Eindrapportage intendantschap Leidsche Rijn

Transcriptie

1 Eindrapportage intendantschap Leidsche Rijn Paul Feld & Piet Barendse Augustus 2009

2 Tekst: Paul Feld en Piet Barendse Ontwerp: Smaak ontwerpers Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande toestemming van de auteurs worden vermenigvuldigd

3 Arnon Grunberg in Leidsche Rijn (fragment): Hun vader Jan vertelt over woongemeenschap De Kersentuin waarvan dit huishouden deel uitmaakt. Het gaat om ecologische en sociale duurzaamheid, zegt hij. Met die sociale duurzaamheid heb ik eerlijk gezegd wat minder. De Kersentuin is genoemd naar een paar kersenbomen, die in de straat staan en ik mag niet vergeten dat Leidsche Rijn ook gebouwd is op land waar fruitbomen stonden. Wat is sociale duurzaamheid precies? informeer ik. Dat we sommige dingen samen doen, zegt moeder Froukje. Vanavond om zeven uur bijvoorbeeld gaan we met zijn allen kersen plukken. Het is een zwoele avond. We eten op straat. Om klokslag zeven uur komen vaders, moeders en kinderen met ladders tevoorschijn om in de kersenbomen te klimmen. Het doet me aan The Sound of Music denken. Nederland is helemaal niet veranderd. Een eeuwig 1951 heeft zich van dit land meester gemaakt. NRC: Dinsdag 23 juni 2009 door Arnon Grunberg

4 4

5 Inhoudsopgave Samenvatting Inleiding Opdracht Terugblik en proces Oogmerk Visie Cultuur als verbindende factor Cultuur en identiteitsvorming Het belang van culturele planologie Het belang van een vitaal kunstklimaat Analyse Samenstelling van de bevolking en de schaalsprong De consequenties van de schaalsprong Nieuw ontwikkelgebied Beleidsthema s intendanten Relatie met andere beleidsthema s rijk, provincie, stad en LR Randstad Bestemming Utrecht Beyond Culturele Hoofdstad 2018/Domplein Ontdekking van Utrecht Provinciale programma s Programma intendanten Prioriteiten activiteiten en voorzieningen Identiteitsvorming Jeugd en jongeren Talentontwikkeling Sociale Cohesie Organisatie Financiën Hoe verder Bijlage 1 Financiën Inhoudsopgave 5

6

7 Samenvatting Cultuur is een verbindende factor Cultuur kan een belangrijke beelddrager van een gebied, dus ook van Leidsche Rijn zijn: als een middel om een identiteit te verkrijgen voor haar inwoners en als schepper van samenhang tussen de bewoners onderling. Juist kunst en cultuur kunnen een sleutelrol spelen bij een grote verandering zoals bij de gebiedsontwikkeling in Leidsche Rijn (LR). Een rijk cultureel leven is cruciaal voor de leefbaarheid en de economische levensvatbaarheid van steden. Daarbij is cultuur in goed gezelschap van sport, recreatie, onderwijs met wie zij natuurlijke samenhang zoekt; zij zijn vrienden in hetzelfde bondgenootschap. De komende vijf jaren worden cruciaal voor de ontwikkeling van cultuur in LR. Cruciaal kruispunt LR is voor de helft voltooid. De culturele ontwikkeling van LR bevindt zich op een cruciaal kruispunt. LR kan zich gaan ontwikkelen tot een nieuw Almere en een nieuw Overvecht of LR kan cultureel werkelijk tot bloei komen. Om dat laatste mogelijk te maken zullen in de volgende collegeperiode de culturele ontwikkelingen in LR een grote stap voorwaarts moeten maken. Het collegeprogramma zal een forse paragraaf Leidsche Rijn en cultuur bevatten, dat hopen en verwachten wij. Maar nog in deze collegeperiode zullen belangrijke knopen moeten worden doorgehakt richting die nieuwe collegeperiode met een doorkijk naar 2018, het jaar dat Utrecht Culturele Hoofdstad van Europa wil worden. Er zijn langdurige investeringen nodig om de bijdrage van cultuur ook in de volgende fase van de ontwikkeling van LR krachtig te kunnen vormgeven. Met de komst van LR verandert de identiteit van Utrecht als geheel definitief. Door de schaalsprong heeft de stad de noodzaak om zichzelf opnieuw uit te vinden, om nieuwe gebieden van cultuur, economie en wetenschap te ontdekken. Het kan daarbij niet zo zijn dat de stedelijke groei alleen ten bate komt van de voorzieningen in de oude stad. In Nieuw Utrecht zelf moeten nieuwe culturele trekkers van formaat met een relatief autonome, aanvullende identiteit tot ontwikkeling kunnen komen. Als voorbeeld kan dienen het Cultuurhuis op Castellum de Hoge Woerd. Voor de ambitie van de stad richting Culturele Hoofdstad in 2018 kan het succes van deze relatief autonome ontwikkeling van onderscheidend belang zijn. Referentiekader Onze opdracht was om op de culturele ontwikkeling van LR een visie te ontwikkelen. Deze kan natuurlijk alleen gestalte krijgen in nauwe samenhang met de ruimtelijke ontwikkeling van LR. Wij constateren een achterstand in de culturele ontwikkeling van LR: in voorzieningen, in activiteiten, in geld en organisatie. Deze achterstand is onder meer ontstaan doordat bij de verdeling van de financiële middelen voor voorzieningen in 1997 (het zgn. referentiekader) cultuur marginaal is toebedeeld. We hebben de indruk dat het gemeentebestuur zich destijds onvoldoende heeft gerealiseerd tot welke consequenties de schaalvergroting door LR leidt voor geheel Utrecht. Het gemeentebestuur ging er bij de start van LR vanuit dat de bewoners van de oude dorpen (Vleuten, De Meern en Haarzuilens) en de toekomstige bewoners van LR (wijk 9, wijk 10 en het LR Centrum) wel gebruik zouden kunnen gaan maken van de culturele voorzieningen in de oude stad en dat daarom voor LR maar een beperkt budget nodig was voor 7 SAMENVATTING

8 voorzieningen en activiteiten. Ten gevolge van deze visie weet cultuur zich nog altijd slechts met de grootste moeite een structurele positie te verwerven in de opbouw van het nieuwe stadsdeel. Meerkernigheid LR Centrum wordt weliswaar in de gemeentelijke structuurvisie het tweede centrum van de stad Utrecht en een Randstedelijk knooppunt genoemd maar toch verrast hoe gering de plek van LR in stedelijke en provinciale beleidsnotities & toekomstvisies tot op heden is. Utrecht doet zichzelf tekort door zo met haar nieuwe gebiedsdeel om te gaan. Juist het nieuwe geeft ook het oude weer nieuwe mogelijkheden. De hoge economische druk op de oude binnenstad en de stapeling van functies daar zouden kunnen worden verminderd door in het bestuurlijk denken LR te gaan zien als ontwikkelgebied met een eigen stedelijk centrum dat totaal van karakter verschilt van het oude stadscentrum van Utrecht. De oude dorpen Vleuten, De Meern en Haarzuilens vormen een brug tussen de nieuwe stedelijkheid van LR en het Groene Hart van de Randstad. En het toekomstige LR Centrum is de brug van de oude stad naar de nieuwe stedelijkheid van LR. Het Centrum is daarbij ook nog eens het toekomstige geografische hart van het nieuwe Utrecht in zijn geheel en tegelijk een grensgebied met talrijke mogelijkheden voor nieuwe culturele verbindingen naar buiten toe en nog uitstekend te bereiken ook. LR Centrum heeft in potentie alle voorwaarden heeft voor een kennis- en cultuurcentrum van formaat: bij uitstek bereikbaar via A1, A2 en Randstadspoor, veilig, gelegen langs de kennis-as A2, op de grens van metropool Randstad, combineert innovatief bouwen met zorg voor groen en blauw, en is in het bezit van een bovengemiddeld jonge populatie. Beleidsthema s en prioriteiten Op weg naar onze prioriteiten en aanbevelingen hebben wij vier beleidsthema s als uitgangspunt genomen. Wij pleiten voor een gerichte inzet van kunst en cultuur voor het versterken van de eigen, unieke Identiteitsvorming van LR, voor een focus op LR als Jeugd en Jongerencultuur-stad (jongste stadsdeel van Utrecht), voor Talentontwikkeling voor alle leeftijden en alle culturen en voor het versterken van de Sociale Cohesie door middel van het creëren van culturele ontmoetingsplekken en van culturele activiteiten met een hoog participatief gehalte. Ad 1 Identiteitsversterking LR als geheel maakt door de bewust gekozen kleinschaligheid en het ontbreken van hoogbouw een dorpse indruk. Het Park is een structuurbepalend, verbindend element als een soort Central Park. In het LR Park zijn de Sculptuurtuin van Beyond en straks het Cultuurhuis op Castellum de Hoge Woerd belangrijke culturele trekkers. LR is opgedeeld in twee bestuurlijke eenheden: wijk 9 en wijk 10. Wijk 9 is een heel nieuwe gemeenschap, zonder oude kern die als adoptieouder kan dienen. Wijk 9 voelt in cultureel opzicht dan ook meer verweesd dan Wijk 10. Wijk 9 is in afwachting van het identiteitsbepalende LR Centrum, terwijl in Wijk 10 de cultuurdragende kracht van de oude dorpskernen niet valt te onderschatten, naast nieuwe voorzieningen als de Cultuurcampus met de Zingende Toren als opvallend icoon. Voor LR Centrum is als tweede stadskern een eigen identiteit beschikbaar. Er zijn inmiddels al een aantal 8

9 krachtige beelddragers voor LR, waarmee gewerkt kan worden: The Wall, de A2-tunnel, Het Gebouw, de Paper Dome, de Rode Doos en zelfs de nog niet gebouwde Belle van Zuylentoren kunnen dienen ook voor communicatie van culturele activiteiten en voorzieningen. Identiteit wordt ook mede bepaald door de positie die LR inneemt t.o.v. het centrum en de regio. Een culturele trekker van formaat hoort hier onomstotelijk bij (vgl. het Cobramuseum in Amstelveen). Deze zal een karakter moeten hebben dat aansluit bij de specifieke kenmerken van LR: een maanlanding van een bestaande culturele spaceshuttle is vanuit het oogpunt van de opbouw van een onderscheidende identiteit niet aan te raden. Ad 2 Focus op jeugd & jongerencultuurstad Door het accent op de jongeren te leggen wordt recht gedaan aan de specifieke samenstelling van de bevolking. Juist de groep tot 17 jaren heeft een beperkte actieradius en heeft behoefte aan voorzieningen op een afstand van 3 á 4 km. Bovendien is er zo wie zo weinig aanbod voor de groep tussen 12 en 17 jaren. Daar ligt ook wat ons betreft de eerste behoefte. Hier zou met voorrang programma voor moeten worden ontwikkeld. In de ontbrekende voorzieningen en activiteiten voor jongeren ligt ook het belangrijkste afbreukrisico voor negatieve beeldvorming van LR. Elke jonge inwoner onder de 17 jaar moet in de gelegenheid zijn om zowel actief als passief met cultuur in brede zin in aanraking te komen. Door een consequente programmering zouden muziek, dans, theater en film aan alle jongeren in de wijk moeten worden aangeboden binnen een straal van vijf kilometer. Elk weekend zouden er op locaties in wijk 9 en wijk 10 van LR programmering moeten zijn. Mogelijke locaties hiervoor zijn in wijk 10 de Cultuurcampus, Azotod, De Schalm, De Weide Wereld en in wijk 9 de Paper Dome, Het Gebouw (de Kindervrijstaat), Forum t Zand en wellicht in de nabije toekomst Den Hoet en het Cultuurhuis op Castellum de Hoge Woerd. Een belangrijk element in het kader van jeugd- en jongeren vormt de aanwezigheid van een aantal kleinere festivals (o.m. Roffest, Counter Culture, Into the Source en Festival de Beschaving) die redelijk spontaan in LR zijn ontstaan en die van groeiende kwaliteit zijn. Via budgettering en een structureel evenemententerrein naast de Rode Doos zien we extra mogelijkheden om jongeren van een podium te voorzien en sociale samenhang op natuurlijke wijze tot stand te brengen. Ad 3 Talentontwikkeling Voor talentontwikkeling is een gevulde piramide van top via middensegment naar de humuslaag nodig. Hiervoor heb je goede makers nodig, maar ook goede zalen (zoals in het Cultuurhuis op Castellum de Hoge Woerd) en fringe -plekken (kreukelzones) en goed cursusaanbod. Het gaat binnen de cultuur in een stad om verbindingen en cross overs maken. Tot de humuslaag behoren de amateurbeoefenaars in brede zin (volwassenen, jongeren, studentenbevolking). Vanuit de humuslaag komt talent bovendrijven. Een inspirerend makerklimaat is de motor voor de verbinding van humus en top. In relatie met podia moeten er vrijplaatsen met oefenruimtes komen. De zoektocht naar rafelranden ( fringe -plekken of kreukelzones) in LR waar zich broedplaatsen van kennis en cultuur kunnen vestigen wordt sterk bemoeilijkt door milieu- en andere regelgeving, vooral ook bestemmingsplannen. Als een kunstenaar wonen en werken 9 SAMENVATTING

10 wil combineren krijgt hij nog eens te maken met extra lastige vergunningen. Een ander probleem voor kunstenaars is de marktconforme grondprijs in LR: 500,00 per m². Er zijn twee strategieën voor het scheppen van fringe-plekken: huisvesting claimen voor cultuur waar dat kan, ook al is het tijdelijk; en nieuwbouw. De meest concrete nieuwbouwbroedplaats waar de Gemeente Utrecht in wil investeren zijn de 30 atelierwoningen die woningcorporatie Portaal in samenwerking met SWK kunsthuisvesting gaat bouwen in de kersenboomgaard naast de oude veiling bij het Randstadspoor in de wijk t Zand (Wijk 9). Dit wordt een kunstzinnige en sfeervolle omgeving, een echte kreukelzone waar andere regels gelden (en ook een andere grondprijs). De gemeente heeft overigens nog niet besloten over de investering ad 1 mln. In overleg met het Projectbureau LR en de wijkbureaus 9 en 10 is een lijst opgesteld van restgebouwen met een vooralsnog onduidelijke bestemming waar cultureel ondernemers zich permanent of op tijdelijke basis kunnen vestigen. Een speciale plek in deze restgebouwen nemen de boerderijen in als potentiële broedplaatsen van kennis en cultuur, zoals RoodNoot, Hofstede Terweide (de Kindervrijstaat), Ridderhofstad Den Engh, de Cultuurboerderij in Haarzuilens. In de toekomst is vooral in het LR Centrum de relatie met steeds internationaler opererende instellingen als de Universiteit en de Hogescholen van groot belang voor de ontwikkeling van het stadsdeel LR. Een centrale plek in de talentontwikkeling van LR wordt op dit moment ingenomen door wijkoverschrijdende onderwijsorganisaties zoals de bibliotheek en het Utrechts Centrum voor de Kunsten (UCK). Beide organisaties hebben in januari 2009 een belangrijke vestiging geopend in de Cultuurcampus in Vleuterweide. Ad 4 Sociale cohesie Er is juist in LR gezien het vluchtige karakter van haar ontstaan en de verhuisdynamiek meer dan elders behoefte aan sociale samenhang. Op het niveau van de stedelijke ontwikkeling wordt sociale cohesie bevorderd door diversiteit van functies, gebruik van openbare ruimten als ontmoetingsplaats, de menging van wonen, werken en recreëren. Wij willen voor LR in de vorm van een consequent programma-aanbod (consequent qua soort en regelmaat) een bijdrage leveren aan de sociale samenhang i.s.m. andere sectoren. De bijdrage die cultuur kan leveren, kan alleen maar in samenwerking met andere sectoren effectief zijn; onderwijs, verenigingsleven, het bedrijfsleven (horeca) en andere culturele instellingen zowel in LR als uit de rest van Utrecht (ook provinciaal). Daarbij is het ons inziens noodzakelijk aan te sluiten bij de kleinere leefgemeenschappen die er nu al zijn; in eerste instantie natuurlijk in de oude dorpen De Meern, Vleuten en Haarzuilens met hun rijke verenigingsleven, maar ook in de nieuwe stedelijkheid rond leefgemeenschappen als het Ab Harrewijnplein (met het succesvolle concept van de Cultuurpleinen/Wereldpleinen vijf keer per jaar) en de Kersentuin in Parkwijk (onderwijk van wijk 9). Het belang van buurthuisachtige voorzieningen zoals de vier Forumclusters en De Schalm in De Meern en De Schakel in Vleuten staat buiten kijf in het kader van de bevordering van de sociale cohesie van deze samenlevingen. De Schalm bijvoorbeeld bestaat al bijna 35 jaar en trekt tussen de en bezoekers per jaar met plaatselijke culturele bijeenkomsten (o.a. van de Kulturele Kring/Kies Kultuur Leidsche Rijn), vaak ook met een kleine, informele insteek (lezingen bijvoorbeeld). 10

11 Voor jongeren zijn de festivals van belang maar ook podia als Azotod en de Cultuurcampus en (wellicht straks) Den Hoet. Voor een algemener publiek wordt het Cultuurhuis op het Castellumterrein een essentiële ontmoetingsplek. LR is geen eenheidsworst, dus het denken over LR als vinexblok moet stoppen. Zelfs binnen de nieuwe wijken zijn al tal van verschillende vlekjes te ontdekken. Juist de afwijking, het onderscheidende anders nodigt uit tot verrijkende gedachtes en identiteitsvorming. De wijken hebben behoefte aan getalenteerde makers die voor de rijkdom aan thema s de juiste antennes hebben en het juiste talent om een breed publiek aan te spreken. Kunstenaars kunnen op aantrekkelijke en toegankelijke wijze een rol spelen in de inhoudelijke vormgeving van spanningen en nieuwe verbindingen in de wijken, tussen culturen, tussen dorpen en nieuwbouw, tussen plaatselijk talent en verenigingsleven en toptalent elders. Dit betekent onder meer de behoefte aan krachtige professionele kunstenaars van diverse pluimage en kunstdisciplines die zich duurzaam willen inzetten in het nieuwe stadsdeel voor de verbinding tussen humus en top via workshops, door aan te sluiten bij cultuurprogramma s van het voortgezet onderwijs, door het stimuleren van evenementen, locatieprojecten en festivals en door de connectie met kunstinstellingen zoals UCK en HKU. Binnen de community art zijn dit soort makers te vinden: hen duurzaam naar LR halen en aan LR binden is een zaak van gemeenschappelijke aandacht van wijk- en gemeentebeleid en andere betrokken instanties. Juist de verbindingen en cross-overs met andere sectoren zijn de voorwaarde voor het succes van culturele interventie ten behoeve van sociale cohesie. Toekomst Een oprecht punt van zorg is de continuïteit en het tempo van de culturele ontwikkeling van LR. Om daadwerkelijk zaken op gang te brengen mist met het einde van Beyond een natuurlijke partner die voor een gelimiteerde periode van enkele jaren primair verantwoordelijk is om ontwikkelingen op gang te brengen, initiatieven te stimuleren, samenhang tussen ontwikkelingen aan te brengen en om regie te voeren richting gemeente, provincie, culturele instellingen en bedrijfsleven en fondsen te werven. Juist in de situatie waarin dynamiek een eerste vereiste is en daadkracht wordt gevraagd om plannen te realiseren en om verbintenissen op natuurlijke wijze tot stand te laten komen is een organisatie dicht bij de bron een eerste vereiste. Het werken aan de culturele ontwikkeling in LR heeft ons inziens alleen maar toekomst als er een organisatie komt die zoals eerder Beyond als aanjager van de ideeën en plannen kan dienen. Een ontwikkelingsmaatschappij voor de cultuur, die plannen, mensen, geld en organisatie samenbrengt en ondersteunt bij realisatie met een kleine kern van mensen die verantwoordelijk is voor de ontwikkeling op cultureel gebied, die als energiecentrale functioneert. Dit Beyond Beyond -programma voor de komende jaren moet anders dan Beyond meer de opdracht krijgen om culturele verbindingen tot stand te gaan brengen (intern in het nieuwe stadsdeel, tussen het nieuwe stadsdeel en de oude stad, tussen het nieuwe stadsdeel en de regio, tussen LR en de nationale/internationale kunstbewegingen en tussen cultuur en andere sectoren zoals het bedrijfsleven, stadsontwikkeling, stadspromotie en jeugdzaken) en krijgt daarom het motto LR Connectie 2013/2018, Nieuw Utrecht mee. 11 SAMENVATTING

12 12 Financiën Niet alles in de wereld draait om geld. Vandaar dat wij bij onze prioriteitstelling ook onderwerpen hoog op de agenda hebben gezet die geen geld kosten, of althans in het begin geen geld kosten. Toch adviseren wij dringend om ook in deze economisch barre tijden de investeringen in cultuur voor LR gefaseerd op te voeren van nu 1 mln. tot 5 mln, structureel. Dat bedrag is dus exclusief de kosten van de investeringen in baksteen. De discussie over de culturele trekker zien wij als een afzonderlijke discussie, qua schaal en betekenis voor de hele regio, die in belangrijke mate door andere argumenten wordt bepaald dan de betekenis voor LR. Investeren in cultuur zou via de weg van de geleidelijkheid moeten gaan (periode van 10 jaren, het moment waarop volgens de huidige inzichten LR op een inwonertal van rond de zit). Dat houdt dus een toename in van circa per jaar aan het budget voor cultuur t.b.v. LR. Dat lijkt veel maar een vergelijking met het budget voor cultuur van Deventer van 13 mln. met inwoners en van Amstelveen van 8 mln. met inwoners maakt duidelijk dat dit bedrag noodzakelijk is voor een vitale stad. Wij betrekken in dit eindrapport bovendien de stelling dat er hard gewerkt moet worden aan het werven van m.n. externe fondsen, sponsors, andere (semi-)overheden. Onze visie strekt zich niet uit tot een kansberekening op de markt voor externe financiering. Dat klimaat is natuurlijk verslechterd, maar de lange termijn en de kwaliteit van de individuele plannen bepalen het uiteindelijke succes. Het gaat er ons om vast te stellen dat de gemeente motor is van de culturele vooruitgang, maar niet de enige die voor de brandstof moet zorgen.

13

14

15 1 Inleiding 1.1 Opdracht In februari 2008 zijn Paul Feld en Piet Barendse aan het werk gegaan. De opdracht aan ons, twee cultureel intendanten voor Leidsche Rijn (LR), was om voor LR het volgende te realiseren: Uitwerking van een visie op de aanwezige en nog te ontwikkelen culturele voorzieningen. Uitwerking van een visie op de gewenste programma s en activiteiten om de culturele ontwikkeling op een kwalitatief hoog niveau vorm te geven. In adviezen mede richting geven aan het gebruik van de bestaande culturele faciliteiten in Leidsche Rijn. Begeleiding en stimulering van het concept en de inrichting van het Cultuurhuis Leidsche Rijn in programmatische samenhang met de andere functies op het Castellum. Strategische vertaling van de ontwikkelde visie en ideeën in adviezen aan het college, c.q. de betrokken wethouders bij de culturele ontwikkeling van het stadsdeel. Verbinding met en aansluiting bij andere strategieën in de stad te maken. In deze eindrapportage maken wij een aantal gerichte keuzen voor culturele voorzieningen en activiteitenprogramma s op basis van door ons geselecteerde beleidsthema s. Deze beleidsthema s hebben relaties met de thema s zoals die door de gemeente, en provincie worden gehanteerd (incl. de Vrede van Utrecht en Utrecht Culturele Hoofdstad 2018). 1.2 Terugblik en het proces Inmiddels zijn er sinds februari 2008 twee uitvoerige notities van onze hand verschenen. De startnotitie De Ontdekking van Leidsche Rijn van juni 2008 gaf een uitvoerig overzicht van alle mogelijkheden op cultureel gebied in LR en verschafte inzicht in de enorme opgave die er in cultureel opzicht ligt. In onze tweede notitie De Ontwikkeling van Leidsche Rijn werd een kritische blik geworpen op de stand van zaken, de voortgang en de knelpunten begin Wij hebben het met beide notities de lezer van die ruim 50 pagina s en onszelf niet gemakkelijk gemaakt. Van onze eerdere bloemlezingen maken we nu een handzaam rapport op basis waarvan verantwoorde keuzen kunnen worden gemaakt voor de komende vier jaren. Dat strookt ook met onze werkwijze tot nu toe. Een expliciete bestuurlijke boodschap hebben wij vooraf niet meegekregen. Wel ontvingen wij de opdracht om een visie te ontwerpen. We zijn in alle vrijheid aan het werk gegaan, we hebben zaken verkend en waar ontwikkelingen waren, hebben we deze proberen te versterken. We hebben veel verbindingen gelegd tussen partijen binnen en buiten LR. Dat was misschien strikt genomen niet de opdracht maar het was o.i. de enige manier om er achter te komen wat er speelt en uit te vinden wat de mogelijkheden zijn. We zijn begonnen met het werken in de breedte. Er is met het culturele veld gesproken van binnen en van buiten LR. Naast individuele gesprekken met personen en instellingen hebben wij het veld ook collectief een aantal malen gesproken. Wij hebben daaraan de naam LR Connectie gegeven. Dat resulteerde in druk bezochte bijeenkomsten in LR, die voortzetting verdienen. Dit overleg heeft de potentie iets te worden als 15 INLEIDING

16 het Utrechts Model; een platform voor onderlinge samenwerking en afstemming, waaruit nieuwe initiatieven kunnen worden genomen. Voor ons vormde dit overleg een belangrijk klankbord voor onze ideeën bij twee eerder verschenen twee notities. Nu aan het eind van onze opdracht zoomen wij in op wat noodzakelijke toevoegingen moeten zijn aan het culturele klimaat van LR. Toch zijn er nog lacunes gebleven. Zo hebben nog niet alle aspecten van cultuur een plaats in onze verkenning gekregen. Zo ontbreken de mogelijkheden van de nieuwe media, die zich nu juist op een belangrijk snijvlak van cultuur, kunst en economie bevinden en daarmee extra interessant zijn. Het bedrijfsleven is voor ons nog een betrekkelijk onontgonnen gebied gebleven. Maar een mens kan niet alles ten slotte en LR is nog lang niet af. Wij betrekken in dit eindrapport de stelling dat er hard gewerkt moet worden aan het werven van m.n. externe fondsen, sponsors, andere (semi-)overheden. Onze visie strekt zich niet uit tot een kansberekening op de markt voor externe financiering. Dat klimaat is natuurlijk verslechterd, maar de lange termijn en de kwaliteit van de individuele plannen bepalen het uiteindelijke succes. Het gaat er ons om vast te stellen dat de gemeente motor is van de culturele vooruitgang, maar niet de enige die voor de brandstof moet zorgen. Er is nu behoefte aan condensatie van gedachten, en beredeneerde keuzen uit de vele mogelijkheden die zich in LR voordoen. Die behoefte hebben wij in elk geval de laatste maanden ook kunnen waarnemen bij onze volgers; de gemeenteraad, de bestuurders van de stad, mensen die we in LR tegenkwamen en het ambtelijke apparaat. Wij willen graag in deze behoefte voorzien, in de wetenschap dat onze taak in november a.s. ten einde is. Vandaar dat wij in onze eindrapportage aan het vervolg, ook in organisatorische zin aandacht besteden. Het vraagstuk hoe verder maakt onderdeel van onze slotrapportage uit. 1.3 Oogmerk Wij bieden het bestuur van deze stad, de diensten van de gemeente en de politieke partijen de mogelijkheid hun positie t.a.v. de cultuur in LR opnieuw te bepalen. Nog in deze collegeperiode zullen belangrijke knopen moeten worden doorgehakt richting de nieuwe collegeperiode (met een doorkijk naar 2018, het jaar dat Utrecht Culturele Hoofdstad van Europa wil worden). Om die reden hebben wij met onze opdrachtgever besloten om eerder dan gepland met de eindrapportage te komen: allereerst ten behoeve van de begrotingsbehandeling in het najaar van Maar vervolgens kunnen politieke partijen er hun voordeel mee doen bij het maken van hun verkiezingsprogramma s. Het collegeprogramma zal een forse paragraaf LR en cultuur bevatten, dat hopen en verwachten wij. Er is urgent behoefte aan verandering en dat kan. Mits er geïnvesteerd in plaats van bezuinigd wordt. De culturele ontwikkeling van LR bevindt zich op een cruciaal kruispunt. LR kan zich gaan ontwikkelen tot een nieuw Almere en een nieuw Overvecht of LR kan cultureel werkelijk tot bloei komen. Om dat laatste mogelijk te maken zullen in de volgende collegeperiode de culturele ontwikkelingen in LR een grote stap voorwaarts moeten maken. De urgentie om nu LR in cultureel opzicht op de kaart te krijgen, heeft mede te maken met het ongelukkige verleden, waarbij bij het vaststellen van het financiële kader voor de voorzieningen LR cultuur 16

17 achteraan in de rij heeft gestaan bij het toekennen van financiële middelen. Een schamele 6,80 per inwoner gefinancierd vanuit het referentiekader was het resultaat. Daardoor zijn de feitelijke ontwikkelingsmogelijkheden van LR in cultureel opzicht tot nu toe zeer beperkt gebleven. Inmiddels heeft het college deze scheefgegroeide situatie erkend en met een extra bijdrage van ,00 structureel de eerste nood op cultureel gebied gelenigd. Paradoxaal genoeg kan de recente economische crisis helpen om de opgelopen achterstand in te lopen en van LR een cultureel duurzame wijk van te maken. Er is meer tijd en ruimte om de stedenbouwkundige plannen opnieuw te doordenken en culturele mogelijkheden te benutten. Cultuur leent zich bij uitstek voor anticyclisch denken. Het gaat ons daarbij om voorzieningen én activiteiten, op de korte termijn én op de lange termijn. Met het uiteindelijke doel om intern en extern een beeld van LR te vestigen als duurzaam interessant gebied: een plaats om te komen én te blijven. 17 INLEIDING

18

19 2 Visie 2.1 Cultuur als verbindende factor Wij geven onze visieontwikkeling voor de komende jaren het motto mee LR Connectie 2013/2018, Nieuw Utrecht. LR zal over enkele jaren werkelijk moeten worden ervaren als een deel van de stad en regio Utrecht met een eigen identiteit. Het moet een plek worden met een dynamisch leefklimaat. In dit stadsdeel moet ieder zich een eigen positie kunnen verwerven: oude bewoners, nieuwkomers en speciaal opgroeiende jeugd en jongeren die door hun beperkte actieradius zijn aangewezen op wat LR zelf te bieden heeft. Leidsche Rijn Centrum moet een brugfunctie gaan vervullen tussen de oude en de nieuwe stad en tussen de regio en LR. De mogelijkheid van ontmoeting is daarvoor een noodzakelijke voorwaarde. In de stedenbouw van LR is daaraan ruime aandacht besteed, maar de concrete invulling moet op veel onderdelen nog plaatsvinden. Dat betekent aandacht voor voorzieningen en aandacht voor activiteiten niet alleen in het LR Centrum maar ook in de andere wijken van LR en in de oude dorpen Vleuten, De Meern en Haarzuilens. De betekenis van cultuur ligt in eerst instantie in zich zelf, als element van zingeving, als reflectie op het leven, als ethisch en esthetisch verschijnsel waar je niet buiten kunt: een middel tegen uniformiteit en vervlakking. Zoals Johan Maurits van Nassau in Brazilië en Roosevelt in de VS kunst benutten als middel om het land en daarmee de tijdgeest te documenteren en verdieping in de (nieuwe) samenleving tot stand te brengen, kan in LR kunst en cultuur dienen om het nog weinig ontgonnen gebied te begrijpen; de historische gelaagdheid van het gebied in beeld te brengen. Arnon Grunberg, die op initiatief van het kunstprogramma Beyond embedded twee weken doorbracht bij gastgezinnen in LR is daarvan een voorbeeld. Hoe het leven ooit was (het leven dat ons leven heeft bepaald of volgens Peter Greenaway: memory makes us ) en hoe het straks worden zal, vraagt om verbeelding. Kunst is het gebied van de verbeelding. We hebben kunst nodig om de verbinding tussen verleden, heden en toekomst te leggen. Dat kunnen de Batavieren zijn, onze voorouders die in opstand kwamen tegen de Romeinen, maar ook de voormalige tuinders uit Vleuten. 2.2 Cultuur en identiteitsvorming Cultuur is zowel de beelddrager van het gebied als middel om een identiteit te verkrijgen voor haar inwoners als zelf schepper van samenhang tussen de inwoners onderling. Daarbij is cultuur in goed gezelschap van sport, recreatie, onderwijs met wie zij natuurlijke samenhang zoekt; zij zijn vrienden in hetzelfde bondgenootschap. Kunst en cultuur zijn het middel bij uitstek voor het ontwikkelen van symbolen, aan de hand waarvan wij in staat zijn onze eigen plaats in samenleving te bepalen: cultuur als je persoonlijke tom-tom in het leven. Zo lukt het Rotterdam om als stad van Erasmus door het leven te gaan, terwijl de beroemde humanist er maar een paar jaar heeft gewoond, er nooit meer terug is geweest en bovendien een hekel had aan die stad. Dat hij met terugwerkende kracht zich mag verheugen in extra belangstelling (van de heruitgave van zijn 19 VISIE

20 werk tot de uitreiking van de prestigieuze Erasmusprijs in zijn geboortestad en het vernoemen van een brug naar hem) geeft aan hoe maakbaar identiteit kan zijn. Cultuur is een krachtige factor in de city marketing geworden en vaak met succes. Hoe internationaler we worden, hoe meer behoefte we hebben aan een eigen lokale identiteit waarin we ons veilig, geborgen voelen, zei Paul Schnabel. Vooral nieuwe steden hebben grote moeite om een eigen identiteit tot stand te brengen. Zoetermeer, Alphen aan de Rijn en Spijkenisse zijn bijvoorbeeld gemeenten met weinig eigen identiteit, zij zijn niet herkenbaar en hebben ook weinig symbolen. Mensen willen over labels beschikken, waar ze trots op kunnen zijn. 2.3 Het belang van culturele planologie De menselijke schaal dient volgens de veel geciteerde stadssocioloog en planoloog Jane Jacobs de maat te zijn voor stedelijke ontwikkeling. Daarbij hoort voor een stad een grote diversiteit van functies en openbare ruimte als ontmoetingsplaats. Deze opvatting is inmiddels gemeengoed geworden. Ook in de planologie van LR vormen de menselijke maat, de kwaliteit van de openbare ruimte en haar functie als ontmoetingsplaats het centrale thema: verdichting zonder hoogbouw, diversiteit aan functies, openbare ruimte als ontmoetingsplaats behoren tot het centrale begrippenapparaat voor LR Centrum. Maar een nieuwe stad als LR is bij uitstek het voorbeeld van een maakbare, op de tekentafel bedachte samenleving. In het stedenbouwkundige plan van Riek Bakker uit 1995 werd gekozen voor duurzame flexibiliteit, maar die ambitie is geleidelijk verdwenen naarmate de openbare ruimte werd ontsloten en bouwplannen verder werden ingevuld. Er ontstaat in toenemende mate de behoefte om LR af te maken. Daarmee wordt een belangrijk element voor het ontstaan van een natuurlijk niet lang vooraf gepland leefmilieu bemoeilijkt. In LR zijn nog maar weinig plekken over waar het leven en de creativiteit ongebonden en vrijelijk hun gang kunnen gaan. Datgene wat niet vooraf bedacht is, heeft het moeilijk om een plek te veroveren, terwijl juist het ontstaan van kunst en cultuur gebaat is bij vrije ruimte, letterlijk en figuurlijk. Voor de sociale cohesie in een wijk is de ruimte voor recreatie van groot belang. Recreatie wordt hier niet louter opgevat als plek voor amusement maar ook in de meer filosofische zin van (letterlijk) herscheppen. Jezelf opnieuw kunnen uitvinden. Daarmee wordt het onderscheid tussen cultuur en recreatie dun en dat is ook onze opzet. Wij pleiten voor het ontwikkelen van broedplaatsen, rommelplekken en kreukelruimtes waar de creatieve mens in alle leeftijdscategorieën aan de slag kan. Uitgangspunt hierbij is een ketengedachte voor talentontwikkeling van kinderen naar jongeren naar studenten naar startende ondernemers en naar (amateur)kunst voor iedereen. Hierbij worden de diverse doelgroepen niet alleen gezien als consumenten maar vooral ook als potentiële producenten van cultuur. 2.4 Het belang van een vitaal kunstklimaat Doel van talentontwikkeling is ook de creatie van nieuwe kunst. In LR moet een vitaal productieklimaat ontstaan. Vanuit de pioniersmentaliteit van de inwoners van LR pleit dit voor een grote aandacht voor de ambachtelijkheid en het maakproces van kunst en cultuur. De paradox doet zich nu voor dat wat niet vooraf 20

21 bedacht is en ruimte vraagt, ingepland moet worden. Wij pleiten nadrukkelijk om in meer structureel zin ruimte te creëren voor tijdelijke voorzieningen en locaties die het niet-planbare ruimte verschaffen en voor het organisch laten ontstaan van nieuwe culturele concepten. Culturele gebiedsontwikkeling is behalve een niet te onderschatten motor voor talentontwikkeling ook een medium dat op creatieve en onverwachte wijze betekenis toevoegt aan een plaats. Cultuur kan nieuwe verbindingen leggen tussen de mensen die betrokken zijn bij het vormen van een nieuwe samenleving. Juist kunst en cultuur kunnen een sleutelrol spelen in omstandigheden van grote verandering zoals het proces van gebiedsontwikkeling in LR. Een rijk cultureel leven is cruciaal voor de leefbaarheid en de economische levensvatbaarheid van steden. De effectrapportage van VNO/NCW maakt duidelijk dat investeren in cultuur een stad structureel op een hoger niveau brengt. Cultuur geeft aan een gebied duurzame kwaliteit en leefplezier. De gemeente heeft in een dergelijk nieuw gebied per definitie de rol van initiatiefnemer en is daarmee ook motor van particulier initiatief. De culturele ontwikkeling in LR is tot nu toe vooral zichtbaar geworden in de bijdrage van Beyond, een plan voor de verkenning van de relaties tussen beeldende kunst, het landschap, stedelijk leven en het bouwprogramma in Leidsche Rijn. Beyond is een flexibele strategie, die probeert te anticiperen op LR als gemeenschap in opbouw. Beyond heeft LR een aantal belangrijke landmarks opgeleverd, die nationaal en internationaal van grote betekenis zijn geworden. Men is daarin in geslaagd door tevens een grote hoeveelheid fondsen voor dit doel elders te verwerven. 21 VISIE

22

23 3 Analyse 3.1 Samenstelling van de bevolking en de schaalsprong De nieuwe bewoners van LR komen voor circa 50% van buiten de stad Utrecht. In een jong gebied wordt vervolgens ook weer druk verhuisd zowel binnen het gebied als weer naar buiten. Ervan uitgaand dat elke vijf jaren wordt verhuisd en met de aanname dat 60% naar buiten het gebied verhuist dan levert dat een extra dynamiek op van jaarlijks circa verhuizingen van en naar LR. Gevoegd bij de groei geeft dat een druk verkeer van verhuiswagens en een enorme dynamiek, die evenwel aan sociale verbanden een weinig duurzaam karakter geven. In potentie zijn echter de basisvoorwaarden voor een actief cultureel leven in LR uitstekend: de leeftijdsopbouw kent een gemiddeld hoog opleidingsniveau en weinig 55-plussers. De behoefte aan cultuur zou potentieel zelfs groter kunnen zijn dan elders in Utrecht. Speciale aandacht verdient daarbij de leeftijdscategorie die door geringere mobiliteit aangewezen is op de mogelijkheden in directe omgeving. Jongeren onder de jaar maken circa 28% van de bevolking uit, terwijl dat elders in Utrecht slechts 10% is. De ambitie om van LR een gebied te maken met een representatieve bevolkingsopbouw wordt gerealiseerd door een omvang allochtonen van 25%. Wel zijn er minder eenpersoonshuishoudens (LR 25% en in de rest van Utrecht ruim 50%). Met de komst van LR verandert de identiteit van Utrecht als geheel definitief. Via LR vindt Utrecht aansluiting bij de Noordvleugel van de Randstad. Door de schaalsprong heeft de stad de noodzaak om zichzelf opnieuw uit te vinden, om nieuwe gebieden van cultuur, economie en wetenschap te ontdekken. Het besef van de nieuwe status laat zich lezen in de ambitie om Culturele Hoofdstad te willen worden van Europa, maar ook in de nieuwe positionering als Stad van Kennis en Cultuur, zie recent positionpaper Bestemming Utrecht. LR vormt straks qua bevolkingomvang een derde van Utrecht en qua oppervlak is het bijna de helft van heel Utrecht. In 2022 wordt het inwonertal in Utrecht geschat op Van het huidige inwoneraantal van in 2009 groeit LR naar ruim in 2020; een toename dus van per jaar. Met LR verrijst naast de oude stad Utrecht een nieuw Utrecht met een omvang van steden als Leeuwarden ( inwoners) en Leiden ( inwoners). Met het realiseren van Rijnenburg zal het totaal aantal inwoners van LR op ruim komen. Daarnaast zullen er nog m² kantoren worden gebouwd. De totale werkgelegenheid in het gebied zal circa personen betreffen. Op dit moment is pas 44% van de woningen opgeleverd en wonen er mensen ( in nieuwbouw en in bestaand gebied). In dit verband is een vergelijking van LR met een stad als Amstelveen interessant. Een stad die in de jaren 60 ook uit het niets is ontstaan; grenzend aan een echte grote stad en in die zin suburbaan van karakter met toch een eigen identiteit. Nu al nadert LR de omvang van Amstelveen ( inwoners). In 2003 werd Amstelveen verkozen tot de meest aantrekkelijke grote stad van Nederland om in te wonen. Dat stelde het economisch onderzoeksbureau Nyfer in Breukelen in de Atlas voor gemeenten Als positieve punten 23 ANALYSE

24 van Amstelveen werden genoemd: goed bereikbaar, veilig, dicht bij Amsterdam en rijk aan cultuur. Aan het bestuur van de stad Utrecht willen wij in overweging geven deze kwalificaties als doelstelling voor LR te gaan hanteren. Men zou dik tevreden mogen zijn als over tien jaren LR het culturele voorzieningenniveau zou hebben van Amstelveen met o.m. een poppentheater, een symfonieorkest, een bibliotheek annex cultuurcentrum, een kunstuitleen, een muziekvereniging, een poppodium, een schouwburg, een volksuniversiteit en een museum (het Cobra) met bezoeken. Deze vergelijking heeft zin om een referentie te hebben voor het ambitieniveau dat aan LR zou moeten worden gegeven en voor het antwoord op de vraag hoeveel geld er nodig is om van LR ook in cultureel opzicht een levendige plek te maken. Het budget voor cultuur in Amstelveen is circa 70,00 per inwoner (excl. bibliotheek). Voor LR zou dat bij de huidige omvang een budget van 5 mln. betekenen met een groei naar meer dan 7 mln. Een bedrag dat natuurlijk schril afsteekt bij het huidige budget voor LR van circa 1 mln. 3.2 De consequenties van de schaalsprong De snelle bevolkingsgroei is niet het enige belangrijke facet van LR. Ook de werkgelegenheid groeit hard. In de wijk LR zijn nu bedrijven (groei in 1 jaar: + 20%) terwijl in Vleuten/ De Meern dat aantal al ruim is. Gezien de verwachte groei van het aantal zzp-ers in de toekomst is deze groei ook in cultureel opzicht van grote betekenis. Juist van deze categorie mensen kan extra binding met LR worden verwacht. De snelle groei van vooral zzp-ers (landelijk bijna 1 mln.) en het feit dat juist in een nieuw gebied als LR dit type werkgelegenheid vaak voorkomt kunnen ook in cultureel opzicht worden benut. Immers het midden- en kleinbedrijf bevat met de groeiende groep zzp-ers een interessant ontwikkelingselement. Doordat zij wonen en werken in LR kunnen zij een belangrijke bijdrage leveren aan de culturele ontwikkeling. Juist zij hebben extra behoefte aan dwarscontacten in LR en voelen zich er extra verbonden mee. Een volwassen stadsdeel verdient o.i. ook een meer geprofileerde naam dan Leidsche Rijn. Nog steeds kost het moeite om uit te leggen waar LR ligt. Wij gaven deze notitie de subtitel Nieuw Utrecht mee. Met deze naam wordt o.i. beter duidelijk gemaakt waar het ligt en waar het stadsdeel over gaat, dan met de naam Leidsche Rijn. 3.3 Nieuw ontwikkelgebied De stad Utrecht heeft door de groei van Nieuw Utrecht de mogelijkheid om meer dan één stedelijk centrum tot ontwikkeling te brengen. Het denken in twee kernen is in essentie al aanwezig in de gemeentelijke structuurvisie , als er wordt gesproken over LR Centrum als het tweede centrum van de stad en een Randstedelijk knooppunt (p. 58). En de gemeenteraad heeft in 2004 met het vaststellen van de visie Het Levende Centrum, besloten dat LR Centrum in hiërarchie het tweede centrum (het tweede oog) van Utrecht moet worden met onder meer een culturele trekker van formaat. Dit is wederom bevestigd door de gemeenteraad in 2006 met het vaststellen van het Masterplan LR Centrum. Het valt daarbij extra op dat het nieuwe stadsdeel LR in de zoektocht naar het nieuwe verhaal van de stad tot op heden nauwelijks een rol van betekenis speelt in de belangrijke beleidsdocumenten van de stad. Het lijkt of de culturele ontwikkeling van LR tot op heden belemmerd wordt door een fixatie op het oude centrum Utrecht. De meerkernigheid is bij het referentiekader voor LR uit 1997 (financieel kader voor de 24

25 voorzieningen in LR) waarin cultuur slechts een beperkt aandeel heeft, vrijwel niet erkend. Toen in 1997 werd begonnen met de bouw in LR ging het gemeentebestuur ervan uit dat de bewoners gebruik zouden gaan maken van de culturele voorzieningen in de oude stad en dat daarom voor LR maar een beperkt budget nodig was voor activiteiten. LR werd behandeld als een wijk (of twee: wijk 9 en wijk 10) als alle andere wijken. Als gevolg van dit uitgangspunt werd cultuur maar in geringe mate meegenomen in de opbouw van het stadsdeel. Cultuur hoefde niet op de postzegel van LR. Utrecht doet zichzelf tekort door zo met haar nieuwe gebiedsdeel om te gaan. Juist het nieuwe geeft ook het oude weer nieuwe mogelijkheden. De hoge economische druk op de oude binnenstad en de stapeling van functies daar zouden kunnen worden verminderd door in het bestuurlijk denken LR te gaan zien als ontwikkelgebied met een eigen stedelijk centrum dat totaal van karakter verschilt van het oude stadscentrum van Utrecht. Zoals de oude dorpen Vleuten, De Meern en Haarzuilens een brug vormen tussen de nieuwe stedelijkheid van LR en het Groene Hart van de Randstad, zo is het toekomstige LR Centrum de brug van de oude stad naar de nieuwe stedelijkheid van LR. Het Centrum is daarbij ook nog eens het toekomstige geografische hart van het nieuwe Utrecht in zijn geheel en tegelijk een grensgebied met talrijke mogelijkheden voor nieuwe culturele verbindingen naar buiten toe, en nog uitstekend te bereiken ook. Het LR Centrum richt zich in het woningbouwprogramma vooral op nieuwe bewoners: starters, young professionals en 50-plussers. Dat hangt samen met de ambitie om van LR een gebied te maken met een grootstedelijke uitstraling en een diversiteit aan bevolkingsgroepen. Voorspelbaar is dat het LR Centrum autonoom een ontwikkeling zal doormaken die zich zal onderscheiden van de rest van de LR-gemeenschap: met een eigen profiel dat zich met zijn culturele voorzieningen niet alleen op LR zal richten maar ook op de rest van de stad en de regio. De bedoeling is dat in 2020 in ieder geval 80% van de bouwplannen in LR Centrum is gerealiseerd. In het LR Centrum is een cultuurstrip gepland rondom een culturele trekker van formaat. Zoals de nieuwe stedelijkheid van LR versterkt moet worden met eigen culturele voorzieningen, zo moet ook het eigen karakter van het LR Centrum versterkt worden met eigen culturele voorzieningen. De cultuurstrip moet borg staan voor unieke culturele functies die complementair zijn aan de culturele functies die in de oude stad aanwezig zijn en die een uitstraling moeten hebben naar de hele stad en zelfs de hele regio. In de wijkgids 2008 van LR zien we dat er nog een wereld te winnen is op het gebied van cultuur. Als we ruimhartig rekenen komen we met moeite op 25 adressen van culturele organisaties die zich in LR hebben gevestigd ( d.i. excl. de overheidsinstellingen zoals bibliotheekvestigingen en UCK-vestigingen). Dat levert kortom nog veel ruimte voor cultureel opbouwwerk. 25 ANALYSE

26

27 4 Beleidsthema s intendanten Onze thema s voor LR hebben wij in onze beide eerdere notities al geformuleerd. Wij maken nu een gerichte keuze voor vier beleidsthema s die voor de nabije toekomst ons inziens essentieel zijn bij de culturele ontwikkeling van LR. Versterken van de eigen identiteit van LR en haar inwoners en de directe omgeving (bijdragen aan een eigen cultureel beeld van LR). Focus op het concept van LR als jeugdcultuurstad (jongste stadsdeel). Talentontwikkeling voor alle leeftijden en alle culturen. Versterken sociale cohesie (participatie van de bewoners, emancipatie en integratie). Wij zullen in hoofdstuk 5 ook de relatie leggen tussen deze thema s en thema s zoals die binnen de gemeente en elders worden gehanteerd Ad 1 Identiteitsversterking We maken een onderscheid tussen LR en het LR Centrum. LR als geheel maakt door de bewust gekozen kleinschaligheid en het ontbreken van hoogbouw een dorpse indruk. Deze indruk wordt versterkt door de aanwezigheid van veel groen en water. Centraal ligt het LR Park, ontworpen door Adriaan Geuze als verbindend element tussen de verschillende wijken met sportvoorzieningen, boerderijen en een doorlaatbare muur (pergola in de geplande uitvoering) als duidelijk gemarkeerde grenslijn met de woningbouw. Het LR Park is het symbool van de landschappelijke stedelijkheid die LR voorstaat. Het Park is een structuurbepalend, verbindend element als een soort Central Park. De Parkgedachte met zijn principes van duurzaamheid en organische leefbaarheid kun je doortrekken naar de rest van LR - zie ook de wadistructuur in het waterbeleid in LR en de groene daken in de maquette van het LR Centrum. In het LR Park zijn de Sculptuurtuin van Beyond en straks het Cultuurhuis op Castellum de Hoge Woerd belangrijke culturele trekkers. LR is opgedeeld in twee bestuurlijke eenheden: wijk 9 en wijk 10. Wijk 9 (in de volksmond het echte Leidsche Rijn) is stedelijke nieuwbouw op voormalig agrarisch gebied en bestaat uit de onderwijken Grauwaard, Parkwijk, Terweide, Langerak en in de toekomst het hele LR Centrum. Wijk 10 omvat de oude dorpskernen van Vleuten, De Meern en Haarzuilens en bestaat verder uit de nieuwgebouwde onderwijken Veldhuizen, De Woerd, Balije, Vleuterweide, Haarzicht, Haarrijn, Het Weer en Nijenveld 1 en 2. Wijk 9 is een heel nieuwe gemeenschap, zonder oude kern die als adoptieouder kan dienen. Wijk 9 voelt in cultureel opzicht dan ook meer verweesd dan Wijk 10. Wijk 9 is in afwachting van het identiteitsbepalende LR Centrum, terwijl in Wijk 10 de cultuurdragende kracht van de oude dorpskernen niet valt te onderschatten, naast nieuwe voorzieningen als de Cultuurcampus met de Zingende Toren als opvallend icoon. Voor LR Centrum is als tweede stadskern een eigen identiteit beschikbaar. Er zijn inmiddels al een aantal krachtige beelddragers voor LR, waarmee gewerkt kan worden: The Wall, de A2-tunnel, Het Gebouw, de Paper Dome, de Rode Doos en zelfs de nog niet gebouwde Belle van Zuylentoren kunnen dienen ook voor communicatie van culturele activiteiten en voorzieningen. Er is voor het versterken van de identiteit van 27 Beleidsthema s intendanten