houding na overlijden gaat lichaam verstijven typisch: mond open, sfincters open Afbeelding: volledige lijkstijfheid Lichaam kan niet meer gemanipuleerd worden Been zweeft echt kan niet in deze houding opgesteven zijn 1.3. Lijkafkoeling = ALGOR MORTIS = geen zekerheidsteken van overlijden!!! = soms teken van onderkoeling Het gaat over kerntemperatuur die gaat afkoelen: 37,2 C; in de regel is deze warmer dan omgevingstemperatuur exponentiele daling van temperatuur: hoe groter de gradient met omgeving, hoe sneller de daling Einde van de curve: afvlakkend owv lagere gradient S- curve: eigenaardige vertraging in het begin, 1 e uur na overlijden : PLATEAUFASE - tgv supravitale fase: nog steeds biochemische processen, nog steeds t productie - tussen kern en perifere zit nog gradient: eerst moet huid afkoelen, nadien pas kern Afbeelding: afkoelingscurve - initiële plateaufase: 37 C 35 C: - afkoelingsfase: 35 C 27 C: - vertragingsfase - 0,5 /uur - 1 à 2 /uur S- curve: initiele gradient tussen kern en perifeer en supravitale fase Einde lagere gradient met omgeving 16

17 !! Tropen: warmere omgeving dan kerntemperatuur, weinig postmortale verschijnselen, sneller in ontbinding Factoren die snelheid van afkoelen beinvloeden: Zeer variabel!! - isolerende factoren: vetlaag, kledij of lakens - warm vs koud klimaat - magere personen versus zwaarlijvige personen - koorts en onderkoeling: dan begint het proces niet op 37,2 - over- en onderschatting van de kerntemperatuur Persoonsgebonden: temperatuur en gewicht Omgevingsgebonden: bedekking, omgeving waarin lichaam zich bevindt (open vs gesloten, water vs lucht, stilstaand vs bewegend water) Hoe tijdstip van overlijden inschatten? VUISTREGEL = regel van Moritz: PMI = 37 C rectale t + 3 (37 C kerntemperatuur (rectaal)) + 3 vd plateau = schatting postmortem interval! geen rekening met omgeving en persoonsgebonden factoren, is niet 100% maar geeft wel schatting METHODE VAN HENSSGE = met Nomogram Veel factoren die nodig zijn, veel factoren die het kunnen beinvloeden, ook niet 100% Op nomogram alle factoren aanduiden en verbinden betere schatting PMI - kerntemperatuur (rectaal 8cm diep) - omgevingstemperatuur in onmiddellijke nabijheid vh lichaam - lichaamsgewicht - evt ook omgevingsomstandigheden: bedekking, water vb stromend water: LG x 0,35 vb onder donsdeken: LG x 2,4 nauwkeurigheidspercentage van 95% correctiefactor toepassen: moet nauwkeurig gemeten zijn, oa lichaamsgewicht en kernt ; maar omgevingstemperatuur is vaak wisselend 1.4. Andere postmortale veranderingen eigenlijk weinig behulpzaam, maar kunnen storend zijn voor interpretaties uitdroging initieel verdampen, nadien echt vochtverlies bij ontbinding - ogen: troebele cornea, gaat nog toenemen door verdere deshydratatie, naarmate proces vordert vermindert ook de oogdruk - Teken van Tonelli = uitdrogen van oogbolvocht, na enkele dagen weg - tache noir = donkerbruine tot zwarte vlekken op sclera, puur tgv oogbol blootstelling aan lucht 17

18 Supravitaliteit = wel handig bij identificatie van moment van overlijden - mechanische spierreactie: klop op spierbuik, max 10-13u na overlijden, max 18u - elektrisch = stroom op gelaatsspieren naarmate welke groep reageert kan men daar tijdstip aan koppelen (niet toegepast) - chemisch: mydriaticum injecteren eerste uren na overlijde nog miose/mydriase opwekken 2. Laatijdige desintegratie = ontbinding en rotting SCHEMA ONTBINDING Na dood: sowieso putrefactie (rotting) Andere mogelijke processen: mummificatie, adipocire of crematie Daarna skeletisatie: klassiek na 3-6 jaar (in open lucht: zelfs nog veel sneller) na enkele jaren: volledig oplossen of verstenen van skelet 3 processen worden versneld door diervraat Andere processen: - natuurlijke crematie (bliksem) maar is zeer zeldzaam - mummificatie: vooral op droge warme situaties (kelder, zolder,... ) - adipocire: afgesloten van de lucht in zeer vochtige omgeving 2.1. Klassieke ontbindingsproces - autolyse = eigen enzymen zorgen voor zelf- oplossing - rotting tgv bacteriele activiteit in mond/neus/aars immuunsysteem valt uit dus bact kunnen overwoekeren op gelyseerde cellen productie rottingsvocht en gas (methaangas) typisch: stinken + donkere groenzwarte verkleuring (ontbinden van bloed) gasvorming: vooral op losmazig weefsel vooral genitalia lijkvlekken: worden donkerder S/ groene buikvlek, marbrering, huidblaren, opzwellen, tête de nègre - aaseters: vliegen, eitjes, maden 18

19 Typisch beeld van rottend lijk: - donker opgezwollen gelaat, protrusie van tong, ingezakte ogen - vaak in vocht : stinkend rottend bloed, echt vochtig bloedvlek stolt en droogt meteen uit - Na 2-3d: groene buikvlek = fossa iliaca, colon meest oppervlakkige Rottingsblaren waaruit rottingsvocht sijpelt Blanken worden zwart Zwarten worden blank: opperhuid komt los en velt af Temperatuur is zeer belangrijke factor: hoe sneller in koelcel, hoe trager ontbinding Bij gewone kamertemperatuur: na 2-3 dagen Patienten gestorven in sepsis: al na enkele uren ontbindingstekens (meer bact, hogere t ) Marbrering van de huid Typisch beeld: donker en gezwollen In eigen rottingsvocht groene buikvlek Koppel dat samen overdosis genomen had Post Mortem Interval bij beiden ongeveer 48u Buiten temperatuur was 32 C - Vrouw lag in de kelder: veel koeler, minder ontbinding - Man in slaapkamer: reeds in ontbinding 19

20 2.2. Aaseters / Entomologie Vooral vliegen: huisvlieg, groene keizersvlieg, soms blauwe bromvlieg Treffen we aan op vochtige openingen: mond, oog, wonden Vliegen zitten binnen 100km nog op een lijk Leggen na 15 minuten eitjes: geraspte kaas Maden: gaan beginnen vreten aan weefsel (1-2weken), wandelen nadien aan 1m/d weg van lijk naar schaduwplekken, daar ontpoppen tot vlieg Vliegen eitjes maden poppen Vliegen belang: vrij nauwkeurig postmorteminterval over weken/maanden berekenen!! Letsels door aaseters - Mieren (binnen) of Kakkerlakken (buiten): vreten ook aan: lijkt op schaafletsel - Ratten en muizen: typische gekartelde randen Postmortale wonden bloeden niet meer - Honden en katten: bijten perioraal en hals 2.3. Andere laattijdige processen dan ontbinding Mummificatie = essentieel proces van uitdroging, hoe sneller hoe minder ontbinding - huid = perkamentachtig, gespannen over skelet - organen weggerot CASUS: man gevonden in struik - hoofd in schaduw: weggerot - benen in zon: oppervlakkige delen geperkamenteerd, overal rondom zwart = typische combinatie mummificatie en rotting Adipocire = vooral bij waterlijken, specifiek chemisch proces van onverzadigde en verzadigde vetzuren alle vet wordt olieachtig en stijft op waarna zich mineralen vormen (duurt aantal maanden, kan leiden tot echt hard pantser) 20

21 A. Ongewoon sterfgeval HOOFDSTUK III THANATO- ETIOLOGIE Wettelijke redenen voor autopsie juridisch via magistraat: op kosten van staat juridisch via burgerlijke partij: kosten van partij in ziekenhuis overlijden: aangevraagd door behandelende arts mits toestemming van familie, vergoed door riziv, wordt gezien als kwaliteitscontrole private autopsie: vooral huisarts, bij overlijden van jonge persoon waarbij familie doodsoorzaak wil weten, kan een autopsie. Maar indien aangegeven als natuurlijk overlijden, is dit geen wettelijke noodzaak. Privé anatoom- patholoog nodig, wordt vaak geweigerd, soms zeer bizarre en onoplosbare toestanden. = grote lacune in de wet! Begrip ongewoon sterfgeval (OGS) = waarbij niet voldoende duidelijk is dat het om natuurlijk overlijden gaat - ongevallen: verkeersongevallen, val - zelfdodingen - (verdacht voor) doding - het milieu = personen met strafblad, die begaan zijn met illegale praktijken vb: prostituees, drugsdode,... - bijzondere omstandigheden: waterlijk, brandlijk, boslijk (lijkenvondst op afgelegen gebieden) - ongeïdentificeerde lijken - high profile cases = omstandigheden en betrokkenen (overledene) die de nodige (media- ) aandacht krijgen. Vaak elk detail gelekt, onnodige zaken, foutieve interpretaties in publiek. Vb: bekende figuren, bekende functies, buitenlanders - ook alle overlijdens die te maken hebben met politie- interventie (gevangenen!!) wordt nog zeer vaak gemist of niet onderzocht! - plots of onverwacht overlijden: per definitie WHO: overlijden < 24u na optreden van symptomen per definitie forensische = echt plots of < 1u na symptomen onverwacht = geen enkel aanknopingspunt inzake doodsoorzaak Cijfertjes Verhanging is top manier in zelfdoding (man 57%, vrouw 40%) 2 e plaats mannen: 10% medicatie intox, steeds minder vuurwapen (9%) sinds nieuwe wet 2 e plaats vrouwen: 18% verdrinking (typisch overdag in nachtkledij wegfietsen), 14% intoxicatie uitzonderlijke zaken: voor trein, defenestratie (sprong uit raam), scherp trauma (pols of keelsnede), zelfverbranding Doding: 32% scherp geweld 21% stomp geweld 11% met vuurwapen 2% door asfyxie (verstikking) 21

22 WELKE ONDERZOEKEN UITVOEREN BIJ ONGEWOON OVERLIJDEN = altijd uitwendige lijkschouwing, evt autopsie en sporenonderzoek Uitwendige lijkschouwing = steeds ter plaatse uit te voeren 3 vragen te beantwoorden identificatie: kan soms problematisch zijn sinds wanneer is het een lijk: eerder politionele problemen waarom is het een lijk? Oorzaak en aard van overlijden o onderscheid tussen natuurlijk of onnatuurlijk (ongeval doding zelfdoding) o zeker ook nagaan of lichaam niet verplaatst is: is dit de plaats van overlijden? In principe is justitie niet geïnteresseerd in de doodsoorzaak: enkel feit natuurlijk of niet- natuurlijk indien uitwendige schouwing deze drie vragen onvoldoende kan beantwoorden: autopsie 1. Is het een lijk? (doodsdiagnose) Neurocardiale zekerheidstekenen: 3 geen pols, geen neuro reflexen meestal in een oogopslag te bemerken Zekere doodstekens: vlekken, stijfheid, ontbinding!! Cave schijndood = vita minima : na reanimatie of in bijzondere omstandigheden hersendoodcriteria toepassen transplantatie? Lazarus- syndroom = iemand die plots ontwaakt uit schijndoodsituatie syndroom op zich bestaat niet, maar soms kan men bij een persoon geen levenstekens meer vaststellen en toch leeft deze persoon nog Wanneer denken aan schijndood: coma zonder oorzaak (sederende) intoxicatie verdrinking (in koud water) elektrocutie hypothermie in principe altijd reanimeren en nadien hersendoodscriteria opstellen 2. Identificatie van een lijk Postmortem kenmerken vergelijken met ante- mortem dossier = tatoeages, protheses, kledij, juwelen, gebitskenmerken, littekens maar ook lengte, geslacht, haarkleur! inscriptie in trouwring vaak werden deze personen reeds als vermist opgegeven (of zal dit vrij snel gebeuren) Indien toestand in te verre staat van ontbinding: wetenschappelijke gegevens gebruiken vingerafdrukken: enkel indien geregistreerd in databank gebitskenmerken: tanden blijven als langste bestaan, zelfs indien in sterk zuur of verbrand, goede leeftijdsbepalingen mogelijk, bevatten DNA, zeer sterke individuele kenmerken (cfr tandheelkundig dossier) DNA fingerprints: veel tijd, zeer kostelijk 3. Tijdstip van overlijden bepalen Bepalen ahv staat waarin staat van lichaam zich bevindt: eerste 2-3 dagen (= vroege postmortale methode): temperatuursmethode!!, in combinatie met vlekken en stijfheid 22