Informatienotitie over verslavingen. Versie 7/10/2009

Transcriptie

1 Informatienotitie over verslavingen Versie 7/10/2009 gemeente Doetinchem september 2009

2 2

3 inhoud: vooraf aanleiding inhoud en opbouw notitie 1. wat is verslaving? 2. beschrijvingen van verslavingen 2.1 alcohol 2.2 cannabis 2.3 cocaine 2.4 ghb 2.5 gokken 2.6 heroine 2.7 methadon 2.8 slaap- en kalmeringsmiddelen 2.9 tabak 2.10 xtc 2.11 oniomanie (koopverslaving) 2.12 informatie van centraal loket schulddienstverlening 3. gemeentelijk beleid 3.1 bestaand beleid 3.2 Trimbosonderzoek 2004 naar alcoholproblematiek in de Achterhoek 4. mogelijkheden voor beleidswijzigingen/-intensiveringen 4.1 mogelijkheden en beperkingen 4.2 conclusies bijlagen: 1. samenvatting onderzoek Trimbos naar alcoholproblematiek in de Achterhoek dec enkele begrippen 3. cijfers IrisZorg inzake hulpvragen Achterhoek 3

4 4

5 Inleiding aanleiding Op 9 juli j.l. heeft de gemeenteraad het college opdracht gegeven een ontwerpbeleidskader op te stellen voor de vestiging van een speelautomatenvoorziening. In de raadsdiscussie heeft uw college toegezegd dat de portefeuillehouder volksgezondheid een notitie zal opstellen met informatie over de verschillende facetten van de verslaving(sproblematiek) in onze samenleving en het gemeentelijk beleid ter zake. Achtergrond is dat de gemeenteraad deze informatie wil betrekken bij de komende besluitvorming over een beleidskader voor de speelautomatenvoorziening. Deze notitie is opgesteld om aan deze informatievraag te voldoen. centrale doelstellingen verslavingsbeleid Bij verslaving is het verkrijgen en innemen van het middel of het handelen naar de gewoonte centraal komen te staan ten koste van de meeste andere activiteiten. Bij een verslaving raakt de individuele autonomie en vrijheid aangetast. Er is verlies van regie over het eigen leven. De eigen verantwoordelijkheid kan niet meer vrij uitgeoefend worden. Verslaving heeft vaak psychische en lichamelijke gevolgen en de sociale omgeving van een verslaafde lijdt mee. Ook de samenleving ondervindt schade van verslavingen van individuele burgers. Centrale doelstelling van het gemeentelijk Wmo-beleid waaronder ook het verslavingszorgbeleid is meedoen aan de samenleving. Meedoen veronderstelt een zekere zelfredzaamheid. De eigen verantwoordelijkheid van de burger staat hier voorop, alsook empowerment (mensen baas over hun bestaan laten worden en het zoveel mogelijk zelf keuzes maken). Het gemeentelijk verslavingsbeleid is - naast het beperken van schade voor de gezondheid van gebruikers - gericht op: - het herstellen van de autonomie en de regie over het eigen leven. - voorkomen/beperken van lichamelijk, geestelijke en ook financiële afhankelijkheid en gevolgen - inzetten op preventie. 1.2 inhoud en opbouw notitie De meeste informatie die in deze notitie over de meest gebruikte verslavingsmiddelen is opgenomen is afkomstig uit de IrisZorgnotitie van alcohol-tot-xtc van maart Daarnaast is ook informatie verwerkt afkomstig van o.a. de sites van Trimbos, het RIVM en Wikipedia. De notitie is als volgt opgebouwd: Hoofdstuk 1 beschrijft het verschijnsel verslaving in de verschillende facetten. Hoofdstuk 2 geeft feitelijke informatie over de belangrijkste vormen van problematische verslaving in onze samenleving. 5

6 1. Wat is verslaving? Het gebruik van psychoactieve stoffen, naast alcoholhoudende dranken, vindt in Nederland al eeuwenlang plaats. De problematisering daarvan begon pas in de negentiende eeuw. Het ontstaan van het ziekteconcept voor opiaatverslaving hangt nauw samen met de ontwikkeling van de moderne geneeskundige gedurende de laatste decennia van de 19 e eeuw. Het oude morele oordeel dat veelvuldig opiaatgebruik een ondeugd, een gebrek aan wilskracht of mogelijk een zonde was, verkreeg langzamerhand de status van een pathologische afwijking. Verslaving was echter geen ziekte met een duidelijk te onderscheiden entiteit (zoals bijvoorbeeld tuberculose, cholera en difterie). Medici werden voorzichtiger met het voorschrijven omdat ze zich bewust werden van het gevaar van verslaving. Politieke ontwikkelingen leidden er begin twintigste eeuw toe dat er in het kader van de Volkenbond afspraken werden gemaakt over de productie en verkoop van verdovende middelen, in het bijzonder opium. Het daarvoor in 1912 in Den Haag gesloten verdrag dwong de overheid tot wetgeving. Toen de Opiumwet in 1919 werd aangenomen gebeurde dat niet om een binnenlands probleem met betrekking tot het gebruik van drugs op te lossen. Sindsdien is de Opiumwet diverse malen gewijzigd o.a. omdat in de loop van de twintigste eeuw ook verslavingen aan andere stoffen dan opium en morfine zich vertoonden. Binnen het Nederlandse drugsbeleid staat de beperking van schade voor de gezondheid van gebruikers centraal. definitie verslaving Verslaving wordt wel omschreven als een toestand waarin een persoon fysiek en/of mentaal van een gewoonte of stof afhankelijk is, zodanig dat hij/zij deze gewoonte of stof niet, of heel moeilijk los kan laten. Het gedrag van de persoon is voornamelijk gericht op het verkrijgen en innemen van het middel, of het handelen naar de gewoonte, ten koste van de meeste andere activiteiten. Als het lichaam deze stof of gewoonte dan moet loslaten kunnen er ernstige ontwenningsverschijnselen optreden bij deze persoon. Zoals uit de bovenstaande definitie blijkt kan een verslaving bestaan uit een verslaving aan een gewoonte, gebruik of handeling, of aan een middel. gewoonteverslaving Een gewoonteverslaving is een verslaving aan een handeling die voor een persoon van belang zijn om zich goed te voelen of een kick te krijgen. Enkele voorbeelden van een verslaving aan een handeling of gewoonte: gokverslaving, chatverslaving, internetverslaving, gameverslaving, seksverslaving. middelenverslaving Een middelenverslaving is een verslaving die in stand gehouden wordt door het gebruik van een middel of substantie, die op zichzelf verslavend is doordat het een directe werking in de hersenen heeft. Dit noemt men een psychoactief middel of drug. Er bestaan grof gezien drie verschillende soorten psychoactieve middelen, namelijk: De stimulerende middelen als amfetamine, cocaïne en nicotine De verdovende middelen, bijvoorbeeld alcohol en opium Verder bestaan er nog bewustzijnsveranderende of in de volksmond geestverruimende middelen, bijvoorbeeld THC (de werkzame stof in marihuana) of LSD. 6

7 Verslavende medicijnen vallen vaak onder de eerste categorie, de stimulerende middelen, of de verdovende middelen, zoals valium. Bij deze drie categorieën bestaat eigenlijk nog een vierde categorie, namelijk die van de partydrugs, zoals XTC en GHB, maar deze vallen op zichzelf ook weer binnen de drie categorieën. Verder zijn er ook nog drugs bekend onder de noemer verkrachtingsdrugs of date rape drugs bekend staan, waarvan GHB er een is, of Rohypnol. Uiteraard zijn weinig mensen aan deze laatst genoemde drugs verslaafd, maar in principe zou men eraan verslaafd kunnen raken. geestelijk of lichamelijk verslaafd Binnen de verslaving aan een stof wordt er ook gesproken over een lichamelijke en geestelijke verslaving. Een lichamelijke verslaving houdt in dat het menselijk lichaam gewend is geraakt aan de stof die intensief gebruikt wordt, en zich aangepast heeft aan die stof. Wordt er in zo'n geval gestaakt met het gebruiken van die stof, dan ontstaan er ziekteverschijnselen zoals koorts, slapeloosheid en braken. Dit noemt men onthoudingsverschijnselen. Het steeds meer nodig hebben van een verslavende stof om hetzelfde effect te bereiken noemt men tolerantie, wat vrijwel altijd voorkomt bij een verslaving. Geestelijke verslaving betekent dat iemand een stof denkt nodig te hebben of denkt lekker te vinden en niet meer zonder kan. Deze vorm van verslaving is persoonsgebonden, omdat verschillende mensen verschillende dingen 'lekker' vinden. Bij geestelijke verslaving kan iemand zodanig naar een stof verlangen dat alle gedachten draaien om het gebruiken en verkrijgen van die stof. Een verslaving die vaak onopgemerkt blijft is die aan medicatie zoals benzodiazepinen, de zogenaamde angstdempers en slaapmiddelen als diazepam, oxazepam en alprazolam. Stilzwijgend worden vaak jarenlang herhalingsrecepten opgehaald totdat de arts ingrijpt of de patiënt niet meer genoeg heeft aan zijn dosis en meer van de huisarts probeert te krijgen of andere wegen gaat zoeken om de verslaving in stand te houden. Problematiek Verslaving wordt in de hulpverlening vaak aangeduid met 'problematisch middelengebruik'. Dat duidt erop dat er ook middelengebruik is dat minder of helemaal geen problemen veroorzaakt. De meerderheid van de bevolking gebruikt 'roeswekkende middelen', waaronder drugs, zonder zichzelf of anderen schade te berokkenen. Zo is sociaal drinken, gematigd en verantwoorde alcoholconsumptie, ingeburgerd. Voor illegale middelen is, met uitzondering van cannabis, maatschappelijk aanvaard en geïntegreerd gebruik veeleer minimaal. Bij een minderheid van de bevolking is middelengebruik een probleem bij het uitvoeren van dagelijkse taken en het leiden van wat de meerderheid van de bevolking een 'normaal' leven noemt. De impact van het problematisch gebruik van deze minderheid op onze samenleving is groot. Het gaat niet alleen om de gebruiker van drugs die zelf fysieke schade ondervindt. Diagnose Aan de hand van verschillende criteria kan een diagnose gesteld worden of er een verslavingsprobleem aan de orde is. Vaak wordt middelenafhankelijkheid gediagnosticeerd als drie of meer van de volgende symptomen zich tegelijkertijd voordoen binnen 12 maanden: Tolerantie treedt op, dat wil zeggen dat er steeds meer van het verslavende middel nodig is om het gewenste effect te bereiken of dat steeds minder effect optreed bij het gebruik van eenzelfde hoeveelheid van het verslavende middel Er treden ontwenningsverschijnselen op, specifiek voor dat middel, of er worden gelijksoortige middelen genomen om de ontwenningsverschijnselen het hoofd te bieden. 7

8 Het middel wordt in steeds grotere hoeveelheden genomen, over een langere tijd dan eigenlijk de bedoeling was Er is de drang om te stoppen met het middel, verschillende (mislukte) pogingen zijn ondernomen om te stoppen, te minderen Veel tijd wordt gestoken in het verkrijgen van het middel en/of het gebruiken van het middel Belangrijke sociale activiteiten, werk en/of vrijetijdsbesteding worden opgegeven of verminderd voor het middelengebruik Ook al weet de persoon dat het middel dat wordt genomen zorgt voor fysieke of psychologische aandoeningen of verslechtering daarvan, hij of zij blijft doorgaan met het gebruik ervan. Oorzaken Problematisch middelengebruik wordt in de hulpverlening soms evolutief, complex, meervoudig, chronisch en langdurig genoemd. Het evolueert, hoewel niet altijd van kwaad naar erger. Het is complex omdat er zoveel verschillende invloeden op elkaar inwerken. En het is veelal slechts een stukje van een grote puzzel (zelden alleen een verslaving). Voorts is het chronisch en langdurig, het houdt niet van vandaag op morgen op. eigenheid Een persoon kan door zijn eigenheid op biologisch, psychologisch of genetisch vlak een bepaalde gevoeligheid hebben voor (problematisch) middelengebruik. omgeving Middelengebruikers staan bovendien onder invloed van hun directe omgeving, hun familie, school, vrienden... Vooral mensen met een afhankelijke persoonlijkheid worden sneller beïnvloed door hun omgeving. Ook speelt vaak nieuwsgierigheid een grote rol. structurele factoren Ook structurele factoren zoals de woonomgeving, socio-economische invloeden of de beschikbaarheid van middelen op de markt in een bepaalde buurt of in het algemeen kunnen ertoe leiden dat iemand sneller overdadig middelen gaat gebruiken. Ook terugkerende problematiek met het in stand houden van de maatschappelijke functie en zelfstandigheid kan leiden tot hernieuwd middelengebruik. Hoewel er minder drugsverslaafden als problematisch alcoholisten zijn, is het toch een ernstig en zeer belastend probleem voor de betreffende persoon om, op vooral de langere termijn, een goed en als "normaal" beschouwd leven op te bouwen zonder contacten / gebruikers & dealers. Dit terugkeren van de verslavingssituatie noemt men recidiveren en is meestal gevolg van aanhoudende problematiek rond de maatschappelijke rol na een periode van verslaving. Er wordt soms, niet altijd onterecht maar toch stigmatiserend, gekeken naar drugsgebruikers alsof ze per definitie dus ook wel zullen dealen. Dit kan dermate sociale ontwrichting doen ontstaan dat de betreffende persoon een compleet andere levensstijl en plek zal moeten zoeken om het probleem te bestrijden. Er zijn ook (zeldzame) gevallen bekend waarin het staken van (illegaal) middelengebruik eigenlijk niet meer gewenst en mogelijk was. (40 jaar heroïnegebruik kan dodelijk aflopen bij het afkicken.) het wettelijk kader Het wettelijk kader is een belangrijke structurele factor, die vaker een weerspiegeling is van economische, politieke en sociaal-historische verhoudingen dan gebaseerd op de aard en het misbruik van de producten. De productkennis van middelen loopt traditioneel achter, en parallel ook het wettelijk kader. Bovendien bepaalt het al dan niet verbieden van een bepaald middel sterk het gebruik of misbruik. culturele factoren De gemedicaliseerde maatschappij, de reclame voor tabak en alcohol en de eerder tolerante houding tegenover middelengebruik in de werksfeer spelen een rol bij wat men in het algemeen verslaving noemt. 8

9 andere factoren De afgelopen drie decennia is steeds meer bekend geworden over de neurobiologie en genetische factoren die een rol spelen bij verslaving. Dit kan met zich meebrengen dat men zich hierachter zou kunnen verschuilen en redeneert: "Ja maar ik heb toch afwijkend functionerende hersenen of een genetische aanleg." Verslaafden worden hierin ook door medici bevestigd: de verslaving wordt soms op medische gronden in stand gehouden, bijvoorbeeld doordat men methadon voorgeschreven krijgt. Dit soort patronen kan mogelijk doorbroken worden, indien verslaving als een keuze ervaren wordt, vergelijkbaar met het aansteken van sigaretten of het heffen van een glas drank. Om te stoppen zijn uiteraard een aantal randvoorwaarden van belang. De belangrijkste is wellicht een verandering van omgeving, waarbij voldoende perspectief geboden wordt en waarin men zich een andere levensstijl kan aanmeten, zo nodig ondersteund door psychotherapie. 9

10 3. Verslavingsbeschrijvingen in deze notitie De belangrijkste vormen van problematische verslaving in onze Nederlandse en Achterhoekse samenleving betreffen de alcohol, cannabis, heroïne, cocaïne, gokken, medicijnverslaving met name slaap- en kalmeringsmiddelen, tabak, methadon en zijn beschreven in dit hoofdstuk. Ook is informatie opgenomen omtrent koopverslaving. Om de omvang van deze notitie enigszins beperkt te houden zijn in deze notitie de beschrijvingen van verslavingen aan andere middelen en andere gewoonte- en gedragsverslavingen achterwege gelaten. Niet beschreven zijn verslavingen aan middelen als amfetamine, efedrine, ketamine, khat, lachgas, LSD, paddo s, ritalin, XTC en speed. Informatie daarover is voor u ter inzage gelegd. Ook zijn geen beschrijvingen gegeven van gewoonte- en gedragsverslavingen als internetverslaving, chatverslaving, gameverslaving, seksverslaving of verslaving aan eten e.d. Boulimia en anorexia worden meestal niet als een verslaving gezien maar als een psychische stoornis. 10

11 2.1 alcohol Landelijke cijfers Ooit gebruikt 92% van de Nederlandse bevolking van 12 jaar en ouder heeft ooit alcohol gedronken. Gebruik laatste maand 75% deed dit de laatste maand. Hiervan drinkt 25% dagelijks. Probleemgebruik Probleemdrinkers zijn mensen die niet alleen boven een bepaalde drempelwaarde drinken, maar daarnaast allerlei gevolgen van alcoholconsumptie rapporteren. Mannen tussen jaar scoren het hoogst wat betreft zwaar drinken en probleemdrinkers. In 200&: 38% van de mannen en 14% van de vrouwen jaar drinken zwaar (op 1 of meer dagen per week minstens 6 glazen alcohol drinken). Gebruik jongeren In 2003 had 85% van de leerlingen van reguliere middelbare scholen ervaring met alcohol. Dat was meer dan in 1999, toen 74% ervaring had met alcohol. Het alcoholgebruik van de jarige scholieren is sinds 2003 enigszins afgenomen. Toch zijn er nog veel jarigen die alcohol gebruiken (ooit: 69%; laatste maand: 32% en binge (laatste maand 19%). Bij de oudere leeftijdsgroepen (`15+) is het alcoholgebruik stabiel gebleven en nog steeds hoog. Als jongeren drinken, drinken ze nog altijd vaak en veel. Trends Indrinken blijft populair. Binge drinken komt veel voor (grote hoeveelheid in korte tijd). Het alcoholgebruik onder scholieren nam tussen 1999 en 2003 toe, met name onder jonge meisjes tussen de 12 en 14 jaar. Sinds 2003 lijkt er sprake te zijn van een lichte daling in deze leeftijdsgroep. Vergeleken met scholieren uit andere landen drinken Nederlandse scholieren veel en vaak. Ondanks een wettelijk verbod kunnen jongeren onder de 16 jaargemakkelijk alcoholhoudende drank krijgen. 1 op de 10 Nederlanders van 16 tot en met 69 is probleemdrinker. Zwaar drinken, probleemdrinken, alcoholmisbruik en afhankelijkheid komen naar verhouding vaak voor onder jongere mannen van 18 tot en met 24 jaar. 90% van de probleemdrinkers blijft buiten het zicht van de hulpverlening. Risicofactoren Verblijven in een leefomgeving waar veel gedronken wordt en dit ook wordt geaccepteerd: studenten, vakantiegangers, uitgaanders. Gezinnen waar veel gedronken wordt of alcoholproblemen voorkomen. Drinken als spanningsdemper, drinken vanwege depressie en emotionele situaties. Tolerant verkoopbeleid in horeca, supermarkten en slijterijen. Afhankelijkheid Lichamelijk Wel ontwenningsverschijnselen. Lichamelijke ontwenning is een kwestie van een week tot 14 dagen. Tolerantie Vrij sterke tolerantie 11

12 Gebruiksmethode Alcohol wordt gedronken werking Alcohol heeft een verdovende werking. Alcohol gaat vanuit de maag en dunne darm naar de lever, via de poortader. In de lever wordt een deel van de alcohol afgebroken. Het andere deel verlaat d lever en wordt via het bloed verspreid door heel het lichaam. Uiteindelijk wordt de alcohol afgebroken door de lever (repassage). Een klein deel wordt via de nieren (1%) en de langen (1% uitgescheiden. Voeding remt opname via darmen en maag in bloed, maar niet de hoeveelheid alcohol die opgenomen wordt. Er zijn aanwijzingen dat alcohol een positieve invloed kan hebben op bepaalde hart- en vaatziekten. Dit geldt dan alleen voor mannen boven de 40 jaar die 2 tot 3(standaard)glazen op een dag drinken met inachtneming van 2 alcoholvrije dagen per week en voor vrouwen boven de 50 die 1-2 glazen op een dag drinken met in achtneming van 2 alcoholvrije dagen per week. Daarbij wordt de kanttekening geplaatst dat de negatieve werking van alcohol op alle andere organen niet verminderd en wellicht toeneemt. In ieder geval verhoogt het wel de kans op kanker en andere ziekten. Duur Afbraak door lever +/- 1 tot 1,5 uur per standaardglas alcohol. effecten Positief Verandering van stemming en gedrag. Ontspannen gevoel. Ongevoelig voor pijn. Sociaal smeermiddel bij lichte hoeveelheden. Negatief Verandering in stemming en gedrag. Door verdovende werking op de hersenen: remmingen weg. Verminderd reactie- en beoordelingsvermogen. Zelfoverschatting. Ongecontroleerd(e) handelen en spraak. Ongevoelig voor pijn. Black-out. Dubbel zien of tunnelvisie. Kater risico s Korte termijn Black-out. Dubbel zien of tunnelvisie. Bij meer dan 20 glazen in korte tijd (uur), kans op bewusteloosheid. Vanaf promillage van 4 kans op coma en stikken (verdoving van ademhalingscentrum). Sterk verhoogde kans op ongelukken bij deelname aan verkeer onder invloed. Sociale problemen, ruzies, ongelukken en valpartijen. Seksueel: libido stijgt maar potentie daalt. Achterwege blijven van signaalfunctie bij verwonding en onderkoeling. Vergrote kans op bloedingen(en doorbloeden) door verminderde bloedstolling. Gevaar bij combinatie met andere middelen, vooral met slaapmiddelen, opiaten en/of GHB. Lange termijn Voor jongeren is alcohol extra schadelijk, omdat de lever en de hersenen nog niet volgroeid zijn. Er ijn aanwijzingen dat lichte tot matige drinkers minder vaak vroegtijdig overlijden dan niet-drinkers of zware drinkers. Zij voelen zich bovendien gezonder. Matige drinkers lopen minder kans om een niet-bloedig herseninfarct of hartinfarct te krijgen. Matig alcoholgebruik onder 55-plusssers vermindert misschien het risico op dementie. Bij 25 glazen of meer per week gedurende enkele jaren afname kritisch en analytisch denken. Verstoorde/afgenomen erectie en zaadlozing. Combinatie van drinken en roken verhoogt het risico op kanker aan mondholte, neus- en keelholte en/of de slokdarm. Hersenen/zenuwen: dementie, epilepsie, Korsakov.Wernicke-syndroom, foetaal alcoholsyndroom, polineuopathie en delirium tremens. Maagdarmkanaal: maagvliesontsteking, maagzweer, maagbloeding, maagperforatie en/of diarree. Alvleesklier: acute/chronische ontsteking. Lever: leververvetting, acute leverontsteking, levercirrose, miltvergroting, levercoma, spataderen in de slokdarm, leverkanker en/of kanker aan dikke darm en endeldarm. Afhankelijkheid geeft op de lange termijn grote kans op verw2aarlozing en tekorten. Een deel van de chronische klachten worden veroorzaakt door voedings- en vitaminetekorten (m.n. vitamine B). Verlaagde weerstand. signalen Iemand drinkt met regelmaat in plaats van uitzondering. Sociale problemen (verslechtering binnen relatie en/of werk)/ Alcoholadem, bierbuik en leverklachten. Zie voor verdere lichamelijke klachten de rubriek: risico s. 12

13 Wetgeving Vanaf 16 jaar Verkoop zwak alcoholische dranken ( van 0,5 15%) toegestaan. Gemiddeld bier: 5%, breezers: 5,6%,, wijn: 12%) Vanaf 18 jaar Verkoop sterk alcoholische dranken (hoger dan 15%) toegestaan. Gemiddeld cognac: 40-45%, jenever: 36%, rum: 40-75,5%. Verkoper is verplicht legitimatie te vragen (verstrekkers is strafbaar, niet de klant). Verbod verkoop benzinestations, winkeltjes bij wegrestaurants,, niet-levenmiddelenwinkels zoals muziekwinkels. Verbod deelname verkeer vanaf 0,5 promille. Voor beginnend bestuurders (rijbewijs gehaald na 30 maart 2002) geldt de eerste vijf jaar na het behalen van het rijbewijs de limiet van -0,2 promille. Sterfte als gevolg van alcohol Bij 14% van de verkeersongevallen met een dodelijke afloop is alcohol in het spel. (Aantal dodelijk verkeersslachtoffers in Nederland in 2008: 750. Het totale aantal alcoholdoden vertoonde een stijgende lijn van 1996 tot en met In 2004 was een geringe daling waarneembaar en sindsdien blijft het aantal alcoholoden stabiel. Volgens het CBS stierven in mensen aan oorzaken waarbij alcohol expliciet werd genoemd, 25% meer dan in Alcoholsterfte kwam het meest voor in de leeftijdsgroep jaar. De meeste overledenen waren man (gemiddeld 74%). De bijdrage val alcoholgebruik aan de sterfte wordt niet altijd herkend. Op basis van epidemiologische onderzoek wordt geschat dat 4-6% van de sterfte aan kanker samenhangt met chronisch excessief alcoholgebruik. Dit zou betekenen dat in 2002 tussen de 1500 en 2300 alcoholgerelateerde kankersterfgevallen zouden zijn geweest in plaats van de 150 geregistreerde gevallen. Ook is het aannemelijk dat sterfte door alcoholongevallen en alcoholgerelateerde agressie niet volledig in deze cijfers zijn opgenomen. Deze cijfers weerspiegelen daarom niet de werkelijke situatie maatschappelijke kosten De schade die veroorzaakt wordt door overmatig alcoholgebruik levert een grote kostenpost op voor onze maatschappij. In 2001 heeft KPMG een voorzichtige schatting gemaakt van de kosten die alcoholgebruik voor Nederland met zich meebrengt. Het KPMG schatte de totale jaarlijkse maatschappelijke kosten van overmatig alcoholgebruik op 2,58 miljard euro (5,68 miljard gulden). KPMG berekende de volgende kosten (per jaar) van overmatig alcoholgebruik per sector: Sector werk (uitkeringen en productiviteitsverlies door werkverzuim, ziekte, slechtere prestaties, etc.) misdrijven/overtredingen (vernielingen, verkeersongevallen en justitiële kosten van politie, rechtspraak, etc.) verslavingszorg (verslavingsklinieken, ambulante verslavingszorg, etc.) gezondheidszorg (huisartsenhulp en ziekenhuisopnamen voor korsakow, alcoholvergiftiging, alcoholgerelateerde levercirrose, etc.) Kosten (euro per jaar) miljoen 843 miljoen 68 miljoen 115 miljoen Veel nadelige gevolgen van overmatig drinken zijn moeilijk te kwantificeren zoals die van agressie tegenover familie en kinderen, geweld, overlast door openbare dronkenschap, verloedering, normverval, verlies van vrienden en relaties, depressies enz. Deze schade is door KPMG niet berekend. De indirecte schade van alcoholgebruik (bijvoorbeeld voor 13

14 partners en kinderen van probleemdrinkers, van slachtoffers van alcoholgerelateerd geweld en van rijden onder invloed) is ook niet meegeteld. De werkelijke schade is waarschijnlijk nog groter dan geschat Als deze landelijke cijfers omgerekend worden naar het aantal inwoners van Doetinchem dan bedraagt de maatschappelijke schade door overmatig alcoholgebruik hier jaarlijks tenminste 9 miljoen. 14

15 2.2 cannabis Landelijke cijfers Ooit gebruikt 22,6% van de Nederlandse bevolking van 15 jaar en ouder heeft ooit gebruikt. Gebruik laatste maand 3,3% van de Nederlandse bevolking van 15 jaar en ouder heeft de afgelopen maand gebruikt. Gebruik jongeren Het actuele gebruik onder jongeren daalde significant tussen 1996 en 2003 en is sindsdien stabiel gebleven. In 2003 had 12,5% van de scholieren tussen de 12 en 16 jaar in het afgelopen jaar cannabis gebruikt, in 2005 was dit 11,7%. In 2003 was er voor het eerst geen verschil meer in het ooitgebruik tussen jongens en meisjes. IrisZorg constateert in 2008 dat blowen minder wordt gezien als iets dat hoort bij uitgaan onder jongeren. Blowen wordt, vooral door hang- en probleemjongeren, gezien als hobby, als tijdverdrijf. Het aantal clienten dat cannabis als primaire problematiek ervaart stijgt met 30% meer dan ooit en dit zijn met name jongeren. De vraag is of dit komt doordat jongeren eerder problemen ervaren met cannabis of dat zij het probleem eerder signaleren en professionele hulp inschakelen. Trends Na een stijging van het THC gehalte in cannabis in de jaren , is het THC gehalte in de jaren gedaald en laat het onderzoek uit 2008 zien dat het THC gehalte zich stabiliseert. ( ,4%). In het buitenland is wiet steeds meer van vergelijkbare sterkte als in Nederland. (16,2% THC in Engeland). Na een flinke daling in 2007 is het THC gehalte in buitenlandse hasj in 2008 vrijwel gelijk aan het THC gehalte in Nederlandse wiet. Mensen met een (specifieke) stemmings-, angst- of alcoholstoornis gebruiken vaker cannabis dan mensen zonder deze stoornis. Onder 'probleemjongeren' komt cannabisgebruik relatief vaak voor. Risicofactoren Risicogroepen zijn: Personen die al heel jong met consumptie van cannabis zijn begonnen. Recente gebruikers van andere genotmiddelen. Werklozen. Mensen met een geschiedenis van gedragsstoornissen, gewelddadigheid en andere psychische problemen. Mensen met aanleg voor psychische stoornissen. Mate van consumptie hangt samen met: uitgaan; hebben van gebruikende vrienden; spijbelen; delinquent gedrag en vandalisme. Overige risicofactoren Jongere consumenten lopen meer risico om van cannabis afhankelijk te worden dan oudere. Zware gebruikers van cannabis zijn meestal ook zware rokers en drinkers. Deze groep vertoont meer dan gemiddeld gedragsstoornissen en andere gedragsproblematiek, die overigens als regel aan het cannabisgebruik voorafgaan en daar niet het gevolg van zijn. Gebruiksmethoden Roken Roken kan in een joint samen met tabak, puur in een pijpje of waterpijp of blunt wrap. Eten Drinken Van cannabis wordt ook wel thee gezet. Vaporiseren Cannabis kan met behulp van een zogenaamde vaporizer geïnhaleerd worden. De cannabis wordt niet verbrand, 15

16 dus er komt bij dit proces geen teer vrij. Afhankelijkheid Afhankelijkheid van cannabis en afhankelijkheid van andere middelen gaan geregeld hand in hand. Geestelijk De kans geestelijk afhankelijk te worden neemt toe als iemand grote hoeveelheden gebruikt, gedurende langere tijd en vooral bij hoge frequentie van gebruik. Bij intensief gebruik van cannabis is dus de kans op afhankelijkheid groter. Dit overkomt vermoedelijk een op de vijf à tien jonge consumenten bij zeer regelmatig gebruik. Lichamelijk Bij frequent gebruik kunnen ontwenningsverschijnselen ontstaan. Tolerantie Negatieve tolerantie. Hoe vaker iemand cannabis gebruikt hoe minder er nodig is om hetzelfde effect te bereiken. Werking Cannabis werkt op het centrale zenuwstelsel omdat de mens aangrijpingspunten (receptoren) voor cannabisachtige stoffen heeft. Die receptoren wachten niet tot er wordt gerookt/geblowd. Zij reageren ook op lichaamseigen stoffen, die eveneens tot de klasse van cannabinoïden worden gerekend. Duur Een deel van de THC en andere cannabinoïden wordt in vetweefsel opgeslagen en daaruit langzaam weer vrijgegeven. Complete verwijdering uit het lichaam van alle restanten van een dosis cannabis kan wel dertig dagen duren. Die periode is bij dagelijkse gebruikers, vooral door de opstapeling, langer dan bij beginners of bij incidentele consumptie. Bij roken worden cannabinoïden snel uit de longen in het bloed opgenomen en vandaar verder getransporteerd. Bij deze vorm van gebruik piekt de stof in de hersenen al na een kwartier. Hoeveel THC er in het bloed en daarna in de hersenen terecht komt, hangt af van de rooktechniek van de gebruiker. Ervaren gebruikers bereiken hogere waarden dan beginners. Het psychoactieve effect van cannabis houdt doorgaans één tot vier uur aan. Bij het eten van cannabis duurt het langer voordat THC in de hersenen komt. Deze vertraging kan vooral onervaren gebruikers ertoe verleiden teveel te eten. De werkingsduur hangt af van de ingenomen hoeveelheid en de wijze van toediening (bijvoorbeeld na het eten van zogenaamde spacecake kan de werking wel tot 12 uur duren). Effecten Positief Wiet, hasj en hasjolie kunnen de gebruiker high maken. Versterkt de stemming waarin men verkeert en beïnvloedt de waarneming. Gebruikers kunnen onder deze noemer vele effecten ervaren. Tot de belangrijkste horen ontspanning, euforie, vrolijkheid met lachbuien, honger, grotere gevoeligheid voor gewaarwordingen als kleuren en muziek en loomheid. Dit laatste effect wordt ook wel stoned genoemd. Vanwege het gebruik verslappen de spieren. Negatief Versterkt de stemming, ook de negatieve stemming waarin iemand verkeert. Beïnvloeding van de waarneming. Soms is er sprake van angst, paniekaanval (flippen). Risico's Omdat cannabis in Nederland overwegend wordt gerookt, is het belangrijkste gevaar schade aan de luchtwegen en longen. De risico's van tabak en cannabis tellen bij elkaar op als de persoon zowel cannabis als tabak rookt. Rook van cannabis bevat in doorsnee meer kankerverwekkende stoffen dan rook van tabak. Geïrriteerde luchtwegen. Kans op veranderingen in het weefsel van de luchtwegen. Mogelijk afname weerstand tegen infecties. Er is geen overtuigend bewijs dat het roken van cannabis astma, chronische bronchitis of longemfyseem veroorzaakt. Bij gebruik in negatieve stemming kans op flippen. Er is discussie gaande over de relatie tussen cannabisgebruik en het ontstaan van psychische stoornissen, met name schizofrenie. Soms kan (zwaar) gebruik van cannabis psychotische verschijnselen veroorzaken. In veel gevallen bestonden deze stoornissen al in latente vorm. Geheugenfuncties, reactietijd, coördinatievermogen en leerprestaties nemen tijdelijk af. 16