Vertrouwen als uitgangspunt voor minder regeldruk voor oudere chronisch zieken en hun zorgprofessionals

Transcriptie

1 Chronisch geregel(d) Vertrouwen als uitgangspunt voor minder regeldruk voor oudere chronisch zieken en hun zorgprofessionals Eindrapport Opdrachtgever: Adviescollege Toetsing Administratieve Lasten (Actal) ECORYS Nederland BV Dr. Wija Oortwijn Drs. Mathijs Romme Drs. Piet de Bekker Drs. Arthur ten Have Prof. Dr. Marcel Canoy Rotterdam, 8 september 2010

2

3 ECORYS Nederland BV Postbus AD Rotterdam Watermanweg GG Rotterdam T F E netherlands@ecorys.com W K.v.K. nr ECORYS Macro- & Sectorbeleid T F Initialen Datum Auteur(s) WO/MR/PdB Tegenlezers AtH/MC Lay-out / editing KK KK/DK/WO/MR AS21715 eindrapport

4

5 Inhoudsopgave 1 Samenvatting Oudere chronisch zieken en hun professionals ervaren regeldruk Maatregelen op basis van meer vertrouwen: wat levert het op? 10 2 Inleiding Achtergrond Vraagstelling en plan van aanpak Onderzoeksaanpak Leeswijzer 15 3 Definities en uitgangspunten Profielen Regeldruk Vertrouwensmaatregelen Aanvragen, (her)indiceren en verantwoorden 19 4 Oudere chronisch zieken en hun professionals Inleiding Beschrijving van de profielen en gerelateerde regeldruk Bert (een dementerende oudere) Annette (een oudere met COPD) Johan (een oudere met chronisch hartfalen) Tineke (een oudere met diabetes) Maria (een permanent minder valide oudere) Tijdbesteding en taakbeleving van professionals in de zorg Tijdsbesteding en taakbeleving van huisartsen Samenvatting 42 5 Vermindering van de regeldruk door (voor)genomen maatregelen Inleiding Gerapporteerde vermindering administratieve lasten Generieke klassieke genomen maatregelen Digitalisering berichtenverkeer Deregulering Jaardocument Zorg Vaste verandermomenten Begrijpelijkheid van informatie Specifieke klassieke genomen maatregelen 54 KK/DK/WO/MR AS21715 eindrapport

6 5.4.1 Vereenvoudiging indicatiestelling AWBZ op basis van actieplan Gezamenlijke beoordeling en regelhulp.nl Maatregelen op basis van meer vertrouwen Indicatiestelling AWBZ vereenvoudigen Afschaffen onnodige herkeuring bij verlening van de gehandicaptenparkeerkaart Samenvatting 61 6 Aanvullende beleidsopties Introductie Harmonisatie van informatieverplichting aan private partijen Toezicht op kwaliteit concentreren Meer ruimte voor professioneel handelen Uitgaan van risicoprofielen Verhogen verantwoordingsdrempel of afschaffen verantwoordingsplicht PGB Samenvoegen van huidige wettelijke regelingen Regelrust gedurende een aantal jaren Budgethouder en indicatiesteller AWBZ fuseren/samenwerken Aanvullende beleidsopties: zijn ze realistisch? Samenvatting 76 Bijlage 1 Zorginhoudelijke profielen 79 Bijlage 2 Tijdbesteding en taakbeleving van zorgprofessionals 83 Bijlage 3 Regeldruk en vertrouwensmaatregelen 89

7 1 Samenvatting Het Adviescollege Toetsing Administratieve Lasten (Actal) heeft ECORYS Nederland BV (ECORYS) gevraagd in kaart te brengen welke mogelijkheden er zijn om vanuit het uitgangspunt van meer vertrouwen te komen tot minder regeldruk voor oudere chronisch zieken en de daarbij betrokken professionals in administratieve processen van aanvraag, (her)indicatiestelling en verantwoording van zorg. Uitgangspunt is dat meer op vertrouwen gebaseerde regels en controles tot minder regeldruk leiden. In dit rapport zijn de volgende mogelijkheden geïdentificeerd en onderzocht, waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen reeds genomen of voorgenomen maatregelen en aanvullende - door ECORYS geïdentificeerde - beleidsopties. Maatregel Standaard Indicatie Protocollen (SIP s) voor veelvoorkomende indicaties Afschaffen onnodige herkeuring gehandicaptenparkeerkaart Verdere terugtreding Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ) Indicaties met onbepaalde geldigheidsduur bij specifieke aandoeningen en handicaps Indicatie afschaffen waar dat kan (bijv. relatief goedkope voorzieningen) Zelfindicatie door cliënt Harmonisatie van informatieverplichtingen aan private partijen (bijv. verzekeraars en zorgkantoren) Toezicht op kwaliteit concentreren door publiekrechtelijke bevoegdheden voor het Nationaal Kwaliteitsinstituut Gezondheidszorg om kwaliteitsmetingen en gebruik van indicatoren te coördineren Meer ruimte voor professioneel handelen door minder zorginhoudelijke voorschriften, meer individueel maatwerk in de zorgverlening en meer vertrouwen in de relatie tussen professional en cliënt Uitgaan van risicoprofielen waardoor geselecteerde cliënten een eenvoudiger regime voor indicatie en verantwoording kennen Verhogen verantwoordingsdrempel of afschaffen verantwoordingsplicht Persoons Gebonden Budget (PGB) Samenvoegen van huidige wettelijke regelingen (bijv. opheffing Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) en de aanspraken onderbrengen bij de Zorgverzekeringswet (Zvw) en/of de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo)) Regelrust gedurende een aantal jaren Budgethouder en indicatiesteller AWBZ fuseren/samenvoegen Status Genomen maatregel Genomen maatregel Voorgenomen maatregel Voorgenomen maatregel Voorgenomen maatregel Voorgenomen maatregel Aanvullend ECORYS Aanvullend ECORYS Aanvullend ECORYS Aanvullend ECORYS Aanvullend ECORYS Aanvullend ECORYS Aanvullend ECORYS Aanvullend ECORYS Chronisch geregel(d) 7

8 Hieronder concluderen we wat de regeldruk van oudere chronisch zieken en hun professionals momenteel is en wat de regeldruk is of wordt op basis van de (voor)genomen en voorgestelde maatregelen. 1.1 Oudere chronisch zieken en hun professionals ervaren regeldruk Oudere chronisch zieken gebruiken meestal veel en langdurig zorg: ze bezoeken regelmatig de huisarts of medisch specialist, ze krijgen relatief vaak geneesmiddelen voorgeschreven en maken geregeld gebruik van bijvoorbeeld paramedische zorg, thuiszorg of hulpmiddelen. In dit kader zijn diverse wetten en regelingen van belang, zoals de AWBZ, de Zvw, de Wmo, de zorgtoeslag en de Wet werk en bijstand (Wwb). Dit brengt veel administratieve verplichtingen en lasten voor zowel de chronisch zieke als de betrokken professional met zich mee. Oudere chronisch zieken en betrokken zorgprofessionals ervaren de processen van aanvragen, (her)indiceren en verantwoorden als omslachtig De huidige wijze van indicatie voor de aanspraak op zorg en ondersteuning levert in de ogen van cliënten en professionals niet veel op: bij een nieuwe verwijzing voor kortdurende en relatief eenvoudige zorgverlening wordt de indicatieprocedure als een te zwaar instrument gezien; de indicatiesteller heeft te weinig inzicht in en kennis van het zorgaanbod om een snellere start van de zorgverlening en goede afstemming op de inhoudelijke zorgbehoefte te bewerkstelligen; verplichte herindicaties zijn vaak overbodig omdat van te voren al kan worden vastgesteld dat de zorgbehoefte van cliënten blijvend is (bijvoorbeeld een lichamelijke handicap) of zal toenemen (bijvoorbeeld bij de ziekte van Alzheimer). In 2008 was ongeveer 35% van de tijd die in huisartsenpraktijken aan administratieve processen werd besteed, gericht op processen van aanvraag, indicatiestelling en verantwoording. Dit komt neer op ongeveer negen uur per week voor solopraktijken en ongeveer tien uur per week voor meerpersoonspraktijken. Van recentere datum zijn additionele registratieverplichtingen die voortkomen uit de introductie van ketenzorg en de bekostiging daarvan. De administratieve lasten die oudere chronisch zieken ervaren in verband met de aanvraag, indicatie en verantwoording van zorg, zijn aanzienlijk Oudere chronisch zieken hebben te maken met veel regels. Voor veel ouderen is de regeldruk rond de aanvraag, indicatie en verantwoording van zorg de belangrijkste ervaren last. Dit blijkt uit een vergelijking van de in dit onderzoek opgestelde profielen van oudere chronisch zieken (dementie, COPD, chronisch hartfalen, diabetes en permanent minder valide oudere) met de profielen in de publicatie Nederland Regelland. De regeldruk is niet voor iedere oudere chronisch zieke hetzelfde. Sommigen hebben een heel beperkte regeldruk (23 minuten per jaar (chronisch hartfalen)), maar voor anderen vormt de regeldruk van aanvraag, indicatie en verantwoording bijna de gehele jaarlijkse regeldruk (16 uur en 2 minuten plus ruim 100 per jaar (dementie)). De regeldruk blijft niet beperkt tot alleen de oudere chronisch zieke. Een voorbeeld is de regeldruk die samenhangt met mentorschap over of vertegenwoordiging van 8 Chronisch geregel(d)

9 dementerende ouderen. Het blijkt dat naasten (partners en kinderen) van dementerende ouderen naast de emotionele belasting die dementie met zich meebrengt, ook een aanzienlijke administratieve belasting te verwerken hebben. Tenslotte hebben persoonlijke keuzes invloed op de omvang van de regeldruk. Als de cliënt kiest voor een persoonsgebonden budget, waarmee hij zelf zijn zorg of hulpmiddelen kan inkopen, krijgt hij meer invloed op zijn zorgaanbod, maar ook meer regeldruk. Dit geldt vooral als het budget wordt ingezet om zorgverleners in te huren. Het is een uitdrukkelijke keuze van cliënten om gebruik te maken van het PGB en een signaal dat de wetgever vertrouwen heeft in een accurate besteding van middelen. Het is niet wenselijk deze maatregel, die de cliënt werkelijk centraal stelt, af te schaffen. Veel regeldruk ontstaat bij indicatiestelling en verantwoording van AWBZ- en Wmovoorzieningen In de ondersteuning (Wmo) en langdurige zorg (AWBZ) zijn de processen van diagnosestelling en indicatiestelling uit elkaar getrokken en daardoor ervaren cliënten een stapeling van administratieve processen. Bij curatieve zorgverlening is de indicatiestelling meestal geïntegreerd in de diagnosestelling van de zorgverlener. Als de zorgverlener besluit dat verdere zorgverlening nodig is, is dat meestal voldoende. Bij ondersteuning en langdurige zorg is een volledig indicatieproces een erg zwaar middel voor een vaak relatief goedkope voorziening. Vooral professionals ergeren zich aan de vaak minutieuze bewijsvoering die moet worden aangeleverd voor in hun ogen volstrekt logische uitbreiding of continuering van de zorgbehoefte. Deze en andere signalen hebben ertoe geleid dat de overheid zich inspant om de regeldruk terug te brengen door vereenvoudiging, stroomlijning of (gedeeltelijk) afschaffen van processen (bijv. indicatieproces). In het private domein van de zorgverzekeringswet is de regeldruk eerder toegenomen dan afgenomen sinds de deregulering is ingezet Deregulering, terugtreding van de overheid en overdracht van verantwoordelijkheden naar private partijen heeft ertoe geleid dat de coördinerende en standaardiserende rol die overheid vaak heeft, op veel terreinen in de curatieve zorg is weggevallen. Een woud aan indicatoren, criteria en metingen is het gevolg van een verschillende aanpak door meerdere private partijen. Momenteel leidt de ongecoördineerde en ongestandaardiseerde oplegging van kwaliteitscriteria, inkoopcriteria en informatieformats van onder andere zorgverzekeraars tot veel regeldruk, met name voor de professionals. De regeldruk kan merkbaar worden verminderd door uit te gaan van meer vertrouwen in de zorgprofessional en de oudere chronisch zieke. In de afgelopen jaren zijn veel beleidsplannen opgesteld en heeft veel overleg plaatsgevonden om de regeldruk te verminderen. De tijd lijkt aangebroken voor implementatie en realisatie. Wederzijds vertrouwen tussen cliënt, professional, budgethouder, toezichthouder, ministeries en de politiek is het sleutelwoord. Maar levert het ook wat op? Chronisch geregel(d) 9

10 1.2 Maatregelen op basis van meer vertrouwen: wat levert het op? Bij maatregelen op basis van meer vertrouwen is het van belang om meer samen te werken en minder te sturen. Dit houdt bijvoorbeeld in dat niet alles van te voren wordt dichtgeregeld, maar dat er ruimte wordt gegeven aan eigen verantwoordelijkheid van zowel de zorgprofessional als de oudere chronische zieke en zijn of haar omgeving. Zij kunnen samen binnen kaders bepalen welke zorg, ondersteuning of andere compensatie nodig is en hoe deze geleverd moet worden. Dit betekent wel dat er een omslag moet plaatsvinden bij alle betrokken partijen. Het gaat om wederzijds vertrouwen waarbij duidelijke afspraken, professionaliteit en leiderschap belangrijke randvoorwaarden zijn. De onderstaande tabel toont de vertrouwensmaatregelen en de mogelijke effecten ervan. Binnen de drie categorieën (genomen maatregelen, voorgenomen maatregelen, aanvullende beleidsopties) zijn de maatregelen gerangschikt naar onze inschatting van de mate van het effect op de vermindering van de regeldruk. 10 Chronisch geregel(d)

11 11 Tabel 1.1 Overzicht van maatregelen en mogelijke effecten Genomen maatregelen Vertrouwensmaatregelen Effect op oudere chronisch zieke Effect op professional 1. Standaardindicatieprotocollen (SIP s) voor Snellere start zorgverlening; Vermindering irritaties door afname dubbel veelvoorkomende indicaties; werk; 2. Afschaffing onnodige herkeuring bij verlening Minder medische keuringen: ongeveer Keuringsartsen verliezen omzet, minder van de gehandicaptenparkeerkaart. mensen hoeven geen vijfjaarlijkse herkeuring irritaties door afname onnodig werk. Het meer te ondergaan. De administratieve lasten totale effect bedraagt volgens het ministerie van burgers gaat omlaag ( uur minder van V&W ruim 5,5 mln. op jaarbasis. tijdsbesteding en minder reiskosten). Daarnaast ongeveer 80% reductie van de nalevingskosten: minder kosten. Vooral de profielen COPD, diabetes en permanent minder valide hebben hier baat bij. Voorgenomen 1. Verdere terugtreding van het CIZ uit de Snellere start zorgverlening; Vermindering irritaties door afname dubbel maatregelen directe zorgverlener-cliëntrelatie; werk; 2. Indicaties met onbepaalde geldigheidsduur Minder irritaties vanwege afname onnodige Professionals ontlast van het bij specifieke aandoeningen en handicaps; herindicaties; indicatieproces; 3. Indicatiestelling afschaffen waar dat kan Geen drempel voor start van de Professionals ontlast van het (bijv. relatief goedkope voorzieningen); zorgverlening. Hoe vaker een indicatie moet indicatieproces; worden bijgesteld, hoe groter het positieve effect: dit geldt vooral voor clienten met een progressieve ziekte zoals dementie, COPD, hartfalen en diabetes; 4. Zelfindicatie door de cliënt. Meer betrokkenheid van cliënten bij het Professionals ontlast van het zorgproces, zelf de regie in handen. indicatieproces. Aanvullende beleidsopties van ECORYS 1. Harmonisatie van informatieverplichtingen aan private partijen (bijv. verzekeraars en zorgkantoren); Beperkt effect; Afname van irritatie door duidelijk merkbare reductie van regeldruk; Chronisch geregel(d)

12 12 Vertrouwensmaatregelen Effect op oudere chronisch zieke Effect op professional 2. Toezicht op kwaliteit concentreren door publiekrechtelijke bevoegdheden voor het Nationaal Kwaliteitsinstituut Gezondheidszorg om kwaliteitsmetingen en gebruik van indicatoren te coördineren; 3. Meer ruimte voor professioneel handelen door minder zorginhoudelijke voorschriften, meer individueel maatwerk in de zorgverlening, meer vertrouwen in de relatie tussen professional en cliënt; 4. Uitgaan van risicoprofielen waardoor geselecteerde cliënten een eenvoudiger regime voor indicatie en verantwoording kennen; 5. Verhogen verantwoordingsdrempel of afschaffen verantwoordingsplicht PGB; 6. Samenvoegen van huidige wettelijke regelingen; 7. Regelrust gedurende een aantal jaren; 8. Budgethouder en indicatiesteller AWBZ fuseren/samenvoegen. Beperkt effect; Merkbare reductie regeldruk, mits voldoende aansluiting bij en herkenning door het veld; Toename cliënttevredenheid door meer maatwerk in de zorgverlening; Merkbare vermindering irritaties en toename tevredenheid van zorgprofessionals door erkenning van professionele invulling van het zorgaanbod; Bij cliënten met lage risicoprofielen merkbare reductie van regeldruk; Professionals hoeven bij cliënten met laag risicoprofiel minder vaak een volledige bewijsvoering aan te leveren: merkbare reductie regeldruk; Alle tijd en geld die gemoeid is met verantwoording vervalt; Beperkt effect; Eén loket voor alle verzekerde zorg, verbeterde klantgerichtheid en hogere kwaliteit van zorg en leven; Schrappen van belemmerende schotten in de zorgverlening; leidt tot minder irritatie; Afname onzekerheid levert meer mentale rust; Heldere en voorspelbare toekomst geeft kans om stabiele koers te varen; Meer duidelijkheid welke instantie bepaalt wat Ongewenst machtsblok dat niet vanuit de aanspraak is en via welk proces. Echter, inhoud, maar om financiële redenen geen prikkel om servicegericht te werken. zorgverleners zal proberen te sturen. Chronisch geregel(d)

13 2 Inleiding 2.1 Achtergrond De vergrijzing in Nederland heeft vergaande gevolgen voor de gezondheidszorg, onder andere door de toename van het aantal chronisch zieken. De toename van het aantal ouderen en daarmee ook van het aantal mensen met chronische ziekten leidt tot een verhoogd beroep op de zorg. Door multimorbiditeit 1 wordt de zorg complexer en daarom is het van belang dat zorgverleners goed samenwerken. Het beleid voor chronisch zieken van het ministerie van VWS is gericht op het centraal stellen van de cliënt als het ultieme perspectief voor het handelen van alle actoren in de zorg. 2 Er komt steeds meer aandacht voor preventie, integrale zorg, en transparantie over (behandel)resultaten. Instrumenten voor dit beleid zijn zorgstandaarden, zelfmanagement van patiënten en betere samenhang tussen preventie en curatieve zorg. Hierdoor is meer en betere samenwerking ontstaan tussen verschillende zorgaanbieders in de eerste lijn en tussen de eerste en de tweede lijn. Er zijn op het terrein van diabetes al duidelijke effecten zichtbaar waarbij samenhangende diabeteszorg leidt tot betere kwaliteit en minder complicaties. 3 Om de verdere uitwerking en invoering van de nieuwe chronische zorg te onderbouwen, begeleiden en toetsen, heeft de minister recent een evaluatiecommissie en een aantal onderzoeks- en actieprogramma s ingesteld. 4 Er moet bijvoorbeeld duidelijkheid komen over de verantwoordelijkheden en financiering van de zorgstandaarden. Probleem is dat zorgverleners in een organisatorische context opereren waarbij zij los van elkaar naar slechts een deel van de problemen van de patiënt kijken. De patiënt krijgt hierdoor het gevoel dat hij niet voldoende geholpen wordt en van het kastje naar de muur gestuurd wordt. Nergens wordt de afweging gemaakt welke combinatie van zorg uit het cure (Zvw), care (AWBZ) en maatschappelijk domein (Wmo) tot het beste resultaat voor de betrokkenen leidt, waarbij bovendien alle sectoren hun eigen administratieve processen hanteren. Hierdoor besteden zorgprofessionals een significant Multimorbiditeit is de algemene term voor het tijdens een bepaalde periode optreden van meer dan één (chronische) ziekte in één individu. (Schellevis FG. Je gaat het pas zien als je het door hebt: multimorbiditeit in de huisartsenpraktijk. Oratie.NIVEL/VU,2006). Ministerie van VWS. Multimorbiditeit en ouderenzorg. Brief aan de voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal. Kenmerk DLZ/KZ-U november Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Brief aan Nederlands Huisartsen Genootschap. Zorgstandaarden en integrale bekostiging. 17 maart Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Voortgangsbrief programmatische aanpak van chronische ziekten. Kenmerk: PG/OGZ/ mei Chronisch geregel(d) 13

14 deel van hun tijd aan zaken waarvoor ze niet voor het beroep hebben gekozen en deze processen duren soms erg lang (bijv. in de thuiszorg). 5 Er is een veelheid aan regels is waar ouderen en chronisch zieken en hun professionals mee te maken krijgen om zorg te ontvangen cq. te leveren. Dit leidt onvermijdelijk tot regeldruk. 2.2 Vraagstelling en plan van aanpak Actal heeft van het ministerie van BZK een strategische adviesaanvraag ontvangen om advies uit te brengen over mogelijkheden om regeldruk merkbaar te verminderen door te werken op basis van vertrouwen. In dit kader heeft Actal aan ECORYS de volgende vraag gesteld: Welke mogelijkheden zijn er om vanuit het uitgangspunt van meer vertrouwen te komen tot minder regeldruk voor oudere chronisch zieken en de daarbij betrokken professionals in administratieve processen van aanvraag, (her)indicatiestelling en verantwoording? Van deze centrale onderzoeksvraag hebben we de volgende deelvragen afgeleid: 1. Met welke (informatie)verplichtingen hebben oudere chronisch zieken en betrokken zorgprofessionals te maken in de processen van aanvragen, (her)indiceren en verantwoorden? 2. Welke (administratieve) lasten zijn daarmee gemoeid? 3. Welke verplichtingen worden als irritant ervaren door cliënten en/of zorgprofessionals? 4. Welke (voor)genomen maatregelen van het ministerie van VWS zijn er op dit terrein en welke van die maatregelen reduceren merkbaar de regeldruk? 5. Welke aanvullende mogelijkheden zijn er om op basis van meer vertrouwen de regeldruk merkbaar te verminderen? 6. Welke (potentiële) opbrengsten gaan hiermee gepaard? 2.3 Onderzoeksaanpak Conform de onderzoeksopdracht hebben wij het onderzoek in drie fasen uitgevoerd: literatuuronderzoek en interviews; focusgroepen; synthese en rapportage. In de eerste fase zijn interviews gehouden om een beter inzicht te krijgen in de processen van aanvragen, (her)indiceren en verantwoorden waar de oudere chronische zieken en betrokken zorgprofessionals mee te maken hebben, welke informatieverplichtingen deze processen met zich meebrengen en om informatie te verzamelen over de (voor)genomen maatregelen van VWS om te komen tot minder regeldruk op dit terrein, evenals een 5 Canoy, M., ten Have, A., Oortwijn, W. Onnodige bureaucratie in de thuiszorg. Volkskrant, november Chronisch geregel(d)

15 eerste inzicht te krijgen in de mogelijkheden en potentiële opbrengsten om op basis van meer vertrouwen de regeldruk te verminderen. In totaal zijn tien interviews afgenomen bij vier ministeries 6, twee brancheverenigingen 7 en vier cliëntenorganisaties 8. Tevens is een oproep op de website van de landelijke beroepsvereniging verzorging en zorgprojecten 9 geplaatst om voorbeelden aan te dragen voor vermindering van regeldruk door uit te gaan van meer vertrouwen. ECORYS heeft geen vijfde cliëntenorganisatie (ter vertegenwoordiging van cliënten met hartfalen) bereid gevonden voor een interview. 10 In twee focusgroepen (één met (vertegenwoordigers van) cliënten en één met zorgprofessionals) 11 zijn visies op mogelijke oplossingen voor het verminderen van de regeldruk, onder andere door gebruik te maken van meer vertrouwen, in kaart gebracht. Deelnemers voor de focusgroepen zijn benaderd via de contacten die gedurende de interviewfase zijn gelegd, via een aantal algemene oproepen op websites die patiënten en cliënten zelf regelmatig gebruiken voor informatie en via het professionele netwerk dat ECORYS heeft in het zorgveld. 2.4 Leeswijzer In dit rapport beschrijven wij de bevindingen om vanuit het uitgangspunt van meer vertrouwen te komen tot minder regeldruk voor oudere chronisch zieken en de daarbij betrokken professionals in administratieve processen van aanvraag, (her)indicatiestelling en verantwoording. In hoofdstuk 3 presenteren we de definities en uitgangspunten van het onderzoek. In hoofdstuk 4 geven we inzicht in de regeldruk voor oudere chronisch zieken en betrokken zorgprofessionals (beantwoording deelvragen 1-3). In hoofdstuk 5 geven we een overzicht van regeldrukreductie door klassieke, niet op meer vertrouwen gebaseerde maatregelen met een verbinding naar oudere chronisch zieken en hun professionals (beantwoording deelvraag 4) en de (voor)genomen maatregelen die wel op meer vertrouwen zijn gebaseerd met een verbinding naar oudere chronisch zieken en hun professionals. In hoofdstuk 6 doen we een voorstel voor aanvullende beleidsopties (beantwoording deelvragen 5-6) waarbij tevens de effecten van de maatregelen worden weergegeven, inclusief een inschatting in welke mate ze realistisch zijn Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport; Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties; Economische Zaken; Justitie. Landelijke huisartsenvereniging; Actiz. Diabetesvereniging Nederland; Alzheimer Nederland; Astmafonds; Chronisch zieken- en Gehandicaptenraad. Sting. Benaderd zijn Hart&Vaatgroep en Hartstichting. Op 15 juni 2010 hebben beide focusgroepen plaatsgevonden in Rotterdam. Het aantal deelnemers betrof 6 cliënten en 4 (van de 7 toegezegde) zorgprofessionals. Chronisch geregel(d) 15

16

17 3 Definities en uitgangspunten 3.1 Profielen In het onderzoek staan chronisch zieke ouderen en hun zorgprofessionals centraal. In het verleden zijn in het programma Administratieve Lasten voor Burgers goede ervaringen opgedaan met het opstellen van profielen. In de profielen wordt in het bijzonder gekeken naar de regeldruk voor een bepaalde groep burgers (bijvoorbeeld gehandicapten, uitkeringsgerechtigden). Hierdoor ontstond in het bijzonder goed inzicht in de samenloop van regelingen voor bepaalde groepen burgers. In dit onderzoek worden vijf profielen gebruikt: Bert (is een dementerende oudere); Annette (is een oudere met COPD); Johan (is een oudere met chronisch hartfalen); Tineke (is een oudere met diabetes); Maria (is een permanent minder valide oudere). De profielen worden in hoofdstuk 4 beschreven. De profielen van Bert en Tineke zijn gedeeltelijk afgeleid uit de publicatie Nederland Regelland van het ministerie van BZK. 12 Een vaak voorkomend kenmerk van een chronische ziekte is dat de situatie per dag kan wisselen. Tevens is er sprake van een onomkeerbare aandoening zonder zicht op volledig herstel en met een gemiddeld lange ziekteduur. De onomkeerbaarheid betekent dat mensen met een chronische ziekte moeten leren leven met gedeeltelijk of volledig wegvallende functies. Dit houdt in dat deze mensen vaak structureel zijn aangewezen op mantelzorg, eerstelijnszorg, medisch specialistische zorg en maatschappelijke ondersteuning. 13 De dienstverlening aan ieder van bovenstaande profielen is de basis om inzicht te krijgen in de regeldruk van processen van aanvragen, (her)indiceren en verantwoorden waar de oudere chronisch zieken en betrokken professionals mee te maken hebben. In de opbouw van de profielen gaat ECORYS uit van de gemiddelde cliënt 14 wat inhoudt: Geen extreem zware ziektegevallen; Huis voor de zorg. Chronische zieken en de Wmo. Sittard: Huis voor de zorg, Ter bevordering van de leesbaarheid wordt in dit rapport wordt zo consequent mogelijk de term cliënt gebruikt. In de zorg is het gebruikelijk om te spreken van patiënten als het gaat om cure (medische, op genezing gerichte zorgverlening, voornamelijk Zvw-gefinancierd), en cliënten als het gaat om care (langduriger verpleging en verzorging, voornamelijk AWBZ- en Wmo-gefinancierd). De profielen die in dit rapport gehanteerd worden, zijn vaak patiënt en cliënt tegelijkertijd. Chronisch geregel(d) 17

18 Geen beginnende ziektegevallen waarbij cliënten en zorgverleners vaak nog zoekende zijn naar een passende behandeling. Ondanks dat veel chronisch zieken last hebben van meer dan één chronische aandoening (multimorbiditeit) nemen we dit niet mee om inzichtelijk te maken welke regeldruk gepaard gaat met ieder van de profielen. Het kenmerk oudere is geoperationaliseerd door uit te gaan van personen ouder dan 65 jaar. Dit impliceert dat de doelgroep niet meer werkt en geen regeldruk ervaart vanuit arbeidsongeschiktheid- of werkloosheidsuitkeringen. 3.2 Regeldruk In het onderzoek is het uitgangspunt regeldruk waarbij wij zijn uitgegaan van de volgende definitie 15 : Regeldruk is te definiëren als de investering en inspanning die burgers, bedrijven en instellingen moeten verrichten en de vrijheidsbeperking die ze ondergaan om zich aan de regels te houden. Het gaat daarbij zowel om de ruimte die regels laten voor gedragsalternatieven (keuzevrijheid), de kenbaarheid en doorzichtigheid van de regels, de consistentie met de andere regels, de wijze waarop regels worden uitgevoerd en naleving wordt verzekerd, de wijze waarop de regels worden gehandhaafd en overtredingen worden bestraft en de administratieve lasten (de informatie- verplichtingen die worden opgelegd om onder meer de naleving van de regels te controleren). Daarnaast hebben we ook waar mogelijk - de gepercipieerde regeldruk (irritatie) in kaart gebracht. Mensen kunnen regels namelijk ook als een last ervaren, bijvoorbeeld wanneer hun mogelijkheden worden beperkt zonder dat zij de noodzaak daarvan inzien. Ondernemerslasten en consumentenlasten In de meting van administratieve lasten en inhoudelijke verplichtingen van huisartsen, wordt het begrip ondernemerslasten naast administratieve lasten gehanteerd. Ondernemerslasten zijn gedefinieerd als de lasten die ondernemers ondervinden van eigen administratie en diverse stakeholders. 16 Ook consumenten ondervinden bepaalde lasten die niet voortvloeien uit overheidsverplichtingen maar die behoren tot het zijn van een consument. Specifiek gaat het om zoekkosten en om het ervaren van sturing van zorgverzekeraars. Ondernemerslasten en consumentenlasten behoren tot de ervaren regeldruk In regels gevangen? Een verkenning van mogelijke oorzaken van regeldruk. Werkgroep van de ministeries van Justitie, Financiën, Economische Zaken en Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, 2006, p. 4. SIRA, Meting lasten huisartsen. Nieuwegein 7 juli Chronisch geregel(d)

19 3.3 Vertrouwensmaatregelen In dit onderzoek staan vertrouwensmaatregelen centraal als nieuwe aanpak van de overheid ter reductie van de regeldruk van burgers, bedrijven en instellingen. Een beknopte definitie van vertrouwen luidt: Vertrouwen is de verwachting dat mensen of dingen ons niet in de steek laten, ook al is dat mogelijk. Vertrouwen is de bereidheid dat risico te lopen (of daar geen aandacht voor te hebben). 17 Het gaat hierbij niet om het geven van blind vertrouwen aan de personen of organisaties die volledig onder controle stonden. Er is altijd sprake van een balans tussen vertrouwen enerzijds en controle en verantwoording anderzijds. De kunst is om de juiste balans te vinden. Om beleidsopties binnen het bereik van dit onderzoek op waarde te kunnen beoordelen, hebben ECORYS en Actal vier criteria voor vertrouwensmaatregelen afgesproken. Deze zijn: Uitvoerbaarheid: technische haalbaarheid, waarbij bovenstaande randvoorwaarden meewegen; Kwaliteit van zorg: heeft de maatregel een effect op de kwaliteit van de zorgverlening aan de doelgroep; Macrokosten: heeft de maatregel een effect op de totale kosten van zorg zoals die door de maatschappij worden opgebracht; Lastenverschuiving: leidt de maatregel tot een netto regeldrukreductie of is er sprake van ontlasting van de doelgroep door een lastenverschuiving naar andere personen of instanties. 3.4 Aanvragen, (her)indiceren en verantwoorden De onderzoeksopdracht omvat regeldruk die voortvloeit uit aanvragen, (her)indicaties en verantwoording bij oudere chronisch zieken en hun zorgverleners. We onderscheiden in dit onderzoek een aantal algemene voorzieningen en tegemoetkomingen waar oudere chronisch zieken en hun zorgverleners meestal mee te maken hebben. AWBZ De AWBZ is een volksverzekering: iedere ingezetene is van rechtswege verzekerd. In het Besluit zorgaanspraken AWBZ worden de volgende functiegerichte zorgaanspraken onderscheiden: persoonlijke verzorging; verpleging; begeleiding; 18 behandeling; en verblijf. In principe geeft de AWBZ recht op zorg in natura. Daarnaast kent de AWBZ een mogelijkheid tot geldverstrekking vooraf: het persoonsgebonden budget (PGB). Met een Nooteboom (2002). Vertrouwen. Vormen, grondslagen, gebruik en gebreken van vertrouwen. Academic Service, [Geciteerd in: Vertrouwen geven en in control zijn; gaat dat samen? Ministerie van Financiën, april 2009]. De functie Begeleiding is per 1 januari 2010 ontstaan toe het onderscheid tussen de functies Ondersteunende en Activerende Begeleiding is opgeheven. Chronisch geregel(d) 19

20 PGB kan een verzekerde zelf de zorg inkopen die hij nodig heeft in plaats van aangewezen te zijn op de zorg in natura die door het zorgkantoor voor hem ter beschikking wordt gesteld. De mogelijkheid van een PGB geldt niet voor de functies behandeling en (langdurig) verblijf. De hoogte van het PGB bedraagt ongeveer 75% van het bedrag dat de geïndiceerde zorg in natura zou hebben gekost. De uitvoering van de AWBZ gebeurt door een zorgkantoor per zorgregio. Zorgkantoren stemmen zorgvraag en zorgaanbod in een specifieke regio zo goed mogelijk op elkaar af. De kantoren zijn zelfstandig werkend, maar wel nauw gelieerd aan een zorgverzekeraar. Zorgverzekeringswet (Zvw) Alle inwoners van Nederland zijn sinds 2006 verplicht zich te verzekeren door middel van een basisverzekering. Verzekeraars op hun beurt moeten iedereen voor de basisverzekering accepteren. Daarnaast kunnen verzekerden vrijwillig kiezen voor een aanvullend pakket aan verzekerde prestaties. 19 De inhoud van het standaardpakket (basisverzekering) is wettelijk op hoofdlijnen vastgelegd. Iedere zorgverzekeraar vult de aanspraken in de polisvoorwaarden nader in, dus op welke vergoeding verzekerden recht hebben en welke voorwaarden hieraan verbonden zijn (bijv. een verwijzing van de huisarts). Ook moeten verzekerden in sommige gevallen vooraf (schriftelijke) toestemming vragen aan de zorgverzekeraar. Wet Maatschappelijke Ondersteuning (Wmo) De Wmo is van kracht sinds 1 januari 2007 en heeft de Welzijnswet, de Wet voorzieningen gehandicapten (WVG) en delen van de AWBZ vervangen. De wet moet er voor zorgen dat mensen zo lang mogelijk zelfstandig kunnen blijven wonen en mee kunnen doen in de samenleving, al of niet geholpen door vrienden, familie of bekenden (zogenaamde mantelzorgers). De Wmo regelt daarom dat mensen die hulp nodig hebben in het dagelijkse leven ondersteuning krijgen. Het gaat om voorzieningen als hulp bij het huishouden, een rolstoel of woningaanpassing. Daarnaast ondersteunt de Wmo mensen die zich inzetten voor hun medemens of buurt. Het gaat bijvoorbeeld om mantelzorgers en vrijwilligers. Tevens biedt de Wmo ondersteuning om te voorkomen dat mensen later zwaardere vormen van hulp nodig hebben. Het gaat bijvoorbeeld om opvoedingsondersteuning en activiteiten tegen eenzaamheid. De gemeenten voeren de Wmo uit. Zij zijn verplicht hun inwoners te compenseren voor deze beperkingen. 20 Gemeenten hebben veel beleidsvrijheid om de uitvoering zelf vorm te geven, waardoor de uitvoering per gemeente kan verschillen. De bewuste keuze om meer maatwerk mogelijk te maken levert derhalve wel rechtsongelijkheid op tussen burgers. De gemeente bepaalt zelf of iemand in aanmerking komt voor ondersteuning, maar kan het CIZ vragen deze taak over te nemen Het zogenaamde compensatiebeginsel wil zeggen dat gemeenten de plicht hebben om burgers met een beperking oplossingen te bieden die hen in staat stellen een huishouden te voeren, zich te verplaatsen in en om de woning, zich lokaal te verplaatsen per vervoermiddel en medemensen te ontmoeten en op basis daarvan sociale verbanden aan te gaan. 20 Chronisch geregel(d)

21 Wet tegemoetkoming chronisch zieken en gehandicapten (Wtcg) Chronisch zieken en gehandicapten kunnen sinds 1 januari 2009 verschillende compensaties krijgen voor de hoge zorgkosten en de kosten van eigen bijdragen. Deze compensaties worden toegekend op grond van de Wet tegemoetkoming chronisch zieken en gehandicapten (Wtcg). 21 In het kader van dit onderzoek zijn van belang: Een jaarlijkse tegemoetkoming voor chronisch zieken en gehandicapten: de algemene tegemoetkoming wordt één keer per jaar belastingvrij uitgekeerd en bedraagt 150 of 350 voor mensen boven de 65 jaar en 300 of 500 voor mensen onder de 65 jaar; Korting op de eigen bijdrage AWBZ/Wmo: de hoogte van de korting hangt of van leeftijd en of het zorg met of zonder verblijf en Wmo betreft. Voor zorg met verblijf geldt een korting van 8% voor mensen ouder dan 65 jaar, en 16% voor mensen jonger dan 65 jaar. Voor zorg zonder verblijf en Wmo bedraagt de korting 33%; Compensatie ouderen: vanaf januari 2009 geldt een hogere toeslag op de AOW 22 (de AOW-tegemoetkoming). Tevens wordt de fiscale ouderenkorting en de inkomensgrens voor deze korting verhoogd evenals de inkomensgrens voor huurtoeslag voor ouderen. Zorgtoeslag Voor verzekerden met een laag inkomen wordt een deel van de zorgkosten gecompenseerd via een zorgtoeslag. Verzekerden bij wie de premielast boven een bepaald percentage uitkomt hebben recht op deze zorgtoeslag. Voor alleenstaanden is deze 3,5% van het jaarinkomen met een maximum van , en voor samenwonenden 5% van het jaarinkomen. Voor een alleenstaande bedraagt de maximale zorgtoeslag maandelijks 57, en voor een verzekerde met een toeslagpartner is het maximum 121 per maand. 23 Compensatie eigen risico chronisch zieken Verzekerden met meerjarige, onvermijdbare zorgkosten (bijvoorbeeld chronisch zieken) 24 en verzekerden in AWBZ-instellingen hebben per jaar recht op een financiële tegemoetkoming ( 47 in 2008, 50 in 2009 en 54 in 2010) van het CAK. 25 Vanaf 2009 krijgen mensen die in 2006 en 2007 waren ingedeeld in een bepaalde diagnose kostengroep (DKG) 26 ook compensatie voor het verplicht eigen risico. 27 In 2011 worden hier de hulpmiddelen aan toegevoegd Ministerie van VWS. Factsheet Wtcg. Den Haag: Ministerie van VWS, Algemene Ouderdomswet. Inclusief verzekerden die twee opeenvolgende voorafgaande jaren aan het jaar waarop de uitkering betrekking heeft, zijn ingedeeld in een farmaceutische kostengroep (FKG deze zijn hetzelfde als die voor de vaststelling van de vereveningsbijdragen aan zorgverzekeraars worden gebruikt, met uitzondering van de FKG hoog cholesterol ) (NZa. Monitor, Eigen risico. Utrecht: Nederlandse Zorgautoriteit, juli 2008, p. 7, Eerste Kamer, G, augustus 2008, p. 6). NZa. Monitor Eigen risico Utrecht: Nederlandse Zorgautoriteit, maart 2009; Tweede Kamer der Staten-Generaal. Herziening Zorgstelsel, , nr Vergaderjaar Den Haag, Zie NZa. Monitor Eigen risico. Utrecht: Nederlandse Zorgautoriteit, juli 2008, p. 7. Chronisch geregel(d) 21

22 Aanpalende domeinen Naast bovengenoemde zorggerelateerde regelingen voor oudere chronisch zieken bestaan er regelingen op aanpalende beleidsdomeinen als wonen, inkomen, sociale zekerheid of overige ondersteuning. Bijvoorbeeld, gemeenten vervullen vanuit de uitvoering van de Wwb een bijzondere rol door hun bevoegdheid om zelf invulling te geven aan de wijze en gronden waarop bijzondere (= aanvullende) bijstand toegekend wordt aan mensen die zorgkosten hebben die zij niet op een andere manier kunnen betalen. 29 Daarnaast kunnen gemeenten beleid ontwikkelen om categoriale bijzondere bijstand te verlenen. Dat wil zeggen dat gemeenten burgers in de categorieën gehandicapten, ouderen en chronisch zieken extra kunnen ondersteunen met bijzondere bijstand zonder dat zij dit zelf hoeven aan te vragen. 30 De inkomensvoorziening van ouderen bestaat doorgaans uit een combinatie van AOW, pensioen, eigen vermogen en/of uitkeringen. Voor wie een ontoereikend pensioen of eigen vermogen heeft, vormen uitkeringen een belangrijke aanvulling op het inkomen. In dit licht is vooral de aanvullende inkomensvoorziening voor ouderen (AIO) van belang. Dit is een op de Wwb gebaseerde regeling van aanvullende bijstand. De uitvoering van de regeling is sinds 2010 een wettelijke taak van de Sociale Verzekeringsbank (SVB) in plaats van gemeenten. De SVB schat dat er momenteel ouderen gebruik maken van de AIO. Waar mogelijk en relevant, zijn deze regelingen meegenomen in het onderzoek. Om een indruk te geven van de complexiteit hebben we enkele regelingen en de verantwoordelijke actoren in kaart gebracht (zie Figuur 3.1). Daarbij moet men zich bedenken dat een cliënt keuze heeft uit meerdere zorgverzekeraars (in 2010 zijn er 11 concerns die in totaal 28 risicodragende zorgverzekeraars omvatten), er per 1 januari gemeenten zijn in Nederland en het land verdeeld is in 32 zorgkantoorregio s. Naast een waaier aan voorzieningen en tegemoetkomingen zijn er dus per regeling ook nog diverse uitvoerders die regelmatig eigen regels voor aanvraag, (her)indicatie of verantwoording hanteren &set_id=134&doctype_id=6&link_id= Terugdringing niet-gebruik bijzondere bijstand chronisch zieken, gehandicapten en ouderen met zorgbehoefte. Onderzoek door Cebeon in opdracht van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, oktober Een deel van de doelgroep in dit onderzoek maakt gebruik van een AIO-uitkering. We schatten in dat we aan het aantal AIO-gebruikers recht doen als we dit meenemen in één van de vijf profielen. 22 Chronisch geregel(d)

23 Figuur 3.1 Regelingen voor chronisch zieke ouderen en de verantwoordelijke actoren Zorgverzekeraar Gemeente CIZ Zorgkantoor Zvw Wmo AWBZ Cliënt Zorgaanbieder Zorgtoeslag Wwb, AOW, WIA e.d. Wtcg Compensatie eigen risico Belastingdienst, SVB, UWV, gemeente,... CAK Systeemveranderingen De samenloop van meerdere wettelijke regelingen bij de doelgroepen in dit onderzoek zorgt voor aanzienlijke regeldruk. Hoewel een systeemwijziging niet per definitie een vertrouwensmaatregel is bevat dit onderzoek wel een doorkijk naar een andere wettelijke structuur rond aanvragen, indiceren en verantwoorden van voorzieningen. Daarbij zijn de verantwoordelijkheden anders belegd en wordt meer beredeneerd vanuit vertrouwen in cliënt en zorgprofessional. Chronisch geregel(d) 23

24

25 4 Oudere chronisch zieken en hun professionals 4.1 Inleiding In dit hoofdstuk geven we een beschrijving van de vijf profielen en de regeldruk waar oudere chronisch zieken en hun professionals mee te maken krijgen bij het aanvragen, (her)indiceren en verantwoorden van zorg. Waar mogelijk schatten we in welke administratieve handelingen (in welke mate) bij welk profiel voorkomen. 4.2 Beschrijving van de profielen en gerelateerde regeldruk Vanaf 1900 tot en met 2009 is het aantal 65-plussers toegenomen van 0,3 naar bijna 2,5 miljoen. Het aantal 80-plussers nam nog sterker toe, van naar Ook in de komende decennia zal het aantal ouderen sterk blijven toenemen. Chronische ziekten ontstaan vooral op oudere leeftijd (57% van de 75-plussers). 34 Mensen met een chronische ziekte gebruiken meestal veel en langdurig zorg: ze bezoeken regelmatig de huisarts of medisch specialist, ze krijgen relatief vaak geneesmiddelen voorgeschreven en maken geregeld gebruik van bijvoorbeeld paramedische zorg, thuiszorg of hulpmiddelen. Voor een algemeen overzicht van professionals betrokken bij de zorg voor mensen met één van de chronische ziekten die in dit onderzoek centraal staan verwijzen we naar Bijlage 1. In de volgende deel van deze paragraaf volgt de inhoudelijke constructie van de profielen. Daarbij beschrijven we eerst hoe vaak een bepaald profiel voorkomt in Nederland. Daarna volgt de profielbeschrijving en een overzicht van de administratieve processen die de cliënt en zijn/haar professional doorlopen. Een profielbeschrijving eindigt met een inschatting van de bijbehorende regeldruk Verweij, A., Sanderse, C., Beer, J. de. Vergrijzing samengevat. In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, < Bevolking\ Vergrijzing, 22 september Hoeymans, N., Schellevis, F.C. Chronische ziekten en multimorbiditeit samengevat. In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, < Gezondheid en ziekte\ Ziekten en aandoeningen\ Chronische ziekten en multimorbiditeit, 8 december We zijn bij de inschatting uitgegaan van beschikbare metingen over administratieve lasten bij burgers en professionals. Inhoudelijke nalevingskosten, kennisnamekosten van de wettelijke regelingen en financiële effecten zoals eigen bijdragen zijn in de beschikbare studies niet altijd consequent meegenomen. Chronisch geregel(d) 25

26 4.2.1 Bert (een dementerende oudere) Op basis van cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) is bekend dat er op 1 januari 2007 ruim cliënten ouder dan 65 jaar met dementie en Alzheimer onder behandeling van een huisarts waren. Alzheimer Nederland schat daarenboven dat er ongeveer ongediagnosticeerde cliënten zijn. Wij nemen aan dat de ongediagnosticeerde groep minder gebruik maakt van regelingen en voorzieningen, maar op termijn wel zal gaan gebruiken en dus met regeldruk te maken krijgt. Wij beperken dit profiel tot deze ca extramurale cliënten. De intramurale cliënten in verpleeghuizen zijn een omvangrijke groep, maar wij nemen aan dat zij weinig regeldruk ervaren. Hun zorgverleners (vooral verzorgenden, verpleegkundigen en geriaters) zullen (de mantelzorgers van) de intramurale cliënten veel regeldruk uit handen nemen. Het navolgende profiel is deels afkomstig uit de publicatie Nederland Regelland van het Ministerie van BZK. 36 Bert is 80 jaar en woont samen met zijn vrouw Hansje in een eigen woning. Bert heeft Alzheimer waarvoor hij medicatie gebruikt. Het wordt steeds moeilijker. Bert verwisselt de dag met de nacht, kan zichzelf niet meer verzorgen, is incontinent en kan soms heel agressief reageren. De familieleden van Bert hebben hulp nodig om hem te verzorgen. Hansje deed schriftelijk aanvraag bij het CIZ voor hulp aan huis. Het CIZ gaf twee indicatiebesluiten af: voor de verpleging en verzorging van Bert (AWBZ), en voor huishoudelijke hulp (Wmo). Voor de huishoudelijke hulp moest de huisarts verklaren dat het niet gebruikelijke zorg zou zijn om de familie van Bert de taken te laten overnemen. Daarna informeerde het CIZ het zorgkantoor dat de zorg inkoopt. Nu komt er een verpleegkundige van de thuiszorg. Hansje moet regelmatig een onduidelijke vragenlijst invullen en dan zijn er ook nog de rekeningen met eigen bijdrage voor de thuiszorg en de dagopvang. De zoon regelt daarom PGB s voor de AWBZ- en Wmo-zorg. Het verantwoordingsvrije bedrag van het PGB is per 1 januari 2008 aangepast: nu is 1,5% van het netto PGB verantwoordingsvrij met een minimum van 250 per jaar en een maximum van 1250 per jaar. De verantwoording over de zorginhoudelijke besteding sturen Hansje en haar zoon digitaal aan het zorgkantoor. Dit hoeft sinds 2007 nog maar maximaal twee keer per jaar te worden gedaan. Ze moeten ook een salarisadministratie voeren en aan regels voor werkgevers voldoen. Daarvoor onderhoudt Hansjes zoon contacten met de SVB. Hansje en haar zoon hebben mentorschap over Bert aangevraagd. Haar zoon had snel informatie gevonden op de website van de patiëntenvereniging en van de Rijksoverheid. Hansje moest bewijsstukken verzamelen en een bijdrage voor de kosten van de gerechtelijke procedure betalen. Bert heeft vooral te maken met de huisarts en professionals die werkzaam zijn in de thuiszorg. De huisarts van Bert, mevrouw Visser: Het indicatieproces bij Bert is net op tijd doorlopen. Als de indicaties iets langer op zich hadden laten wachten, hadden we opnieuw kunnen beginnen om een zwaardere indicatie aan te vragen. Zorgmanager thuiszorg Dhr. Goçalez: Om het contract met het zorgkantoor te behouden, moesten we wel meedoen aan een cliënttevredenheidsmeting. Wij moesten van het zorgkantoor om de drie maanden Hansje een onbegrijpelijke vragenlijst laten invullen. Toen haar zoon Chronisch geregel(d)

27 een PGB aanvroeg, waren ze daar in één keer vanaf. Nu huren ze ons gelukkig nog steeds in, maar dan zonder tussenkomst van het zorgkantoor. In onderstaande tabel geven we inzicht in de regeldruk voor een oudere met dementie en de betrokken zorgprofessionals. Tabel 4.1 Administratieve processen bij dementie Activiteit Cliënt Zorgprofessional (en overige actoren) Aanvraag recept bij de huisarts Aanvraag zorgtoeslag Aanvraag vergoeding voor hulpmiddelen (Wmo) Aanvraag PGB voor verzorging en verpleging (AWBZ) Aanvraag PGB voor huishoudelijke hulp (Wmo) Aanvraag mentorschap Recept inleveren en medicijnen ophalen bij Huisarts: recept uitschrijven. de apotheek. Digitaal aanvraagformulier invullen en opsturen naar de Belastingdienst. Een aanvraag indienen bij de gemeente. CIZ: indicatiestelling door keuringsarts. De cliënt dient de PGB-aanvraag en Hulpverleners sluiten de verantwoording over de besteding arbeidsovereenkomsten met de cliënt. in bij het zorgkantoor. Een CIZmedewerker stelt de indicatie op en stuurt deze naar de cliënt en zorgkantoor; Het zorgkantoor stelt de PGB-hoogte vast en keert uit aan de cliënt; De cliënt stuurt de overeenkomsten die hij met de hulpverleners gesloten heeft, naar de SVB ter controle; (Toen Bert nog zorg in natura kreeg, stelde het CAK de hoogte van de eigen bijdrage vast en informeerde Hansje daarover per beschikking). De cliënt dient de PGB-aanvraag en de verantwoording over de besteding daarvan in bij de gemeente; Een CIZ-medewerker stelt de indicatie op en stuurt deze naar de cliënt en gemeente; De gemeente stelt de PGB-hoogte vast en keert uit aan de cliënt; De cliënt stuurt de overeenkomsten die hij met de hulpverleners gesloten heeft, naar de SVB ter controle. Een uitreksel van de gemeentelijke basisadministratie (GBA) afhalen. Afspraak bij een notaris maken. Huisarts: aan gemeente een verklaring niet gebruikelijke zorg afgeven. Hulpverleners sluiten arbeidsovereenkomsten met de cliënt. Medisch specialist: medische verklaring afgeven. Chronisch geregel(d) 27