2 keer beoordeeld 17 januari 2014

Transcriptie

1 3,3 Samenvatting door M woorden 2 keer beoordeeld 17 januari 2014 Vak Geschiedenis Methode Werkplaats Paragraaf 4.1 Welvaart en wantrouwen Economische groei Na de Tweede Wereldoorlog werd er gevreesd voor een depressie, maar dit was ongegrond. De industrie schakelde moeiteloos over van de productie van militaire goederen naar duurzame consumptiegoederen. De inkomens waren in de oorlog sterk gestegen, maar door het lage aanbod van consumptiegoederen konden de Amerikanen hun geld niet uitgeven waardoor de vraag na de oorlog zo groot was dat de productie het niet kon bijhouden. Ook de overheid hielp de recessie te voorkomen, onder meer met de GI Bill, een wet die oorlogsveteranen hielp bij hun terugkeer in de maatschappij, waarbij ze bijvoorbeeld geld konden krijgen voor een studie, huisvesting of het opzetten van een bedrijf. Mede door deze wet verliep de demobilisatie zonder grote problemen. Door de verdere industrialisatie bleef de Amerikaanse economie in de jaren 50 en 60 groeien. Het televisieen autobezit namen sterk toe. De stijgende koopkracht leidde tot een steeds grotere vraag en wakkerde zo de economie verder aan. Deze werd nog eens extra gestimuleerd door de naoorlogse babyboom. De lonen konden omhoog doordat de arbeidsproductiviteit steeg en met behulp van computers werd de industriële productie geautomatiseerd. Zo verdubbelde tussen 1946 en 1970 de agrarische productie. Als laatste bleef de economie groeien door de militaire uitgaven. De wapenindustrie en het leger werden belangrijke onderdelen van de Amerikaanse economie, waardoor ook de politieke invloed van het militairindustrieel complex groeide, het netwerk van politici, militairen en wapenfabrikanten die zich inzetten voor de belangen van het leger en de wapenindustrie. Fair Deal De rijkdom was na de Tweede Wereldoorlog minder ongelijk verdeeld dan in het interbellum. Dit kwam mede door de New Deal, waardoor er minimumlonen, pensioenen en werkloosheidsuitkeringen kwamen. Vakbonden hadden meer invloed gekregen en hogere inkomens en bedrijfswinsten werden zwaarder belast. De Naoorlogse Democratische presidenten wilden de New Deal uitbouwen door de werknemersrechten verder te vergroten en de nog bestaande armoede via wetgeving te verminderen. De Republikeinen wilden de New Deal juist terug draaien. Roosevelt werd na te zijn overleden aan een beroerte op gevolgd door zijn vicepresident Harry S. Truman Pagina 1 van 7

2 ( ). Hij vocht voor uitbreiding van de New Deal, maar door het verzet van het congres bereikte hij weinig. In 1946 veroverden de Republikeinen de meerderheid in het Congres. Zij verwierpen Trumans voorstellen voor hogere minimumlonen en een verplichte ziektekostenverzekering. Omgekeerd lukte het de Republikeinen niet de New Deal terug te draaien doordat Truman dit tegenhield met zijn vetorecht. Truman leek bij de presidentsverkiezingen in 1948 kansloos, maar dankzij zijn verzet tegen de afbraak van de New Deal werd hij toch herkozen. Hij meende dat hij hierdoor het mandaat (volmacht) kreeg om de New Deal uit te breiden en kondigde daarom op 5 januari 1949 de Fair Deal aan. Dit was een herhaling van eerdere voorstellen. Onder meer voor ruime federale steun aan openbare scholen en invoering van een ziektekostenverzekering voor alle Amerikanen. Er kwam vrijwel niets van terecht. Het minimumloon werd verhoogd en de sociale zekerheid werd verruimd, maar echte grote veranderingen werden tegengehouden door een meerderheid van Republikeinen en conservatieve Democraten in het Congres. McCarthyisme Nog meer dan na de Eerste Wereldoorlog nam de angst voor het communisme extreme vormen aan, met een hoogtepunt in De Republikeinse senator Joseph McCarthy beweerde dat communisten belangrijke posities hadden op het ministerie van Buitenlandse Zaken. Dit zou verklaren waarom de VS niets hadden gedaan tegen de recente communistische machtsovername in China, en ook hoe de Sovjet-Unie aan de atoombom was gekomen. McCarthy had zijn beschuldigingen verzonnen, maar ging er jarenlang mee door en ook anderen gingen meedoen met het McCarthyisme, zoals het uiten van ongegronde beschuldigingen werd genoemd. Om niet buiten de groep te vallen deed iedereen hieraan mee, waardoor duizenden hun baan kwijtraakten op grond van onbewezen anonieme beschuldigingen. Paragraaf 4.2 Consumptiemaatschappij: consensus en kritiek Eisenhower In 1952 wonnen de Republikeinen na 20 jaar de presidentsverkiezingen, wat zij te danken hadden aan hun kandidaat, de populaire generaal uit de Tweede Wereldoorlog, Dwight D. Eisenhower ( ). De Republikeinen kregen ook het Congres weer in handen. Ze wilden de overheidsuitgaven verlagen en de samenleving minder afhankelijk maken van de overheid, wat aardig lukte door het einde aan de loon- en prijscontroles en de subsidies voor boeren die omlaag gingen, maar daar bleef het bij. Eisenhower wilde de New Deal en de Fair Deal niet terugdraaien, waardoor de overheidsuitgaven bleven toenemen. Wel kwam er een eind aan de anticommunistische hysterie. In 1954 heroverden de Democraten het Congres, en in 1956 werd Eisenhower opnieuw gekozen, maar een afbraak van de New Deal en de Fair Deal was uitgesloten, en ook veel Republikeinen wilden dit niet meer. Er groeide consensus: de meeste politici en wetenschappers vonden Amerika goed zoals het was. Er groeide een geloof dat Amerika de best mogelijke samenleving had en dat het in de toekomst alleen maar beter zou worden. De klassentegenstellingen leken verleden tijd en veel arbeiders gingen op in de middenklasse, waarbij ze verhuisden naar welvarende buitenwijken. Kennedy Pagina 2 van 7

3 Toch waren er nog steeds miljoenen armen. Politici, wetenschappers en journalisten geloofden echter dat de armoede vanzelf zou verdwijnen. Econoom John Kenneth Galbraith schreef in zijn bestseller The Affluent Society dat de economische groei op den duur welvaart voor iedereen zou brengen, maar toch had hij kritiek op de Amerikaanse consumptiemaatschappij. Er zou teveel geld worden uitgegeven aan particuliere luxe-uitgaven en de overheid deed te weinig. Het gevolg hiervan was dat de gezondheidszorg en het onderwijs tekort schoten en dat het openbaar vervoer, de binnensteden en het milieu verwaarloost werden. De overheid moest meer investeren en dan vooral in het onderwijs, want door beter onderwijs zouden de Amerikanen zich beter kunnen ontplooien. Deze kritieken werden overgenomen door Democraat John F. Kennedy, die in 1960 tot president werd gekozen. Hij wilde breken met de passiviteit van de Eisenhowertijd en wilde de natie een New Frontier geven, namelijk nieuwe doelen. Dit waren grotendeels dezelfde doelen als Truman, waarbij er meer geld naar openbaar onderwijs moest, er moest een nationale ziektekosten-verzekering komen en het minimumloon moest omhoog, maar net als bij Truman verzetten de Republikeinen en de Democraten zich tegen deze plannen kwam er opnieuw weinig van terecht. Johnson en de Great Society Na de moord op Kennedy volgde vicepresident Lyndon B. Johnson hem op. Hij was een overtuigd aanhanger van de New Deal en kondigde War on Poverty (strijd tegen de armoede in de VS) aan. Johnson zorgde ervoor dat er speciale hulp kwam voor arme kinderen met leerachterstanden en jeugdige werklozen werden met overheidssteun weer aan het werk gezet. Johnson kon dit voor elkaar krijgen door de schok die was ontstaan bij de moord op Kennedy, waardoor de bevolking hem ging vereren. Veel politici durfden niet tegen door Kennedy ontworpen plannen te stemmen. In 1964 presenteerde Johnson een groot hervormingsprogramma, de Great Society, waarbij de Fair Deal werd voltooid en uitgebreid. Door de overweldigende Democratische meerderheid behaalde Johnson grote successen. Er kwam een ziektekostenverzekering waardoor ouderen gedekt waren tegen medische kosten, er gingen grote hoeveelheden federaal geld naar het onderwijs en er kwam geld beschikbaar voor het opknappen van de steden. Ook werden de eerste milieuwetten ingevoerd om de kwaliteit van lucht en water te verbeteren. Dit alles kon betaald worden doordat de belastinginkomsten dankzij de sterke economische groei omhoog schoten. Maar door de stijgende kosten van de Vietnamoorlog in 1967 ging het mis en werd Johnson gedwongen te bezuinigen op zijn hervormingsprogramma. Daarna kwam er van alle kanten kritiek, waaronder dat de overheid de armoede niet kon bestrijden. Paragraaf 4.3 Burgerrechten: succes en frustratie Segregatie onder druk Truman was de eerste president sinds de Reconstructie die vond at de federale regering zich moest inzetten voor gelijke rechten voor zwarten. Hij verbood rassendiscriminatie bij de federale overheid en in zijn Fair Deal nam hij voorstellen op om rassendiscriminatie in heel Amerika tegen te gaan, maar dit kreeg hij niet door het Congres. In de jaren 40 en 50 groeide de zwarte arbeidersklasse en ontstond er ook een zwarte middenklasse. De Pagina 3 van 7

4 zwarte stem werd in het Noorden en Westen bij verkiezingen belangrijk en tegelijkertijd kwamen zwarten meer op voor hun rechten en groeide onder de blanken bereidheid om een gemengde samenleving te accepteren. In 1954 won de NAACP een belangrijke rechtszaak en bereikte hierdoor een doorbraak die de strijd voor gelijke rechten in een stroomversnelling bracht. Het Hooggerechtshof bepaalde namelijk dat rassenscheiding in het onderwijs in strijd was met de grondwet en dat er in de zuidelijke staten een eind aan moest worden gemaakt. Martin Luther King Inmiddels was in het zuiden een nieuwe Civil Rights Movement (burgerrechtenbeweging) ontstaan, naar aanleiding van de arrestatie van NAACP-lid Rosa Parks op 1 december Hierop werd er door de zwarte leiders besloten een bus boycot te organiseren, waarbij de zwarten in Montgomery een jaar lang niet meer met de bus gingen en die werd geleid door Martin Luther King. Dit leidde ertoe dat ook rassenscheiding in openbare bussen in strijd was met de grondwet. In 1957 richtte King samen met anderen de Civil Rights Movement op. King predikte naar Gandhi, geweldloos verzet en het organiseren van boycots en protestmarsen. Vanaf 1960 werden er ook sit-ins gehouden, waarbij demonstranten net zo lang in de weg bleven zitten tot ze werden weggesleept of hun zin kregen. In het zuiden leidden de zwarte acties tot agressie, waardoor de Klu Klux Klan herleefde, maar het geweld tegen de vreedzame zwarte betogers maakte de burgerrechtenbeweging alleen maar sterker, en doordat het op televisie te zien was, groeide er ook sympathie. Kennedy beloofde een eind te maken aan de rassendiscriminatie, maar hij kwam pas in 1963 in actie toen hij onder druk stond van de steeds massalere zwarte protesten. Hij diende bij het Congres de Civil Rights Act in, die alle discriminatie in openbare gelegenheden zou verbieden en om het Congres onder druk te zetten, organiseerde de burgerrechtenbeweging een Mars op Washington, waar ook blanke sympathisanten op af kwamen en King zijn beroemde toespraak I have a dream hield. In het Congres was er groot verzet tegen de Civil Rights Act, maar na de dood van Kennedy werd deze meteen ingevoerd. Hierbij werd ook discriminatie bij sollicitaties en op het werk verboden. In 1965 deed King mee aan een kiesrechtdemonstratie, waarvoor hij werd opgepakt. Johnson maakte van de verontwaardiging gebruik door meteen de Voting Rights Act in te dienen, die ook snel werd aangenomen en waardoor de federale overheid voortaan kon ingrijpen in staten waar meer dan de helft van de zwarten niet mochten stemmen. Zwarte frustraties Met de Voting Rights Act kwam er een eind aan de wettelijke ongelijkheid van de zwarte bevolking, maar in praktijk werden zwarten nog steeds geconfronteerd met racisme en discriminatie en in de grote steden leek de Great Society er niets op te leveren. Uit frustratie radicaliseerde de burgerrechtenbeweging en veel zwarten sloten zich aan bij Nation of Islam, een moslimgroepering die niets met de blanken te maken wilde hebben. In 1966 werd de nog radicalere beweging van de Black Panthers opgericht, die met geweld een einde wilde maken aan de blanke heerschappij. De frustraties leidden ook tot massale geweldsuitbarstingen, de jaren erna waren er rassenrellen in tientallen steden en toen Martin Luther King door een blanke racist werd vermoord, leidde dit ook weer tot Pagina 4 van 7

5 rassenrellen. Kings droom was veranderd in een nachtmerrie. Paragraaf 4.4 De eerste jaren van de Koude Oorlog ( ) De atoombom In de Tweede Wereldoorlog waren Duitsland en Japan verpletterend verslagen, waren Groot-Brittannië en Frankrijk uitgeput en was China straatarm en onderontwikkeld. Alleen de VS en de Sovjet-Unie stonden nog overeind. Zij bestreden elkaar met alle middelen, behalve een directe militaire confrontatie. De Koude Oorlog beheerste na 1945 de internationale verhoudingen. In Jalta had Roosevelt geprobeerd de basis te leggen voor de naoorlogse samenwerking, maar op de vervolgconferentie van Potsdam bij Berlijn was de sfeer al ernstig verslechterd. Tijdens de Conferentie van Potsdam vielen er harde verwijten maar er werden geen duidelijke afspraken gemaakt. Truman vertelde Stalin over het bezit van de atoombom waardoor Stalin het idee kreeg dat de VS hem wilde intimideren. Na de door de atoombom veroorzaakte verwoestingen in Japan en de Japanse capitulatie namen de spanningen tussen de VS en de Sovjet-Unie toe. Wederzijdse angst Intussen vestigde Stalin een communistische dictatuur in Oost-Europa en sloot zijn invloedssfeer volledig af van contact met het westen. De Amerikaanse regering ging de Sovjet-Unie zien als een gevaar voor de vrije kapitalistische en democratische wereld. Vanuit het Amerikaanse oogpunt streefde de Sovjet-Unie naar een gesloten invloedssfeer die ze voortdurend en onophoudelijk probeert uit te breiden, waarbij het uiteindelijke doel de communistische wereldrevolutie was. Om die reden wilde de Amerikaanse regering niet terug naar het isolationisme. Amerikaanse politici meenden achteraf dat er veel te laat was opgetreden tegen het fascisme, en dat deze fout niet opnieuw gemaakt mocht worden met het communisme. Ook de Britse appeasementpolitiek tegenover Hitler had rampzalige gevolgen gehad, waardoor de Amerikanen leerden dat ze niet moesten toegeven aan de Sovjet-Unie. De Sovjet-Unie op haar beurt voelde zich bedreigd door de VS. Stalin had inderdaad als uiteindelijk doel de wereldrevolutie, maar tot nu toe was zijn land de zwakste. Het Amerikaanse streven naar vrijhandel was volgens Stalin het westerse imperialisme. Hierdoor streefde hij als eerste naar veiligheid. Containment Begin 1947 meende de Amerikaanse regering dat verschillende landen werden bedreigd door het communisme, waarop Truman met de Truman-doctrine kwam, het beleid om landen te helpen die door het communisme werden bedreigd. De doctrine zou de gehele Koude Oorlog het uitgangspunt blijven van de Amerikaanse politiek. De VS streefden voortaan naar containment (indamming) van het communisme: het moest worden tegengehouden, overal waar het maar dreigde. In Europa was een belangrijk onderdeel van de containmentpolitiek de Marshallhulp. De VS gaven miljarden dollars voor de economische wederopbouw van West-Europa, omdat armoede werd gezien als de voedingsbodem van het communisme. Ook West-Duitsland kreeg Marshallhulp, waardoor West-Europa zich snel herstelde en de aanhang van communistische partijen afnam. Pagina 5 van 7

6 In 1948 steeg de vrees voor communistische expansie naar een hoogtepunt. Dit kwam doordat de westerse bezetters in hun deel van Duitsland een nieuwe munt invoerden en Stalin als reactie hierop alle toegangswegen naar Berlijn afsloot in de hoop heel Berlijn in handen te kunnen krijgen. De Amerikanen bevoorraadden West-Berlijn een jaar lang via de lucht en in mei 1949 hief Stalin de blokkade op. Na twee weken werden de westelijke zones samengevoegd tot de democratische en kapitalistische Bondsrepubliek Duitsland en het oosten tot de communistische DDR. De tijdelijke bezettingszones waren tot een permanente Duitse deling uitgelopen. In mei 1949 werden de Amerikanen lid van het militaire bondgenootschap de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) om collectieve veiligheid te bereiken. Een aanval op één van hen was een aanval op allen. Ook zetten de VS over de hele wereld militaire bases op. Paragraaf 4.5 Wereldwijde Koude Oorlog ( ) Dominotheorie Eind 1949 was er opnieuw een hoogtepunt voor de Amerikaanse vrees voor het communisme doordat de Sovjet-Unie een atoombom had, China werd overheerst door de communistische leider Mao en in 1950 het communistische Noord-Korea het door de VS gesteunde Zuid-Korea binnenviel. Amerika reageerde meteen en verjoegen met hun bondgenoten de communisten uit Zuid-Korea. Toen zij ook Noord-Korea binnenvielen, stuurde Mao Chinese troepen, wat leidde tot de Korea-Oorlog en die pas in 1953 eindigde met een wapenstilstand. In de tussentijd probeerde Frankrijk zijn voormalige kolonie Vietnam te heroveren, maar daar had communist Ho Chi Minh in 1945 al de onafhankelijkheid uitgeroepen, waarop Frankrijk een oorlog begon tegen de communistische Vietminh (in 1941 opgerichte gewapende communistische bevrijdingsbeweging in Vietnam onder leiding van Ho Chi Minh). De Amerikanen waren voor dekolonisatie (het onafhankelijk worden van kolonies) maar niet onder communistische leiding, waardoor ze de Fransen steunden en later hun strijd overnamen. Dit was volgens president Eisenhower nodig omdat er veel meer op het spel stond. Dit was de eerste keer dat hij het domino-effect noemde, namelijk wanneer de eerste valt zal de rest ook razendsnel omgaan. Vanaf 1954 was de dominotheorie uit uitgangspunt van de Amerikaanse buitenlandse politiek. De Amerikanen breidden hun kernbewapening uit, waardoor er een nucleaire wapenwedloop ontstond. De Koude Oorlog leidde ook tot een wedloop in de ruimte, waar president Kennedy in reactie op de eerste satelliet in een baan rond de aarde en de eerste bemande ruimtereis van de Sovjet-Unie een ambitieus ruimteprogramma opzette waarbij het voornaamste doel de eerste mens op de maan te zetten was, wat in 1969 ook lukte met Neil Armstrong. Berlijnse Muur en de Cubacrisis Het ruimteprogramma gaf de VS nieuw enthousiasme en aanzien, maar er waren ook problemen. De SovjetUnie wilde een eind maken aan de dreigende leegloop van de DDR, wat kwam doordat de grens tussen Oost- en West-Berlijn nog open was. Op 13 augustus 1961 begon de DDR met toestemming van Sovjetleider Chroesjtsjov met de bouw van de Berlijnse Muur, een zwaarbewaakte grensversperring rond West-Berlijn. Kennedy legde zich hierbij neer, om geen directe confrontatie met de Sovjet-Unie aan te gaan, maar een Pagina 6 van 7

7 jaar later gebeurde dit toch. In 1959 had revolutionair Fidel Castro de macht gegrepen op Cuba, maar hij werd communistisch en maakte van Cuba het eerste communistische land en de eerste bondgenoot van de Sovjet-Unie in Latijns-Amerika. Dit was voor de VS onaanvaardbaar, waarop Kennedy in 1961 een mislukte invasie liet uitvoeren en Chroesjtsjov om Castro te beschermen kernraketten plaatste. In oktober 1962 ontdekte de VS it, waarop Kennedy eiste dat de raketten werden weggehaald. Een week lang dreigde er een kernoorlog, maar Chroesjtsjov gaf toe en haalde de kernwapens weg, waarna Kennedy beloofde Castro met rust te laten. Omdat de derde wereldoorlog dichterbij was dan ooit werden er maatregelen genomen om de nucleaire dreiging te verminderen. Escalatie in Vietnam Na de Cubacrisis nam de spanning in de Koude Oorlog af terwijl deze in Vietnam juist oplaaide. Vanaf 1960 organiseerde Noord-Vietnam in het zuiden gewapend verzet, waarop Kennedy besloot de steun aan Zuid-Vietnam op te voeren door meer militairen te sturen en het gebruik van brandbommen met napalm toe te staan een brandstof die diep inbrandt in de huid. Na Kennedy s dood drongen generaals bij president Johnson aan op keihard militair optreden, waarna in 1964 het conflict escaleerde. Er kwam een melding dat Amerikaanse oorlogsschepen waren getorpedeerd, maar waarvoor helemaal geen bewijs was, en toch vroeg Johnson het Congres om oorlogsbevoegdheden. Het Congres nam de Tonkinresolutie aan, waarin stond dat de president alle noodzakelijke maatregelen mocht nemen om verdere agressie te voorkomen. De Tonkinresolutie is de aanleiding voor de Vietnamoorlog, hoewel de VS Noord-Vietnam nooit formeel de oorlog hebben verklaard. Er werden grote aantallen soldaten naar ZuidVietnam gestuurd en Noord-Vietnam werd zwaar gebombardeerd, maar er kwam geen overwinning in zicht, waardoor in en buiten de VS massaal verzet ontstond tegen de Vietnamoorlog. Pagina 7 van 7