Schoolmaaltijden als commons 22 maart 2017, Gent Wervel vzw ism Belmundo Synthese door Paul Beghin

Transcriptie

1 Schoolmaaltijden als commons 22 maart 2017, Gent Wervel vzw ism Belmundo Synthese door Paul Beghin Inleiding Op 22 maart 2017 had in Gent een ontmoeting plaats om de eerste ervaringen met Lunch met LEF in enkele scholen in Gent te delen. Deze tekst is in eerste instantie een geheugensteuntje voor de aanwezigen en meteen een hulpmiddel voor hen om verder te denken en te doen. Toch even waarschuwen. Dit zijn geen notulen : niet alles staat er, de volgorde is niet gerespecteerd, wie wat heeft gezegd blijft achterwege en vooral is de levendigheid van de tafelgesprekken verloren gegaan. Wie er niet bij waren, maar toch benieuwd zijn, kunnen gerust mee-lezen. Voor wie bij een van de Lunch met Lef activiteiten betrokken was, zal dat lukken. Voor buitenstaanders wordt het moeilijker. Misschien doen zij er goed aan zich eerst een beetje in te lezen. Want ze vinden hier geen antwoord op wat hun eerste en laatste vraag zal zijn: wat is Lunch met LEF eigenlijk? Daarvoor kunnen ze terecht op de webstek Lunch met LEF. INHOUD Voedselstrategie in Gent Vier invalshoeken Buitenlandse voorbeelden Doordenkertjes Food as commons Afkorting: LmL

2 Voedselstrategie in Gent. Tine Heyse, schepen van Milieu, Energie, Klimaat en Noord-Zuid ziet Lunch met Lef perfect passen in het beleid op het punt van voedselvoorziening. Met een beleidsgroep, Gent en Garde, heeft het stadsbestuur vijf doelstellingen uitgezet. 1.Een meer zichtbare, kortere voedselketen De lokale producent verkoopt zijn producten rechtstreeks aan de klant. Zo krijgt de consument meer voeling met waar zijn eten vandaan komt. 2. Duurzamere voedingsproductie en consumptie Landbouwers, inwoners en gebruikers nemen deel aan duurzame stadslandbouw en verbruikers consumeren duurzamer (lokaal, seizoensproducten, bio, vegetarisch of fair trade). 3. Sterke sociale meerwaarde van voedingsinitiatieven Voeding is een krachtig thema om mensen rond samen te brengen. Initiatieven rond voeding kunnen zorgen voor een betere sociale cohesie en tewerkstelling. 4. Voedselafval terugdringen Eén derde van ons geproduceerde voedsel belandt vandaag nog op de afvalberg, zoals bv. de minder mooie groenten. Door een afzetmarkt te zoeken voor voedseloverschotten en inwoners tips te geven om bewust aankopen te doen, optimaal voeding te bewaren en te verwerken, wil Gent de hoeveelheid voedselafval terugdringen. 5. Voedselafval maximaal hergebruiken als grondstof Wanneer voedsel toch afval wordt, kan het nog altijd slim worden ingezet. Dit kan door compost te maken van GFT of door het voedselafval gescheiden te laten ophalen om het zo te verwerken. Er zijn in Gent al heel wat initiatieven voor duurzame voeding: hoeveverkoop, voedselteams, groente abonnementen, boerenmarkten, Donderdag Veggiedag, fair trade gemeente, sociale restaurants, volkstuintjes, samentuinen enzovoort. (Info via Gent en Garde) Ook voor de schoolmaaltijden, in eerste instantie in het stedelijk onderwijs, zet de stad in op de genoemde doelstellingen. Voor de levering van maaltijden aan de Gentse scholen en kinderopvangcentra is er extra aandacht voor de gezondheid én duurzaamheid van wat er op de bordjes belandt. Met producent Culinor bepaalt het contract bijvoorbeeld dat het menu seizoensgebonden is en dat er twee keer per jaar een Earth Friendly Menu wordt aangeboden, met lokale groente. Die afspraken komen bovenop een reeks andere ecologische voorwaarden, zoals 20 procent bio-ingrediënten, duurzaam transport met voertuigen die rijden op aardgas en Donderdag Veggiedag. Hoe past Lunch met LEF in dat plaatje?

3 Vier invalshoeken We benaderden onze LmL-ervaring vanuit het standpunt van de ouders, de scholen, de catering en de boeren. 1. OUDERS Er is zeker vraag, zeker bij bewuste ouders. Maar LmL kan ook bewust maken. We moeten ernaar streven dat ouders zelf vragende partij zijn en vooral dat ze zelf initiatief nemen. Als we denken aan hulp bij de schoolmaaltijden, moeten we niet alleen aan ouders denken, maar ook mensen uit de buurt, ouderen bijvoorbeeld. De hulp reikt verder dan mee opscheppen bijvoorbeeld. Er kunnen nog meer mensen bij betrokken worden. We denken aan sociale economie, koksschool, sociale restaurants en gewone restaurants. Bijvoorbeeld elke dag een ander restaurant. Wat een luxe! (Grapje). Of toch restaurants recepten laten ontwikkelen. Het LmL-model kan uitdeinen: niet enkel in scholen, maar ook met ziekenhuizen, rusthuizen, universiteitsrestaurants, enz. Zo krijg je een breder draagvlak en is uitwisseling van ervaring mogelijk. Waarom niet alle eten op school vegetarisch maken? Dat zou, tussen haakjes, meteen de halal-kwestie oplossen. Als er geen keuken op school is, uitijken naar andere nabije voorzieningen. Of mobiele keukens. In secundaire scholen zou LmL een mini-onderneming kunnen zijn. De belemmeringen waarop we stoten, zijn de prijs, de normen, de voedselveiligheid. Bovendien ook het feit van grote groepen, met beperkte infrastructuur en kennis. Worstjes met appelmoes en patatjes maken voor tweehonderd kinderen is al niet simpel. Als je dan voor die tweehonderd kinderen echt vegetarisch moet koken, is dat nog helemaal iets anders. Als kansen zagen we dat er mensen zijn met tijd en zin om te helpen. Ook nabijgelegen restaurants, gemotiveerde ouders, onderhandelingsruimte met Agentschap Voedselveiligheid (mensen die voor elkaar koken, hebben blijkbaar ook andere voorschriften), netwerken, menselijke warmte. In elk geval moeten we via oudercomités bijvoorbeeld de ouders meer betrekken. We zullen dan kunnen inspelen op dikwijls tegengestelde houdingen zoals de volgende: ik ben beschaamd over wat we nu de kinderen te eten geven nog liever geen schoolmaaltijd, wij

4 eten op ons werk en hebben geen zin meer s avonds voor onze kinderen te koken is de oplossing: moeders weer aan de haard?, is warm eten geen mythe? We moeten ook rekening houden met oplossingen die sommige ouders al hebben uitgewerkt, bijvoorbeeld enkele kinderen met hun kinderen s middags mee naar huis laten komen, thuisbezorgde maaltijden s avonds, in plaats van de traditionele brooddoos een (LEF)lunchbox meegeven. Besluit: doorgaan, maar meer dan een occasionele LmL dag in enkele scholen. In meer scholen meer duurzame maaltijden, desnoods met iets minder LEF. 2. SCHOLEN De eerste win ligt bij de smaak van de kinderen. Die is in volle ontwikkeling. Dat ze ervaren hoe een wortel of een tomaat smaakt, dat hebben ze mee voor de rest van hun leven. Daarop volgt dat dit model ons de kans geeft uit te leggen van waar het voedsel komt. en er de nadruk op te leggen dat het van dichtbij komt. Dat de kinderen de hele activiteit kunnen meemaken, is ook verrijkend, zeker als ze kunnen meehelpen. In plaats van maar theorie te geven over bv. de ecologische voetafdruk, zetten we het in de praktijk om. En kunnen we beter uitleggen hoe we die afdruk kunnen verkleinen. Voor de kinderen die wat ze eten, kunnen bekijken op de boerderij en ook een beetje kunnen helpen is de bewustwording nog groter. (En voor de boeren geven die bezoeken meer zin aan hun werk.) De waarde van LmL verhoogt als we ook de ouders kunnen betrekken. In de methodescholen zijn de ouders meestal al overtuigd. Ze kunnen aangemoedigd worden om nabij-voedsel te kopen. In de andere scholen zijn er ook zulke ouders, maar voor velen kan LmL een aanleiding zijn om een stapje te zetten naar een meer bewuste voedingskeuze. Nog naar de ouders toe, zien we hun sociale mens naar boven komen als ze de kans krijgen mee te werken. Er zit trouwens nog meer samenwerking in als we boven eenmalige maaltijden uitgroeien en tot gezamenlijke initiatieven komen met sociale organisaties, senioren, rusthuizen in de buurt. Die samenwerking geeft de ouders de kans hun talenten te ontwikkelen. De ene kan bij de bediening haar vriendelijkheid ten toon spreiden en bekenden persoonlijk aanspreken, de andere is een super netwerker en kan organisaties en personen zoeken. Remmingen liggen in het geordende onderwijsprogramma. We kunnen met de kinderen fruit snijden en zo. Als we dat een keer of een paar keer in een schooljaar doen, kunnen we dat zeker verantwoorden, maar als we dat elke dag doen, krijgen we negatieve commentaar van de inspectie. Die zal vinden dat er te veel tijd in kruipt, ook in boerderijbezoeken. De uitdaging voor ons is er nuttige, d.i. pedagogisch verantwoorde, leerzame tijd van te maken. Overigens verdienen kinderen veel meer dan alleen maar fruit snijden. Ze kunnen ook een hele maaltijd (helpen) bereiden. Het school- en keukenpersoneel ziet ook niet direct in waarom er iets anders moet komen: Doen we het niet goed misschien?. Als je zegt dat de kinderen de huidige maaltijden niet

5 lekker vinden, komt bij de nieuwe maaltijden gegarandeerd de opmerking dat ze (hoeveel?) die nieuwe maaltijd ook niet lekker vinden of niet lekker zullen blijven vinden. Het financiële bezwaar blijft. Misschien kan de prijs verlagen omdat er bepaalde kosten wegvallen. In het stedelijk onderwijs zijn er kortingen voor ouders die het financieel moeilijk hebben. Kleinere schoolbesturen kunnen dat niet. De infrastructuur vormt dikwijls een belemmering. Sommige scholen hebben geen keuken en kunnen ook niet terecht in de buurt. Bovendien liggen de normen van voedselveiligheid hoog. Een laatste en voorname moeilijkheid is het engagement. Als het om een enkele keer gaat, laten zowel leerkrachten als ouders andere dingen vallen. Het gewone leven in de school valt een beetje stil. Dat kan natuurlijk niet altijd. Besluit: mooi proefproject. Maar een structurele Lunch met LEF? 3. CATERING Eerst een praktijk-voorbeeld dat wel afwijkt van de LmL- praktijk in Gent: een catering bedrijf voor vegetarische maaltijden. Vanuit bio-educatie in een school nabij Brussel, kwam de idee dat er dan ook bio-voeding moest zijn. Die school heeft een keuken en personeel. In samenspraak met hen en met de directie zijn we op zoek gegaan naar leveranciers van nabije (tot bv. Bornem en Lokeren) boeren. We hebben die gevonden voor aardappelen, prei, wortelen de gangbare producten. We hebben een plukboerderij ingeschakeld met overschotten van groenten die ze moeilijker verkocht krijgen, zoals warmoes. Een sterkte is dat we verschillende boeren hebben met elk hun specialiteit. Ze kunnen hun productie afstemmen op de vraag, o.m. vanuit scholen. We doen nog enkele andere dingen die ook in de schoolmaaltijden doordringen. Bv. koffiegruis ophalen bij biologische restaurants in en rond Brussel en daarop oesters kweken die we verwerken in soep. We kunnen die o.m. in scholen leveren. De kostprijs voor het geleverde voedsel is 1.80 per maaltijd. We leveren in afbreekbare verpakking. We willen die nog verbeteren. We werken daarvoor samen met de VUB. Ook voor ons koffiegruis, bv. om het na drie of vier keer oesters kweken nog te gebruiken voor potgrond of mulch. Uit het tafelgesprek kwamen de volgende gedachten. Ja, wij willen werk maken van de catering voor schoolmaaltijden.

6 We willen mee zoeken hoe we de prijs laag kunnen houden. We willen ook meewerken in het pedagogisch aspect. Bijvoorbeeld door fruit als dessert te geven, met yoghurt, in plaats van potjes en met de kinderen het vers fruit en de yoghurt klaar te maken. Dat is zeer arbeidsintensief en dus ook een bijdrage tot een lagere prijs. We moeten hierbij wel rekening houden met de voedselveiligheid. We weten uit ervaring dat smaak bij te sturen is en we geloven dat dit ook mogelijk is bij de kinderen die dat niet lusten. We willen nauw samenwerken met ouders en directies. Zij zijn vragende partij en zullen zeker met creatieve oplossingen voor de dag komen. We willen ook met de stad en de boeren zoeken naar win-win situaties. Voor LmL in het algemeen, kwam het volgende voorstel: wijkgericht werken. In vijf tot tien wijken een depot organiseren. De ene boer heeft spinazie, de andere appels, enzovoort Het lijkt op het eerste gezicht een omweg, maar het kan het geheel doelmatiger maken. Op voorwaarde dat er een goede organisatie is. Tot zover de mogelijkheden. Nu de moeilijkheden. De twee grootste zijn de prijs en de voedselveiligheidsregels. Met een beetje out-of-the-box denken door alle partners én het federaal agentschap voor voedselveiligheid zouden we al een heel eind verder geraken. Wervel levert een goede bijdrage door ons boeren aan te wijzen waar we bepaalde producten kunnen halen. Bij sommigen moeten we zelf gaan halen, anderen kunnen brengen. Maar is dat wel ecologisch, als we met tien boeren en twintig cateraars rondrijden? Als we een beetje opschalen, zal dat niet met een fietskarretje gebeuren. Een volgende hindernis is dat niet alle scholen een keuken hebben. Kunnen ze in een andere school of een andere voorziening om-de-hoek terecht? 4. BOEREN Voor de boeren is het LmL-model voordelig: vaste afzet, goede prijs. De vraag is of het mogelijk is boeren te vinden die inderdaad Lokaal, Ecologisch en Fair willen en kunnen leveren. Dat is, zelfs al statistisch, niet evident. Bovendien zijn er ook nog ziekenhuizen, rusthuizen, bedrijven enz. waar veel mensen samen aan tafel zitten. En thuis moet er ook nog gegeten worden. Als het lukt zulke boeren te vinden, is een mooi zijde-effect voor hen dat de afzet aan een bekende klant, zoals een school, een bron van respect uitmaakt. Als ze via de levering aan de scholen andere klanten krijgen die de smaak van hun producten waarderen, komt dat erbij. Voor sommige boeren kan de afzet en het respect beletten dat ze er de ketting af leggen. Een moeilijkheid ligt alvast bij wat een faire prijs is. Veel boeren kennen hun kostprijs niet. Dat is ook moeilijk wegens subsidiëring door GLB.

7 Zwakte voor ecologisch is dat er niet genoeg bioboeren zijn. Maar dat kan worden omgebogen in een kans: als er meer vraag is, zullen er meer boeren overschakelen. Zwakte voor lokaal, zélfs voor lokaal want dat is meestal niet achter de hoek - ligt in de logistiek: vervoer. Een kans kan zijn het voorbeeld en misschien de samenwerking met voedselteams, boeren en buren. Voor de scholen is de zwakte dat ze een lage prijs gewoon zijn en dat ze alles geleverd krijgen het hele jaar door. Ze zullen seizoensgebonden moeten leren denken. Als dat lukt, komen ze bij lokale boeren terecht. Besluit: een keer per week een Lunch met Lef lijkt een haalbare opstap. Buitenlandse voorbeelden Kopenhagen. Zie film van Laura: Real Food for Real People. In Kopenhagen zijn ze op tien jaar tijd erin geslaagd om van 50% biologisch naar 90% biologisch te gaan in de schoolkeukens. Er is geïnvesteerd in keukens en kinderen koken er met chefs samen. En dat is geen bezigheid, maar leer stof. Bedoeling is dat kinderen de ambassadeurs van het goede eten worden. In Schotland wordt met raamcontracten gewerkt. Maar die zijn alleen toegankelijk voor heel grote bedrijven. Anderzijds is er veel werkloosheid en armoede. Oplossing: het raamcontract opgedeeld in negen contracten. Die waren wel toegankelijk voor lokale spelers. Het resultaat was een grotere Social Return on Investment in termen van geld dat naar de lokale economie terugstroomt, meer jobs, meer inkomsten door belastingen, maar ook niet zo goed becijferbare effecten zoals gezondere kinderen en meer aandacht in de klas, en voor het milieu minder voedselkilometers. Doordenkertjes Wie het initiatief neemt, boeren, cateraars, scholen ouders of andere (bijvoorbeeld de stad, zoals schepen Tine Heyse liet verstaan), maakt niet uit. Als de band er maar komt. De vraag die voorligt in LmL is hoe kunnen we ons op een andere manier organiseren? De schoolmaaltijden in Gent worden, pakweg in Limburg gemaakt. Daar bepaalt men wat er op de borden van onze kinderen komt. Waarom hebben wij ervoor gekozen om onze maatschappij op zo n, zeg maar, verticale manier te structureren? Kunnen we ons horizontaal organiseren? Ja, door initiatieven van onderuit, niet vanuit de markt. Niet vanuit de staat. Schoolmaaltijden zijn zo n initiatief. Het is goed te beseffen dat dit niet het enige domein is waar bestaande regels gebroken worden en er nieuwe regels afgesproken worden, bijvoorbeeld spullen

8 doorgeven of repareren in plaats van ze weg te smijten. Het is goed te weten welk verhaal er achter ons en soortgelijke initiatieven zit. Dat verhaal is dat van de Commons. Food as a common Kunnen we schoolmaaltijden volgens het LmL-model zien als een geval van commons? Michel Bauwens vormt samen met David Bollier en Silke Elfrich de Commons Strategy Group. De stad Gent had hem in de periode van deze samenkomst gevraagd het commonsgehalte van Gent te onderzoeken. Hij kwam dus als geroepen om ons het commons-verhaal te vertellen, zodat wij zelf kunnen nagaan of we ons daarin herkennen. Hij begint bij zijn kennismaking in Brazilië met Curto-cafe, vertaald korte koffie. In Brazilië is een gradatie in de kwaliteit van de koffie: ABCD. Probleem 1: de beste, A en B koffie gaat naar Europa en Amerika. Probleem 2: de mensen die de koffie maken, verdienen er weinig of niets aan. Je kunt dat proberen op te lossen door Fairtrade bijvoorbeeld. Zo niet zeggen de mensen van Curto-café die Fair Trade certificatie is te veel werk, dus veel te duur en de afhankelijkheid van de multinationals wordt vervangen door die van de Europese Fairtrade organisaties. Dat was eigenlijk geen goede oplossing. Wat hebben ze gedaan? Stap 1: transparantie: een open logistiek waardoor iedereen kan weten waar die koffie vandaan komt, van welke boeren en hoeveel die wilden krijgen voor hun werk. Stap 2: zelf de koffie branden; dat verdriedubbelt het inkomen van de boeren. Stap 3: delen van kennis, bijvoorbeeld de uitslag van smaaktesten van verschillende variëteiten. Stap 4: aan liefhebbers van goede koffie in Rio de Janeiro vragen waar ze een goede koffie willen drinken; ze huren daar een koffiebar en wie de prijs betaalt, alles inbegrepen van veld tot koffiebar, kan gratis koffie komen drinken. Dit is geen systeem meer van producenten en consumenten. Hier werken alle actoren samen. Dat is wat ik hier bij LmL zie gebeuren, nog schoorvoetend uiteraard. Jullie hebben alle actoren samengebracht, ouders, directies, boeren en cateraars. Zo begint het verhaal van de Commons. Wat is Commons? De mutualisering (om het eens in een andere, ons bekende taal te zeggen) van een goed dat een groep als gemeenschappelijk ziet. De regels die bij het tot stand komen en gebruik van dat goed gelden, maakt de groep zelf. Je ziet dat nu overal. Dat is in West-Europa, Noord- en Zuid-Amerika. De mensen zijn vandaag bezig zijn met het reorganiseren van energie (in Duitsland zijn het voor 60% burgers die met coöperatieven de Energie Wende hebben doorgevoerd), voedselketens, enzovoort. Daarmee gaat een nieuwe visie van de maatschappij gepaard. Je hebt de Commons, waar de waarde wordt gecreëerd en gedeeld. Daarin hebben ethische ondernemingen een plaats. Die zijn generatief bezig zijn met de commons. In tegenstelling met de gangbare ondernemingen die extractief werken, zijn de generatieve ondernemingen eigenlijk ondergevers. In jullie geval van LmL, gaan boeren en cateraars niet meer denken hoe kunnen we hieruit het meeste halen, maar hoe kunnen we dat systeem versterken, ervan leven en iedereen erdoor beter maken.

9 Ik stel met plezier vast dat er in Gent nog meer commons-intiatieven zijn, inclusief generatieve ondernemingen, correctie ondergevers. Voor mobiliteit, verhuizen, enzovoort en ook voor voedsel. En ik stel ook vast dat de stad die initiatieven ondersteunt. Dat is nodig, want we hoeven als we de markt afschaffen of toch inknotten, niet meteen ook de staat buitenspel te zetten. De commons hebben alles te winnen van de steun van een partnerstaat of stad, onder meer voor de commonification of public services en, in jullie domein, de toegang tot grond voor boeren en misschien voor scholen. Wat ik spijtig genoeg nog heb vastgesteld heb is een grote fragmentatie. Mensen, misschien niet individueel, maar als georganiseerde groep zijn slechts met één ding bezig: voedsel, mobiliteit, huisvesting, klimaat, enzovoort. Daardoor verliezen we aanzien, macht en zelfvertrouwen. We zijn eigenlijk in de meerderheid maar doordat we gefragmenteerd zijn, zien we onszelf eigenlijk als allemaal klein en in de minderheid. Daaraan moeten we echt werken. In jullie geval, ouders niet alleen motiveren voor betere schoolmaaltijden voor hun kinderen maar aan andere aspecten van hun leven doen denken die ze kunnen verbeteren door een soortgelijke aanpak.