Jeugdzorg... bij uitzondering lang Onderzoek naar jeugdigen uit Flevoland die langdurig gebruik maken van jeugdzorg.

Transcriptie

1 Jeugdzorg... bij uitzondering lang Onderzoek naar jeugdigen uit Flevoland die langdurig gebruik maken van jeugdzorg _Brochure_onderzoek_langdurige_Zorg_A4.indd :46

2 Voorwoord De provincie Flevoland heeft Bureau Jeugdzorg Flevoland gevraagd onderzoek te doen naar de doelgroep die langdurig gebruik maakt van de provinciaal gefinancierde jeugdzorg. De provincie wil dat er voor jeugdigen met chronische problematiek (zowel in de persoon gelegen en/of in het gezin) waarvoor een langdurig beroep op jeugdzorg waarschijnlijk is, passende trajecten bestaan. Als thuis wonen echt niet verantwoord is, moet er zo snel mogelijk duidelijkheid zijn over het perspectief van de jeugdigen. Het doel van het onderzoek is om een beter beeld te krijgen van de groep jeugdigen die langdurig gebruik maakt van jeugdzorg. En op basis hiervan voorstellen te doen om de zorg voor jeugdigen die langdurig zijn aangewezen op jeugdzorg te verbeteren. Er is een verkennend kwantitatief onderzoek uitgevoerd en op basis hiervan is in gesprek gegaan met deskundigen. In maart 2013 heeft een consultatie plaats gevonden waarvan de resultaten zijn verwerkt in dit rapport. 2 Een deel van dit onderzoek is uitgevoerd in het kader van een Post HBO opleiding Zorglogistiek bij Hogeschool Windesheim. Een publicatie van dit onderzoek is opgenomen in de afstudeerbundel Zorglogistiek; een cliëntgerichte benadering. In dit rapport is dankbaar gebruik gemaakt van de onderzoeksresultaten van twee medestudenten/medewerkers van Vitree: Rob Bosman en Ingeborg Angel. Zij hebben beide een belangrijke bijdrage geleverd aan het onderzoek naar het langdurig gebruik van jeugdzorg. Daarnaast ook dank aan Anny de Gier, studiegenoot opleiding Zorglogistiek en medewerker van de provincie Flevoland, voor het meedenken. Colofon Dit onderzoek is uitgevoerd door: Marjolande Prins, Bureau Jeugdzorg Flevoland, mei _Brochure_onderzoek_langdurige_Zorg_A4.indd :46

3 Samenvatting In dit rapport wordt ingegaan op hoe Bureau Jeugdzorg Flevoland in samenwerking met de aanbieders van Jeugd & Opvoedhulp een bijdrage kan leveren aan het beter en slimmer organiseren van zorg voor jeugdigen die langdurig gebruik maken van hulpverlening. Uit dossieronderzoek blijkt dat minder dan 5% van de jeugdigen met een indicatie voor provinciaal gefinancierde jeugdzorg langer dan 1,5 jaar gebruik maakt van specialistische hulpverlening. Crisishulp is bij veel van deze jeugdigen het startpunt van een langdurig hulptraject. Tijdens de crisishulpverlening worden belangrijke keuzes gemaakt voor de route van het hulpverleningsproces. De belangrijkste aanbevelingen zijn: als een jeugdige wordt opgevangen in de jeugdzorg zal vanaf de start van het gebruik van zware zorgvormen zoals residentieel (crisis)verblijf of (crisis)pleegzorg onderzocht moeten worden wat het verdere perspectief is van de jeugdige en of terugkeer naar huis of het netwerk mogelijk is; als er sprake is van ketenzorg zal er per gezin een herkenbare regie gevoerd moeten worden waarin het cliëntperspectief centraal staat; er is een regisseur nodig die boven partijen staat en vanuit het cliëntenperspectief, leiding kan geven aan het zorglogistieke proces van alle jeugdigen met een complexe en vaak langdurige zorgvraag. Het gaat om het organiseren van een structureel (bovenlokaal/regionaal) aanmeldoverleg of zorgtafeloverleg tussen de jeugdzorgpartners (incl. GGZ en LVB zorgaanbieders) waarin het wenselijk vervolgperspectief van jeugdigen al bij start van de gespecialiseerde behandeling wordt besproken, ingepland en zo nodig wordt bijgesteld als de situatie daarom vraagt. Verwacht wordt dat een verdere implementatie van deze werkwijze er toe zal leiden dat meer jeugdigen bij uitzondering langdurig gebruik maken van gespecialiseerde zorg. Dat betekent dus een afname van het beroep op langdurige zorg. En áls langdurig zorg noodzakelijk is, dat het aanbod sneller en beter aansluit bij de vraag. De helft van de langdurig zorggebruikers ontvangt pleegzorg. De andere helft ontvangt in de loop van de tijd diverse vormen van hulp. Het aantal verschillende typen hulp waar de betreffende jeugdigen mee te maken hebben gehad, varieert tussen de een en de vijf. Hierbij zijn gelijktijdig of volgtijdig vaak meerdere organisaties voor Jeugd & Opvoedhulp betrokken. De aard van de problematiek van jeugdigen en hun gezinnen die uiteindelijk langdurig zorg ontvangen, blijkt al bij de start van de hulpverlening ernstig en in meerdere opzichten gecompliceerd. Er zijn echter geen standaard jeugdzorgtrajecten van toepassing op deze groep. Zowel de volgorde als de duur als ook de vorm van de geboden hulpverlening was steeds een kwestie van maatwerk _Brochure_onderzoek_langdurige_Zorg_A4.indd :46

4 4 1 Inleiding Kim is in het verleden vaak getuige geweest van huiselijk geweld tussen haar vader en moeder. Nadat haar ouders zijn gescheiden, heeft Kim geen contact meer met haar vader. Omdat de situatie thuis onveilig is, wordt Kim opgevangen in een pleeggezin. In dit gezin laat Kim moeilijk gedrag zien: ze is voortdurend op zoek naar grenzen,prikkelbaar, jaloers op de andere kinderen en angstig. Besloten wordt om haar op te nemen in een behandelgroep. Omdat deze niet op tijd beschikbaar is, wordt Kim tijdelijk opgenomen op de crisisgroep. Na enkele maanden kan Kim naar de behandelgroep. Na een behandeling van 9 maanden is de behandeling afgerond en is Kim toe aan de volgende stap. Dan blijkt dat de vervolgzorg nog een wachttijd van een half jaar heeft. De gezinsvoogd trekt aan de bel en zorgaanbieders doen hun uiterste best om Kim eerder te plaatsen. Kim raakt ondertussen gedemotiveerd wat zich uit in negatief en opstandig gedrag.¹ Dit onderzoek richt zich op jeugdigen die langdurig gebruik maken van jeugdzorg. Alvorens daar verder op in te gaan eerst een korte schets van de werkwijze van Bureau Jeugdzorg en de rolverdeling tussen de jeugdzorgpartners zoals deze momenteel binnen Flevoland is georganiseerd. De werkwijze van de jeugdzorgpartners Als de problematiek van jeugdigen complex is en schadelijk voor de ontwikkeling van jeugdigen en er sprake is van ernstige opvoed- en opgroeiproblemen, komt Bureau Jeugdzorg in beeld. De kerntaak van Bureau Jeugdzorg is om kinderen en jongeren die in hun ontwikkeling bedreigd worden de noodzakelijke bescherming te bieden en voor hen de juiste zorg te organiseren. Dit kan voor jeugdigen en hun ouders die op vrijwillige basis hulp nodig hebben en voor jeugdigen die beschermd moeten worden omdat zij niet op een veilige manier kunnen opgroeien (jeugdbescherming). Daarnaast biedt Bureau Jeugdzorg hulp en ondersteuning aan jeugdigen die met het strafrecht in aanmerking zijn gekomen (jeugdreclassering). Indien nodig stelt Bureau Jeugdzorg een indicatie op waardoor de jeugdige en zijn gezin recht krijgt op jeugdzorg. In deze indicatie wordt cruciale informatie verzameld en staan behandeldoelen voor de jeugdige en zijn ouders/verzorgers. Daarnaast wordt aangegeven van welke zorg de jeugdige en zijn gezin gebruik wenst te gaan maken. Bureau Jeugdzorg treedt dus op als vragende partij ten opzichte van organisaties voor Jeugd & Opvoedhulp. Binnen Flevoland zijn drie organisaties voor Jeugd & Opvoedhulp actief: LSG-Rentray (locatie Nieuw Veldzicht), Triade en Vitree. Daarnaast kunnen jeugdigen geplaatst worden binnen de gesloten jeugdzorg. Gezamenlijk bieden deze organisaties een breed scala aan hulp. De taken zullen de komende tijd verschuiven als gevolg van de transitie van jeugdzorg naar de gemeenten. Jeugdzorg zal als onderdeel van het sociale domein zoveel mogelijk wijkgericht en lokaal worden georganiseerd en uitgevoerd. Gespecialiseerde hulp zoals verblijf (pleegzorg en behandeling) zal bovenregionaal georganiseerd worden. Op het moment van deze publicatie is nog niet helder hoe dit er precies uit gaat zien. Onderstaande beschrijving is gebaseerd op de huidige uitvoering. In de toekomst zullen hierin ongetwijfeld wijzigingen plaats vinden. Dat laat onverlet dat het van belang is om het beroep om langdurige zorg zo veel mogelijk te beperken. Bij een aantal jeugdigen is er gedurende hun zorgtraject sprake van verschillende vormen van zorg (soms geboden door verschillende jeugdzorgaanbieders). Flevolandse jeugdzorgaanbieders hebben samen met Bureau Jeugdzorg een ketenverantwoordelijkheid om de hulpverlening goed op elkaar af te stemmen (Bureau Jeugdzorg, 2011). Hiertoe is o.a. het zorgtafeloverleg opgericht, aan deze tafel zitten de drie organisaties voor Jeugd & Opvoedhulp van Flevoland en Bureau Jeugdzorg. Het zorgtafeloverleg lost knelpunten op ten aanzien van individuele casuïstiek. Het gaat hierbij om jeugdigen waar Bureau Jeugdzorg een jeugdzorgindicatie voor heeft afgegeven. Bij deze casuïstiek is sprake van complexe hulpverleningssituaties waarbij afstemming tussen de verschillende zorgaanbieders noodzakelijk is, aangezien de casus niet bilateraal tussen Bureau Jeugdzorg en de zorgaanbieder of zorgaanbieders onderling opgelost kan worden. De leden van het zorgtafeloverleg hebben zitting met mandaat van hun bestuurders. Hierdoor kunnen zij slagvaardig handelen binnen hun eigen organisatie. ¹ om een beeld te geven van de inhoud en gang van zaken rond jeugdigen en hun gezinnen met langdurige en comlexe problematiek is op pagina 14 de situatieschets opgenomen van twee andere jeugdigen: Ivan en Anouk _Brochure_onderzoek_langdurige_Zorg_A4.indd :46

5 Het zorgtafeloverleg is dus een belangrijk schakelstation voor het oplossen van knelpunten in de zorgketen. Tijdens het zorgtafeloverleg kunnen tevens mogelijkheden worden gezocht om knelpunten ten aanzien van de in-, door- en uitstroom in de Jeugdzorgketen gezamenlijk op te lossen. In 2011 zijn 40 jeugdigen besproken in het zorgtafeloverleg en voor al deze jeugdigen is een (eventueel tijdelijke) oplossing gevonden (Bureau Jeugdzorg, 2012). jeugdige (het te bereiken resultaat van de hulpverlening), welke tijd dit naar verwachting in beslag zal nemen, of terug naar huis een reële optie is en of na de geboden hulp vervolghulp nodig is. Jeugdigen en hun gezinnen waarbij sprake is van complexe problematiek vragen van hulpverleners een goede samenwerking en de mogelijkheid om over de eigen organisatie heen hulp te organiseren. De zorglogistieke organisatie van ketenzorg De hulpverlening binnen de jeugdzorg kan gezien worden als een keten met verschillende onderdelen. De jeugdigen kunnen in deze jeugdzorgketen te maken krijgen met meerdere hulpverleners en met meerdere jeugdzorgaanbieders en dus met schakelmomenten. Een schakelmoment ontstaat wanneer het hulpaanbod bij de ene zorgaanbieder is afgerond en bij de volgende zorgaanbieder kan starten. Ook wanneer een jeugdige binnen één organisatie gebruik gaat maken van een ander zorgaanbod, een andere groep of een ander pleeggezin is er sprake van een schakelmoment. Het kunnen uitstromen van een jeugdige uit het ene zorgaanbod is afhankelijk van het kunnen instromen in het volgende zorgaanbod. Voor de jeugdige en zijn gezin is het belangrijk dat de zorg goed op elkaar afgestemd wordt, want bij elke overgang bestaat het risico dat de jeugdige niet de juiste zorg ontvangt, dat wil zeggen: op de juiste tijd en juiste plaats en geboden door de juiste organisatie of hulpverlener. Daarbij is het de wens van zowel de jeugdige als de hulpverlener om gedurende de ketenzorg zo weinig mogelijk smoelen tegen te komen. Het beter organiseren van zorg in de keten is ook voor de organisatie c.q. de provincie (financier) van belang omdat effectieve en efficiënte zorg cliënten tevreden maakt en doelmatig gebruik van het jeugdzorgbudget een maatschappelijke opdracht is. De onderzoeksvragen Om antwoord te kunnen geven op de vraag op welke wijze Bureau Jeugdzorg en de organisaties voor Jeugd & Opvoedhulp kunnen bijdragen aan een slim georganiseerde keten van hulp, zijn de volgende vragen onderzocht. Hoeveel Flevolandse jeugdigen (en hun gezinnen) doen langdurig ( 1,5 jaar) een beroep op jeugdzorg? Van welke zorgvormen maken deze jeugdigen gebruik en welke trajecten zijn te onderscheiden? Wat is de aard van de problematiek van de jeugdige en zijn gezin (o.b.v. cliëntprofielen) die langdurige gebruik maakt van jeugdzorg en zijn hierin factoren die voorspellen of jeugdigen langdurig gebruik gaan maken van jeugdzorg? Welke knelpunten zijn zichtbaar en welke aanbevelingen kunnen gedaan worden wanneer sprake is van langdurige zorg? 5 Ketenzorg wordt gedefinieerd als een samenhangend geheel van zorginspanningen dat door verschillende zorgaanbieders onder een herkenbare regiefunctie wordt geleverd, waarbij het cliëntenproces centraal staat ( 2012). De zorg dient daarbij te worden ingericht op basis van geldende richtlijnen en standaarden zodat de juiste zorg op de juiste plaats door de juiste persoon wordt geleverd Het samenwerkingsprotocol (Bureau Jeugdzorg, 2011(2)) beschrijft hoe organisaties voor Jeugd & Opvoedhulp hulp in ketens kunnen aanbieden. Geadviseerd wordt om bij start zo snel mogelijk te bepalen wat het perspectief is van de _Brochure_onderzoek_langdurige_Zorg_A4.indd :46

6 2 Methode van onderzoek Om antwoord te kunnen geven op de gestelde vragen is dossieronderzoek gedaan². Uit het Informatie systeem Jeugdzorg (IJ) zijn alle jeugdigen geselecteerd die op 1 januari 2012 langer dan 1,5 jaar een open dossier hadden bij Bureau Jeugdzorg en waarvan het dossier op of na 1 januari 2009 is gestart. Van deze groep jeugdigen (N=325) is op cliëntniveau onderzocht of ze in totaal 1,5 jaar bij één of meerdere aanbieders van Jeugd & Opvoedhulp binnen Flevoland en/ of bij een gesloten jeugdzorginstelling aansluitend in zorg waren. Zorg wordt aansluitend genoemd als er minder dan 30 dagen zitten tussen einde zorg en start nieuwe zorg. Bij deze groep jeugdigen is onderzocht van welke zorg gebruik gemaakt is of nog gebruik gemaakt wordt (een groot aantal jeugdigen is namelijk nog in zorg op de peildatum). Dit is onderzocht aan de hand van zorgtoewijzingen (met start en einde zorg datum) zoals deze in het informatiesysteem van Bureau Jeugdzorg (IJ) zijn geregistreerd. 6 Vervolgens is met behulp van CAP-J (Konijn et. al, 2009) op basis van het diagnostische beeld uit het eerste indicatiebesluit (dus bij de start van de jeugdige in de jeugdzorg) een cliëntprofiel opgesteld. CAP-J is een classificatiesysteem om de aard van de problemen van kinderen, jongeren en ouders in te delen. Het classificatie systeem is onderverdeeld in vijf clusters van problemen, de zogenaamde assen: psychosociaal functioneren jeugdige; lichamelijke gezondheid jeugdige; vaardigheden en cognitieve ontwikkeling jeugdige; gezin en opvoeding; jeugdige en omgeving. Het systeem heeft een boomstructuur: de vijf assen bestaan elk uit een aantal groepen die weer rubrieken bevatten. Hoe verder je de boomstructuur volgt, des te specifieker het probleem geformuleerd is. Cliëntprofielen van jeugdigen die langdurig in zorg zitten zijn in dit onderzoek vergeleken met cliëntprofielen van een steekproef van jeugdigen (n=790) die in 2011 voor het eerst gebruik maakten van jeugdzorg. Door cliëntprofielen van de groep langdurig in zorg en start zorg 2011 naast elkaar te leggen is geprobeerd aan te tonen of er een positieve relatie is tussen langdurige zorg en zwaarte van de problematiek. Ook is gekeken of er bij start van de hulpverlening factoren te benoemen zijn die bepalen of jeugdigen langdurig van jeugdzorg gebruik gaan maken. De resultaten van het dossieronderzoek zijn besproken met de jeugdzorgpartners/gedragsdeskundigen die deel uitmaken van zorgtafel. Deze experts hebben meegedacht bij het formuleren van de aanbevelingen. ² Bij dit onderzoek is tevens gebruik gemaakt van de onderzoeken van Ingeborg Angel en Rob Bosman. Begin 2012 is gezamenlijk met hen een onderzoeksplan geschreven over het zorglogistieke proces van de ketenzorg aan Flevolandse jeugdigen met een indicatie voor jeugdzorg en hun gezinnen _Brochure_onderzoek_langdurige_Zorg_A4.indd :46

7 2 Resultaten van het onderzoek Bij het beschrijven van de resultaten wordt ingegaan op het aantal jeugdigen dat langdurig gebruik maakt van jeugdzorg en hun hulpverleningstraject. Vervolgens wordt de aard van de problematiek van de langdurig zorg gebruikers geanalyseerd. Langdurige gebruikers van jeugdzorg en hun hulpverleningstraject Voor jeugdigen in de jeugdzorg wordt een uithuisplaatsing noodzakelijk als de inzet van ambulante jeugdzorg niet (meer) toereikend is. In de jeugdzorg wordt de visie gedeeld dat jeugdigen dan het best opgevangen kunnen worden in een gezin, bij voorkeur in een gezin binnen hun eigen netwerk (netwerkpleegzorg). Pleegzorg is dan ook de eerste keus bij een uithuisplaatsing. Het streven in Flevoland is dan ook om jeugdigen ten allen tijde een gezinsomgeving aan te bieden. jeugdzorg ontvangen in 2011 (2300) steekproef (790) in dossier BJZ vanaf 2009 (325) langdurige zorg (110) Van deze 110 jeugdigen (54 jongens en 56 meisjes) die langdurig in zorg waren (of nog zijn) op de peildatum, zijn clusters gemaakt op basis van de zwaarste vorm van zorg die gedurende de periode van hulp is of nog wordt geboden (zie tabel 1). Van lichte naar zware hulpverlening zijn vijf vormen van zorg onderscheiden: ambulante hulp, deeltijd- of dagbehandeling, pleegzorg, verblijf en gesloten jeugdzorg. Deze zorgvormen zijn als volgt gedefinieerd: Onder ambulante zorg wordt verstaan: ambulante zorg thuis, ambulante spoedhulp en ambulante zelfstandigheidtraining. Deeltijdbehandeling: dagbehandeling voor kinderen van 2 tot 7 jaar, naschoolse dagbehandeling en deeltijddagbehandeling. Pleegzorg: naast reguliere pleegzorg en netwerkpleegzorg kan pleegzorg ook een gespecialiseerde vorm van pleegzorg zijn zoals therapeutische gezinsverpleging en/ of intensieve pleegzorg. Verblijf: alle vormen van residentiële zorg zoals behandelgroepen, gezinshuizen, observatiegroepen, zelfstandigheidtraining en moeder/kindzorg in een van de Moeder- en kindhuizen. Gesloten jeugdzorg: zowel reguliere gesloten jeugdzorg als moeder en kind plaatsen. Tabel 1 Zwaarste vorm van zorg gedurende hulpverlening, N=110 Zwaarste vorm van zorg aantal jeugdigen percentage ambulant 2 2% deeltijd 5 5% pleegzorg 56 50% verblijf 36 33% 7 gesloten 11 10% In 2011 hebben in Flevoland ruim 2300 jeugdigen een vorm van provinciaal gefinancierde jeugdzorg ontvangen. Van de 325 jeugdigen waarbij het dossier bij Bureau Jeugdzorg vanaf 1 januari 2009 langer dan 1,5 jaar openstond, is bij 110 jeugdigen, langdurige hulpverlening geboden door een of meerdere organisaties voor Jeugd & Opvoedhulp in Flevoland of door een aanbieder van gesloten jeugdzorg. Dat is dus iets minder dan 5% van het aantal jeugdigen dat in 2011 jeugdzorg heeft ontvangen. De start van het dossier was voor 60 jeugdigen vrijwillige jeugdhulpverlening, 47 jeugdigen kwamen binnen bij de jeugdbescherming en 3 jeugdigen bij de jeugdreclassering. Totaal % De jeugdigen die binnen de pleegzorg opgevangen worden vormen het grootste aandeel van de jeugdigen die langdurige zorg ontvangen. Als jeugdigen niet thuis kunnen wonen is pleegzorg de meest wenselijke vorm van verblijf. Verblijf (zowel binnen de reguliere als de gesloten jeugdzorg) vormt een andere grote groep, gezamenlijk 47 jeugdigen. Dit is de groep die de meeste zorg vraagt en waar de jeugdzorg druk mee is omdat er vaak meerdere zorgvormen achtereenvolgens noodzakelijk zijn. Voor deze groep is door Bureau Jeugdzorg bij 16 jeugdigen een GGG indicatie _Brochure_onderzoek_langdurige_Zorg_A4.indd :46

8 afgegeven met het verzoek tot het doen van onderzoek c.q. behandeling binnen de Geneeskundige Geestelijke Gezondheidszorg. Doel van een GGG indicatie is zicht krijgen of er sprake is van psychiatrische problematiek en of en zo ja welke behandeling/begeleiding nodig is. Vier jeugdigen kregen in de loop van 2012 na langdurige jeugdzorg een AWBZ indicatie via Bureau Jeugdzorg: drie jeugdigen voor beschermd/begeleid wonen bij een GGZ aanbieder en één jeugdige voor een gezinshuis. De twee jeugdigen die ambulante zorg hebben ontvangen, kregen geen andere vorm van hulp. De kleine groep van vijf jeugdigen die gebruik maakt van deeltijdbehandeling, is langer dan 1,5 jaar in zorg omdat ze voor of na de dagbehandeling nog ambulante zorg kregen aangeboden. In de verdere analyse worden deze laatste twee zorgvormen buiten beschouwing gelaten. Pleegzorg Bij pleegzorg bleek het traject vrij overzichtelijk. Een groot deel (91%) van de jeugdigen die in een (crisis)pleeggezin of ambulant zijn gestart, wonen op de peildatum nog in een pleeggezin. 9% ging, soms met ambulante hulp, terug naar huis. Of er gedurende de pleegzorgplaatsing nog sprake is geweest van verhuizingen naar een ander pleeggezin (en dus een schakelmoment ) kan met de data van Bureau Jeugdzorg niet onderzocht worden. Pleegzorgorganisatie Vitree geeft aan dat de doorstroming van het ene naar het andere pleeggezin regelmatig problematisch verloopt. Zo hebben crisispleeggezinnen vaak jeugdigen langer in huis als de afgesproken crisistermijn omdat doorplaatsing naar een ander pleeggezin nog niet mogelijk is. Verblijf 8 De samenstelling van de hulpverleningstrajecten Van de jeugdigen die gebruik gemaakt hebben van verblijf (36) en gesloten jeugdzorg (11) als zwaarste vorm, is onderzocht welke en hoeveel schakelmomenten er waren in de keten van zorg. Jeugdigen maken gedurende de hulpverlening gebruik van een tot vijf verschillende zorgvormen. Gemiddeld is er in de keten bij de groep verblijf sprake van twee schakelmomenten en bij de groep gesloten jeugdzorg is er gemiddeld sprake van drie schakelmomenten. Het aantal letterlijke verhuizingen kan groter zijn omdat in het informatiesysteem van Bureau Jeugdzorg bijvoorbeeld niet zichtbaar is of een jeugdige naar een andere behandelgroep van dezelfde zorgaanbieder verhuist. Onderstaande tabel laat zien hoe de jeugdige de jeugdzorg instroomde (start hulpverlening) en welke vorm van zorg tijdens de geboden hulpverlening de zwaarste was. Tabel 2 Traject van instroom naar doorstroom bij langdurig gebruik Zwaarste vorm van zorg gedurende traject (naar) Start traject (van) ambulant deeltijd pleegzorg verblijf gesloten TOTAAL ambulant deeltijd 1 1 pleegzorg verblijf gesloten 3 3 TOTAAL _Brochure_onderzoek_langdurige_Zorg_A4.indd :47

9 Van de jeugdigen die gedurende de hulpverlening gebruik maken van verblijf of gesloten jeugdzorg maken 12 jeugdigen (26%) ook gebruik van zelfstandigheidstraining. Door de jeugdzorg wordt de zelfstandigheidstraining als een knooppunt gezien omdat de instroom naar de zelfstandigheidstraining zowel rechtstreeks of na ambulante zorg gevraagd wordt, maar ook na pleegzorg, residentiële behandeling of gesloten jeugdzorg nodig kan zijn. Daarbij is de zelfstandigheidstraining het laatste station in de jeugdzorgketen, daarna wordt verwacht dat jeugdigen op eigen benen kunnen staan. De zelfstandigheidstraining wordt in twee modules aangeboden (intensieve zelfstandigheidstraining en zelfstandigheidstraining) en op twee plaatsen in Flevoland: Almere en Lelystad. Soms is hierbij ook sprake van doorstroom tussen (intensieve) zelfstandigheidstraining en zelfstandigheidstraining. Dus de instroom komt van vijf kanten en de jeugdige komt vervolgens (soms meermaals) op een van de vier instroomlijsten te staan. Het wordt nog ingewikkelder omdat enkele jeugdigen graag zo spoedig mogelijk willen starten en andere jeugdigen pas als de lopende behandeling is afgerond. Dit vraagt veel administratie en maakt zicht op wachttijden lastig. Crisishulp Opvallend bij de jeugdigen die langdurig in zorg zitten is de crisishulp. Van deze groep start bij 41 jeugdigen de hulpverlening met een vorm van crisiszorg (crisis ambulant of crisis verblijf of crisispleegzorg), dat is 37% van alle jeugdigen die in dit onderzoek onder langdurig in zorg vallen. In de gevonden trajecten valt op dat na een periode van hulpverlening soms de crisishulp weer ingeschakeld is. Bij plaatsing van de jeugdige in crisispleegzorg wordt niet altijd ambulante crisiszorg ingezet met als doel om te onderzoeken of een terugkeer naar huis of naar het netwerk mogelijk is. Ingeborg Angel (2012) heeft onderzoek gedaan naar het perspectief van jeugdigen die uit huis zijn geplaatst. In het bijzonder heeft zij gekeken naar crisispleegzorg en de doorstroming naar andere vormen van hulp. In haar onderzoek komt naar voren dat van de 462 pleegzorgplaatsingen er 113 jeugdigen zijn gestart met crisispleegzorg. Bij slechts 18% van hen wordt direct ambulante spoedhulp (ASH) in het gezin ingezet. Onduidelijk is of bij de ander jeugdigen sprake is van VOTS (waarbij de gezinsvoogd samen met de gedragsdeskundige een inschatting maakt of inzet van ASH nodig is) of dat er al ambulante zorg in het gezin actief was en tijdens de crisisplaatsing ook actief betrokken bleef. Van de jeugdigen die na crisispleegzorg terug naar huis gaan, komt een deel weer opnieuw in crisispleegzorg. Bij de jeugdigen die na crisispleegzorg de reguliere pleegzorg instromen (71%) is uit het dossier onderzoek bij Vitree niet zichtbaar of onderzocht is of zij na verloop van tijd terug kunnen naar huis. Crisishulp is direct beschikbaar als hulp geen uitstel verdraagt. Bij start van de hulpverlening is crisiszorg soms noodzakelijk maar tijdens de reis door de jeugdzorg zal het station crisiszorg vermeden moeten worden. Dat de realiteit in complexe situaties anders is, blijkt uit de onderzochte trajecten. In de bijlage ter illustratie een schets van een tweetal complexe situaties. Langdurige zorg is maatwerk Uit dit onderzoek blijkt dat er geen clusters zijn te maken van gelijkluidende trajecten. Trajecten zijn grotendeels uniek, dat wil zeggen dat de opeenvolgende zorgvormen bij de meeste jeugdigen (35 van de 47 jeugdigen) anders verloopt. Zowel de volgorde als de duur van de zorg en het geboden behandelaanbod verschilt. Aard van de problematiek Om zicht te krijgen op de aard van de problematiek bij jeugdigen die langdurig gebruik maken van jeugdzorg is voor alle 110 jeugdigen op basis van het diagnostisch beeld uit het eerste door Bureau Jeugdzorg afgegeven indicatiebesluit een cliëntprofiel ingevuld (CAP-J). In tabel 3 zijn de uitkomsten genoemd die vaker dan 10% gescoord zijn bij de groep langdurig in zorg. Deze uitkomsten zijn vergeleken met dezelfde rubrieken van de 790 jeugdigen (steekproef) die in 2011 voor het eerst gebruik maakten van jeugdzorg. Bij alle jeugdigen is op basis van de eerste indicatie een cliëntprofiel opgesteld _Brochure_onderzoek_langdurige_Zorg_A4.indd :47

10 Tabel 3 Vergelijking rubrieken CAP-J van jeugdigen langdurig in zorg (score >10%) versus zelfde rubrieken uit de steekproef 2011 Langdurig in zorg N = n = 790 Opstandig gedrag 30% 29% Problemen bij verwerking ingrijpende gebeurtenissen 16% 10% Ontoereikende opvoedingsvaardigheden 60% 65% Problemen met ondersteuning 36% 21% Jeugdige slachtoffer verwaarlozing 21% 6% Jeugdige slachtoffer mishandeling 17% 7% Huiselijk geweld 28% 16% Problematische relatie tussen ouders 13% 12% Antisociaal gedrag ouder 16% 4% Gebruik van middelen verslaving ouder 13% 6% Psychische psychiatrische problematiek ouder 30% 18% Financiële problemen 26% 11% Motivatieproblemen op school of werk 14% 9% 10 Bij de licht gearceerde rubrieken in deze tabel is een opmerkelijk verschil waarneembaar (verschil meer dan 10%) tussen jeugdigen langdurig in zorg en jeugdigen die in 2011 de jeugdzorg instroomden. De problematiek van de jeugdigen die langdurig gebruik maken van jeugdzorg is ernstiger (verwaarlozing, mishandeling, huiselijk geweld) en de problematiek van de ouder(s) van deze jeugdige is ook aanzienlijk groter. Duidelijk is dat bij jeugdigen die langdurig gebruik maken van jeugdzorg al bij start van de zorg sprake is van gezinnen met meervoudige problematiek. Met CAP-J is bij start zorg niet inzichtelijk te maken óf een jeugdige langdurig daadwerkelijk gebruik gaat maken van jeugdzorg. Het CAP-J beoogt dit ook niet: classificeren is het ontdoen van bijzondere en individuele kenmerken van de problematiek zodat deze gegroepeerd kan worden voor het doen van onderzoek (Konijn et. al, 2009). Wel kan CAP-J gebruikt worden voor het inschatten van het risico op langdurige gebruik van jeugdzorg _Brochure_onderzoek_langdurige_Zorg_A4.indd :47

11 4 Zorglogistieke analyse en conclusies De groep jeugdigen die werkelijk langdurig gebruik maakt van jeugdzorg is een stuk kleiner dan tot nog toe werd aangenomen namelijk 5% (110 jeugdigen) van de jeugdigen in 2011 de jeugdzorg instroomden. Als pleegzorg niet mee wordt gerekend, is de groep nog veel kleiner, namelijk 2,4% (54 jeugdigen). Crisishulp is voor veel jeugdigen het instapstation, de plek waar de hulpverlening start. Voor 37% van de jeugdigen die langdurig gebruik maken van de jeugdzorg start de hulpverlening met de inzet van crisiszorg. Bij plaatsing in crisisopvang of crisispleegzorg wordt er nog onvoldoende ambulante crisishulp ingezet om het perspectief van de jeugdige te verhelderen en de mogelijkheden van terug naar huis of het netwerk te onderzoeken. Keuzes die tijdens de crisisinterventie gemaakt worden zijn bepalend voor de jeugdzorgketen. Bij jeugdigen die langdurig gebruik maken van jeugdzorg blijkt de aard van de problematiek complexer en ernstiger dan van de jeugdigen die in 2011 de jeugdzorg instapten. De definitie van ketenzorg geeft het belang aan van zowel een herkenbare regiefunctie als ook het belang van het centraal stellen van het cliëntperspectief. Omdat onduidelijk is in dit onderzoek of de geboden keten ook de wens van de cliënt beantwoord heeft, is nader onderzoek nodig. Daarin zou de vraag gesteld kunnen worden of een ketencoördinator wenselijk is in de vrijwillige hulpverlening en wie deze functie zou kunnen uitvoeren na de transitie van de jeugdzorg naar de gemeente. Het besturingsmodel in de jeugdzorg is vraaggestuurde zorg waarbij de professionele kennis van de hulpverlener serieus wordt genomen. Moeke (2012) geeft aan Een kernopdracht bij het te kiezen besturingsmodel is het realiseren van een goede balans tussen plannen en reageren. Plannen waar het kan en reageren waar het moet. De groep die langdurig in zorg is, doet vooral een beroep op het reagerend vermogen van de betrokken organisatie. Uit dit onderzoek blijkt dat het aantal (volume) jeugdigen wat een beroep doet op langdurige jeugdzorg relatief klein is, de variabiliteit is groot en de voorspelbaarheid van de zorg in de keten is klein. De keten van zorg was voor de meeste jeugdigen uniek, zowel de volgorde als de duur en de vorm van de geboden hulpverlening. Iemand (een ketencoördinator/gezinsmanager/de meest betrokken hulpverlener/de gezinsvoogd) die direct kan reageren op de veranderde vraag van de cliënt zal dan aan het stuur moeten zitten om of af te remmen of om bij een tussenstation te stoppen of om snel om te schakelen naar een andere route. Om de langdurige zorg toch zoveel mogelijk te kunnen plannen is het noodzakelijk om bij start van de behandeling de duur van de behandeling af te spreken en helder te zijn over het perspectief van de geboden hulp. Door gebruik te maken van schaalvoordelen zou de wachttijd van veelgevraagde zorgvormen zoals bijv. de zelfstandigheidstraining mogelijk verminderd kunnen worden ( overstappen zonder vertraging ). Door de instroomlijsten samen te voegen kan de fluctuatie in de vraag makkelijker opgevangen worden. Bijkomend voordeel: de administratieve last wordt kleiner en de jeugdige krijgt bij aanmelding een reëler beeld van de te verwachten wachttijd. 11 De functie van een ketencoördinator zou zijn: vanaf start zorg en met mandaat van alle betrokkenen die werken met jeugd, inhoudelijk verantwoordelijk voor de afstemming van het aanbod op de hulpvraag en de wens van de cliënt (in brede zin: de jeugdige en zijn gezin). Deze ketencoördinator kan niet gelijktijdig organisatorisch verantwoordelijk zijn voor het bieden van een zo kostenefficiënt mogelijke uitvoering van de behandeling (organisatieperspectief). Daar waar sprake is van een kinderbeschermingsmaatregel ligt de ketencoördinatie bij de gezinsvoogd/medewerker jeugdreclassering van Bureau Jeugdzorg. In deze situatie is de invloed van de cliënt op vorm en inhoud van de zorg beperkter door het justitiële kader _Brochure_onderzoek_langdurige_Zorg_A4.indd :47

12 12 Aanbevelingen De aanbevelingen zijn geformuleerd op basis van de uitkomsten van het dossieronderzoek en op basis van de expertconsultatie. Tijdens het bespreken van de resultaten van het dossieronderzoek zijn vele situaties zoals die van Kim, Ivan en Anouk besproken³. Met de implementatie van een aantal van de aanbevelingen is al gestart. 1. Sneller en beter inschatten of een jeugdige thuis (veilig) kan opgroeien. Bij de start van jeugdzorg is niet altijd duidelijk of de jeugdige langdurig een beroep zal doen op jeugdzorg. Voor elke jeugdige die gebruik maakt van een vorm van verblijf, zal met de inzet van ambulante hulpvormen beter en sneller onderzocht moeten worden wat het verdere perspectief is van de jeugdige en of terugkeer naar huis of netwerk mogelijk is. Binnen drie maanden moet het duidelijk moeten zijn of gewerkt wordt naar a) terug naar huis of b) niet terug naar huis of c) na nog eens drie maanden overwegen of terug naar huis mogelijk is. 2. Perspectief in de vorm van een trajectplan Als terugkeer naar huis of het netwerk niet mogelijk lijkt, zal zo spoedig mogelijk een plan opgesteld moeten worden met daarin het toekomst perspectief voor de jeugdige en een schets van de stappen die daarvoor nodig zijn. Om de langdurige zorg toch zoveel mogelijk te kunnen plannen wordt het perspectief van de jeugdige, het behandeltraject en de duur van de behandeling vastgelegd. Voor zowel de jeugdige en diens gezin als ook de organisatie die op enig moment betrokken zijn bij het traject moet duidelijk zijn waar de reis naartoe gaat en welke stations zijn noodzakelijk om het einddoel te bereiken. Door na drie maanden hulp (bij de eerste tussenevaluatie) altijd een indicatie af te geven voor de gewenste vervolgzorg kan Bureau Jeugdzorg de jeugdzorgaanbieders tijdig op de hoogte stellen van de komst van een jeugdige. Deze indicatie kan gezien worden als een trajectindicatie, dat wil zeggen dat zorg op een bepaald moment in de tijd nodig is. Van belang is om de verwachte behandelduur van de huidige zorg in deze indicatie op te nemen zodat de vervolgzorg weet wanneer ze een jeugdige welkom kunnen heten. 3. Gestructureerd ketenoverleg Vitree Pleegzorg en Triade zijn voor de jongere leeftijdscategorie tot 13 jaar gestart met een structureel overleg waarin het wenselijk vervolgperspectief van jeugdigen met een langdurige en complexe hulpvraag in gezamenlijkheid wordt besproken. Hierbij wordt in eerste instantie onderzocht of terugkeer naar huis of netwerk mogelijk is Indien voor een residentieel geplaatste jeugdige terugkeer naar huis geen optie is, wordt besproken of doorstroom naar een pleeggezin mogelijk is. Voor de leeftijdscategorie vanaf 13 jaar is Nieuw Veldzicht de aangewezen jeugdzorgpartner. Het meest wenselijke perspectief is dat jeugdigen zich in een stabiele gezinsgerichte omgeving kunnen ontwikkelen. Pleegzorg is daarvoor de eerste optie. Voor sommige jeugdigen met ernstige gedragsproblemen en die niet in een pleeggezin kunnen functioneren, is een gezinshuis voor een korte of langere periode de beste oplossing. Gestructureerd overleg tussen de ketenpartners over de groep jeugdigen met de meest complexe problemen en waarbij meerdere organisaties op enig moment betrokken zijn, levert vanuit inhoudelijk en zorglogistiek oogpunt winst op 4. Integrale zorgtoewijzing bij complexe hulpvragen De zorgvormen waarbij verblijf (pleegzorg of behandelgroep) noodzakelijk is, zullen in de toekomst (boven)regionaal georganiseerd gaan worden. Van belang om deze zorg goed te monitoren zodat de juiste zorg op het juiste moment geboden kan worden en dus alleen als uithuisplaatsing als enige mogelijkheid wordt gezien. Wenselijk is dat er een vorm van zorgtoewijzing ontstaat waaraan zowel zorgaanbieders jeugdzorg als zorgaanbieders LVB en GGZ deelnemen onder voorzitterschap van een boven de partijen staande organisatie. 5. Kwalitatief hoogwaardige crisishulp Is een essentiële schakel in de zorg voor jeugdigen en hun gezinnen met ernstige problematiek. De ambulante crisiszorg zal intensieve vormen van hulpverlening aan moeten blijven bieden om uithuisplaatsing te voorkomen en om jeugdigen thuis te kunnen laten opgroeien. Van belang is om te werken met methodieken die aantoonbaar effectief zijn zoals Families First. ³ Kim, Ivan en Anouk zijn gefingeerde namen. De beschreven situaties zijn niet te herleiden tot personen _Brochure_onderzoek_langdurige_Zorg_A4.indd :47

13 6. Wijs een ketencoördinator aan Als duidelijk is dat er naar alle waarschijnlijkheid sprake zal zijn van langdurige traject/ketenzorg, stel dan zo snel mogelijk een ketencoördinator aan. Deze is vanaf de start van de zorg inhoudelijk verantwoordelijk voor de afstemming van het aanbod op de hulpvraag en de wens van de jeugdige en zijn gezin. Deze ketencoördinator werkt met mandaat van alle betrokken organisaties die werken met jeugdigen/het gezin. Als werkwijze kan het model van Bureau Jeugdzorg Amsterdam als voorbeeld dienen (2011, Lange). Een belangrijk uitgangspunt bij gezinsmanagement is het aansluiten bij en het versterken van de eigen mogelijkheden van de betrokken gezinnen. De gezinsmanager staat dus met één been in het gezin, werkt gezinsgericht en organiseert indien nodig de juiste hulp. Als deze gezinsmanager zowel vrijwillige jeugdhulpverlener, jeugdbeschermer als jeugdreclasseerder kan en wettelijk gezien mag zijn, kan hij alle jeugdigen in het gezin bedienen en ook in het gezin blijven als er van kader (gedwongen/vrijwillig) wordt veranderd. Als voor deze gezinsmanager gekozen wordt, is het belangrijk dat alle ketenpartners de zich committeren aan de werkwijze. 7. Werk generiek en gezinsgericht Daar waar drang/dwang noodzakelijk is (jeugdbescherming en/of jeugdreclassering) kan Bureau Jeugdzorg de generiek gezinsgerichte werker (gezinsmanager) inzetten om de regie van de zorg op zich te nemen en alle noodzakelijke hulp in te zetten voor de jeugdige/ouders/gezin. Daarnaast zal deze werker zich in moeten zetten op versterken en inzetten van het netwerk. 8. Benut schaalvoordelen Om uit te zoeken of zorglogistieke oplossingen mogelijk zijn om de in-, door- en uitstroom bij schaarse en/of veelgevraagde zorgvormen zoals bijv. de zelfstandigheidstraining soepeler te laten verlopen, is onderzoek nodig. Naast zicht op de behandelduur en moment van instroom (direct of op termijn) zal onderzocht kunnen worden of de modules intensieve zelfstandigheidstraining en zelfstandigheidstraining samengevoegd kunnen worden en wat de consequenties zouden zijn van deze keuze. Discussie In dit onderzoek is niet onderzocht of het geboden traject aansluit bij de wens van de jeugdige (en het gezin) en de betrokken hulpverleners. Mogelijk hebben jeugdigen een periode gewacht op gewenste zorg en werd vervangende zorg ingezet omdat de gewenste zorg niet beschikbaar was. Of er werd direct second best gekozen omdat de wachtlijst van de gewenste zorg lang was. Als er in de toekomst opnieuw onderzoek wordt gedaan naar langdurig gebruik, verdient dit apart aandacht. Een groep jeugdigen en hun gezin is wel langdurig in zorg maar valt buiten dit onderzoek. Dit zijn de jeugdigen die een periode zorg ontvangen en dan tijdelijk zonder hulp verder kunnen, maar na een periode (langer dan 30 dagen) opnieuw een beroep doen op de jeugdzorg. Aanbevolen wordt om nader onderzoek te doen hoe de hulpverlening aan deze groep jeugdigen effectief en efficiënt ingezet kan worden _Brochure_onderzoek_langdurige_Zorg_A4.indd :47

14 Bijlage 14 Anoukwordt in 1996 geboren. Ze groeit op met haar zus en broer bij haar ouders. Als Anouk 10 jaar is, ontstaan er veel spanningen in het gezin, vooral omdat Anouk zich onttrekt aan het ouderlijk gezag. Het gezin krijgt ambulante hulp. In 2007 wordt de 11-jarige Anouk twee weken opgenomen in een crisisgroep. Begin 2009 is er opnieuw sprake van een crisis. Ambulante crisishulp bereikt onvoldoende en Anouk wordt opnieuw in de crisisopvang geplaatst en vervolgens in een observatiegroep. In de zomer van 2009 wordt door de kinderrechter aan Anouk een tweejarig reclasseringstraject opgelegd omdat Anouk heeft gestolen. De problemen thuis escaleren. Anouk dreigt zichzelf met een mes iets aan te doen. Anouk wordt meerdere malen tijdelijk op Nieuw Veldzicht geplaatst. Tijdens de behandeling en als vervolg daarop wordt steeds Intensieve Pedagogische Thuishulp (IPT) aangeboden maar door de voortdurende escalaties thuis is er nauwelijks effect. In 2009 wordt door de kinderrechter een voorlopige en later een ondertoezichtstelling, opgelegd beide in combinatie met een uithuisplaatsing. Anouk gaat opnieuw naar de crisisopvang van Nieuw Veldzicht en daarna naar een behandelgroep. Daar wordt haar een veilige, gestructureerde en voorspelbare woonomgeving en behandeling geboden. De ouders van Anouk worden nauw bij de behandeling betrokken. Door inzet van systeemtherapie wordt geprobeerd de communicatie in het gezin te verbeteren en ouders te helpen om tot een positievere opvoedingssituatie te komen. Vanwege aanhoudende en ernstige gedragsproblemen wordt in 2010 door de GGZ onderzoek gedaan naar de persoonlijkheidsontwikkeling van Anouk. De diagnose is oppositioneel opstandige gedragsstoornis (ODD). De diagnose wordt door Anouk en ouders herkend en de behandeling van Anouk en de systeemtherapie met ouders wordt hierop afgesteld. In de loop van de volgende jaren laten ouders een wisselende betrokkenheid bij Anouk zien, wat resulteert in onduidelijkheid, boosheid en verdriet bij Anouk. De escalaties tussen Anouk en ouders blijven bestaan. Ouders geven aan dat Anouk niet meer thuis kan wonen. Bureau Jeugdzorg stelt in overleg met Nieuw Veldzicht, ouders en Anouk een plan op. Verschillende opties worden besproken. Het gezin van Anouk balanceert voortdurend tussen onvoldoende vertrouwen in het slagen van de thuisplaatsing van Anouk en de wens om Anouk thuis te laten opgroeien. Ondanks de inzet van IPT en systeemgesprekken blijven er onaanvaardbare spanningen tussen ouders en Anouk en de veiligheid van Anouk kan niet altijd worden gewaarborgd. Anouk woont wisselend thuis of verblijft bij Nieuw Veldzicht en vervolgens bij Vitree in een behandelgroep. School gaat moeizaam, haar prestaties gaan achteruit en ze is toenemend zonder reden afwezig. Ouders en Anouk geven aan dat betrokkenheid van hulpverlening noodzakelijk blijft omdat Anouk in haar leven veel heeft meegemaakt. Anouk is aangemeld voor behandeling bij de GGZ en woont op dit moment thuis. Ivanwordt in 2001 geboren in Brazilië, zijn broer Gabriel is dan ruim 1 jaar oud. In 2003 worden beide jochies geadopteerd door een tante. Ouders zijn niet in staat om de jongens op te voeden, beide zijn verslaafd en zitten in het criminele circuit. Tante neemt de jongens in 2005 mee naar Nederland. In 2007 komt Ivan onder de aandacht bij Bureau Jeugdzorg omdat er vragen zijn over de gedragsproblemen van zijn broer Gabriel. Al snel blijkt dat de adoptie niet geldig is in Nederland. In 2008 geeft de Raad voor de Kinderbescherming voor beide jongens de voogdij aan Bureau Jeugdzorg omdat er sprake is van een gezagsvacuüm. De jongens groeien verder op bij tante totdat er ernstige zorgen zijn over beide jongens en er sprake blijkt te zijn van mishandeling (opsluiten, slaan, ernstige dreigementen). Begin 2010 worden zowel Ivan als Gabriel opgenomen in de crisisopvang De Notenkraker. Na 2,5 maand op de crisisgroep wordt Ivan overgeplaatst naar de behandelgroep van Triade. Hij verblijft daar een jaar langer als wenselijk omdat er geen pleeggezin voor hem gevonden wordt. In 2012 wordt een pleeggezin gevonden wat maximaal een jaar voor hem kan zorgen. In deze periode wordt opnieuw naarstig gezocht naar een pleeggezin. Gelukkig wordt er in maart 2013 een pleeggezin gevonden waar Ivan kan opgroeien _Brochure_onderzoek_langdurige_Zorg_A4.indd :47

15 Literatuurlijst Angel. I. 2012, Uithuisgeplaatst: voor altijd?! Lelystad: Vitree. BJZ, Inkoopadvies Bureau Jeugdzorg Lelystad. BJZ, 2011 (2). Samenwerkingsprotocol Bureau Jeugdzorg en Jeugdzorgaanbieders Flevoland, Lelystad. BJZ, Jaarplan Bureau Jeugdzorg Flevoland. Lelystad. Bosman, R Eén kind, één plan, meerdere zorgaanbieders, Lelystad: Vitree. Engelbregt, J Logistiek voor dienstverlenende organisaties. Amsterdam: Boom onderwijs. Moeke, D., & Verkooijen, L De levering van zorg, een inleiding (concept). Leeuwarden: Windesheim. Konijn, C. et. al, Classificatiesysteem voor de aard en problematiek van cliënten in de jeugdzorg. Utrecht: NJI. [Geopend ]. Lange.M, & van Haaren.S De MPG-aanpak. Organiseren van de hulpverlening rondom het gezin. Utrecht: NJI _Brochure_onderzoek_langdurige_Zorg_A4.indd :47

16 Hoofdkantoor Postadres: Postbus BA Lelystad Bezoekadres: Maerlant 16b 8224 AC Lelystad Telefoon: Fax: Locatie Almere Postadres: Postbus BD Almere Bezoekadres: Haagbeukweg MA Almere Telefoon: Fax: Locatie Emmeloord Postadres: Postbus BA Lelystad Telefoon: Website: 7/2013 Bureau Jeugdzorg Flevoland Ontwerp en productie: MultiCopy Lelystad/Almere _Brochure_onderzoek_langdurige_Zorg_A4.indd :47