Luisterinspanning. Niek Versfeld klinisch fysicus-audioloog KNO/Audiologie VUmc, Amsterdam. Siméa commissie schoolaudiologie

Transcriptie

1 Luisterinspanning Niek Versfeld klinisch fysicus-audioloog KNO/Audiologie VUmc, Amsterdam Siméa commissie schoolaudiologie

2 Blur 64px 32px 16px 8px 4px 2px 1px

3 Blur 64px 32px 16px 8px 4px 2px 1px

4 Blur 64px 32px 16px 8px 4px 2px 1px

5 Blur 64px 32px 16px 8px 4px 2px 1px

6 Blur 64px 32px 16px 8px 4px 2px 1px

7 Blur 64px 32px 16px 8px 4px 2px 1px

8 Blur 64px 32px 16px 8px 4px 2px 1px

9 Blur 64px 32px 16px 8px 4px 2px 1px Pc 5% 15% 50% 90% 100% 100% 100%

10 Effort kan variëren bij gelijke score effort (%) or correct score (%) blur (pixels) correct score effort

11 Score kan variëren bij maximale effort effort (%) or correct score (%) blur (pixels) correct score effort

12 Centrale c lage tonen hoge tonen Het audiogram

13 zachte tonen harde tonen Het audiogram

14 stoorlawaai Stoorlawaai maakt een deel van de spraak onhoorbaar. Door redundantie (context, etc.) is de spraak toch verstaanbaar. Reconstructie kost wel extra inspanning.

15 luister inspanning

16 New ELU model (Rönnberg) (ease of language understanding) Rönnberg J, Rudner M, Lunner T, Zekveld AA. When cognition kicks in: Working memory and speech understanding in noise. Noise Health 2010;12:263-9

17 New ELU model (Rönnberg) (ease of language understanding) top-down Verwerkingssnelheid Aandacht Gebruik context Werkgeheugen Inhibitie van irrelevante informatie Taalvaardigheid Hoorbaarheid Akoestiek Vervorming 2-origheid bottom-up Rönnberg J, Rudner M, Lunner T, Zekveld AA. When cognition kicks in: Working memory and speech understanding in noise. Noise Health 2010;12:263-9

18 slechthorendheid Slechthorendheid maakt een deel van de spraak onhoorbaar. Slechthorendheid verlaagt de kwaliteit van het geluid. Reconstructie kost dus dubbel zoveel inspanning.

19 kwaliteit Verminderd tijd-oplossend vermogen Verminderd frequentie-oplossend vermogen

20 slechthorendheid Detectie: Niet meer kunnen horen van zachte geluiden Maar: harde geluiden blijven even hard Dus: dynamiek wordt kleiner Herkenning: Onderscheiden van geluiden (bv. instrumenten) Verstaan in stilte: Gaat meestal nog redelijk Verstaan in rumoer: Wordt moeilijker vanwege slechter tijd- en frequentieoplossend vermogen Localisatie: Lastiger, met name voor-achter (hoge tonen) Lastiger bij twee ongelijke oren Oorsuizen (tinnitus): Gevolg van gehoorverlies

21 Gevolgen slechthorendheid Verstaan: Gaat moeizamer, kost veel energie, invullen Langzamere reacties Verminderde kwaliteit van de communicatie Overigen: Minder (cognitieve) capaciteit voor overige activiteiten Slechter onthouden / leren Extra vermoeidheid Minder animo voor andere activiteiten psychische klachten op langere termijn Vermijden van gesprekken in groepen, rumoer Onzekerheid, achterdocht Aging, hearing acuity, and the attentional costs of effortful listening, Tun PA, McCoy S, Wingfield A. Psychol Aging Sep;24(3): Nachtegaal, J., Kuik, D. J., Anema, J. R., et al. (2009). Hearing status, need for

22 luisterinspanning Kunnen we dat meten? Ja: Vragenlijsten Luisterexperimenten Psychofysiologisch

23 vragenlijsten Kricos, P. (2006). Audiologic management of older adults with hearing loss and compromised cognitive/psychoacoustic auditory processing capabilities.

24 luisterexperimenten Reactietijd metingen Dubbeltaak metingen

25 Reactietijdmetingen E = P*t (totale inspanning = effort = vermogen * tijd) tijd vermogen cognitie

26 Effort en reactietijden E = P*t Als de cognitieve vermogens op volle toeren werken, kan de luisterinspanning bepaald worden met reactietijden Gatehouse & Gordon (1990): Nazeggen van woorden/zinnen Meet reactietijd bij het nazeggen Met en zonder hoortoestellen

27 Effort en reactietijden Reactietijden verschillen nog wanneer scores niet meer significant verschillen (bijv. bij ceiling)

28 Reactietijdmetingen in de kliniek Eyetracker metingen Ben-David, B.M., Chambers, C.G., Daneman, M., Pichora-Fuller, M.K., Reingold, E.M., & Schneider, B.A. (2011). Effects of aging and noise on real-time spoken word recognition: evidence from eye movements. Journal of Speech, Language, and Hearing Research, 54(1), 243-

29 Effort en dubbeltaken Het (cognitieve) vermogen kan verdeeld worden over verschillende taken P 2 = P max P 1 als er meer capaciteit/effort voor primaire taak nodig is, is er minder beschikbaar voor een andere taak tijd vermogen cognitie cognitie

30 Dual task Downs (1982) primaire taak: nazeggen van CVC-woordjes secundaire taak: knop indrukken wanneer een lampje aan gaat. test mèt en zonder hoortoestel HTT verbetert spraakverstaan HTT verbetert reactietijd

31 Psychofysiologisch

32 Psychofysiologische reacties Pupildilatatie pupillometrie Transpiratie verhoogde huidgeleiding (Galvanic Skin Response) Hartslag, Bloeddruk Ademhaling, zuurstofgehalte in het bloed Spierspanning electromyografie Huidtemperatuur

33 Psychofysiologische reacties dichotische cijfertest Luisterinspanning (rating) verandert bij gelijkblijvende score Carol L. Mackersie & Heather Cones (2011) Subjective and Psychophysiological Indexes of

34 Psychofysiologische reacties dichotische cijfertest Huidgeleiding neemt toe bij toenemende taakzwaarte Huidgeleiding is gerelateerd aan (gerapporteerde) luisterinspanning (r=0.67) Carol L. Mackersie & Heather Cones (2011) Subjective and Psychophysiological Indexes of

35 Huidgeleiding start luistertaak Huid geleiding A Galvanic Skin Response 60 second sample signal. The signal was acquired in the middle and ringer fingers.

36 pupilreactie pupil wordt groter (dilatatie) bij cognitieve inspanning

37 Pupildilatatie neemt toe met moeilijkere luistersituatie Zekveld, A. A., Kramer, S. E., Festen, J. M. (2010). Pupil response as an indication of effortful listening: The influence of sentence db Signal to Noise Ratio (speech fixed at 55 db SPL)

38 Spraakverstaan in ruis (SRT) Welke signaal-ruisverhouding (SNR) is nodig voor een score van 50%, 80% of 100%? Welke pupildilatatie (=luisterinspanning) hoort daarbij? 50% 80% 100% Assessing aspects of auditory handicap by means of pupil dilatation. Kramer SE, Kapteyn TS, Festen JM, Kuik DJ. Audiology May-

39 Spraakverstaan in ruis (SRT) Welke signaal-ruisverhouding (SNR) is nodig voor een score van 50%, 80% of 100%? Welke pupildilatatie (=luisterinspanning) hoort daarbij? Slechthorenden scoren sowieso slechter. 50% 80% 100% 8 db slechtere SNR Assessing aspects of auditory handicap by means of pupil dilatation. Kramer SE, Kapteyn TS, Festen JM, Kuik DJ. Audiology May-

40 Spraakverstaan in ruis (SRT) Welke signaal-ruisverhouding (SNR) is nodig voor een score van 50%, 80% of 100%? Welke pupildilatatie 50% (=luisterinspanning) hoort daarbij? Slechthorenden scoren 80% sowieso slechter. Luisterinspanning van slechthorenden is hoger om gelijke score te bereiken. 100% extra inspanning Assessing aspects of auditory handicap by means of pupil dilatation. Kramer SE, Kapteyn TS, Festen JM, Kuik DJ. Audiology May- 8 db slechtere SNR

41 Luisterinspanning en hoortoestellen In welke mate kunnen hoortoestellen de luisterinspanning verminderen? Hoorbaar maken van spraak helpt de luisterinspanning te verlagen Maar er zal altijd meer luisterinspanning geleverd moeten worden ter compensatie, alle signaalbewerkingen ten spijt.

42 Samenvattend Bij horen of luisteren is niet alleen het perifere gehoororgaan betrokken, maar zijn er ook top-down functies voor verwerking van de informatie. Gehoorrevalidatie is dus veel meer dan alleen maar zorgen voor meer geluid in het oor. Naast verbeteren van spraakverstaan (bottom up) is verminderen van de luisterinspanning (top down) een belangrijk doel van gehoorrevalidatie. Luisterstrategieën! Hoortoestellen kunnen de slechthorendheid nooit volledig compenseren Vergroten van de hoorbaarheid verlaagt de luisterinspanning Vergroten van de signaal-ruisverhouding verlaagt de luisterinspanning Verbeteren van de akoestiek SOLO-apparatuur, ringleiding, etc. Een verminderd gehoor zorgt altijd voor extra luisterinspanning Ongeacht alle signaalbewerkingen van het hoortoestel Mogelijk zijn er signaalbewerkingen die de luisterinspanning verlagen, maar dit is nog niet aangetoond

43