DEMENTIE IN MUZIEK EEN ANDERE HANNE DENEIRE

Transcriptie

1

2 Inhoudstafel Deel 1: Te weten 1.1 WaT Is DemenTIe? Symptomen van dementie 17 Oorzaken van dementie 19 Kenmerken van dementie 20 Verloop van het dementieproces 25 Omgaan met personen met dementie WaT Is muziek? Muzikale bouwstenen 31 Muzikale en sociale aspecten 33 ManiMelo 34 Deel 2: Te doen 2.1 algemeen Doel en opzet van muziek 39 Structurele aandachtspunten 42 Deelnemersgerichte aandachtspunten 43 Organisatorische aandachtspunten 44 Muzikale aandachtspunten 48 Sociale aandachtspunten actieve muziekbeleving Contactkoor: samen zingen 51 Samen musiceren of zingen RecepTIeve muziekbeleving Luistersessies/concerten 57 Intergenerationele concerten extra Dagdagelijkse toepassingen 63 Palliatieve zorg 70 Onderzoek 72 Materiaal & vorming 73 Besluit 75 Bibliografie 77 Bijlagen 79

3 verloop van het dementieproces Er bestaat geen voorspelbaar verloop van het ziekteproces. Ook individuele verschillen in persoonlijkheid spelen een rol evenals verschillen in de levensomstandigheden of bijkomende somatische ziekten. Bij de meeste personen met dementie verloopt de achteruitgang zeer geleidelijk en gaan de fasen nauwelijks zichtbaar in elkaar over. Aan de hand van deze fases kan je als omgeving of mantelzorger afleiden wat de noden van de persoon met dementie zijn. Bedreigde ik Naar aanleiding van hoe de persoon met dementie 1 zichzelf ervaart, wordt de eerste fase de bedreigde ik fase genoemd. In deze fase bevindt de persoon met dementie zich nog in het hier en nu. De persoon neemt nog initiatief tot contact en beleeft zich als iemand met een eigen identiteit. Men kan nog doelgericht en planmatig handelen en ontleent houvast aan structuur, mensen, bezigheden, regels en manieren, voorwerpen, rituelen en ruimten. Men probeert emoties te controleren die samen hangen met de verwerking van de ziekte. Men heeft vooral emotionele steun nodig. 3 In de volgende fase, de verborgen ik fase beleeft de persoon met dementie zichzelf niet meer als de mens die hij was. Hij leeft in een tijdloze, innerlijke wereld en neemt zelf geen initiatief meer tot contact. De persoon met dementie is ontspannen of in voortdurende beweging en zijn ogen kijken uit zichzelf ongericht. Er is geen doelgerichtheid meer en de persoon met dementie is afhankelijk van anderen. Emoties worden vrij geuit en betreffen mensen en situaties uit zijn tijdloze werkelijkheid. Verborgen ik 25 Verdwaalde ik De tweede fase is de verdwaalde ik fase. In deze fase is de persoon met dementie stukken van 2 zichzelf kwijt. Hij bevindt zich afwisselend in het hier en nu en in zijn of haar eigen innerlijke wereld. De persoon met dementie is ontspannen, kijkt helder en doelgericht uit zijn ogen. Emoties worden vrij geuit. Er is in regel geen vooropgezet plan, maar de persoon met dementie heeft wel doelgerichte bezigheden. De laatste fase is de verzonken ik fase. Het zijn personen die geen contact meer hebben met de buitenwereld. Ze zijn helemaal verzonken in hun innerlijke wereld. Als iemand initiatief neemt tot contact dan is er soms een minimale reactie 4 merkbaar. Ze beleven zichzelf vanuit basale behoeften en emoties. In deze fase ontlenen zij een houvast aan mensen en voorwerpen. Hun handelingen zijn niet doelgericht. Hun lichaamshouding is ontspannen of in contractuur en ze kijken niet meer. Het gehoor en de tast zijn de zintuigen die het langst intact blijven. Verzonken ik Doorheen mijn werk stelde ik vast dat je de fases niet kunt voorstellen als opeenvolgende periodes op een tijdslijn. Het desintegratieproces verloopt niet lineair maar eerder episodisch. Periodes van het bedreigde ik worden afgewisseld met periodes van het verdwaalde ik en naarmate de tijd vordert, worden fases van het verdwaalde ik afgewisseld met episodes van het verzonken ik. Naarmate het aftakelingsproces zich voltrekt, zal de persoon met dementie zich aan het einde enkel in de verzonken ik fase bevinden.

4 45 Opstelling Indien je muziekactiviteit regelmatig plaats vindt, wijs je best een plaats toe aan elke deelnemer. Binnen een WZC is kennis van de bewoners voor de plaatsbepaling zeer belangrijk. De ervaring van de luisteraar wordt mede bepaald door waar hij of zij zit, dichtbij de piano of een ander muziekinstrument of juist erachter zorgt ervoor dat de vingerbeweging van het pianospel gevolgd kunnen worden. Personen met zware dementie plaats je best niet in blok recht tegenover de personen met lichte of matige dementie. Dit kan voor irritatie en afleiding zorgen. Ook een te grote groep rolstoel gebonden personen kan voor afleiding van de sessie zorgen. Een doordachte mix, ook in opstelling zal het slagen van de activiteit ten goede komen. Oogcontact met de mensen is elementair. Luisteraars zitten idealiter in een halve cirkel rond de piano of andere musici. Personen met zware dementie plaats je vooraan in het midden omwille van het extra belang van oogcontact én fysiek contact met de musicus. Verplaatsing Zorg er altijd voor dat het halen en brengen of heenrijden en terug naar huis gaan rustig kan verlopen. Terwijl mensen wachten om terug gebracht te worden kan je muziek laten spelen of een cd opzetten. Comfort Omdat verplaatsingen een bron van agitatie kunnen zijn dienen ze zoveel als mogelijk vermeden te worden. Mensen in een WZC blijven dan ook bij voorkeur in de comfortabele zetels van de afdeling zitten. Hierdoor verloopt de overgang van de muzieksessie naar de leefgroep rustiger. Zo de verplaatsing in een standaardrolstoel dient te gebeuren moet er zeker aandacht voor zijn dat de bewoner tijdens de muzieksessie in een comfortabele relaxzetel zit. Het belang van het (zit) comfort van deelnemer is niet te onderschatten.

5 2.2 actieve muziekbeleving contactkoor: samen zingen Met het woord contactkoor wordt het samen zingen en het contact dat door dit zingen en de muziek ontstaat, beschreven. De kern van een contactkoor bestaat uit mensen met dementie. Het is een setting waarin mensen met dementie hernieuwd contact krijgen met hun naasten en omgekeerd. In het contactkoor kunnen mensen met dementie weer in contact komen met zichzelf. Tijdens de repetities met het contactkoor kunnen mensen met dementie én hun familie en mantelzorgers in contact komen met lotgenoten. De werking van een contactkoor is in de eerste plaats een sociaal gebeuren. Al zingend worden personen met dementie uit hun isolement gehaald. Door samen liedjes te zingen krijgen personen met dementie opnieuw contact met hun naaste familie, hun vrienden en uiteraard ook het verzorgend personeel. Bovendien biedt het contactkoor mensen met dementie en hun familie een zinvolle en leuke activiteit. Hoe ziet een sessie eruit? Begin een kwartier voor de start met (live) sfeermuziek. Verwelkom de deelnemers persoonlijk, eventueel met naamzingen. Je kiest een melodie en zingt telkens aan het einde: welkom en de naam van de persoon die je begroet. Doe ontspannings- en opwarmingsoefeningen Zing liedjes uit de oude doos, gekende liedjes. Zing met een meer ervaren groep in canon (Broeder Jacob, Brand in Mokum). Las eventueel een ritmesessie in met maximaal twee tot drie ritmes door elkaar. Gebruik als afsluitlied een verzoekje uit de oude doos of telkens hetzelfde lied. 51 Speel tijdens het binnenkomen wat zachte (improvisatorische) muziek om de sfeer te scheppen. Zorg voor een liedtekstbundel, zo houd je ook de aandacht van mensen met dwaalgedrag. Zing niet te snel. De deelnemers spreken over het algemeen niet zo vlot meer en hebben hun tijd nodig om de woorden te zingen. Hou rekening met hun tempo tijdens de sessie, zowel bij het zingen van liederen als voor de algemene gang van zaken. Laat genoeg stilte tussen het zingen zodat er plaats is voor reacties en gevoelens van de mensen. Sta open voor eventuele verhalen of gedachten die in hen opkomen door het zingen van liederen uit hun jeugd. liedtekstbundel. Na het slotlied kan er eventueel tijd gemaakt worden voor verzoeknummers. Heel veel van het verloop van zo n sessie hangt af van hoe jij je als begeleider opstelt en hoe flexibel je op bepaalde situaties kan inspelen. Hieronder volgen enkele tips, maar uiteraard is ervaring de beste leermeester. Tijdens een eventuele pauze, kunnen de deelnemers op het podium iets van henzelf tonen: een gedicht, een lied, een kleine show. Als dat de deelnemers bevalt, kan dat voor een volgende sessie zelfs voorbereid worden. Het is belangrijk om elke sessie hetzelfde stramien aan te houden. Begin en eindig elke sessie met hetzelfde liedje en houd daartussen ook steeds eenzelfde volgorde aan. Die volgorde kan bijvoorbeeld vastgelegd worden in een Creëer sfeer. Een bloemetje hier of een tafelkleedje daar maken de omgeving al snel een stuk gemoedelijker. Als je dan ook nog eens een stuk cake bij de koffie of thee serveert, maak je van een eenvoudige zangsessie een heus zangfeest.