BELGIAN WORKING GROUP ON HEART FAILURE ANDCARDIAC FUNCTION

Transcriptie

1 BELGIAN WORKING GROUP ON HEART FAILURE ANDCARDIAC FUNCTION PERSCONFERENTIE 25SEPTEMBER2009 PROVINCIAAL ADMINISTRATIEF CENTRUM GENT 1

2 INHOUDSTAFEL 1. Persmededeling 3 2. Citaten 5 3. Voorstelling vandebwghf 6 4. Scenario 8 5. Selectie vanbeelden 13 2

3 BelgianWorkingGrouponHeartFailureandCardiacFunction PERSMEDEDELING Op26/09/2009steldedeBelgianWorkingGrouponHeartFailureandCardiacFunction(BWGHFandCF)tijdens hunjaarlijkscongreseennieuwhulpmiddelvoorronddebegeleidingvanhartfalenpatiënten. HetiseenDVDdieveelweerklankzalvindenbijdeartsendiedezeziektebehandelenenvoorwiehetmoeilijkis depatiëntenervanteovertuigendatzeeenzonormaalmogelijklevenzoudenkunnenleiden. Deincidentievanhartfalenblijftgroeienindeontwikkeldelandenmeteenhospitalisatiepercentagedatmeerdan verdubbeldisindelaatste20jaar 1.Dealgemenevergrijzingvandebevolking,deverbeterdediagnosevandeze pathologieeneengrotereoverlevingskansvanpatiëntennaeenmyocardinfarctofeencoronairsyndroomdragen allemaalbijtothetstijgendbelangvanhartfalen.menschatzijnprevalentieopongeveer4%indetotalebevolking entot10%20%bijmensentussen70en80jaar 2.Ditbetekent15miljoenpatiënteninEuropa! Hartfalen is een dodelijke chronische ziekte die gepaard gaat met een belangrijke graad van invaliditeit. Met ernstigesymptomen(ademhalingsmoeilijkheden,zwellingvandeenkelsofdebenen,algemenevermoeidheid ) en een sterftepercentage tot 40% in het jaar volgend op de eerste hospitalisatie, vertaalt de diagnose van deze pathologiezichineenoverlevingspercentagedatveellagerligtdandatvandemeestekankers 3,4. Hartfaleniseveneenseenbelangrijkeuitdagingvoordevolksgezondheid.Deglobalekostvanhartfalenbedraagtop Europees niveau 2% tot 4% van het totale budget van de gezondheidszorg, waarvan 70% te wijten aan hospitalisaties. Welnu, het komt veel voor dat de optimalisering van een behandeling niet bereikt wordt, zelfs niet tijdens een hospitalisatie.bovendienverlooptdeplanningvoorhetverlatenvanhetziekenhuisendenazorgnietaltijdeven doeltreffend, met aan de basis, een onvoldoende ondersteuning van de patiënten, geen optimale behandeling, gebrekaantherapietrouw,eenmoeilijkeherkenningvansymptomen,enz.dezefactorenwordenverantwoordelijk geachtvoormeerdaneenderdevandeheropnamesnaeeneerstehospitalisatie 2. Alsweblijvenstilstaanbijhetkennisniveauvanhetgrotepubliekoverhartfalen,realiserenweonsdatdezeziekte zeerslechtgekendis(volgensshape,eeneuropesestudieuitgevoerdbijongeveer8000personenomdeperceptie vandezeziekteteevalueren).bijvoorbeeld,slechts3%vandeondervraagdepersonenlijkeninstaatomhartfalen correctteidentificerennadatzeeenbeschrijvingkregenvandetypischetekenenensymptomenvandeziekte(51% voorcva) 1. Hartfalen wordt eveneens vaak ten onrechte opgevat als «niet erg» en «onlosmakelijk verbonden met veroudering» terwijl het mogelijk is om deze ziekte te voorkomen en te behandelen. In dit kader is het aantal initiatievenomdeaanpakvanchronischehartfalenpatiëntenteverbeteren,sterktoegenomen.hetopstartenvan multidisciplinaire programma s in de toekomst is een voorbeeld hiervan en de begeleiding van patiënten speelt hierineenessentiëlerol. 3

4 DaaromsteltdeBelgianWorkingGrouponHeartFailureandCardiacFunctioneeneducatieveDVDvoor,bestemd voor patiënten die lijden aan hartfalen. Inderdaad, de diagnose van hartfalen betekent vaak een onverwachte «zwareklap»diehundagelijksegewoontesvooraltijdzalveranderen.depatiëntenvoelenzichvaakmachteloos, onderdeindrukenzedurvengeenvragenstellenaanhunarts.dezedvdkanbekekenwordendoordepatiënten inoptimaleomstandigheden,hetzijtijdensdeconsultatieofhospitalisatie,hetzijthuismethunfamilie.hetgaat wel degelijk over een vernieuwend pedagogisch hulpmiddel dat ter beschikking staat van artsen en verpleegkundigen,zodatzijdemotivatieenbetrokkenheidvanhunpatiëntenbijhunbehandeling,medicamenteus ofniet,kunnenverbeteren.hetkanookeenmiddelzijnomdedialoogtussenartsenpatiënttevergemakkelijken, geziendepatiënthieropbeterisvoorbereid. DezeDVDbestaatuitfilmfragmentenoverdeverschillendeaspectenvandeziekte,dieeenvoudiguitgelegdworden inhetfransenhetnederlands,endiegeïllustreerdzijndoorvideo smetdriedimensionalebeelden.depatiëntreist doorheenzijncardiovasculairesysteemenvisualiseertwaaromenhoezijnhartgeleidelijkaanvermoeidraakte,tot ophetpuntnietmeerinstaattezijnomvoorvoldoendebloedtoevoernaartevitaleorganentezorgen.daarnaziet depatiëntvandichtbijdemechanismendieleidentotdeklinischesymptomendiehijookkanwaarnemeneninhet ooghouden. Bovenopdeverklaringvanhartfalenopzich,hernemendrieanderehoofdstukkendeuitgevoerdeonderzoekenom tot deze diagnose te komen, de aangewezen medicatie alsook hun effecten, en enkele raadgevingen dankzij dewelkedepatiëntactiefkanhandelenomzijngezondheidteverbeteren. DeDVD«Hartfalen,eennieuwparcoursvooruwhart»werdtotstandgebrachtopinitiatiefvanhetcentrumvoor hartfalen van het C.H.R. de la Citadelle in samenwerking met de Belgian Working Group on Heart Failure and CardiacFunction. Om de wetenschappelijke juistheid van de uitleg die gegeven wordt aan de patiënen te verzekeren en om een hulpmiddelterealiserendatovereenstemtmetdemedischerealiteit,heeftdebelgianworkinggrouponheart FailureandCardiacFunctioneencomitéaangesteldvanartsenenverpleegkundigengespecialiseerdinhartfalen voordeontwikkelingvandezedvdinsamenwerkingmetservier. Wijdankenalleledenvanditwetenschappelijkcomitévoorhunmedewerkingaanditproject: Dr.P.Troisfontaines&MmeL.GrédayvanhetC.H.R.delaCitadelle,Luik Prof.O.GurnévandeCliniquesUniversitairesSaintLuc,Brussel Dr.E.NellessenvanhetC.H.U.duSartTilman,Luik Dr.C.WeytjensvanhetUZBrussel,Brussel Mevr.E.HuyghevanhetUZLeuven,Leuven DepersconferentiewerdvoorgezetendoorProf.JeanLucVachiéry(ULB)enDr.MichelDePauw(UZGent). De DVD zal binnenkort beschikbaar zijn op de website van de BWGHFandCF VoormeerinformatieoverdeDVDofomeenexemplaartebekomen,gelievecontactoptenemenmetServier BeneluxInternationalelaan571070Brussel België Goedkeuringsdatumvandemedischeinformatie:17/09/ SHAPESurveyResultstotheGeneralPublic,AnnualCongressoftheEuropeanSocietyofCardiologyinVienna,September InstitutNationald AssuranceMaladieInvalidité(INAMI),réuniondeconsensus«L usageefficientdesmédicamentsenambulatoire dansl insuffisancecardiaque»,27novembre BlackledgeHM,TomlinsonJ,etal.Prognosisforpatientsnewlyadmittedtohospitalwithheartfailure:survivaltrendsin12220index admissionsinleicestershire heart2003;89: HoKKetal.SurvivalaftertheonsetofcongestiveheartfailureinFraminghamHeartStudysubjects.Circulation1993;88:

5 Prof.Vachiéry Hartinsufficiëntieiseenongeneeslijke,dodelijkeziekteenevenergalssommigekankers. Hetbudgetuitgegevenaanhartinsufficiëntiebedraagtverschillendemiljardeneuroperjaar, hetzij24%vanhetgezondheidsbudget. Eénbegripkandeaanpakvanhartinsufficiëntiesamenvatten:multidisciplinaireaanpak.Alle hoofdrolspelersindegezondheidszorg,gaandevandehuisartstotdespecialist,maarook verpleegkundigen,kinesitherapeutenenpsychologenmakendeeluitvanditpartnership. Detijddiebesteedwordtaandeaanpakvandezepatiëntenisaanzienlijk.Hetgaatnietenkel omlichamelijkepijn.erisookeenpsychologisch,gevoelsmatigensociaalaspect. Prof.Gurné Hartinsufficiëntieiseenveelvoorkomendeziektedieondanksdetherapeutischevooruitgang vandelaatstejaren,eensignificantemorbienmortaliteitbehoudt. Talrijkestudieshebbenaangetoonddateenmultidisciplinaireaanpakdesituatiekon verbeteren,enindezecontextisdebegeleidingvanpatiënteneensleutelelement.eengoede gezondheidkomtnietzomaarvanzelf.depatiëntmoet,metdehulpvanzijnfamilieen omgeving,eveneenslerenzichzelfteverzorgenenzelfeenroltespelenvoorzijngezondheid. DezeeducatieveDVDiseenhulpmiddeldatzeernuttigkanzijnbijdeaanpakvan hartinsufficiëntiepatiënten,aangeziendeziekteendebehandelingduidelijkwordtuitgelegdaan depatiënt.naastdebegeleidingdoorzijnhuisarts,cardioloogenandereverzorgers,zoals bijvoorbeelddeverpleegkundigen,kinesitherapeuten,sociaalassistenten,kanhijzodeglobale aanpakvanzijnprobleembeterbegrijpenenerbeteraanmeewerken. Dr.Troisfontaines «Eennoodzakelijkpedagogischhulpmiddelomdeinformatienaarendebegeleidingvande hartinsufficiëntiepatiëntteversterken» «Hetverstrekkenvaninformatieendebegeleidingvandepatiëntenzijnfamiliekanhun levenskwaliteitenhuntoekomstverbeteren.» «Dithulpmiddelhelptbijhetbegrijpenenvisualiserenvandeziekte,zijnoorzakenengevolgen, enlaattoedeverschillenderaadgevingeneninformatiebeterteverwerken» «WehopendatdezeDVDdeeersteisvaneenlangereeks.» 5

6 BelgianWorkinggrouponHeartFailureandCardiacFunction (BWGHFandCF) Introductie De Belgische werkgroep over hartfalen (Belgian Working Group on Heart Failure and Cardiac Function (BWGHFandCF)isontstaanalséénvandewerkgroepenvandeBelgischeVerenigingvanCardiologiein2004. Deverenigingheeftalsdoelstellingen: 1. VerbeterenvandekwaliteitvandebehandelingvanhartfaleninBelgië. 2. Bepalen, verspreiden en opvolgen van de toepassing van de wetenschappelijke norm betreffende onderricht,continuevormingenklinischepraktijkvoordebehandelingvanpatiëntenmethartfalen. 3. Het bevorderen van wetenschappelijke uitwisseling en aanmoedigen van klinisch en fundamenteel onderzoekinhetdomeinvanhartfalen. 4. Hetevaluerenenstandaardiserenvandekwaliteitvandebehandelingvanhartfalen. 5. Werken in nauwe samenwerking met de Belgische vereniging van cardiologie en haar andere werkgroepen NUCLEUS PRESIDENT ProfesseurJeanLucVachiery VICEPRESIDENTELECT ProfessorDavidRaes SECRETARY DokterLucMissault TREASURER DocteurBéatrice Peperstraete HopitalErasmeULB départementdecardiologie RoutedeLennik, Bruxelles AZSintAugustinus Oosterveldlaan Wilrijk(Antwerpen) AZStJan DienstCardiologie Ruddershave, Brugge CHUBrugmann ServicedeCardiologie VanGehuchtenplein,4 1020Bruxelles Tel:02/ Fax:02/ Tel:03/ Fax:03/ Tel:050/ Fax:050/ chubrugmann.be Tel:02/ Fax:02/

7 TASKFORCEDVDHEARTFAILURE DocteurPierre Troisfontaines CHRCitadelle Blddu12 ème deligne1 4000Liège Tel:04/ Fax:04/ ProfesseurOlivierGurné CliniquesUniversitairesSaintLuc AvenueHippocrate Bruxelles Tel:02/ Fax:02/ DocteurEricNellessen CHULiège BâtimentB35SartTilman 4000Liège Tel:04/ Fax: DokterCarolineWeytjens UZBrussel Laarbeeklaan Brussel Tel:02/ Fax:02/ MmeLaurenceGréday CHRCitadelle Blddu12 ème deligne1 4000Liège Tel:04/ Fax:04/ Mevr.ElsHuyghe UZLeuven Herestraat Leuven Tel:01/ Fax:01/

8 «Hartfalen,eennieuwparcoursvooruwhart» Retranscriptievanhetscript Inleiding Als u dit programma bekijkt, heeft uw arts waarschijnlijk al de term hartfalen aangehaald. En deze nieuwesituatiegeeftumisschienhetgevoeldatuingescheeptbentvooreenpersoonlijkereisopdeze symbolischeentotaalonbekendeoceaan. Om u beter te oriënteren, stellen we voor om deze DVD te beschouwen als een echt kompas of een navigatiehulpmiddelombetertebegrijpen: Waaromenhoehartfalenisbinnengedrongeninuwleven Watdesymptomenenmogelijkegevolgenvandezeaandoeningzijn HoeH.I.wordtgediagnosticeerd HoeumetaangepastebehandelingendeklippenvanH.I.kanvermijden. Envooralhoeukoerskanzettennaareenessentieeldoel:uwharteennieuwetoekomstgeven. Eengeleidbezoekvanonshartinvollewerking Omditparcoursafteleggen,zullenweeenberoepdoenopeengids.Ziehierdezegids:éénvandevele rode bloedcellen die circuleren in uw bloed. Samen met deze rode bloedcel stevenen we af op de hoofdrolspeler uwhart. Schematischzoudenwehethartkunnenindelenin2onafhankelijkedelendieelkverbondenzijnmeteen pomp.ditisuwrechterhartenzijnpompenuwlinkerhartmetzijnpomp.dezepompenzorgenervoor datuwbloedeenwelbepaaldtrajectvolgt. Latenwenuuwbloedcelvolgenombetertebegrijpenwaterzichzalafspelen.Latenweeerstdepomp van uw rechterhart inschakelen. Gevolg, uw rode bloedcel penetreert in deze eerste holte van het rechterhart,hetrechteratriumgenoemd.daarnakomenweviadezeklep,tricuspidalisklepgenoemd,in dittweededeelvanhetrechterhart,hetrechterventrikelgenoemd.uwhartpomptrektsamenenstoot onsuit! Hetbloedwordtdangepomptnaaruwlongen,viadearteriaepulmonales.Hetisindelongendathet bloedeenbelangrijkelementzalontvangen:zuurstof.enhierzietuindebloedvatendieafkomstigzijn vanuwlongen,uwrodebloedcelvolgeladenmetzuurstof. Viadevenaepulmonaleskomenwezoterechtinhetlinkeratrium,enviademitralisklepkomtderode bloedcelinhetlinkerventrikel.uwlinkerpomptrektsamenenviadeaortaklepwordenweuitgestotenin deaortaendearteriëndieganshetorganismevoorzien. Op die manier wordt zuurstof verdeeld en nu keren we via de venen terug naar het hart dankzij de werkingvanuwrechterpompenzokandecyclusherbeginnen. Hierzietuschematischderoldiedepompuitoefentbijelkehartslag 8

9 «Hartfalen,eennieuwparcoursvooruwhart» Retranscriptievanhetscript Dehartenbrekers Jarenlangheeftallesperfectgefunctioneerd. Maaruwlichaamwerdintussenblootgesteldaanéénofmeerderecardiovasculairerisicofactoren: Overdreven gewicht, alcohol, tabak, diabetes, cholesterol, stress, een sedentaire levensstijl, arteriële hypertensie,zoveleboosdoenersdieuwarteriënenuwhartbedreigen. Demechanismendieleidentothartinsufficiëntie Ziehierhoedezeboosdoenerskunnenleidentothartfalen: Bijvoorbeeld, als uw voeding onevenwichtig is, kan het teveel aan vetten zich ophopen in de arteriën. Dezearteriënwordennauwerenbiedenmeerweerstand,bijvoorbeeldonderinvloedvanatherosclerose. Als één van de bloedvaten die uw hart bevloeien, een coronaire arterie genoemd, verstopt geraakt, ontstaatereeninfarct.eendeelvanuwhartwordtvernietigdenhetanderedeelzalnoghardermoeten werkenomdittecompenseren. Deoorzaakvanuwhartfalenisduseenmyocardinfarct:ulijdtdanaanischemischhartlijden. DitiséénvandemogelijkeoorzakenvanHF. Laten we nu een andere mogelijke oorzaak onderzoeken: arteriële hypertensie ook genoemd hoge bloeddruk. Ingevalvanslechtgecontroleerdearteriëlehypertensie,moetuwhartweerstandbiedentegenhogere drukken;hetzalhardermoetenpompen,zijnwandenverdikkenengeleidelijkgeraakthetuitgeput. Wesprekendanvanhypertensiefhartlijden. Eenklepvanuwhartkanookversletenzijnenuwhartzwaarbelasten;ditwordthartkleplijdengenoemd. Sommige virussen kunnen verantwoordelijk zijn voor hartinsufficiëntie; dit wordt viraal hartlijden genoemd. Toxischestoffenzoalsalcoholkunnenaanleidinggeventotdezeziekte;ditistoxischhartlijdeneningeval vanalcohol,spreektmenvanalcoholischhartlijden. Umoetookwetendathartfalensomseentoevalligevondstiswaarvandeoorzaakonbekendblijft;men spreektinditgevalvanidiopathischhartlijden. Erbestaannogandereoorzakenvanhartinsufficiëntiedieuwcardioloogukanuitleggen. Alsgevolgvanaldezeoorzaken,geraaktuwhartuitgeput hetneemttoeinvolumeenhetzetuit. Hetisnietmeerinstaatomhetbloedwegtepompen. Maar,welkeookdeoorzaakis,deaanpakvanuwziekteisongeveeridentiek. 9

10 «Hartfalen,eennieuwparcoursvooruwhart» Retranscriptievanhetscript Desymptomenvanhartinsufficiëntie Bijgevolg,watvoeltuconcreetalserHFoptreedt? HernemenweinhetkortonsgeleidbezoekenuwrodebloedcelomdetekensvanHFbetertebegrijpen. 1Uwlinkerhartpompisdusnietmeerinstaatomhetbloedzogoedwegtepompen. Gevolg,uwrodebloedceldiezuurstofmoetverdelenoverganshetorganisme,zalhetmoeilijkerhebben omnaarlagergelegendelentecirculeren. Uwlichaamkrijgtdanonvoldoendezuurstofwatzichkanuitenineengevoelvanalgemenevermoeidheid. 2Devermoeidheidvanuwlinkerhartpompkanookgevolgenhogerophebben. Zekanhaarholtesonvoldoendeleegpompen,waardoorhetbloedgeneigdzalzijnomzichoptehopenin uwlongen. Delongendievolvochtzitten,functionerenmindergoed wathetgevoelvankortademigheidofdyspnoe verklaartdatnogversterktwordtdoorhetzuurstoftekort.uzalditaanvankelijkvoelenbijeeninspanning (stappen,eentrapoplopen,zichwassen ). Als er zich een overdreven hoeveelheid vocht ophoopt in uw longen, zal u moeilijker kunnen ademen, zowelinzithoudingalsinlighouding.ditwordtorthopnoegenoemd. 3Uwrechterhartpompkanookgetroffenzijn. Aangezienderechterholtenmindergemakkelijkwordengeledigd,isdeveneuzeretourvertraagd. Hetbloedstagneertindevenenenheeftdeneigingomzichoptehopenindelaagstgelegendelenvan het lichaam. (Het teveel aan bloed verlaat dan de bloedvaten en diffundeert in de weefsels rond de bloedvaten). Uwenkelskunnenzwellen;menspreektinditgevalvanoedeem. Ukanooklasthebbenvaneenopgezwollengevoelindebuikalshetvochtzichookdaarophoopt. IndithoofdstukhebtubeterinzichtgekregeninsommigetekensdiegepaardgaanmetHF. Zoalswehebbengezieninhetbeginvanditprogramma,islevenmetHIvergelijkbaarmeteentrajectdat uindeloopvanuwlevenaflegt. HIisduseenchronischeenevolutieveziekte. Een dagelijkse behandeling is dus absoluut noodzakelijk, niet alleen om de werking van uw hart te stabiliserenenteverbeterenmaarookbetertekunnenlevenenzosnelmogelijktekunnenreagerenin gevalvanalarmtekens. Het is absoluut noodzakelijk dat uw huisarts en uw cardioloog u opvolgen; zij zullen u de meest aangepastebehandelingenvoorstellenenzichvergewissenvanuwgoedeevolutie. 10

11 «Hartfalen,eennieuwparcoursvooruwhart» Retranscriptievanhetscript Deonderzoekenvanhethart Tijdens een consultatie bij uw cardioloog en na een klinisch onderzoek kunnen er een hele reeks onderzoekenuitgevoerdworden. Een elektrocardiogram of E.C.G. zal toelaten om de elektrische werking en het ritme van uw hart te analyseren. Een echocardiografiezal toelatenom detoestand endewerkingvanuw hartin detail tebestuderen bijvoorbeeld de dikte van de wanden, het volume, het contractievermogen en de toestand van de kleppen Een radiografie van de thorax zal toelaten om de grootte van uw hart te visualiseren maar ook om de eventueleaanwezigheidvanvochtinuwlongentevisualiseren. Er kan ook een bloedafname uitgevoerd worden om de bloedformule, de nierfunctie, de ionen, te controleren. Er kunnen nog andere onderzoeken overwogen worden in functie bijvoorbeeld van de oorzaak van uw ziekteenhaarernst(ergospirometrie,myocardscintigrafie,coronarografie,...). Demedicatie Uzalverschillendesoortengeneesmiddelenkrijgendienoodzakelijkzijnvoordegoedewerkingvanuw hart.zehebbentotdoelomeengunstigmilieutecreërenomdearbeidvanuwharttevergemakkelijken enzogeleidelijkterugtekerentoteenzonormaalmogelijkleven. De ACEI of angiotensineconversieenzyminhibitoren zullen de BD verlagen en de bloedvaten weer elastischmaken. Op die manier zullen ze de arbeid van uw hart vergemakkelijken; het hart zal gemakkelijker het bloed kunnenuitstotenwaardoordecirculatiezalverbeteren. DeBETABLOKKERSzullenhetritmevandehartslagenvertragenomuwhartmindertevermoeienenuw bloeddruktehelpencontroleren. DeDIURETICAzullenhetoverdrevenvochtenzoutuituworganismeverwijderen.Zezijndusbijzonder aangewezenvoormensendielasthebbenvankortademigheidofdieoedeemhebben. Zoalsallegeneesmiddelenkunnenzeenkelebijwerkingenhebben. Bijvoorbeeld, ze kunnen uw bloeddruk verlagen. U zou dit kunnen voelen als u snel van houding verandert.umoetlerenomtraagtebewegenzodatuwlichaamvoldoendedetijdheeftomzichaante passenaandezehoudingsverandering. Hetisbelangrijkdatuweetdatdedoseringenvanuwgeneesmiddelenzullenaangepastwordeninde loopvandetijd.dezeaanpassingenzullengebeurendooruwhuisartsofdooruwcardioloog. 11

12 «Hartfalen,eennieuwparcoursvooruwhart» Retranscriptievanhetscript Erbestaannoganderebehandelingenoftherapeutischebenaderingen;uwcardioloogkanzeueventueel voorstellenafhankelijkvandeoorzaakendeevolutievanuwhf. Degoedegewoontes Westaannuopeencruciaalpuntvanuwtraject Inditstadiumbentuhetdie«aanhetroer»staat,die uwgezondheidinhandenneemthoewelditparcoursnietsteedszonderhindernissenzalverlopen. Ukannuactiefmeewerkenomkoerstezettennaardemeestgunstigetoekomstvooruwhart. Het is belangrijk om een evenwichtig dieet te volgen, en uw zout en vetverbruik zoveel mogelijk te beperken.umoetzoutvermijdenomdatditdevochtretentieinuwlichaambevordert,methetrisicoop overbelastingvanuwhart. Uwdiëtist(e)zalueenpersoonlijkdieet,aangepastaanuwgezondheid,voorstellen. Overhetalgemeenzaluwartsuookaanradenomuwdagelijksdrankverbruiktebeperken,steedsmetde bedoelingomuwhartnietteoverbelasten. Umoetuwgewichtzeerregelmatigopvolgen,bijvoorkeurdagelijks. Inderdaad, als u een snelle gewichtstoename vaststelt terwijl u niets hebt veranderd aan uw eetgewoontenenunietgeconstipeerdbent,kanditmisschienwijzenopvochtretentie,eentekendatuw hartmindergoedwerkt.umoetdansnelreagerenenuwartsverwittigen. Vergeetnietdathetvankapitaalbelangisvooruwhartomtestoppenmetrokenenuwalcoholverbruik tebeperkentotmaximaal1à2glazenwijnperdag.misbruikvanalcoholistoxischvooruwhart. Maaralsdeoorzaakvanuwhartfalenalcoholmisbruikis,moetudefinitiefstoppenmetalcohol. Lichaamsbewegingisookeenbehandelingvooruwhart!Aangepasteenregelmatigefysiekeinspanningen zijnaanbevolen(geenzwaresport).uwcardioloogzaluadviesgeveninverbandmetdeinspanningendie umagleverenenhunintensiteit.insommigegevallenzalhetverzorgendteamuvoorstellenomdeelte nemenaaneenhartrevalidatieprogramma. GEEFUWHARTELKEDAGTOEKOMST. UhebtnueenoverzichtgekregenvandemechanismendiehebbengeleidtotuwHIenvaneenaantal middelenomuwharttehelpen. Inderdaad, dankzij de verschillende middelen die u voorgesteld werden, zal uw algemene toestand geleidelijkverbeterenzodatuopnieuweenzonormaalmogelijklevenkanleiden. Maarhetisdoorerindeloopvandetijdoptelettendatuuwbehandelingenuwgoedeleefgewoonten volhoudt,dooruwpersoonlijkebijdrage datuditbelangrijkenpersoonlijkdoelzalkunnenbereiken. Beterenlanglevenmetuwhart! 12

13 BeeldenuitdeDVD Hartfalen,eennieuwparcoursvooruwhart. Beschikbaarinelektronischformaatopaanvraag 13