Maatwerkadvies grondwaterproblematiek Polderrioleringsgebied Helmersbuurt, Amsterdam. definitief

Transcriptie

1 Maatwerkadvies grondwaterproblematiek Polderrioleringsgebied Helmersbuurt, Amsterdam definitief

2

3 Maatwerkadvies grondwaterproblematiek Polderrioleringsgebied Helmersbuurt, Amsterdam definitief Uitgebracht aan: Waternet Korte Ouderkerkerdijk 7 AMSTERDAM

4 definitief KJ57B, RAP

5 definitief Projecttitel : Maatwerkadvies grondwaterproblematiek Polderrioleringsgebied Helmersbuurt, Amsterdam Projectcode : KJ57B Soort document : definitief Kenmerk : KJ57B, RAP Opdrachtgever : Waternet Opgesteld door : drs. ing. M.J. Kuiper Senior projectleider : ir. S.M. Geurts van Kessel Paraaf opsteller : Paraaf senior projectleider : Datum : 27 maart 2013 KJ57B, RAP

6 definitief Inhoudsopgave Tekst pagina 1. Inleiding Algemeen Aanleiding Doelstelling Gebruikte gegevens en uitgevoerde werkzaamheden Resultaten nadere gebiedsinventarisatie Maaiveldhoogten en dorpelhoogten Funderingen (Polder)riolering en drainage Bodemopbouw Neerslag en verdamping Analyse grondwatersituatie binnenterreinen Grondwaterstanden en horizontale grondwaterstroming Verticale grondwaterstroming Werking en invloedsfeer polderriool Invloed verschil in maaiveldhoogtes tuinen Grondwaterbalans Uitgangspunten en randvoorwaarden maatwerkadviezen Aanpassing polderriool Perceelsoverschrijdende invloed ophoging tuinen Hemelwaterafvoer Conclusies en aanbevelingen Conclusie en advies grondwatersituatie Aanbevelingen KJ57B, RAP

7 definitief Bijlagen 1. Overzicht onderzoeksgebied en peilbuislocaties 2. Maaiveldhoogtes 3. Funderinghoogtes 4. Resultaten inspectie polderriool 5. Neerslag en verdamping 6. Gemeten grondwaterstanden 7. Schematische doorsneden over het onderzoeksgebied 8. Stromingsrichting grondwater 9. Ontwateringsdiepte en waterdekking bij funderingen 10. Ontwateringsdiepte bij verhogen waterstand polderriool 11. Boorbeschrijvingen KJ57B, RAP

8 1 definitief 1. Inleiding 1.1. Algemeen Op 11 oktober 2012 is door Waternet aan Wareco Ingenieurs opdracht verstrekt voor het opstellen van een hydrologisch maatwerkadvies voor het polderrioleringsgebied Helmersbuurt te Amsterdam. De topografische ligging van het onderzoeksgebied is aangegeven in figuur 1. Het gebied betreft het woonblok 1e Helmersstraat 85 t/m 205, Gerard Brandtstraat 1, 3 en 5, Overtoom 146 t/m 298 en 2e Constantijn Huygensstraat 44 t/m 62 in Amsterdam. 1 e Helmersstraat Overtoom Vondelpark Figuur 1. Overzicht onderzoekslocatie (bron: Google 2013). Het onderzoeksgebied is omlijnd met een rode lijn Aanleiding Eigenaren/bewoners in het onderzoeksgebied ervaren al geruime tijd (grond)wateroverlast. In de achtertuinen van het woonblok ligt een particulier polderriool. Waternet heeft onderzocht dat het polderriool niet goed functioneert en beschouwd het vervangen van het polderriool niet als haalbare oplossing voor de problemen. Op verzoek van de bewoners heeft een onafhankelijk ingenieursbureau (Acacia water) het rapport van Waternet beoordeeld. Waternet heeft vervolgens op de rapportage van het ingenieursbureau gereageerd en de eigenaren/bewoners maatwerkadvies aangeboden. Dit kunnen zowel bouwkundige als hydrologische adviezen zijn. KJ57B, RAP

9 2 definitief 1.3. Doelstelling Waternet heeft op basis van het reeds uitgevoerde onderzoek als doel gesteld om de wateroverlast en -onderlast zoveel mogelijk met maatwerk te laten aanpakken. Zij biedt de perceeleigenaren eigenaren daartoe maatwerkadviezen aan. De doelstelling is vertaald naar twee deelopdrachten: Deelopdracht 1: Uitvoeren van nader onderzoek naar de toepasbaarheid van de voorstellen van Acacia ter verbetering van het bestaande polderriool. Deelopdracht 2: Formuleren maatwerkadvies per perceel naar de betreffende eigenaren, waarin bouwkundig en hydrologisch advies wordt gegeven. De maatwerkadviezen moeten voldoende detailniveau hebben ten behoeve van uitvoering van de maatregelen door een aannemer. Deze rapportage heeft betrekking op deelopdracht Gebruikte gegevens en uitgevoerde werkzaamheden Bij Waternet zijn archiefgegevens verzameld en bestudeerd met betrekking tot de riolering, het oppervlaktewater, de bodemopbouw, de grondwaterstanden, de fundering en vloerpeil van de bebouwing, de drainage en het maaiveldniveau. Er is gebruik gemaakt van de volgende gegevens: 1. INK Aanvraag offerte Maatwerkadvies Helmersbuurt d.d. 23 augustus 2012; 2. Notitie Poldergemaal Helmersbuurt, Waternet d.d. 10 oktober 2011; 3. Evaluatieverslag Poldergemaal Helmersbuurt, Acacia Water, 21 mei 2012; 4. Bewonersmaatwerkadvies, Waternet; 5. INK NvI Maatwerk Helmersbuurt, Waternet d.d. 17 september 2012; 6. INK NvI vraag Technische info bewoners v2, Waternet, 17 september 2012; 7. Meteorologische data van 8. Dinoloket, TNO. De in de tekst vermelde cijfers tussen [ ] verwijzen naar bovenstaande gegevens. In aanvulling op bovengenoemde gegevens zijn de volgende veldwerkzaamheden uitgevoerd: - In de binnenterreinen zijn loodrecht op het polderriool drie peilbuisraaien geplaatst. Een raai bestaat uit drie peilbuizen: één bij het polderriool (zoveel mogelijk bij de inspecteren putten) en twee bij de achtergevels van aangrenzende bebouwing. De locaties van de raaien (zie bijlage 1) zijn afgestemd op de reeds aanwezige peilbuizen van Waternet, de maaiveldhoogtes en de locatie met wateroverlast. De boorbeschrijvingen zijn opgenomen in bijlage In de peilbuizen zijn automatische drukopnemers geplaatst waarmee de grondwaterstand met een frequentie van eenmaal per uur is gemeten in de periode van t/m Om na te gaan of de drukopnemers accuraat meten, zijn er handmatige controlemetingen van de grondwaterstand uitgevoerd en is de nauwkeurigheid van de drukopnemers voorafgaand aan het onderzoek gecontroleerd in een testopstelling. KJ57B, RAP

10 3 definitief - Om te beoordelen of de waterdruk in het gemeentelijk riool een nadelig invloed heeft op de functionering van het polderriool, zijn in twee inspectieputten dataloggers geïnstalleerd. Hiermee is de waterdruk hoogfrequent gemonitoord in de periode van t/m De boringen en peilbuizen zijn ingemeten ten opzichte van NAP. Tevens zijn steekproefsgewijs dorpelniveaus van de bebouwing ingemeten ten opzichte van NAP. KJ57B, RAP

11 4 definitief 2. Resultaten nadere gebiedsinventarisatie 2.1. Maaiveldhoogten en dorpelhoogten In bijlage 2 is een maaiveldhoogtekaart opgenomen. De kaart is gebaseerd op het Actueel Hoogtebestand van Nederland (AHN-2). Het AHN-2 is een landsdekkend digitaal hoogtebestand van Nederland, verkregen door interpolatie van ingevlogen hoogtepunten. Ongewenste informatie, zoals huizen, auto s en vegetatie, is uit het bestand gefilterd. De maaiveldhoogte in het openbare terrein (de Overtoom en de 1 e Helmersstraat) varieert van circa NAP +0,1 meter (m) tot maximaal circa NAP +0,4 m. De binnenterreinen (achtertuinen) liggen enkele decimeters lager. Het maaiveldniveau varieert in het binnenterrein sterk per tuin. De hoogte varieert van circa NAP -0,6 m tot circa NAP -0,2 m. De laag en hoog gelegen tuinen komen verspreid voor. Het niveau van de dorpels is steekproefsgewijs ingemeten en is weergegeven in de onderstaande tabel. De dorpelhoogte varieert van NAP +0,4 m tot NAP +0,9 m. Tabel 1: Dorpelhoogtes Adres Eerste Helmersstraat 99 Eerste Helmersstraat 157 Eerste Helmersstraat 197 Overtoom 182 Overtoom 252 Overtoom 284 Dorpelhoogte (m NAP) +0,80 +0,40 +0,52 +0,67 +0,47 +0, Funderingen De door Waternet aangeleverde archiefgegevens over funderingen zijn verwerkt in bijlage 3. De meeste niveaus zijn onzeker op basis van een indicatieve inschatting door Waternet. Wareco heeft geen aanvullende gegevens verzameld over de funderingen. Het (ingeschatte) niveau van het bovenste funderingshout varieert van circa NAP -1,0 m tot circa NAP -1,4 m. De gemeente hanteert als norm voor de laagst toelaatbare grondwaterstand bij bebouwing 0,4 m boven het bovenste funderingshout. Voor het onderzoeksgebied komt dit neer op NAP -0,6 m (Polder)riolering en drainage Polderriool In de achtertuinen ligt op de perceelgrens een polderriool. De voornaamste functie van het polderriool is het afvoeren van grondwater en mogelijk hemelwater. Waternet heeft aangegeven dat het polderriool plaatselijk constructief in zeer slechte staat is. Ook heeft Waternet aangegeven dat het polderriool mogelijk ter plaatse van Overtoom 160 is geblokkeerd door een en damwand. KJ57B, RAP

12 5 definitief Waternet heeft de locatie van inspectieputten in het polderriool aangegeven. Uit een locatie-inspectie inspectie door Wareco blijkt dat de meeste inspectieputten zijn dichtgestort of niet bereikbaar zijn vanwege obstakels. De inspectieput in de tuin van 1 e Helmersstraat 191/Overtoom 254 (put 21) was bereikbaar en is visueel geïnspecteerd. De bevindingen zijn opgenomen in bijlage 4. De staat van het metselwerk van de inspectieput was matig. De diepte van het polderriool is ingemeten op NAP -2,0 m (circa 1,6 m onder maaiveld). De diameter van het polderriool bedraagt 500 mm. De waterstand in put 21 is hoogfrequent (eenmaal per uur) gemonitoord, gedurende de periode van t/m De waterstand is weergegeven in de onderstaande figuur. De waterstand fluctueerde van NAP -1,63 m tot NAP -1,57 m. Figuur 2. Waterstand (m NAP) in het polderriool ter plaatse van inspectieput 21 Lozingspunten Het polderriool loost het water op het gemeentelijk riool ter plaatse van Gerard Brandtstraat (put 24) en 2 e Constatijn Huygensstraat (put 1). Deze putten zijn eveneens visueel geïnspecteerd, zie bijlage 4. Het waterpeil in de ontvangstputten aan de Gerard Brandtstraat en 2 e Constatijn Huygensstraat is hoogfrequent (eenmaal per uur) gemonitoord gedurende de periode van t/m De waterstand is weergegeven in figuur 3 en figuur 4. De ontvangstput was ongeschikt om een debietmeting in het polderriool uit te voeren. In beide ontvangputten is ijzervorming aangetroffen, hetgeen duidt op toestroming van ijzerrijk grondwater. Bij de Gerard Brandtstraat bedraagt de diepte van het lozingspunt van het polderriool NAP -1,67 m. De waterstand fluctueerde in deze put van NAP -1,65 m tot NAP -1,59 m. Omdat dit waterniveau (enigszins) hoger is dan de leiding, bepaalt de waterstand in het ontvangstput de laagst haalbare waterstand in het polderriool (het drainage-instelniveau). Als het drainage-instelniveau instelniveau wordt vergeleken met de waterstand in het polderriool, wordt inzicht verkregen in de opstuwing van water in het polderriool. De opstuwing ter plaatse van de 1 e Helmersstraat 191/Overtoom 254 (put 21) bedraagt circa 2 cm (over een afstand van circa 60 m). Deze opstuwing duidt erop dat het polderriool over deze afstand in staat is om het water af te voeren en dat er weinig weerstand in de buis aanwezig is. Ter plaatse van de 2 e Constatijn Huygensstraat (put 1) bedraagt de diepte van het lozingspunt NAP -1,45 m. Gezien de richting van deze laatste buis naar het zuiden, is het onzeker of dit het lozingspunt van het polderriool betreft. De waterstand in put 1 fluctueerde van NAP -1,78 m tot NAP -1,68 m. KJ57B, RAP

13 6 definitief Figuur 3. Waterstand (m NAP) bij het lozingspunt op het gemeentelijk riool ter plaatse van inspectieput 24 Figuur 4. Waterstand (m NAP) bij het lozingspunt op het gemeentelijk riool ter plaatse van inspectieput 1 Drainage Waternet heeft aangegeven dat ter plaatse van 1 e Helmersstraat 131 t/m 123 drainage is aangelegd door de bewoners. Gegevens over dit drainagesysteem zijn niet aanwezig Bodemopbouw Uit voorgaand onderzoek [2,3] is gebleken dat de bodem tot een diepte van circa NAP -3 m à NAP -4 m bestaat uit een stedelijke zandlaag. Daaronder wordt tot een diepte van circa NAP -7 m veen en klei aangetroffen. Vanaf een diepte van NAP -7 m wordt een wadzandlaag aangetroffen. Op basis van de door Wareco geplaatste boringen, bestaat de ondiepe bodem in het binnenterrein (de achtertuinen) overwegend uit puinhoudend zand. Plaatselijk, bij peilbuizen 1.03 en 3.02, is puinhoudend en zandige klei aangetroffen. In dit onderzoek wordt ervan uitgegaan dat ter plaatse van het binnenterrein een stedelijke zandlaag aanwezig tot een diepte van circa NAP -2,5 m à NAP -3,0 m (circa 2 m onder maaiveld). KJ57B, RAP

14 7 definitief 2.5. Neerslag en verdamping De gemeten grondwaterstanden worden gerelateerd aan de neerslag. In bijlage 5 is de verdeling van de netto neerslag van tot en met weergegeven, gemeten ter plaatse van het KNMI-station Schiphol. De periode waarin de grondwaterstanden zijn gemeten betreft een periode met bovengemiddeld veel neerslag. In de maand december 2012 is 123 mm neerslag gemeten, terwijl in Amsterdam de gemiddelde waarde voor december 87 mm bedraagt. Gesteld wordt dat de grondwaterstandmetingen en rond 26 december 2012 representatief zijn voor de jaarlijks hoogste grondwaterstanden. KJ57B, RAP

15 8 definitief 3. Analyse grondwatersituatie binnenterreinen 3.1. Grondwaterstanden en horizontale grondwaterstroming In voorgaand onderzoek [3] is verondersteld dat het grondwater van noordwest naar zuidoost stroomt, richting het laaggelegen Vondelpark. Dit is gebaseerd op voornamelijk meetpunten in de openbare weg en is derhalve niet betrouwbaar voor het binnenterrein. Om het stromingsbeeld in het binnenterrein nauwkeuriger vast te stellen, zijn in het binnenterrein aanvullende peilbuizen geplaatst en gemonitoord. De locaties van de door Wareco geplaatste peilbuizen zijn weergegeven in bijlage 1. De peilbuizen zijn in drie raaien geplaatst, bij de achtergevels en nabij het polderriool. Waternet monitoort de grondwaterstand in een groot aantal peilbuizen rondom en in het onderzoeksgebied. Voor het gebied buiten het onderzoeksgebied wordt uitgegaan van de Gemiddeld Hoogste Grondwaterstanden (GHG) op basis van voorgaand onderzoek [3]. In bijlage 6 zijn de gemeten grondwaterstanden weergegeven. De grafieken per raai zijn weergegeven in figuur 5 tot en met 7. In bijlage 7 zijn drie schematische doorsneden over het binnenterrein opgenomen. In bijlage 8 en in figuur 8 is het stromingsbeeld (isohypsen) d.d weergegeven. De weergegeven grondwaterstanden zijn representatief voor een natte winterperiode met hoge grondwaterstanden. In het westen van het onderzoeksgebied treedt grondwaterstroming van de 1 e Helmersstraat en de Overtoom richting het midden van het binnenterrein (waar het polderriool ligt). De grondwaterstand onder de openbare wegen bedraagt circa NAP -0,8 m à NAP -0,6 m. De grondwaterstand nabij het polderriool bedraagt circa NAP -1,6 m à NAP -1,1 m. Er treedt een duidelijk verhang op (circa 1 m over 30 m) richting het polderriool. In het oosten van het onderzoeksgebied treedt grondwaterstroming op van noord naar zuid. De grondwaterstand varieert hier van circa NAP -0,5 m tot circa NAP -0,6 m. Het verhang van de grondwaterstand is in het oosten gering (circa 0,1 m over 30 m). Op deze locatie zijn eveneens meerjarige gegevens van de fluctuatie. In de zomer is de grondwaterstand in het binnenterrein circa 0,5 m lager (tot NAP -1,1 m). Er is aanvullend onderzoek in de zomer nodig om de oorzaak hiervan (bomen, polderriool?) aan te wijzen. Figuur 5: Grondwaterstanden raai 1. Ter plaatse van peilbuis 1.03 is meer klei in de bodem aanwezig, wat de grotere fluctuatie hier mogelijk verklaart. KJ57B, RAP

16 9 definitief Figuur 6: Grondwaterstanden raai 2. Figuur 7: Grondwaterstanden raai 3. Ter plaatse van peilbuis 3.01 is meer klei in de bodem aanwezig, wat de grotere fluctuatie hier mogelijk verklaart. Figuur 8: Stromingsrichting van het grondwater op (grondwaterstanden in m NAP). KJ57B, RAP

17 10 definitief Verticale grondwaterstroming De stijghoogte in het diep gelegen eerste watervoerend pakket bedraagt circa NAP -2,6 m [8]. De grondwaterstand in het bovenste bodempakket is circa 1 à 2 m hoger dan de stijghoogte in het eerste watervoerend pakket. Dit betekent dat er neerwaartse stroming (wegzijging) optreedt vanuit de bovenste laag naar het lager gelegen eerste watervoerend pakket Werking en invloedsfeer polderriool Oosten van het onderzoeksgebied (nabij meetraai 3) Op basis van de grondwaterstandmetingen heeft het polderriool in het oosten van het onderzoeksgebied nauwelijks effect op de grondwaterstand. Hier is geen duidelijk verhang van twee zijden richting het polderriool gemeten (zie bijlage 7 en 8). De maximale invloed van het polderriool op de grondwaterstand wordt ingeschat op hooguit circa 0,1 m. Verondersteld wordt dat het polderriool door obstructie niet meer naar het oosten kan afvoeren. Het grondwater moet derhalve via een grote afstand door het polderriool richting het westen zijn weg vinden. Verwacht wordt dat het polderriool langs die grote afstand plaatselijk niet meer intact is, waardoor de weerstand tegen stroming groot is. Een verlaging van 0,1 m is onvoldoende om wateroverlast te voorkomen en het polderriool kan naar verwachting niet als afvoer worden gebruikt. Gesteld wordt het dat polderriool hier niet functioneert. Westen van het onderzoeksgebied (nabij meetraaien 1 en 2) In het westen van het onderzoeksgebied is een duidelijk verhang richting het polderriool gemeten. Gesteld wordt dat het polderriool hier een belangrijke invloed heeft op het grondwaterregime. Het effect neemt vrij snel af van het westen richting het oosten. Als ervan wordt uitgegaan dat in het oosten een natuurlijk verloop van de grondwaterstand is gemeten (voor een situatie zonder belangrijke invloed van het polderriool), riool), wordt de maximale invloed van het polderriool ingeschat op circa 0,5 m (bij meetraai 2) à 1,0 m (bij meetraai 1). De verminderde werking van het polderriool richting het oosten, wordt vermoedelijk veroorzaakt door obstructies en daardoor weerstand in de buis. Verwacht wordt dat het polderriool in het westen tot aan de voorgevels van de panden effect heeft op de grondwaterstand. Midden van het onderzoeksgebied Het is onduidelijk tot welke afstand richting het oosten het polderriool effect heeft. Het polderriool is hier onvoldoende bereikbaar om de staat ervan te onderzoeken. Vooralsnog wordt ervan uitgegaan dat nabij 1 e Helmersstraat een overgangsgebied betreft, waarbij de maximale invloed van het polderriool afneemt van circa 0,5 m tot hooguit circa 0,1 m Invloed verschil in maaiveldhoogtes tuinen Als de grondwaterstand tand tot het maaiveldniveau van een tuin stijgt, wordt het water gedraineerd op het maaiveld. Als een aangrenzende tuin hoger gelegen is, is meer ruimte voor berging in de bodem en kan de grondwaterstand daar hoger zijn. In dat geval treedt een verhang op richting de laaggelegen tuin. De laaggelegen tuin functioneert dan als een drain voor de omgeving. Om te beoordelen wat de invloed is van de maaiveldhoogtes op de grondwaterstand, zijn de grondwaterstanden (zie bijlage 8) vergeleken met de maaiveldhoogtes (zie bijlage 2). KJ57B, RAP

18 11 definitief Op basis van deze verschillen is onderscheid gemaakt in tuinen met een waterbergende functie en een waterafvoerende functie. De grondwaterstand ten opzichte van het maaiveld wordt de ontwateringsdiepte genoemd. Een overzichtskaart hiervan is opgenomen in bijlage 9a. In het grootste deel van het onderzoeksgebied fluctueert de grondwaterstand onder het maaiveldniveau. In het midden en oosten stijgt de grondwaterstand plaatselijk na buien tot aan het maaiveld. Hier treedt in circa tien laaggelegen tuinen maaiveldberging op. Op basis van de ontwateringskaart, staan deze tuinen een groot deel van de winter onder water. Het is onbekend of dit werkelijk optreedt. Op basis van peilbuis 3.01, wordt ingeschat dat de grondwaterstand in december 2012 bij circa een derde van de buien tot aan het maaiveld van de lage tuinen steeg Grondwaterbalans Een grondwaterbalans geeft inzicht in hoe belangrijk verschillende invloeden zijn voor de grondwaterstand. Hiermee wordt eveneens inzicht verkregen in met welke maatregelen de grondwaterstand kan worden beïnvloed. Op basis van de grondwateranalyse, bestaat de grondwaterbalans van het binnenterrein uit de volgende componenten: Tabel 2: Balanscomponenten Inkomende stroming neerslag (op basis van KNMI-data) horizontale grondwaterstroming vanuit de omgeving (berekend met de formule van Darcy) Uitgaande stroming afvoer neerslag op verharde en gerioleerde oppervlakken (er wordt van uitgegaan dat de helft van de neerslag op daken valt, via de voor- of achterzijde naar het riool wordt afgevoerd en geen onderdeel uitmaakt van de grondwaterbalans) verdamping (is nihil op basis van KNMI-data) horizontale grondwaterstroming naar de omgeving (berekend met de formule van Darcy) afvoer naar het polderriool (is de resultante) maaiveldberging in lage tuinen (berekend op basis van het percentage lage tuinen en de hoeveelheid neerslag die valt op een verzadigde bodem) wegzijging: neerwaartse grondwaterstroming naar het eerste watervoerende pakket (analytisch berekend op basis van drukverschil en een weerstand van dagen) Mogelijk particuliere pompen/drains (geen gegevens aanwezig, derhalve geen rekening mee gehouden) KJ57B, RAP

19 12 definitief Per meetraai is een indicatieve grondwaterbalans opgesteld, uitgaande van een oppervlak van 50 m breed en van voorgevel (1 e Helmerssraat) tot voorgevel (Overtoom). De resultaten zijn weergeven in de onderstaande figuren. De grondwaterbalans is indicatief en representatief voor de meetperiode t/m : een natte wintersituatie met hoge grondwaterstanden. De afzonderlijke grondwaterstromen zijn (zeer indicatief) gekwantificeerd. De restsom is toegeschreven aan afvoer van grondwater via het polderriool. Uit de grondwaterbalansen wordt het volgende opgemaakt: - de invloed van het polderriool op de grondwaterstand neemt af van het westen (raai 1) naar het oosten (raai 3); - in het westen (raai 1) is het polderriool de belangrijkste invloed op de grondwaterstand; - in het midden (raai 2) zijn het polderriool en neerslag de belangrijkste invloeden; - in het oosten (raai 3) zijn neerslag en wegzijging de belangrijkste invloeden, hier is ook maaiveldberging bij lage tuinen van belang (bij bewoners wordt tijdens de maatwerkadviezen nagegaan of dit werkelijk optreedt). +1,4 (binnenterrein) +1,0-3,2 +1,3-0,5 Figuur 9. Indicatieve grondwaterbalans raai 1, gemiddelde waarden in mm/dag tijdens de meetperiode. KJ57B, RAP

20 13 definitief +1,4 +0,6-1,7 +0,4-0,7 Figuur 10. Indicatieve grondwaterbalans raai 2,, gemiddelde waarden in mm/dag tijdens de meetperiode. +1,4-0,2 +0,2-0,5 +0,0-0,9 Figuur 11. Indicatieve grondwaterbalans raai 3, gemiddelde waarden in mm/dag tijdens de meetperiode. KJ57B, RAP

21 14 definitief 4. Uitgangspunten en randvoorwaarden maatwerkadviezen 4.1. Aanpassing polderriool Het huidige waterpeil in het polderriool is in het westen van het onderzoeksgebied te laag. De grondwaterstand wordt als gevolg van afvoer via het polderriool verlaagd tot onder de laagst toelaatbare grondwaterstand bij bebouwing (NAP -0,6 m), zie bijlage 9b. De grondwaterstand wordt zelfs in een natte winterperiode (bij hoge grondwaterstanden) verlaagd tot onder het (veronderstelde) niveau van het funderingshout. In de zomer is de grondwaterstand lager. In het westen is derhalve de kans groot dat permanente droogstand van houten paalfunderingen optreedt als gevolg van het polderriool. Om aan de laagste toelaatbare grondwaterstand bij bebouwing te voldoen, zou het instelniveau van het polderriool verhoogd moeten worden tot circa NAP -0,6 m. Dit niveau is ongeveer eer gelijk aan de grondwaterstand in de omgeving van het onderzoeksgebied, wat betekent dat het polderriool in dat geval nagenoeg geen invloed meer heeft op de grondwaterstand. De grondwaterstand zal in die situatie in het westen en midden van het onderzoeksgebied meerdere decimeters stijgen. Ervan uitgaande dat de grondwaterstand in het gehele binnenterrein stijgt tot NAP -0,6 m, wordt de ontwateringsdiepte (afstand maaiveld tot grondwaterstand) in veel tuinen kleiner dan 0,5 m, zie bijlage 10. Om de (veronderstelde) permanente droogstand van het funderingshout in het westen op te lossen, is een verhoging van de grondwaterstand nodig. Een verhoging van de grondwaterstand zal leiden tot wateroverlast in de tuin en mogelijk in souterrains, over de gehele lengte van het binnenterrein. Omdat de belangen tussen hoogst en laagst toelaatbare grondwaterstanden conflicteren, biedt het polderriool geen totaaloplossing voor de grondwaterproblematiek. Derhalve zijn maatwerkoplossingen op perceelsniveau nodig. Uitgangspunten voor maatwerkadviezen Geadviseerd wordt om het instelniveau van het polderriool af te stemmen op de norm voor de funderingen (NAP -0,6 m) en met maatwerkadviezen zoveel mogelijk te voorkomen dat grondwateroverlast ontstaat. De laagst toelaatbare atbare grondwaterstand is gebaseerd op veronderstelde funderingshoogtes. Tijdens de maatwerkadviezen wordt op basis van een visuele woningschouw een verificatie uitgevoerd van de veronderstelde funderingshoogtes Perceelsoverschrijdende invloed ophoging tuinen Zoals in paragraaf 3.4. beschreven, heeft het verhogen van een laaggelegen tuin invloed op de ontwatering van een hoger gelegen tuin. Omdat de grondwaterstand in het westen van het onderzoeksgebied lager is dan de tuinen, heeft het ophogen van een lage tuin hier geen nadelige invloed op een naastgelegen tuin. In het midden en oosten van het onderzoeksgebied heeft het ophogen van tuinen wel nadelige gevolgen voor andere percelen. In de huidige situatie wordt de grondwaterstand ter plaatse van de diepe tuinen (circa NAP -0,8 m) circa 0,2 m verlaagd ten opzichte van de gemeten grondwaterstand. KJ57B, RAP

22 15 definitief Uitgangspunten voor maatwerkadviezen Op basis van de waterbalans wordt ingeschat dat de grondwaterstand tand circa 5 cm (indicatief) stijgt als de diepe tuinen worden opgehoogd Hemelwaterafvoer Infiltratie van afstromend hemelwater van daken kan bijdragen aan het bestrijden van droogstand van houten paalfunderingen. Ook kan het afvoeren van het afstromende regenwater op een defecte polderriool tot overlast leiden. Daarom is het van belang om te inventariseren hoe het regenwater van de daken wordt afgevoerd. Op dit moment is daar onvoldoende inzicht in. Tijdens de maatwerkadviezen wordt hier meer informatie over verzameld. Uitgangspunten voor maatwerkadviezen Het is nog onbekend of het grondwaterstand in de zomer met hemelwater aangevuld moet worden om droogstand te voorkomen. Op basis van metingen in de zomer kan worden vastgesteld of het hemelwaterafkomstig van de daken moet worden geïnfiltreerd, dan wel afgevoerd moet worden naar het gemeentelijk riool aan de voorzijde van de panden. KJ57B, RAP

23 16 definitief 5. Conclusies en aanbevelingen 5.1. Conclusie en advies grondwatersituatie Het polderriool heeft in het westen van het onderzoeksgebied een grote invloed op de grondwaterstand. tand. Hier wordt de grondwaterstand zodanig verlaagd dat een reële risico bestaat op langdurige (nagenoeg permanent) droogstand van houten paalfunderingen. In het oosten van het onderzoeksgebied heeft het polderriool geen invloed van betekenis op de grondwaterstand. Om de (veronderstelde) droogstand van het funderingshout in het westen op te lossen, is een verhoging van de grondwaterstand nodig. Dit kan worden bereikt door het aanpassen van de overstorthoogte van het polderriool. Een verhoging van de grondwaterstand zal leiden tot wateroverlast in de tuinen en mogelijk in souterrains, over de gehele lengte van het binnenterrein. Omdat de belangen tussen hoogst en laagst toelaatbare grondwaterstanden conflicteren, biedt het polderriool geen totaaloplossing voor de grondwaterproblematiek. Derhalve zijn maatwerkoplossingen op perceelsniveau nodig. Geadviseerd wordt om het instelniveau van het polderriool af te stemmen op de norm voor de funderingen (0,4 m boven de veronderstelde funderingshoogte: NAP -0,6 m) en met maatwerkadviezen zoveel mogelijk te voorkomen dat grondwateroverlast ontstaat/wordt opgelost. Geadviseerd wordt om het instelniveau van de polderriolering te optimaliseren door middel van monitoring van de grondwaterstanden bij het polderriool ten opzichte van de grondwaterstand bij bebouwing Aanbevelingen Het grondwateronderzoek is uitgevoerd in een winterperiode met veel neerslag. In de meetperiode traden hoge grondwaterstanden op. In de lente/zomer treden lagere grondwaterstanden op. De grondwaterbalans en de bijdrage van het polderriool daarin, is in die periode anders. Grote bomen zullen bijvoorbeeld in de lente/zomer een grote invloed hebben op de grondwaterstand. Derhalve kan niet worden uitgesloten dat het opzetten van de overstorthoogte van het polderriool droogstand van houten paalfunderingen voorkomt. Om te beoordelen of in aanvulling op het aanpassen van de overstorthoogte ook maatwerkoplossingen nodig zijn om droogstand te voorkomen/beperken, wordt aanbevolen om de monitoring van de grondwaterstand te continueren tot en met een droge zomerperiode. Hiervoor zijn metingen op particulier terrein nodig, waardoor de medewerking van bewoners essentieel is. Om schade door te hoge grondwaterstanden te voorkomen, wordt aanbevolen anbevolen om bewoners eerst in de gelegenheid te stellen om maatregelen tegen grondwateroverlast te nemen (op basis van de maatwerkadviezen door Wareco), voordat de overstorthoogte van het polderriool wordt opgezet. Naar aanleiding van dit onderzoek, wordt tijdens de informatiebijeenkomst en maatwerkadviezen de volgende informatie verzameld bij bewoners: - verificatie van het ingeschatte niveau van het bovenste funderingshout; - nagaan of afstromend hemelwater van daken momenteel via de achterzijde wordt afgevoerd naar het polderriool, riool, en of dit vanwege een defect polderriool tot wateroverlast leidt; - nagaan of de laaggelegen tuinen in het oosten inderdaad (regelmatig) onder water staan; KJ57B, RAP

24 17 definitief - nagaan of reeds drainerende middelen aanwezig zijn; - nagaan of er sprake is van instromend (grond)water in de souterrains. KJ57B, RAP

25 BIJLAGEN

26 PB3.01!( PB3.02!( PB3.03!( ± Put 1!( Meters Bijlage 1: Overzicht onderzoeksgebied en peilbuislocaties A3 project: 420 x 297 Kj57b schaal: datu m: get. door: gez ien: 1 : tekeningn aam : Kj57b_ bij Tweede Constantijn Huygensstraat Maatwerkadvies Polderrioleringsgebied Helmersbuurt, Amsterdam DO Gerard Brandstraat Put 24!( PB !( PB !( PB !( PB1.03!( Put 21!( PB1.01!( Eerste Helmersstraat Overtoom !( peilbuis of put

27 pagina 1 van 2 Bijlage 1: Overzicht onderzoeksgebied en peilbuislocaties Overzicht Raai 3 Put 1 Raai 2 Raai 1 onderzoeksgebied Put 24 Put 21 Raai 1 kj57b.bijlage1.docx

28 pagina 2 van 2 Raai 2 Raai 3 kj57b.bijlage1.docx

29 ± Meters Bijlage 2: Maaiveldhoogtes Maatwerkadvies Polderrioleringsgebied Helmersbuurt, Amsterdam Bron: AHN2 A3 project: 420 x 297 Kj57b schaal: datu m: get. door: gez ien: 1 : tekeningn aam : Kj57b_ bij2 Tweede Constantijn Huygensstraat DO Eerste Helmersstraat Overtoom Gerard Brandstraat Maaiveldhoogte (m t.o.v. NAP) < > 0.40

30 Bijlage 3: Funderingshoogtes A3 project: 420 x 297 Kj57b schaal: datu m: get. door: gez ien: 1 : tekeningn aam : Kj57b_ bij3 Tweede Constantijn Huygensstraat Meters Maatwerkadvies Polderrioleringsgebied Helmersbuurt, Amsterdam ± DO Eerste Helmersstraat Overtoom Gerard Brandstraat Bovenste funderingshout Bron: Waternet (m.t.o.v. NAP) Betrouwbaarheid vastgesteld onzeker onzeker

31 pagina 1 van 3 Bijlage 4: Resultaten inspectie polderriool Put 1 N Overzicht put Overzichtsfoto put N Diepte= 3,20 m PB Opmerkingen Veel ijzerafzetting in de leiding aangetroffen. Maar 1 put aangetroffen in de straat. b.o.b. 1,80 m-putdeksel D= 300 mm Leiding loopt in andere richting dan op tekening. kj57b.bijlage4.docx

32 pagina 2 van 3 Put 21 N Overzicht put Overzichtsfoto put b.o.b. 1,59 m-put D= 500 mm polderriool N Diepte= 1,60 m PB polderriool HWA Opmerkingen Drie leidingen aangetroffen, waarvan één hemelwaterafvoer. b.o.b. 0,36 m-put D= 150 mm Put is gemetseld en in matige staat. Veel slib in put aangetroffen. Circa 0,4 m. kj57b.bijlage4.docx

33 pagina 3 van 3 Put 24 N Overzicht put Overzichtsfoto put b.o.b. 2,10 m-put D= 400 mm N Diepte= 2,40 m Opmerkingen IJzerafzettingen aangetroffen tot net onder b.o.b. Put is in goede staat (PVC). PB Aansluitingen in put komen overeen met tekening. kj57b.bijlage4.docx

34 pagina 1 van 1 Bijlage 5. Neerslag en verdamping Neerslaggegevens - Schiphol nov nov nov nov nov nov nov-12 Dagelijkse netto neerslag (mm) Gesommeerde negen-daagse bruto neerslag (mm) 2-dec-12 5-dec-12 8-dec dec dec dec dec dec dec dec-12 1-jan-13 4-jan-13 7-jan jan-13 In de bovenstaande figuur zijn de neerslaggegevens weergegeven. In de figuur is de netto neerslag weergegeven, alsook de gesommeerde negendaagse bruto neerslag. Netto neerslag De netto neerslag is de hoeveelheid neerslag die de grond in kan stromen en het grondwater kan bereiken. De bruto neerslag is de gemiddelde specifieke neerslagintensiteit boven het aardoppervlak. In de figuur is de netto neerslag per dag weergegeven in staafgrafiek (de blauwe balken). De netto neerslag wordt bepaald door de bruto neerslag te verminderen met de verdamping. Als verdamping wordt de "potentiële verdamping" gebruikt. Deze verdampingswaarde is door de "referentie-gewasverdamping" (berekend volgens Makkink) te vermenigvuldigen met een gewasfactor. Voor de gewasfactor wordt in stedelijk gebied aangenomen: f = 0,7. De netto neerslag bedraagt aldus: Pn = P - Ep waarin: Ep = f Er Pn P Ep f Er = netto neerslag = bruto neerslag = potentiële verdamping = gewasfactor = referentie-gewasverdamping De netto neerslag is positief als de hoeveelheid neerslag groter is dan de verdamping. In dat geval wordt het grondwater aangevuld met neerslag. Als de verdamping groter is dan de neerslagintensiteit, is sprake van een negatieve netto neerslag. In dat geval vindt door verdamping onttrekking aan het grondwater plaats. kj57b.bijlage5.docx

35 pagina 1 van 5 Bijlage 6: Gemeten grondwaterstanden kj57b.bijlage6.docx

36 pagina 2 van 5 kj57b.bijlage6.docx

37 pagina 3 van 5 kj57b.bijlage6.docx

38 pagina 4 van 5 kj57b.bijlage6.docx

39 pagina 5 van 5 kj57b.bijlage6.docx

40 pagina 1 van 3 Bijlage 7: Schematische doorsneden over het onderzoeksgebied #197 +0,5-0,5-0,8 +0,9-0,7?? -1,3-1,4-1,0-1,2-1,6 #284?? -2,0 Raai 1 kj57b.bijlagen7.docx ,7 1 e Helmersstraat Polderriool Overtoom

41 pagina 2 van 3 #157-0,7?? -1,35 +0,5 +0,9-0,5-0,8-0,7-0,6-1,1 #254?? -1,0??? Raai 2 kj57b.bijlagen7.docx ,6 Polderriool 1 e Helmersstraat Overtoom

42 pagina 3 van 3-0,5-0,5-0,5?? -0,7-1,2 +0,8 +0,7 1 e Helmersstraat Overtoom #99 #182 Polderriool -0,6-1,1-0,7-0,6?? -1,0-0,6-0,9??? Raai 3 De stippellijn geeft de maatgevend lage grondwaterstand aan op basis van voorgaand onderzoek [3] De doorgetrokken blauwe lijn geeft de grondwaterstand tijdens de meetperiode (een natte wintersituatie) aan. kj57b.bijlagen7.docx

43 -0.5 Bijlage 8: Stromingsrichting grondwater Maatwerkadvies Polderrioleringsgebied Helmersbuurt, Amsterdam A3 project: 420 x 297 Kj57b ± schaal: datu m: get. door: gez ien: 1 : tekeningn aam : Kj57b_ bij Tweede Constantijn Huygensstraat Meters DO Eerste Helmersstraat Overtoom Gerard Brandstraat Grondwaterniveau (m t.o.v. NAP) d.d stromingsrichting grondwater

44 A3 project: x 297 Kj57b : tekeningn aam : Kj57b_ bij9a Tweede Constantijn Huygensstraat ± Meters Bijlage 9a: Ontwateringsdiepte, natte wintersituatie d.d DO Eerste Helmersstraat Overtoom Gerard Brandstraat Ontwateringsdiepte (m) (maaiveld - grondwaterstand d.d ) > 0.60 Maatwerkadvies Polderrioleringsgebied Helmersbuurt, Amsterdam schaal: datu m: get. door: gez ien:

45 A3 project: x 297 Kj57b : tekeningn aam : Kj57b_ bij9b Tweede Constantijn Huygensstraat Meters ± DO Eerste Helmersstraat Overtoom Gerard Brandstraat Grondwaterstand t.o.v. verondersteld niveau funderingshout (m) d.d N.B. In de zomer is de grondwaterstand lager, waardoor er een groter risico op droogstand is grondwaterstand boven funderingshout en waterdekking > 0.4 m grondwaterstand boven funderingshout maar waterdekking < 0.4 m grondwaterstand onder funderingshout Bijlage 9b: Waterdekking bij funderingen Maatwerkadvies Polderrioleringsgebied Helmersbuurt, Amsterdam schaal: datu m: get. door: gez ien:

46 A3 project: x 297 Kj57b : tekeningn aam : Kj57b_ bij10 Tweede Constantijn Huygensstraat ± Meters Bijlage 10: Ontwateringsdiepte bij verhogen waterstand polderriool Maatwerkadvies Polderrioleringsgebied Helmersbuurt, Amsterdam DO Eerste Helmersstraat Overtoom Gerard Brandstraat Ontwateringsdiepte (m) (maaiveld - grondwaterstand d.d ) Uitgaande van een laagst toelaatbare grondwaterstand van NAP m > 0.60 schaal: datu m: get. door: gez ien:

47 BIJLAGE 11 Boorbeschrijvingen

48

49 Boorbeschrijving getekend volgens NEN 5104 veldwerker: Boring: 1.01 datum: opmerking: X/Y-coördinaat: N.A.P. / tuin Zand, matig fijn, matig humeus, kleiïg, zwak grindig, matig baksteenhoudend, matig betonhoudend, zwak glashoudend, donkerbruin Zand, matig fijn, zwak humeus, matig baksteenhoudend, donkerbruin Zand, matig fijn, zwak humeus, neutraalgrijs Boring: 1.03 datum: opmerking: X/Y-coördinaat: N.A.P. / tuin Klei, zwak humeus, zwak grindig, zwak baksteenhoudend, donkerbruin Klei, zwak humeus, neutraalgrijs Veen, bruinrood Boring: 2.01 datum: opmerking: X/Y-coördinaat: N.A.P. / tuin Veen, matig zandig, wortels, bruinzwart Zand, matig fijn, zwak humeus, sporen baksteen, matig wortelhoudend, neutraalbeige Zand, matig fijn, sterk humeus, sporen baksteen, neutraalbruin Zand, matig fijn, sterk humeus, sporen baksteen, bruinzwart Zand, matig fijn, matig humeus, sporen baksteen, bruinzwart Boring: 2.02 datum: opmerking: X/Y-coördinaat: N.A.P. / tuin Veen, sterk wortelhoudend, neutraalbruin Zand, matig fijn, matig humeus, zwak baksteenhoudend, zwak wortelhoudend, neutraalbruin Zand, matig fijn, matig humeus, zwak baksteenhoudend, zwak wortelhoudend, bruinzwart Zand, matig fijn, matig humeus, zwak baksteenhoudend, zwak wortelhoudend, neutraalbruin Zand, matig fijn, matig humeus, zwak baksteenhoudend, neutraalbruin Boring: 2.03 datum: opmerking: X/Y-coördinaat: N.A.P. / tuin Veen, zwak zandig, matig wortelhoudend, bruinzwart Zand, zeer fijn, zwak humeus, matig wortelhoudend, neutraalbeige Zand, matig fijn, humeus, zwak puinhoudend, zwak baksteenhoudend, lichtgrijs Zand, matig fijn, zwak humeus, zwak baksteenhoudend, lichtgrijs Boring: 3.01 datum: opmerking: X/Y-coördinaat: N.A.P. / tuin Veen, zwak zandig, zwak baksteenhoudend, matig wortelhoudend, neutraalbruin Zand, matig fijn, sterk humeus, zwak baksteenhoudend, bruinzwart Zand, matig fijn, sterk humeus, brokken veen, brokken klei, bruinzwart Klei, zwak zandig, lichtgrijs Boring: 3.02 datum: opmerking: X/Y-coördinaat: N.A.P. / tuin Zand, matig fijn, zwak humeus, bruingeel Klei, zwak humeus, matig zandig, matig baksteenhoudend, matig grindhoudend, donkergrijs Boring: 3.03 datum: opmerking: X/Y-coördinaat: N.A.P. / tuin Zand, matig fijn, sterk humeus, kleiïg, donkerbruin Klei, sterk zandig, zwak humeus, sterk grindig, donkerbruin Klei, zwak humeus, sterk zandig, donkergrijs Projectcode: KJ57B : Helmersbuurt, Amsterdam