Macrofauna in Nederlandse moerassituaties

Transcriptie

1

2 Macrofauna in Nederlandse moerassituaties Datum: oktober 0 Opdrachtgever: Contactpersoon opdrachtgever: Royal Haskoning DHV drs. R.F.M. Buskens Projectnummer: 46 Auteur: Status: Dr. J.F. Postma ing. C.M. Keijzers Eindrapport Ecofide Singel 05 8 AT Weesp Telefoon: Fax: KvK: 4487 info@ecofide.nl

3 Inhoudsopgave. Inleiding.... Lokaties en uitvoering.... Onderzoekslokaties.... Veldwerk Uitzoeken en verassen macrofauna Resultaten Algemene beschrijving Verschillen tussen vegetaties en lokaties.... Vergelijking met enkele andere studies....4 Conclusies Literatuur Bijlagen... 7 Ecofide i

4 . Inleiding Het project Natuurlijk(er) Markermeer-IJmeer (NMIJ) moet uitwijzen welke maatregelen het meest kansrijk zijn voor de ontwikkeling van een robuust ecologisch systeem en een klimaatbestendig watersysteem in het Markermeer en IJmeer. Eén van de onderzoeksvragen is gericht op de rol die een aan te leggen moeras kan spelen als bron van voedsel voor vogels en vissen. Het huidige project is een eerste stap in die richting. Het onderzoek richtte zich op de aanbodkant en daarmee op de beschikbaarheid van macrofauna als voedsel voor vogels en vissen. Binnen het onderzoek is gekeken naar dichtheden, aantallen, grootteverdeling en biomassa van verschillende soortsgroepen, zoals slakken, vlokreeften en wantsen in verschillende moerasvegetaties. De aangetroffen individuen zijn niet tot op soort gedetermineerd. Ecofide

5

6 . Lokaties en uitvoering. Onderzoekslokaties Bij het selecteren van geschikte onderzoekslokaties is geprobeerd om de invloed van mogelijke stuurvariabelen zoveel mogelijk in beeld te krijgen. Zo is gekeken naar lokaties met een verschillend water(peil)beheer, zijn verschillende vegetatietypen onderzocht en is er bemonsterd op zowel slib-rijke als zandige lokaties. Om deze bronnen van variatie te kunnen duiden is ook gekeken naar de ruimtelijke heterogeniteit. Hiertoe zijn op ieder monsterpunt (combinatie van lokatie, vegetatie en bodemtype) drie replica s geanalyseerd. Deze replica s zijn op korte afstand van elkaar (<0m) verzameld bij een zoveel mogelijk gelijkvormige vegetatie en bodemgesteldheid. In totaal zijn 6 macrofaunamonsters onderzocht (zie tabel.). De volgende onderzoekslokaties zijn bezocht: Het Markiezaat bij Bergen op Zoom, een afgesloten deel van de Oosterschelde, dat ondertussen is verzoet maar nog wel enkele brakke elementen kent; Polder IJdoorn, een buitendijkse polder in het IJmeer nabij Durgerdam; Playa de l una, net ten zuiden van het voormalige PEN-eiland in het IJmeer; de oostkant van het Ketelmeer en de daar aanwezige natuurontwikkeling; het Vossemeer de natuurontwikkeling direct ten zuiden van het Naardermeer. Tabel. Overzicht van de bemonsterde lokaties, vegetaties en bodemgesteldheid. Lokatie Bemonsterde vegetaties en bodemtypen Markiezaat Riet + Riet (dicht) + Zeebies + IJmeer (pld. IJdoorn) Riet Plas-dras IJmeer (Playa de l una) Riet op zand Ketelmeer Riet + op zand Lisdodde + op zand Vossemeer Riet + op zandig slib Naardermeer Egelskop Liesgras Plas-dras Submerse vegetatie bestond in de meeste gevallen uit fonteinkruiden, waterpest of waternetje Ecofide

7 . Veldwerk Op bovenstaande lokaties is tussen half augustus en half september 0 een macrofauna bemonstering uitgevoerd middels een steekbuis van 9,5 cm doorsnede. Indien nodig is van tevoren de opgaande vegetatie (bv rietstengels) afgeknipt, waardoor de steekbuis soepel geplaatst kon worden zonder veel verstoring van de waterkolom. De waterdiepte was over het algemeen tussen de 5 en 0 cm. De steekbuis is minimaal 0 cm in de bodem geduwd, waarbij de aanwezige wortels werden doorsneden. Vervolgens is de aanwezige macrofauna binnen de steekbuis kwantitatief verzameld door de buis in zijn geheel leeg te scheppen (incl. de toplaag van het sediment) en de inhoud te zeven op een grote zeef met een maaswijdte van 500 µm. Tijdens het veldwerk is de aanwezige vegetatie, waterdiepte en aard van het sediment genoteerd en is een foto gemaakt. In onderstaand overzicht zijn deze gegevens opgenomen. Markiezaat Riet met schedefonteinkruid Emers: -4 stengels / steekbuis Slib Waterdiepte 0 cm Datum -8-0 x-coord y-coord IJmeer Polder IJdoorn Dicht Riet met enig schedefonteinkruid Emers: -8 stengels / steekbuis Slib Waterdiepte 0-5 cm Datum -8-0 x-coord y-coord IJmeer Polder IJdoorn Zeebies, Schedefonteinkruid en kranswieren Emers: 4-5 stengels / steekbuis Slib Waterdiepte 5-0 cm Datum -8-0 x-coord y-coord IJmeer Playa de l una Rietoever met Moerasandoorn en Kleine lisdodde Emers: 4-0 stengels / steekbuis Slib Waterdiepte 5-0 cm Datum x-coord y-coord Plas-dras, Blaartrekkende boterbloem, Grote lisdodde, Waterweegbree, Waterpeper, Waterandijvie Emers: -5 stengels / steekbuis Slib Waterdiepte 4 cm Datum x-coord. 900 y-coord Rietoever met tevens Grote lisdodde Emers: 4-5 stengels / steekbuis Zand Waterdiepte 40 cm Datum x-coord y-coord Ecofide 4

8 Ketelmeer Ketelmeer Vossemeer Rietoever met Waternetje Emers: 5-7 stengels / steekbuis Zand Waterdiepte 0-0 cm Datum x-coord y-coord. 547 Lisdodde, Mattenbies, Waternetje, Waterpest Emers: 5-9 stengels / steekbuis Zand (of slibrijk zand) Waterdiepte 0-5 cm Datum x-coord y-coord. 590 Rietoever met Waterpest, Gedoornd hoornblad, Aarvederkruid, Tenger fonteinkruid Emers: -4 stengels / steekbuis Zandig slib Waterdiepte 5-0 cm Datum x-coord y-coord Naardermeer Grote egelskop rijke bodem Emers: -4 stengels / steekbuis Slib Waterdiepte 0 cm Datum x-coord. 600 y-coord Liesgras (met Waterpeper) Emers: 4-7 stengels / steekbuis Slib Waterdiepte 5-0 cm Datum x-coord. 690 y-coord Plas-dras (Waterweegbree, Waterpeper, Waterpostelein, fonteinkruid) Emers: 5-7 stengels / steekbuis Slib Waterdiepte 5-0 cm Datum x-coord y-coord Ecofide 5

9 Verder zijn hieronder enkele foto s van steekbuizen opgenomen om een indruk te geven van de variatie in begroeiing van emerse vegetatie per steekbuis.. Uitzoeken en verassen macrofauna De monsters zijn in het laboratorium verder verwerkt, waarbij aanwezige waterplanten en wortelresten grondig zijn gespoeld en nagekeken. De macrofauna is binnen 48 uur na monstername op een lichtbak levend uitgezocht. Bij het sorteren en tellen zijn de organismen per macrofaunagroep verzameld en ingedeeld in verschillende lengteklassen. In bijlage met de ruwe meetgegevens is per organismegroep aangegeven welke lengteklassen zijn aangehouden. Het doel van het onderzoek ( voedsel voor vogels en vissen ) stond hierbij voorop. Dat betekent dat voor de kleinere macrofauna zoals juveniele oligochaeten de monsters niet tot op het laatste individu zijn uitgezocht of dat bepaalde groepen zoals watermijten niet zijn verzameld. Na het uitzoeken en sorteren van de macrofauna zijn de organismen minimaal 48 uur gedroogd in een droogstoof bij 70 C. Na drogen zijn ze op een analytische balans gewogen om het drooggewicht te bepalen en overgebracht in porseleinen kroesjes. Vervolgens is het asvrijdrooggewicht bepaald door verassing van uur bij 550 C in een moffeloven. Ecofide 6

10 . Resultaten Alle ruwe gegevens betreffende het aantal getelde individuen, de drooggewichten en asvrijdrooggewichten zijn opgenomen in bijlage. Opmerkingen vooraf -Voor drie monsters (met ieder een laag aantal van kleine vlokreeften) werd het asvrijdrooggewicht bepaald door de monsters eerst individueel te wegen (DW), vervolgens te poolen en tenslotte van het gepoolde monster het percentage asvrijdrooggewicht vast te stellen. Dit in verband met de ondergrens van de analytische balans. -In alle monsters is het aantal oligochaeten geschat door het tellen van individuen in een deel van het monster. In één monsterpunt waren oligochaeten ook op gewichtbasis duidelijk dominant, namelijk de plas-dras situatie in polder IJdoorn. Voor dit monsterpunt zijn de oligochaeten verzameld, gewogen en verast. Het berekende drooggewicht per individuele oligochaet is vervolgens gebruikt om ook het gewicht aan oligochaeten in de andere monsters te schatten. Hieronder zijn de gegevens nader toegelicht, waarbij allereerst is gekeken naar een meer algemene karakterisatie van de gegevens (.) om vervolgens in te gaan op de eventuele verschillen tussen vegetaties, bodems en lokaties.. Algemene beschrijving In. worden de onderzoeksgegevens besproken op basis van het gemiddeld asvrijdrooggewicht per macrofaunagroep en per m. De verschillende lengteklassen zijn hierbij gesommeerd, waarna de waarden over de drie replica s zijn gemiddeld. Om deze gegevens op waarde te kunnen schatten wordt hieronder eerst ingegaan op het gemiddelde percentage asrest, verschillen tussen de lengteklassen en verschillen tussen de replica s. Tenslotte wordt stilgestaan bij enkele uitschieters. Percentage asrest De verhouding tussen het drooggewicht en asvrijdrooggewicht verschilt logischerwijs tussen de verschillende macrofaunagroepen. In figuur. is echter ook geïllustreerd dat het percentage asrest binnen een macrofaunagroep vrij constant is. Hierbij zijn de gegevens van alle lengteklassen en alle monsters gemiddeld, waarbij de standaard fout over het algemeen klein is ten opzichte van de gemiddelde waarde. Ecofide 7

11 Asrest als % van drooggewicht (%) Figuur. Asrest als percentage van het drooggewicht per macrofaunagroep. Gegevens betreffen de gemiddelden en hun standaardfout. Verschillende lengteklassen Voor veel monsters waren slakken, wantsen en vlokreeften op gewichtsbasis dominante groepen, aangevuld met keverlarven, oligochaeten, pissebedden, bloedzuigers en/of diptera larven (excl. Chironomiden). Voor de meeste van deze macrofaunagroepen zijn de individuen ook per lengteklasse geteld en gewogen. De resultaten zijn voor een viertal groepen geïllustreerd in figuur.. In het bovenste deel is de procentuele verdeling van alle individuen over de lengteklassen geïllustreerd en in de onderste figuur is het gemiddeld individueel asvrijdrooggewicht gegeven. Voor de slakken en keverlarven zijn de kleine individuen in de meerderheid, terwijl voor de vlokreeften en wantsen juist de middelste categorie qua aantal domineerde. Verder liggen de meeste gewichten tussen de 0,,0 mg AFDW/individu (AFDW = Asvrijdrooggewicht). Alleen de grootste slakken, wantsen en keverlarven komen hier duidelijk boven uit. Ecofide 8

12 <0, 0,-0,75 >0,75 <0, 0,-0,75 0,75- <0,5 0,5- - 0,5- - AFDW (mg) / organisme <0, 0,-0,75 >0,75 <0, 0,-0,75 0,75- <0,5 0,5- - 0,5- - Aantal individuen/klasse (%) Slak Vlokreeft Wants Keverlarve lengteklasse (cm) Slak Vlokreeft Wants Keverlarve lengteklasse (cm) Figuur. Verdeling van het aantal individuen per lengteklasse (in procenten; bovenste gedeelte) en de gemiddelde asvrijdrooggewichten per individu (onderste gedeelte) voor enkele dominante macrofaunagroepen. Weergegeven is het gemiddelde AFDW met de standaardfout. Verschillende tussen de replica s Ieder monsterpunt (combinatie van lokatie, vegetatie en bodemtype) is in drievoud bemonsterd. Voor drie dominante groepen (slakken, wantsen en vlokreeften) illustreert figuur. het totaal asvrijdrooggewicht (mg AFDW/m ) per groep en per replica. In veel gevallen blijven de drie replica s binnen een factor tot van elkaar. In sommige gevallen illustreren de gegevens echter ook een duidelijk grotere ruimtelijke heterogeniteit. Zo viel bijvoorbeeld het grote aantal vlokreeften in één van de drie monsters tussen het Liesgras bij het Naardermeer op, waar deze groep niet werd aangetroffen in de andere twee steekbuizen. Deze drie replica s vertoonden ook voor andere groepen overigens redelijk wat variatie. Zo zaten er veel slakken in replica, maar juist weinig wantsen. Deze drie monsters betroffen een luwe oever waar al tijdens het veld de opvallend hoge dichtheden aan wantsen (en watervlooien) opviel. Wellicht dat plaatselijk hogere voedselconcentraties hier een rol speelden. Ook op andere plaatsen speelde deze ruimtelijke variatie een rol, zoals vlokreeften bij het Playa de l una (IJmeer) en in het Vossemeer of juist de slakken tussen de e vegetatie in het Ketelmeer. Ecofide 9

13 Plas-dras Naardermeer Liesgras Plas-dras Liesgras Egelskop Naardermeer Egelskop Plas-dras Naardermeer Liesgras Egelskop Vossemee Riet + op zandig slib Vossemee Riet + op zandig slib Vossemee Riet + op zandig slib Lisdodde + op zand Lisdodde + op zand Lisdodde + op zand Riet + op zand Riet + op zand Riet + op zand Playa de Riet op Playa de Riet op Playa de Riet op Riet op slib Riet op slib Riet op slib Zeebies + Zeebies + Zeebies + Riet (dicht) + Riet (dicht) + Riet (dicht) + Riet + Riet + Riet + Dergelijke ruimtelijke heterogeniteit is niet vreemd of onverwacht. Het illustreert echter wel dat verschillen tussen vegetaties en lokaties (zie.) pas significant gaan worden als de verschillen boven een factor uitkomen. Hiervoor zijn de gegevens van de drie replica s telkens gemiddeld. Slakken Vlokreeften Wantsen Markiezaat Pld IJdoorn Playa de l'una Ketelmeer Vossemeer Naardermeer Riet + l'una Pld. IJdoorn Markiezaat Riet (dicht) + Zeebies + Riet Plas-dras Riet op zand Riet + op zand r Ketelmeer Lisdodde + op zand zand Plas-dras Riet + op zandig slib Egelskop Liesgras Plas-dras l'una Pld. IJdoorn Markiezaat r Ketelmeer Asvrijdrooggewicht (mg / m ) zand Plas-dras l'una Pld. IJdoorn Markiezaat r Ketelmeer Asvrijdrooggewicht (mg / m ) zand Plas-dras Asvrijdrooggewicht (mg / m ) Figuur. Asvrijdrooggewicht (mg AFDW/m ) voor een drietal macrofaunagroepen per replica. Uitschieters Bovenstaande analyses zijn gebaseerd op de veel voorkomende macrofaunagroepen en lengteklassen. In een vijftal monsters werden individuen aangetroffen met een beduidend groter formaat. Dit betrof één kreeft, een tweetal grote libellen larven en een tweetal grote slakken (zie tabel.). Het is waarschijnlijk dat deze organismen ook in veel van de andere vegetatietypen aangetroffen kunnen worden, maar dat hun dichtheid te laag is voor een voldoende hoge trefkans. Deze vijf organismen zijn daarom niet in de berekeningen meegenomen. Tabel. Opvallend grote organismen (uitschieters) in enkele monsters. Organisme Lokatie Vegetatie Lengte (cm) AFDW (mg) Kreeft Ketelmeer Lisdodde op zand >5 674,4 Libellen larve Naardermeer Liesgras 9,5 Libellen larve Markiezaat Zeebies,5 5,4 Slak Naardermeer Egelskop 47,9 Slak Naardermeer Plas-dras 4 80,0 Ecofide 0

14 . Verschillen tussen vegetaties en lokaties In figuur.4 zijn de gegevens van alle onderzochte lokaties en vegetatietypen samengevat. Het bovenste deel geeft het gemiddelde totaal asvrijdrooggewicht van alle aanwezige macrofauna (mg AFDW/m ). In de onderste figuur is dit totaal gewicht opgesplitst in de dominante macrofaunagroepen. Daarnaast is in deze figuur een restgroep onderscheiden (zie tabel. voor meer details). Op basis van de totaalgewichten kan geconcludeerd worden dat de verschillen tussen de lokaties en vegetaties beperkt zijn. In de meeste gevallen ligt het asvrijdrooggewicht van de macrofauna tussen de en 6 g/m en zijn er geen significante verschillen. Alleen het monsterpunt in het Vossemeer (Riet oever met e vegetatie) blijkt een duidelijk hoger asvrijdrooggewicht te hebben ( g AFDW/m ) en verschilt significant (Anova toetsing) van de vijf monsterpunten met de laagste gewichten (de twee Riet-vegetaties in het Markiezaat, Riet in polder IJdoorn, Egelskop en plas-dras in het Naardermeer). Als vervolgens gekeken wordt naar de biomassa per macrofaunagroep (onderste deel van figuur.4) dan blijkt de hoge biomassa in het Vossemeer voor een groot deel te komen door een hogere dichtheid aan slakken (die ook nog eens relatief groot waren). Zoals te verwachten was speelt de biomassa van slakken vooral een rol op monsterpunten waar ook een e vegetatie aanwezig was, alhoewel de verschillen met een monsterpunt zonder e vegetatie niet altijd even duidelijk zijn. Ook voor de andere macrofaunagroepen worden soms verschillen tussen monsterpunten aangetroffen, die niet direct te verklaren zijn uit de vegetatietypen of de bodemgesteldheid. Zo varieert de biomassa aan vlokreeften en is deze groep op sommige monsterpunten vrijwel afwezig (bijv. Riet in de polder IJdoorn en Egelskop in het Naardermeer). Vergelijkbare verschillen treden ook op bij de wantsen (hoge biomassa in het Vossemeer en het Liesgras bij het Naardermeer), de pissebedden (hoge biomassa in het Vossemeer) en de bloedzuigers (hoge biomassa bij de Lisdodde in het Ketelmeer en twee vegetatietypen in het Naardermeer). Een opvallend verschil betreft de oligochaeten, die er qua biomassa duidelijk uitspringen in de plas-dras situatie in polder IJdoorn. Ecofide

15 Riet + Riet (dicht) + Zeebies + Riet Plas-dras Riet op zand Riet + op zand Lisdodde + op zand Riet + op zandig slib Egelskop Liesgras Plas-dras Gem. asvrijdrooggewicht (mg / m ) Riet + Riet (dicht) + Zeebies + Riet Plas-dras Riet op zand Riet + op zand Lisdodde + op zand Riet + op zandig slib Egelskop Liesgras Plas-dras Gem. asvrijdrooggewicht (mg / m ) Totaal 4000 Slak Vlokreeft Wants Pissebed Bloedzuiger Oligochaeten Overig Markiezaat Pld. IJdoorn Playa de l'una Ketelmeer V'meer Naardermeer 0 Markiezaat Pld. IJdoorn Playa de l'una Ketelmeer V'meer Naardermeer Figuur.4 Asvrijdrooggewicht (mg AFDW/m ) voor de verschillende monsterpunten. De bovenste figuur illustreert het totaalgewicht en de standaard deviatie (gem. van replica s); In de onderste figuur is dit gewicht in de verschillende macrofaunagroepen opgesplitst. Ecofide

16 De aard van de in figuur.4 genoemde restgroep verschilt per lokatie en vegetatie en is in tabel. samengevat voor de bepalende groepen. Tabel. Samenstelling van de restgroep (bepalende groepen) zoals opgenomen in figuur.4. Weergegeven is het gemiddelde AFDW (mg). Donker gekleurde cellen illustreren de hoogste biomassa s. Lokatie Vegetatie Chironomiden Diptera larve Kever larve Tweekleppige Kever Markiezaat Riet Riet (dicht) Zeebies Pld. IJdoorn Riet Plas-dras Playa de l una Riet op zand Ketelmeer Riet + op zand Lisdodde en op zand Vossemeer Riet + op zandig slib Naardermeer Egelskop Liesgras Plas-dras Vergelijking met enkele andere studies Om de huidige resultaten in een breder licht te kunnen plaatsen is een korte zoekactie uitgevoerd naar vergelijkbaar onderzoek in andere zoetwater ecosystemen. Deze zijn opgenomen in tabel.. De verschillen in de gemiddelde hoeveelheid biomassa/m kunnen door verschillende factoren veroorzaakt worden. Zo zijn er lokaties uit verschillende klimaatzones opgenomen (waaronder IJsland, Scandinavië), verschilt de waterdiepte tussen de 0 cm en 6 m en zijn er zowel oligotrofe als eutrofe situaties vertegenwoordigd. Toch kan hiermee ook geconcludeerd worden dat de resultaten van het huidige onderzoek goed binnen deze range passen en dat de onderzochte moeraszones daarmee betekenis hebben als potentiële voedselbron. Ecofide

17 Tabel. Vergelijking tussen de resultaten van het huidige onderzoek en enkele vergelijkbare gegevens uit de literatuur. locatie vegetatietype water diepte (m) AFDW g/m Referentie Natuurontwikkeling Naardermeer plasdras 0,, Huidig onderzoek Polder IJdoorn plasdras 0, 5,5 Huidig onderzoek Markiezaatsmeer riet + 0,, Huidig onderzoek Polder IJdoorn riet 0,,7 Huidig onderzoek Markiezaatsmeer riet (dicht) + 0,,7 Huidig onderzoek Natuurontwikkeling Naardermeer egelskop 0, 4,5 Huidig onderzoek Ketelmeer riet + op zand 0, 4,9 Huidig onderzoek Markiezaatsmeer zeebies + 0, 6,4 Huidig onderzoek Ketelmeer lisdodde + op zand 0, 6, Huidig onderzoek Natuurontwikkeling Naardermeer liesgras 0, 7,8 Huidig onderzoek Vossemeer riet + op zandig slib 0,, Huidig onderzoek IJmeer (Playa de l'una) riet op zand 0,4 4,6 Huidig onderzoek Ventjagersplaat Volkerak-Zoommeer zandplaat 0, -4 Smit (995) Skärshultsjön (matig polyhumos) isoetidentapijt 0,, Brundin (949) Beninger en Korendijkse slikken oeverzone onbeschermd 0,4 6,0 Aquasense (997) Beninger en Korendijkse slikken oeverzone achter vooroever 0,4,0 Aquasense (997) Skärshultsjön (matig polyhumos) carex rostrata 0,5,7 Brundin (949) Innaren (oligohumos) equisetum 0,5,9 Brundin (949) Innaren (oligohumos) scirpus lacustris-equisetum 0,5 4, Brundin (949) Skärshultsjön (matig polyhumos) equisetum 0,7 Brundin (949) Ewijk (meer in vloedvlakte Rijn) ondiepe zone 0,8 Van den Brink (994) Oude Waal (meer in vloedvlakte Rijn) ondiepe zone, Van den Brink (994) Grimsgöl (extreem polyhumos) equisetum, Brundin (949) Duivelswaai (meer in vloedvlakte Rijn) ondiepe zone,6 Van den Brink (994) eutrofe meren N-Duitsland verlandingsoever,7 Lundbeck (96) in Brundin (949) Thingvallavatn (Ijsland) rotsbodem 4, Lindegaard (99) Stråken (mesohumos) scirpus lacustris,5,7 Brundin (949) Innaren (oligohumos) isoetidentapijt,5,5 Brundin (949) eutrofe meren N-Duitsland Chara weide,5 7,6 Lundbeck (96) in Brundin (949) Stråken (mesohumos) watermos,6,5 Brundin (949) Stråken (mesohumos) isoetidentapijt, Brundin (949) eutrofe meren N-Duitsland Chara weide,5 Lundbeck (96) in Brundin (949) eutrofe meren N-Duitsland verlandingsoever,5 0,5 Lundbeck (96) in Brundin (949) eutrofe meren N-Duitsland Elodea vegetatie,4 Lundbeck (96) in Brundin (949) eutrofe meren N-Duitsland Chara weide,5,7 Lundbeck (96) in Brundin (949) Innaren (oligohumos) nitella watermos 4, Brundin (949) eutrofe meren N-Duitsland Elodea vegetatie 4 7, Lundbeck (96) in Brundin (949) eutrofe meren N-Duitsland Elodea vegetatie 6 47,6 Lundbeck (96) in Brundin (949).4 Conclusies De huidige pilotstudie betreft een eerste stap om inzicht te krijgen in de rol die moerasvegetaties kunnen hebben als bron van voedsel voor vogels en vissen. De huidige resultaten leiden tot de volgende conclusies: De biomassa aan macrofauna in moerasvegetaties varieert tussen de en 6 g AFDW / m met incidentele uitschieters tot boven de 0 g/m. Slakken, vlokreeften en wantsen vormen in de meeste gevallen ten minste 50% van de biomassa, aangevuld met pissebedden, bloedzuigers, oligochaeten. Andere groepen, zoals chironomiden larven, andere diptera larven, keverlarven, tweekleppigen en waterkevers spelen een minder grote rol. De samenstelling van de macrofauna varieert per monsterpunt (lokatie; vegetatie; bodemgesteldheid) maar de exacte stuurfactoren zijn op basis van dit pilot onderzoek niet te benoemen. Ecofide 4

18 4. Literatuur AquaSense (997). Benthische macrofauna van de Beninger en Korendijkse slikken in 997. In opdracht van: Rijkswaterstaat Zuid-Holland. Rapportnummer:.74. Brundin, L. (949). Chironomiden und andere Bodentiere der Südschwedischen Urgebirgseen. Report no. 0 - Inst. of Freshwater Research, Drottningholm. Lindegaard, C. (99) Zoobenthos ecology of Thingvallavatn: vertical distribution, abundance, population dynamics and production. Oikos 64: Smit, H. (995). Macrozoobenthos in the enclosed rhine-meuse delta. Proefschrift, Katholieke Universiteit Nijmegen. Van den Brink, F.W.B (994). Impact of floodplain lake ecosystems along the Rhine and Meuse. Proefschrift, Katholieke Universiteit Nijmegen. Ecofide 5

19

20 5. Bijlagen Ecofide 7

21

22 Bijlage Ruwe meetgegevens per lokatie Ecofide

23 Markiezaat Vegetatie Replica Organismegroep Lengte (cm) Aantal ind. / m Drooggewicht (mg) / m As rest (mg) / m Asvrij DW (mg) / m Riet + Kever <0, 9 8,,8 6,4 Keverlarve - 5 6, 4,,0 Libellelarve 0, , 07,6 Muggenlarve - (L4) 7 47,, 44,9 Pissebed 0,-0, ,4 Slak <0, ,6 0,-0, ,5 Vlokreeft <0, 66 5, 0,5 4,7 0,-0,75 5 4,7 09,6 0, , Wants 0, ,8 07, ,8 97, Kever <0, 9 8,9 0, 8,6 Keverlarve , 5,4 78,8 Muggenlarve - (L4) 59 6,6 0,7 5,9 Pissebed 0,-0, ,7 7,5 Slak <0, ,9 0,-0, ,9 Vlokreeft <0, 76 9,4,7 5,8 0,-0,75 7,9, 9,8 Wants 0, ,4 565,9 Dipteralarve , 78,6 Keverlarve , 6,8 Pissebed 0,-0,5 88 9,9 4,0 48,9 Slak <0, ,7 0,-0, , Vlokreeft <0, 05 8,0 5,4,6 0,-0, ,0 4,9 59, 0, ,7 99,4 Wants ,9 997, Riet (dicht) + Kever , 6,5 Keverlarve ,4 5,4 Libellelarve 0, ,5 5,9 9,6 Muggenlarve 0,4- (L/) 586 8,6 7,5 75, - (L4) 05 64,7 5,7 Pissebed 0,-0, ,,7 Slak <0, ,7 0,-0, , Vlokreeft <0, 7,9,5,4 0,-0, ,0,7 60, 0,75-7 9,0 4,6 68,4 Wants ,0 4, 6,9 Bloedzuiger 0, ,8,6 Dipteralarve ,,5 50,8 Kever <0, 7 70,6 67, , 56,5 Libellelarve 0,5-9 5,8,5, Muggenlarve 0,4- (L/) 65 77, 6,4 70,8 - (L4) ,7 79,6 Pissebed 0,-0, , 0,5 Slak <0, ,0 0,-0, , Vlokreeft 0,-0, ,0 6,7 0, 0, ,8 9,5 Wants <0,5 7 8,,6 80,5 0,5-59 4,6 9,5 Dipteralarve ,0 6, 8,8 Haft 0,5-7 40,7 4,5 6, Kever , 95,5 Keverlarve - 5,6,9 8,6 Libellelarve 0, ,4,9 Muggenlarve 0,4- (L/) 00 94,9 8, 86,8 - (L4) 586 7,7,5 Pissebed 0,-0, , Slak <0, ,5 0,-0, , >0, ,5 Vlokreeft <0, 0 5,5,,4 0,-0, ,7 09, 0, , 84, Wants 0, ,9 75, Ecofide

24 Markiezaat Vegetatie Replica Organismegroep Lengte (cm) Aantal ind. / m Drooggewicht (mg) / m As rest (mg) / m Asvrij DW (mg) / m Zeebies + Keverlarve 0,5-7 66,6 7,4 Libellelarve - 5 5,4 09,6 Slak <0, , 0,-0, , Vlokreeft 0,-0, , 0, , Wants 0,5-40 5,8 080, , 495, Dipteralarve 0, ,5 86, Kokerjuffer,5-5 4,6 7,5 5, Libellelarve - 0 8,6 5,0 Muggenlarve 0,4- (L/) 49 70,0,5 66,5 Pissebed 0,-0, ,0 9,7 Slak <0, ,0 0,-0, ,8 Vlokreeft <0, 8 74,5,8 5,7 0,-0, ,5 0, ,0 Wants 0, ,5 8,5-9 60,5 588, Waterrups 0,5-7 6,6,0 4,5 Dipteralarve 0,5-7 0,6 7,6 Haft 0,5-9 9,9 4,7 5, Kever <0, 9 5,9,8 4, Keverlarve ,9, 45,5 Libellelarve - 7 6,9 4,0 Muggenlarve 0,4- (L/) 7 55,6, 5,4 Pissebed 0,-0, ,9 Slak <0, ,6 0,-0, , Vlokreeft <0, 5 7, 5, 47,0 0,-0, , 0, ,8 Wants 0, ,0 506, , 490,4 Ecofide

25 IJmeer polder IJdoorn Vegetatie Replica Organismegroep Lengte (cm) Aantal ind. / m Drooggewicht (mg) / m As rest (mg) / m Asvrij DW (mg) / m Riet Dipteralarve 0,5-9 46,9 449,8 Keverlarve , Muggenlarve 0,4- (L/) 70 59, 5,9 5, - (L4) 0 9 7,9, Oligochaeten 0, ,7 54,8 Slak <0, ,0 0,-0, ,7 Tweekleppige <0, ,7 Bloedzuiger 0, , 098,9 Keverlarve 0,5-6 9,5 5, , 596,8 Kokerjuffer 0,5-,5 44 8,6 5, Muggenlarve 0,4- (L/) 45 54,9 4,7 50, - (L4) 6 65,6 5, Oligochaeten 0, ,7 54,8 Slak 0,-0, , Tweekleppige 0, , Bloedzuiger 0, ,6 7, Keverlarve 0, ,0 4,6 Muggenlarve 0,4- (L/) ,9 94,7 - (L4) ,6,7 Oligochaeten 0, , 47,7 Vlokreeft 0,-0, ,8,0 Plas-dras Oligochaeten 0, ,5 Slak 0,-0, ,0 Dipteralarve ,0 40,9 Kever 0,-0, ,5, 45,4 Oligochaeten 0, ,4 Slak 0,-0, , Keverlarve , 49,6 Mosselkreeftje <0, ,8 54, Oligochaeten 0, , IJmeer Playa de l una Vegetatie Replica Organismegroep Lengte (cm) Aantal ind. / m Drooggewicht (mg) / m As rest (mg) / m Asvrij DW (mg) / m Riet op zand Kokerjuffer 0,5-,5 88,8 07,9 Muggenlarve 0,4- (L/) 77 5, 96,6 - (L4) , 97, Oligochaeten 0, ,0, 6,9 Pissebed 0, ,9 Slak <0, ,9 0,-0, , >0, , Vlokreeft 0,-0, , 7,9 0, ,7 Wants 0, , 0, Bloedzuiger 0, ,6 0, Kever 0,-0,5 5,5 0,9 0,6 Keverlarve - 5, 8,8 Muggenlarve 0,4- (L/) , 45,8 - (L4) ,9 Pissebed 0,5-6 98, 6,5 7,7 Slak 0,-0, , Vlokreeft 0,-0, ,7 5, 0, ,5 08, Wants 0,5-44 0,4 0,7 9,7 Waterrups 0, , 56, Dipteralarve 0, , 97,0 Keverlarve , 47, Kokerjuffer 0,5-, ,4 6,0 68,4 Muggenlarve 0,4- (L/) ,6 85,9 - (L4) ,7 Pissebed 0, ,7 Slak 0,-0, , >0, ,4 Tweekleppige 0, , Vlokreeft 0,-0, ,8 0, ,4 Wants 0, ,5 57, Oligochaeten zijn niet op lengte gesorteerd maar als groep verzameld en geteld. Lengteklasse is daarom als 0,5 0cm aangegeven. Ecofide

26 Ketelmeer Vegetatie Replica Organismegroep Lengte (cm) Aantal ind. / m Drooggewicht (mg) / m As rest (mg) / m Asvrij DW (mg) / m Riet + op zand Dipteralarve 0, ,6 80,6 Kokerjuffer 0,5-,5 44 8,8 04,5 Muggenlarve 0,4- (L/) 659 8,7 4,9 67,8 - (L4) , 4,7 Oligochaeten 0, ,7 54,8 Pissebed 0, ,6 Slak <0, ,6 0,-0, , Tweekleppige 0, ,8 Vlokreeft 0,-0, ,0 0,6 0, ,9,5 Dipteralarve 0, , 5,0 Kokerjuffer 0,5-,5 9,8 9,5, Muggenlarve 0,4- (L/) ,4 8, 48,0 - (L4) ,4 57,4 Oligochaeten 0, ,7 54,8 Pissebed 0,5-0 84,8,8 6,9 Slak <0, ,8 0,-0, ,5 Tweekleppige <0, , Vlokreeft 0,-0, , 0, ,4 Wants 0,5-6 7,9 59,4 Bloedzuiger 0,5-0 8,8 780, Muggenlarve - (L4) ,4 4, Oligochaeten 0, ,7 54,8 Pissebed 0, ,4 Slak <0, , 0,-0, ,5 >0, , Tweekleppige 0, , Vlokreeft 0,-0, ,8 0, ,4 Wants 0, ,4 0, Worm dik , 5,5 Lisdodde + op zand Bloedzuiger 0, ,7 Pissebed 0, ,8 Slak <0, ,0 0,-0, , >0, ,5 Vlokreeft 0,-0, ,8 0, , Wants 0,5-70 7,5 6,5 Worm dik ,9 Dipteralarve 0,5-9 47,,6 45,7 Muggenlarve - (L4) 64,6 0, 54,5 Pissebed 0, , Slak <0, ,0 0,-0, ,8 Vlokreeft 0,-0, , 0, ,4 Wants 0,5-0 84,6 4,5 80, Bloedzuiger 0, ,5 58, 0 5 8, 49,6 Dipteralarve 0, , 80,9 Kokerjuffer 0,5-, , 87,7 Muggenlarve 0,4- (L/) 05 44,6, 4,4 - (L4) 7,6 7,6 64,0 Oligochaeten 0 7 7,4,7 Pissebed 0, ,7 Slak <0, , 0,-0, ,7 >0, , Tweekleppige 0, ,9 Vlokreeft 0,-0, , 0, ,6 4,9 Wants 0, ,,4 Ecofide

27 Vossemeer Vegetatie Replica Organismegroep Lengte (cm) Aantal ind. / m Drooggewicht (mg) / m As rest (mg) / m Asvrij DW (mg) / m Riet + op zandig slib Bloedzuiger 0, ,0 8, Kokerjuffer 0,5-,5 5 47, 4,8 4,5 Muggenlarve - (L4) 5 66, 4,5 6,8 Oligochaeten 0, , 09,6 Pissebed 0, ,9 Slak <0, , 0,-0, , Vlokreeft 0,-0, ,4 0, ,9 9, Wants 0, ,5 979, Bloedzuiger 0, , 548, Kever 0,-0, ,0 98,8 Keverlarve ,8,9 Kokerjuffer 0,5-,5 5 79,5,8 76,7 Oligochaeten 0, , 09,6 Pissebed 0, , Platworm ,7 78,0 Slak <0, ,9 0,-0, , Vlokreeft 0,-0, ,6 0, ,4 Wants 0, ,0 Bloedzuiger 0, ,5 8,4 Kokerjuffer 0,5-, ,9 48,4 Muggenlarve - (L4) 44 9,0 08, Oligochaeten 0, ,7 54,8 Pissebed 0, , Slak <0, ,8 0,-0, , Vlokreeft 0,-0, ,5 0, ,8 Wants 0, , Naardermeer Vegetatie Replica Organismegroep Lengte (cm) Aantal ind. / m Drooggewicht (mg) / m As rest (mg) / m Asvrij DW (mg) / m Egelskop Bloedzuiger 0, , 97,4 Kever 0,-0, , 00,9 Keverlarve 0, ,0, ,9 4,6 Muggenlarve - (L4) 7 7 4,5,5 Oligochaeten 0, ,0 464,5 Slak 0,-0, , >0, ,0 Tweekleppige <0, , Wants 0, ,,6 67, ,5 6,8 Bloedzuiger 0, ,5 Dipteralarve 0, , 4,4 Keverlarve , 54,0 Oligochaeten 0, , 09,6 Slak <0, ,4 0,-0, ,4 Tweekleppige <0, ,7 Wants 0, ,5 850,0 Bloedzuiger 0, ,0 6,9 Dipteralarve 0, ,7, - 5 9, 5, 56,8 Keverlarve ,5, Muggenlarve - (L4) 0 6,8 4,4 57,4 Oligochaeten 0, , 09,6 Slak 0,-0, ,5 Tweekleppige <0, ,7 Wants 0, ,6 87, ,0 567, Ecofide

28 Naardermeer Vegetatie Replica Organismegroep Lengte (cm) Aantal ind. / m Drooggewicht (mg) / m As rest (mg) / m Asvrij DW (mg) / m Liesgras Bloedzuiger 0, ,4 Kever 0,-0, , 999, Keverlarve 0, , 56,8 Oligochaeten 0, ,0 98,9 Schaatserijder 7,6 8,8 Slak <0, , 0,-0, ,7 >0, ,5 Tweekleppige <0, ,6 Wants 0, ,8 55,9 Bloedzuiger 0, ,5 785, Kever 0,-0,5 9 4,7,6 40, Oligochaeten 0, ,0 98,9 Slak 0,-0, ,9 Tweekleppige <0, , Vlokreeft 0,-0, ,8 0, , Wants 0, ,0 Bloedzuiger 0, ,4 09, Dipteralarve 0, ,6 87, Keverlarve - 44,7 50,0 Oligochaeten ,6 569,0 0, , 8,5 Slak 0,-0, ,8 Tweekleppige <0, , Wants 0, ,7 Plas-dras Bloedzuiger 0, , 879,0 Kever 0,-0, ,5 4,0 8,6 Keverlarve 0,5-04 6,4 97,8 Oligochaeten 0, ,6 69, Schaatserijder 5 6,7,0 5,7 Slak <0, , Tweekleppige <0, , 0, ,7 Vlokreeft 0,-0, ,9 0,0 5,0 Wants 0,5-7 9,4 80,6 Watermijt <0, 78 77,9 6, 7,7 Muggenlarve 0,4- (L/) ,7 447,9 Oligochaeten 0, ,6 69, Tweekleppige <0, ,9 Wants <0,5 59 9,,9 7, Bloedzuiger 0, , 6,7 Dipteralarve 0, ,6 08, Muggenlarve - (L4) , 97,5 Oligochaeten 0, ,0 464,5 Schaatserijder 0,5-9 50,,5 46,7 Slak <0, ,7 Tweekleppige <0, ,8 Vlokreeft <0, 0 4,0 4, 8,9 Wants <0, ,9,6 5, Ecofide