HANDBOEK FAMILIAAL VERMOGENSRECHT

Transcriptie

1 HANDBOEK FAMILIAAL VERMOGENSRECHT

2

3 HANDBOEK FAMILIAAL VERMOGENSRECHT Renate Barbaix Tweede editie Antwerpen Cambridge

4 Handboek familiaal vermogensrecht. Tweede editie Renate Barbaix 2018 Antwerpen Cambridge ISBN (gebonden) ISBN (paperback) D/2018/7849/96 NUR 822 Alle rechten voorbehouden. Behoudens uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, op welke wijze ook, zonder de uitdrukkelijke voorafgaande toestemming van de uitgever. Ondanks alle aan de samenstelling van de tekst bestede zorg, kunnen noch de auteurs noch de uitgever aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele schade die zou kunnen voortvloeien uit enige fout die in deze uitgave zou kunnen voorkomen.

5 VOORWOORD Het voorliggende boek is de volledig herwerkte tweede editie van het Handboek Familiaal Vermogensrecht, dat in 2016 voor het eerst bij verscheen. Het boek gegroeid uit de lesvoorbereidingen van mijn colleges Familiaal Vermogensrecht (3e bachelor), die ik sedert februari 2008 doceer aan de Universiteit Antwerpen. Delen van het boek werden eerder gepubliceerd als Handboek Erfrecht en giften (2011), en later ook Beginselen relatievermogensrecht (in 2012) en Beginselen Erfrecht (in 2013). In 2016 opteerde ik ervoor om alle onderdelen opnieuw te integeren in één allesomvattend handboek. De complexiteit van het familiaal vermogensrecht en de haast permanente wisselwerking tussen de drie grote deeldomeinen van het familiaal vermogensrecht waren de belangrijkste redenen voor deze keuze. Sedert 2016 heeft het familiaal vermogensrecht ingrijpende wijzigingen ondergaan. In 2017 werd het erfrecht grondig hervormd; in 2018 was het huwelijksvermogensrecht aan de beurt en vond er ook een (beperkte) reparatie van de Erfwet 2017 plaats. Al deze hervormingen zijn geïntegreerd in deze herwerkte editie. Omdat het oude recht in beide domeinen nog geruime tijd van toepassing zal blijven, is ook de bespreking van het oude recht in de tekst (verkort) behouden. Om de lezer duidelijk te maken welke aspecten uitsluitend relevant zijn in het oude recht, is ervoor geopteerd om deze onderdelen in een kleinere, inspringende tekst op te nemen. Het boek beoogt de lezer een algemeen maar toch gedetailleerd overzicht te geven van de bijwijlen zeer technische regels van het familiaal vermogensrecht. Ik heb ook getracht de onderlinge wisselwerking tussen de drie deeldomeinen van het familiaal vermogensrecht zoveel mogelijk bloot te leggen. De focus ligt steeds op de basisprincipes, zodat het een nuttig instrument kan zijn, zowel voor de student als voor de professional die regelmatig met problemen van familiaal vermogensrecht wordt geconfronteerd. Op deze wijze hoop ik een zo breed mogelijk publiek te bereiken. Wie niet thuis is in de materie kan ter kennismaking van het rechtsdomein te rade gaan in mijn boek Familiaal vermogensrecht in essentie (, 2018, vierde herwerkte editie). v

6 Voorwoord De tekst is up to date gehouden tot 1 augustus 2018 en verwerkt de wetswijzigingen die tot dan in het Belgisch Staatsblad zijn gepubliceerd. Daar waar de nieuwe regels nog niet in voege zijn, wordt dat in voetnoot vermeld. Een boek schrijven van een dergelijke omvang is een intense inspanning, zelfs wanneer die gespreid is over een hele tijd. Ik dank dr. Ayfer Aydogan, Linde Wuyts, Bert Van Den Houte en Maxime Poppe voor het minutieus nalezen van de drukproef. Grote delen van het boek schreef ik in Nieuwpoort, mijn tweede thuisbasis en de plaats waar ik grote delen van mijn jeugd doorbracht. Toen en nu was de zee mijn muze. Vele inzichten zijn er gekomen wanneer ik, na een dag werken op een tekst, bij avond of nacht een wandeling maakte op het strand. Ik draag dit boek op aan mijn grootouders Johannes Baptist Storme ( ) en Gabrielle Vanhove ( ). Renate Barbaix Nieuwpoort, 1 september 2018 vi

7 INHOUD Voorwoord v DEEL I. RELATIEVERMOGENSRECHT Algemene bibliografie Inleiding ONDERDEEL 1. HUWELIJKSVERMOGENSRECHT Afdeling 1. Definitie en begrippen Afdeling 2. Bronnen van het huwelijks vermogensrecht Hoofdstuk 1. Het primair stelsel Inleiding Afdeling 1. Toepassingsgebied ratione personae en ratione materiae Afdeling 2. Krachtlijnen van het primair stelsel I. Krachtlijn 1. Gelijkheid en behoud van de handelingsbekwaamheid II. Krachtlijn 2. Solidariteit tussen de echtgenoten en bescherming van het gezinsleven A. Hulp- en bijdrageverplichting B. De bescherming van de gezinswoning Echtgenoot (of één van hen) is eigenaar van of houder van een zakelijk recht op de gezinswoning Echtgenoot (of één van hen) is huurder van de gezinswoning C. Hoofdelijkheid voor de huishoudelijke schulden D. Handhavingsregime Dringende voorlopige maatregelen Nietigverklaring van bepaalde rechtshandelingen III. Krachtlijn 3. Behoud van de zelfstandigheid A. De vrijheid van beroepsuitoefening vii

8 B. Inning en besteding van de inkomsten C. Opening van een bankrekening of een kluis Hoofdstuk 2. Secundair huwelijks vermogensrecht Afdeling 1. Wettelijk huwelijks vermogensstelsel I. Het statuut van de goederen A. De residuaire gemeenschapskwalificatie als uitgangspunt Principe Bewijs B. De baten Baten van het eigen vermogen a. Goederen eigen omwille van hun oorsprong Goederen eigen omwille van het ogenblik van de verwerving Goederen verkregen onder kosteloze titel b. Goederen eigen door hun aard De accessoria i. Toebehoren van eigen goederen of rechten ii. Goederen aan een echtgenoot overgedragen door een bloedverwant in de opgaande lijn iii. Het aandeel door een echtgenoot verkregen in een goed waarvan hij reeds medeeigenaar is iv. Goederen verkregen door zaakvervanging, belegging of wederbelegging van eigen goederen a. Zaakvervanging b. Belegging en wederbelegging v. De levensverzekeringen (en de groepsverzekeringen) De strikt persoonlijke goederen i. Kleren en voorwerpen voor persoonlijk gebruik ii. Het literaire, artistieke en industriële eigendomsrecht iii. Het recht op herstel van persoonlijke, lichamelijke of morele schade iv. Het recht op een pensioen, een lijfrente of een soortgelijke uitkering, dat één van de echtgenoten alleen bezit viii

9 v. De lidmaatschapsrechten verbonden aan vennootschapsaandelen die met gemeenschappelijke gelden zijn verkregen en op naam van één echtgenoot zijn ingeschreven vi. Recht op de goederen die een echtgenoot exclusief voor de uitoefening van zijn beroep of voor de uitbating van zijn bedrijf aanwendt vii. Recht op cliënteel viii. Goederen eigen op grond van artikel 1401, 2 BW Baten van het gemeenschappelijk vermogen a. Inkomsten uit beroepsbezigheden b. Vruchten, inkomsten en interesten van eigen goederen c. Schenkingen en legaten aan beide echtgenoten d. Andere goederen C. De schulden Het definitief passief en het voorlopig passief Contributio definitief passief a. Eigen schulden Schulden eigen door hun oorsprong Schulden eigen door hun aard i. Schulden door een van de echtgenoten aangegaan in het uitsluitend belang van het eigen vermogen ii. Schulden ontstaan uit een persoonlijke of zakelijke zekerheid door één van de echtgenoten gesteld in een ander belang dan dat van het gemeenschappelijk vermogen iii. Schulden behorende tot een door een der echtgenoten uitgeoefend beroep dat hem verboden is krachtens artikel 216, of ontstaan uit handelingen die een der echtgenoten niet mocht verrichten zonder de medewerking van de andere echtgenoot of zonder rechterlijke machtiging iv. Schulden ontstaan uit een strafrechtelijke veroordeling of uit een onrechtmatige daad begaan door een der echtgenoten b. Gemeenschappelijke schulden ix

10 1. De schulden aangegaan door beide echtgenoten, gezamenlijk of hoofdelijk Schulden aangegaan door een van de echtgenoten ten behoeve van de huishouding en de opvoeding van de kinderen Schulden door een der echtgenoten aangegaan in het belang van het gemeenschappelijk vermogen Schulden ten laste van giften, aan de twee echtgenoten gezamenlijk of aan een van de echtgenoten onder beding dat de gegeven of vermaakte goederen gemeenschappelijk zijn De interesten die een bijzaak vormen van de eigen schulden van een der echtgenoten Onderhoudsschulden jegens bloedverwanten in de neerdalende lijn van één van de echtgenoten Obligatio voorlopig passief a. Verhaalsrecht van de schuldeisers met betrekking tot de eigen schulden Regel Uitzonderingen i. Beperkte verhaalsmogelijkheid: verhaal op het gemeenschappelijk vermogen in de mate dat dit vermogen zich heeft verrijkt ii. Beperkte verhaalsmogelijkheid: verhaal op de helft van de nettobaten van het gemeenschappelijk vermogen iii. Integrale verhaalsmogelijkheid: verhaal op het eigen vermogen van beide echtgenoten en op het gemeenschappelijk vermogen b. Verhaalsrecht van de schuldeisers met betrekking tot gemeenschappelijke schulden Regel Uitzonderingen II. Het bestuur van de vermogens A. Bestuur van het eigen vermogen B. Bestuur van het gemeenschappelijk vermogen Principe: het concurrent bestuur Uitzondering 1: alleenbestuur a. Op grond van de regels van het primair stelsel b. Beroepsuitoefening Uitzondering 2: het gezamenlijk bestuur x

11 a. Daden van beschikking bij gezamenlijke beroepsuitoefening b. Gewichtige rechtshandelingen c. Schenking van gemeenschapsgoederen C. Beschermingsmechanisme bij onrechtmatig gebruik van de bestuursregeling Beschermingsmechanisme om de weigering of de onmogelijkheid om medewerking te verlenen te neutraliseren Beschermingsmechanisme om het onrechtmatig optreden te voorkomen of ongedaan te maken a. Preventieve bescherming Het rechterlijk verbod Ontneming van de bestuursbevoegdheden b. Repressieve bescherming De vordering tot nietigverklaring De vordering tot schadevergoeding III. Ontbinding, vereffening en verdeling A. De ontbinding Het begrip ontbinding De gronden van de ontbinding van het stelsel a. Ontbinding van het huwelijk leidt tot ontbinding van het stelsel b. Ontbinding van het stelsel leidt niet noodzakelijk tot ontbinding van het huwelijk Het ogenblik van de ontbinding van het stelsel a. Ogenblik van de ontbinding bij overlijden b. Ogenblik van de ontbinding bij echtscheiding en scheiding van tafel en bed Echtscheiding wegens onherstelbare ontwrichting van het huwelijk Echtscheiding door onderlinge toestemming c. Ogenblik van de ontbinding bij gerechtelijke scheiding van goederen d. Ogenblik van de ontbinding bij de minnelijke overgang naar een ander stelsel De gevolgen van de ontbinding van het stelsel a. Postcommunautaire onverdeeldheid b. Boedelbeschrijving B. Vereffening en verdeling van het huwelijksvermogensstelsel Stap 1. Vaststelling van de samenstelling van de verschillende vermogens xi

12 2. Stap 2. Opmaak van de vergoedingsrekeningen a. Begrip b. Vergoedingshypotheses Vermogensverschuivingen tussen één van de eigen vermogens en het gemeenschappelijk vermogen Overschrijding van de bestuursbevoegdheid c. Omvang van de vergoeding Basisbedrag Interesten d. Dubbele compensatie Stap 3. Verrekening van de lasten van het gemeenschappelijk vermogen Stap 4. Verrekening van de vergoedingen Stap 5. Verdeling a. Principe: (kwalitatieve en kwantitatieve) gelijkheid b. De preferentiële toebedeling als wettelijke uitzondering op de regel van de kwalitatieve gelijkheid Algemeen Voorwerp van de preferentiële toewijzing Modaliteiten van de preferentiële toewijzing Toepassingsgebied ratione materiae i. Gemeenschapsgoederen ii. Andere dan gemeenschapsgoederen? Beneficiaris van de preferentiële toewijzing en toewijzingscriteria Toewijzingsprocedure c. Heling als wettelijke uitzondering op de regel van de kwantitatieve gelijkheid Appendix lot van de begunstigingen bij levensverzekering in geval van echtscheiding Afdeling 2. Conventionele stelsels I. Inleiding II. Het huwelijkscontract A. elijke geldigheidsvereisten Toestemming Bekwaamheid B. Vormvereisten Voorhuwelijks huwelijkscontract Wijziging van het huwelijksvermogensstelsel gedurende het huwelijk a. Algemeen xii

13 b. De vormvereisten sensu lato voor de wijziging van het huwelijkscontract Algemeen De gemeenrechtelijke wijzigingsprocedure i. De wijzigingsakte en de facultatieve boedelbeschrijving ii. De publicatievoorschriften De grote wijzigingsprocedure i. De vormvereisten ii. De vereffening van het vorige stelsel Gevolgen van de wijziging III. De conventionele stelsels A. Algemeen Contractvrijheid (en de grenzen daaraan) Rol van het wettelijk stelsel B. Gemeenschapsstelsels Typologie van de bedingen a. Het statuut van de goederen Inbreng of uitbreng Gevolgen van de wijziging van het statuut b. Vereffening en verdeling van het gemeenschappelijk vermogen Vereffening van het huwelijksvermogensstelsel i. De modaliteiten van de vergoedingsrekeningen ii. Tijdstip van de vergoeding? Verdeling van het gemeenschappelijk vermogen i. Afwijking van de principiële kwalitatieve gelijkheid ii. Afwijking van de principiële kwantitatieve gelijkheid a. Bedingen van vooruitmaking b. Bedingen van ongelijke verdeling Kwalificatie van de toegekende voordelen a. Objectieve, onweerlegbare wettelijke kwalificatie b. Draagwijdte van de wettelijke kwalificatieregels c. De wettelijke kwalificatieregels plafonds Kwalificatie van huwelijksvermogensrechtelijke voordelen tegenover gemeenschappelijke afstammelingen xiii

14 2. Kwalificatie van huwelijksvermogensrechtelijke voordelen tegenover niet-gemeenschappelijke afstammelingen Samenloop tussen gemeenschappelijke en niet-gemeenschappelijke afstammelingen d. Theorie van de huwelijksvoordelen Lot van de huwelijksvoordelen (en de overlevingsrechten) in andere gevallen dan bij overlijden a. Bij ontbinding van het huwelijksvermogensstelsel Bij ontbinding van het stelsel door overlijden i. Principe ii. Uitzondering: (erfrechtelijke) onwaardigheid Bij ontbinding van het stelsel door echtscheiding (of scheiding van tafel en bed) De conventionele overgang naar een ander stelsel en de gerechtelijke scheiding van goederen b. Bij de erkenning of vaststelling van een overspelige afstamming c. Bij de feitelijke scheiding C. Stelsel van scheiding van goederen Zuivere scheiding van goederen a. Statuut van de goederen Actief Passief Bewijs b. Bestuur c. Ontbinding, vereffening en verdeling van het huwelijksvermogensstelsel D. Rechterlijke billijkheidscorrectie Correcties op het stelsel van scheiding van goederen a. De principiële geldigheid b. Juridisch regime van de correcties c. Verschijningsvormen van de correcties Toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen Verrekenbeding i. Aard en kenmerken van het verrekenbeding ii. De kwalificatie van de verrekenvordering xiv

15 ONDERDEEL 2. SAMENWONINGS VERMOGENSRECHT Inleiding Afdeling 1. Definitie, historiek en begrippen Afdeling 2. Bronnen van het samen wonings vermogensrecht Hoofdstuk 1. Wettelijke samenwoning Inleiding Afdeling 1. Primair wettelijk samen woningsvermogensrecht I. De solidariteit en de bescherming van het gezin A. Bescherming van de gezinswoning B. Bijdrageverplichting C. Hoofdelijkheid voor huishoudelijke schulden en de opvoeding van de kinderen D. Handhaving II. Toepassingsgebied ratione personae en ratione temporis Afdeling 2. Secundair wettelijk samenwoningsvermogensrecht? I. Wettelijke regeling II. Conventionele regeling A. Samenwoningsovereenkomsten Algemeen Contractvrijheid en beperkingen B. Beschermingstechnieken buiten een samenwoningsovereenkomst Hoofdstuk 2. Feitelijke samenwoning Afdeling 1. Primair (feitelijk) samen woningsvermogensrecht (?) I. Een (soort van) verplichting tot bijdrage in de lasten van de samenleving II. Hoofdelijkheid (?) Afdeling 2. Secundair (feitelijk) samenwoningsvermogensrecht (?) I. Wettelijke regeling II. Conventionele regeling A. Samenlevingsovereenkomsten B. Andere overeenkomsten xv

16 DEEL II. ERFRECHT Algemene bibliografie Inleiding Afdeling 1. Definitie en begrippen Afdeling 2. Bronnen van het erfrecht Afdeling 3. Het voorwerp van het erfrecht: de nalatenschap I. Het actief van de nalatenschap II. Het passief van de nalatenschap III. Extrapatrimoniale rechten Afdeling 4. De gewone en de anomale nalatenschap Afdeling 5. Verkrijging iure hereditario iure proprio Hoofdstuk 1. Het openvallen van de nalatenschap Afdeling 1. De nalatenschap valt open door de dood I. Overlijden A. Fysiek overlijden B. Vermissing C. Afwezigheid II. Relevantie Afdeling 2. De nalatenschap valt open in de woonplaats Hoofdstuk 2. Erfbekwaamheid Afdeling 1. Bestaan I. De erfgenaam moet al leven A. Algemeen B. Het bijzondere geval van het reeds verwekte kind C. Bijzondere problemen bij medisch begeleide voortplantingstechnieken II. De erfgenaam moet nog in leven zijn A. Algemeen B. Het bijzondere geval van vermissing en afwezigheid C. Het bijzondere geval van de commoriënten Afdeling 2. Niet onwaardig zijn I. De onwaardigheid bij de ab intestaat devolutie A. Algemene gronden van onwaardigheid xvi

17 1. De onbetamelijke gedragingen a. Automatisme: opzettelijke feiten met de dood tot gevolg b. Geen automatisme: opzettelijke feiten zonder de dood tot gevolg Gevolgen van de onwaardigheid a. Gevolgen van de onwaardigheid voor de onwaardige erfgenaam i. Geen rechtstreekse erfrechtelijke aanspraken op de nalatenschap ii. Geen onrechtstreekse erfrechtelijke aanspraken b. De gevolgen voor de erfgenamen van de onwaardige erfgerechtigde c. De gevolgen voor de derden-verkrijgers B. Specifieke gronden tot onwaardigheid Artikel 33, 5 e Jeugdbeschermingswet Artikel 745septies jo. artikel 745octies BW II. De onwaardigheid bij de conventionele devolutie Hoofdstuk 3. Overgang van de nalatenschap Afdeling 1. De voorlopige bezits overdracht I. Algemeen II. Kenmerken van de saisine Afdeling 2. De eigendomsoverdracht en de erfkeuze I. Het optierecht II. Kenmerken van het optierecht III. Kenmerken van de uitoefening van het optierecht Hoofdstuk 4. Wettelijke devolutie Afdeling 1. De ab intestaat erfgerechtigden Onderafdeling 1. De gewone wettelijke devolutie I. De bloedverwanten A. Wie is een erfgerechtigde bloedverwant? Principe: juridisch vastgestelde afstamming als sleutel tot erfgerechtigdheid a. Algemeen b. Adoptie Volle adoptie Gewone adoptie xvii

18 2. Uitzondering: aanspraken op de nalatenschap zonder juridische vaststelling van de afstamming B. Toewijzingsregels Toewijzingscriteria: orde, graad en lijn a. Orde b. Graad c. Lijn Toewijzingsregels tussen de bloedverwanten a. Regel 1: prioriteit van de ordes b. Regel 2: prioriteit van de graden binnen dezelfde orde Algemeen Een bijzonder geval: de toewijzing binnen de tweede orde c. Uitzondering op de orden- en gradenprioriteit: kloving (Gewone) kloving Kleine kloving d. Uitzondering op de gradenprioriteit: plaatsvervulling Techniek Toepassingsvoorwaarden II. De langstlevende partner A. De erfrechtelijke aanspraken van de langstlevende echtgenote Voorwaarden om te erven a. Niet uit de echt of van tafel en bed gescheiden b. Geen afstand gedaan van de ab intestaat erfrechtelijke aanspraken De omvang van de erfaanspraken a. De langstlevende echtgenote komt op met afstammelingen van de overledene Algemeen Caveat: tegenwerpelijkheid van de afstamming Compensatiemaatregelen ten voordele van (bepaal)de afstammelingen i. Bijzondere regels met betrekking tot het erfrechtelijk vruchtgebruik ii. Assepoesterverplichting b. De langstlevende echtgenote komt op met geprivilegieerde zijverwanten en/of ascendenten Algemeen xviii

19 2. Compensatiemaatregel ten voordele van de ascendenten c. De langstlevende echtgenote komt op met verdere zijverwanten d. De langstlevende echtgenote komt op zonder bloedverwanten e. Erfrechtelijke aanspraken ongeacht met wie de langstlevende echtgenote tot de nalatenschap komt Bijzondere kenmerken van het erfrechtelijk vruchtgebruik a. Bijzondere regels bij de aanvang van het erfrechtelijk vruchtgebruik b. Bijzondere regels inzake de beëindiging van het erfrechtelijk vruchtgebruik De omzetting van het erfrechtelijk vruchtgebruik i. Begrip ii. Omzettingsmodaliteiten iii. Titularissen van het omzettingsrecht a. De langstlevende echtgenote komt op samen met gemeenschappelijke afstammelingen b. De langstlevende echtgenote komt op samen met niet-gemeenschappelijke afstammelingen c. De langstlevende echtgenote komt op met andere erfgenamen dan afstammelingen d. Uitzonderingen iv. Kenmerken van het omzettingsrecht v. Waardebepaling van het erfrechtelijk vruchtgebruik a. Waardering van erfrechtelijk vruchtgebruik b. Bijzondere waarderingsregeling tegenover voorhuwelijkse afstammelingen vi. Voorwerp van het omzettingsrecht Uitsluiting of vervallenverklaring van het erfrechtelijk vruchtgebruik B. De langstlevende wettelijk samenwonende partner Voorwaarden om te erven xix

20 a. De wettelijk samenwonende partner b. Geen afstammeling van de eerstoverledene De omvang van de erfrechtelijke aanspraken a. Een dubbel omschreven erfrechtelijke aanspraak op de preferentiële goederen voor de langstlevende wettelijk samenwonende partner b. Compensatiemaatregelen tegenover de erfgerechtigde bloedverwanten voor het gedeeltelijke verlies van erfrechtelijke aanspraken Onderafdeling 2. De anomale devolutie Afdeling 2. De wijze van verdeling van de nalatenschap I. Wijze van verdeling A. (Afgebrokkeld) principe: erfrecht in natura B. Uitzonderingen op het principe van de kwalitatieve gelijkheid Algemeen a. Oud recht b. Nieuw recht De later opduikende erfgenamen a. Algemeen b. Principiële bescherming voor derden-verkrijgers c. Toepassingsvoorwaarden II. Het voorwerp van de verdeling: de te verdelen massa A. Inleiding B. Aard en doelstelling van de inbreng C. Het voorwerp van de inbreng D. De vordering tot inbreng Titularis van de vordering tot inbreng Wie is tot inbreng gehouden? a. Als erfgenaam-bloedverwant tot de nalatenschap komen Principes Enkel schenkingen die de erfgenaam zelf heeft gekregen (?) i. Plaatsvervulling ii. Inbreng ten behoeve van een derde b. Begiftigde zijn van een gift binnen erfdeel of schuldenaar van de decuius Gift binnen erfdeel Schenking van meer dan het erfdeel E. De wijze van inbreng van de giften Oud recht a. De inbreng tussen de klassieke bloedverwanten xx

21 1. Inbreng van onroerende goederen Inbreng van roerende goederen b. De bijzondere regels voor de inbreng aan en door de langstlevende echtgenote Inbreng aan de langstlevende echtgenote i. Regel: inbreng tegenover de langstlevende echtgenote i. Uitzondering: toestemming van de langstlevende echtgenote Inbreng door de langstlevende echtgenote Nieuw recht a. De inbrengregels tussen de erfgenamen-bloedverwanten Inbreng van de waarde Inbreng in waarde b. De positie van de langstlevende partner De positie van de langstlevende echtgenote De positie van de langstlevende wettelijk samenwonende partner De gevolgen voor de overige erfgenamen Hoofdstuk 5. Conventionele devolutie Afdeling 1. Instrumenten van de conventionele devolutie I. Testamentaire devolutie II. Contractuele devolutie A. Het principiële verbod van erfovereenkomsten Oud recht: rigide verbod a. Definitie en constitutieve bestanddelen Niet-betwiste bestanddelen Twee betwiste bestanddelen i. Rechten in een nalatenschap of in een bestanddeel ervan ii. De toekenning, wijziging of afstand van louter eventuele rechten b. Sanctie Nieuw recht: versoepeld verbod a. Draagwijdte verbod b. Algemene geldigheidsvereisten c. Specifieke gevolgen van erfovereenkomsten d. Sanctie xxi

22 B. Enkele wettelijke uitzonderingen De algemene erfovereenkomsten a. De contractuele erfstelling b. De overeenkomst tot afstand van erfrechtelijke aanspraken Artikel 1287 Ger.W Artikel 1388, lid 2 BW De globale erfovereenkomst Afdeling 2. De inhoudelijke begrenzing: de reserve I. Definitie en kenmerken van de reserve A. Definitie B. Kenmerken van de reserve De reserve is een deel van de nalatenschap a. De reserve is slechts een beschermd erfdeel indien en voor zover de erfgerechtigde een ab intestaat erfgenaam is b. Pars hereditatis of pars bonorum? De reserve is een kwantitatief en kwalitatief beschermd deel van de nalatenschap De reserve verschaft de reservataire erfgenaam een persoonlijk, individueel en eigen betwistingsrecht a. De reserve verschaft slechts een betwistingsrecht b. Kenmerken van het betwistingsrecht c. Gevolg van de uitoefening van het betwistingsrecht De reserve is van dwingend recht II. De reservatairen en de omvang van het reservatair deel A. De reservatairen B. De omvang van het beschikbare deel De reserve van de afstammelingen De reserve van de langstlevende echtgenote De ascendenten: van reservataire erfgenaam naar onderhoudsgerechtigde Bijzondere hypothese van samenloop van afstammelingen met een langstlevende partner a. De langstlevende echtgenote is begiftigde van het grootst mogelijk beschikbaar deel b. Een derde was begiftigde van het beschikbaar deel Oud recht Nieuw recht III. De techniek van de reservebescherming A. De techniek van de kwantitatieve reservebescherming Stap 1. De samenstelling van de fictieve massa xxii

23 a. De bestaande goederen b. De aftrek van de schulden c. Toevoeging van de schenkingen Alle schenkingen die de overledene heeft gedaan, moeten worden toegevoegd i. Alleen (kapitaal)schenkingen moeten worden toegevoegd a. Algemeen b. Het bijzondere probleem van de verrekening van de huwelijksvoordelen ii. Alle schenkingen moeten worden toegevoegd a. Algemeen b. Het bijzondere probleem van de (onrechtstreekse) schenking via de begunstiging van een levensverzekering iii. Enkel schenkingen door de overledene moeten worden toegevoegd Waardebepaling van de toe te voegen schenkingen i. Oud recht a. Principe b. Voorwerp van de toe te voegen schenkingen ii. Nieuw recht d. Appendix: één fictieve massa? Stap 2. Aanrekening op het beschikbare deel a. Algemeen b. Voorwerp van de aanrekening op het beschikbaar deel c. Volgorde van de aanrekening d. Datum van de gift Stap 3. De vordering tot inkorting a. Algemeen b. Kenmerken van de vordering tot inkorting c. De wijze van inkorting Oud recht i. Principe ii. Uitzonderingen Nieuw recht i. Principe xxiii

24 ii. Uitzonderingen d. De termijn voor de uitoefening van de vordering tot inkorting B. De techniek van de kwalitatieve reservebescherming Algemeen Toepassingsgebied van de kwalitatieve bescherming a. Enkel de kwantitatieve reserve is kwalitatief beschermd b. De kwalitatieve reserve beschermt enkel tegen lasten, voorwaarden en modaliteiten opgelegd door de erflater Evolutie: van onbeschikbaarheid naar functionele interpretatie De vordering tot nietigverklaring van de last IV. (On)aantastbaarheid van de reserve? A. De aantasting van de ascendentenreserve oud recht B. De aantasting van de reserve van de langstlevende echtgenote V. (Anticipatieve) verzaking aan de reserve DEEL III. GIFTEN Algemene bibliografie Inleiding Afdeling 1. De plaats van de giften in het verbintenissenrecht I. Rechtshandelingen onder bezwarende en onder kosteloze titel II. Dienstengiften en kapitaalgiften Afdeling 2. (Slechts) twee manieren om te beschikken onder kosteloze titel I. Twee manieren om te beschikken onder kosteloze titel II. Slechts twee manieren om onder kosteloze titel te beschikken? A. Verbod om op andere manieren onder kosteloze titel te beschikken B. De (echte en onechte) uitzonderingen en vermeende uitzonderingen Afdeling 3. Dubbel(zinnig)e houding van de wetgever tegenover rechtshandelingen onder kosteloze titel xxiv

25 Hoofdstuk 1. Giften (algemeen) Afdeling 1. Constitutieve bestanddelen van een gift I. De constitutieve elementen A. Materieel element B. Intentioneel element II. De constitutieve elementen en de kwalificatie in de praktijk A. Algemeen B. Gronden waarop de kwalificatie schenking wordt geweerd III. Het bewijs van de gift Afdeling 2. Algemene grondvereisten voor giften I. elijke geldigheidsvereisten A. Toestemming Een volwaardige wilsvorming a. Gezondheid van geest: de theorie van de versterkte toestemming (gecontesteerd) b. Het bewijs van de ongezondheid van geest Bewijslast en bewijslastverdeling Bewijsmiddelen Een wil, vrij van gebreken a. Dwaling Toepassingsvoorwaarden Toepassingsgeval: dwaling over de beweegreden b. Bedrog Toepassingsvoorwaarden Een bijzonder toepassingsgeval: captatie en suggestie c. Geweld B. Bekwaamheid Beschermende rechtsonbekwaamheid a. Algemene rechtsonbekwaamheid b. Relatieve rechtsonbekwaamheid in specifieke relaties Algemeen Rechtsonbekwaamheid om te beschikken ten voordele van de voogd Rechtsonbekwaamheid om te beschikken ten voordele van de bewindvoerder of een gerechtelijk mandataris Rechtsonbekwaamheid om te beschikken ten voordele van dokters of verzorgers xxv

26 2. Beschermende handelingsonbekwaamheid a. Inleiding b. Handelingsonbekwaamheid om te beschikken De handelings(on)bekwaamheid van de beschermde persooon om te beschikken i. Minderjarigen ii. De meerderjarige beschermde personen a. Oud het voorlopig bewind b. Het nieuwe recht De (on)mogelijkheid om de handelingsonbekwaamheid op te vangen i. Oud recht ii. Nieuw recht c. Handelingsonbekwaamheid om te ontvangen Algemene regeling Uitzondering: ascendentenaanvaarding bij schenking aan een minderjarige Het speciale geval van giften aan rechtspersonen C. De oorzaak Het begrip oorzaak a. Verschillende causaliteitstheorieën b. De recente rechtspraak van het Hof van Cassatie De functies van de oorzaak a. De totstandkoming van de gift De dwaling over de oorzaak De geoorloofdheid van de oorzaak b. Het voortbestaan van de gift (?) II. Regeling inzake ongeoorloofde en/of onmogelijke voorwaarden A. Algemeen B. Evolutie in de rechtspraak III. Ontbinding van giften A. De ontbinding van de gift wegens niet-uitvoering van de last Toepassingsvoorwaarden a. Last b. Niet-uitvoering van de last De vordering tot ontbinding Gevolgen van de ontbinding B. De ontbinding van de gift wegens ondankbaarheid Gronden van ondankbaarheid De vordering tot ontbinding wegens ondankbaarheid Gevolgen van de ontbinding xxvi

27 Hoofdstuk 2. Schenkingen Inleiding Afdeling 1. Een schenking is een overeenkomst I. De schenking is een overeenkomst, geen akte II. (Andere) bijzondere kenmerken Afdeling 2. Specifieke aandachtspunten inzake de totstandkoming I. Het voorwerp van de schenking II. De vormvereisten van de schenking A. De notariële schenking Formalisme in de eerste graad Formalisme in de tweede graad B. De alternatieve schenkingsvormen De handgift a. Definitie en historiek b. Alternatief formalisme: de traditio Voorwerp van de handgift Vormen van traditio Modaliteiten van de handgift c. Bewijs De vermomde schenking a. Definitie en geldigheidsvoorwaarden b. Gevolgen van de ontdekking van de vermomming De onrechtstreekse schenking a. Definitie b. Geldigheidsvoorwaarden C. Sanctie bij de niet-naleving van de opgelegde vormvereisten Absolute vernietigbaarheid gedurende het leven van de schenker Relatieve vernietigbaarheid na het overlijden van de schenker Afdeling 3. Een schenking is een overeenkomst waarbij het geschonken goed dadelijk wordt overgedragen I. Principe en draagwijdte II. Implicaties voor de modaliteiten van de schenking A. De schenking onder opschortende voorwaarde B. De schenking onder opschortende termijn Afdeling 4. Een schenking is een overeenkomst waarbij het geschonken goed onherroepelijk wordt overgedragen I. Afbakening ten opzichte van andere rechtsfiguren II. Toepassingsgebied xxvii