Selectieve geheugenstabilisatie door reactivatie tijdens diepe slaap
|
|
- Daniël Smit
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Het interactieve brein in slaap Symposium over Slaap en Slaapstoornissen 12 oktober 2012 Selectieve geheugenstabilisatie door reactivatie tijdens diepe slaap Drs. Eelco van Dongen Donders Instituut voor Brain, Cognition and Behaviour, Radboud Universiteit Nijmegen Afdeling Cognitieve Neurowetenschappen, Universitair Medisch Centrum St. Radboud Nijmegen
2 Overzicht Inleiding en achtergrondinformatie Reactivatie van het geheugen in diepe NREM slaap Huidige ontwikkelingen op onderzoeksgebied Samenvatting en conclusies
3 Inleiding Goed slapen is belangrijk voor lichamelijke functies Echter: ook geestelijke / cognitieve functies hebben baat bij goede slaap Naast algemene cognitieve vaardigheden, zoals aandacht en concentratievermogen, ondervindt ook het geheugen voordeel van goede slaap Ebbinghaus (1885):
4 Het eerste empirische bewijs: Jenkins en Dallenbach Geheugen na perioden met slaap of waak Conclusie: het ontbreken van interferentie tijdens slaap is goed voor het geheugen Een passief proces Jenkins en Dallenbach (1924)
5 Slaap als een actieve toestand Recente experimenten in dieren en mensen: actieve geheugenprocessen tijdens slaap Reactivatie: het mechanisme achter de effecten van slaap Reactivatie: Het terugkeren van hersenactivatie en/of hersencommunicatie tijdens slaap of rust, dat typerend was voor het leren of herinneren in actieve perioden Moser and Moser, 2011
6 Reactivatie in dieren De mediale temporaal-kwab, en specifiek de hippocampus en parahippocampus, zijn essentieel voor het geheugen Plaatsneuronen in de mediale temporaal-kwab reageren op specifieke plekken in de omgeving Plaatsneuronen die met elkaar communiceren tijdens een ruimtelijke leertaak, communiceren daarna meer met elkaar tijdens NREM slaap (maar niet zonder dat er eerst een taak is uitgevoerd) Wilson and McNaughton, 1994bbbbbb
7 Reactivatie in dieren (2) Het interactieve brein in slaap, Reactivatie is het meest frequent in slow-wave sleep (N3) Reactivatie is gesynchroniseerd tussen verschillende hersengebieden (hippocampus is belangrijk) Reactivatie is gerelateerd aan gedrag: het uitschakelen van reactivatie leidt tot geheugenproblemen Girardeau et al., 2009 Jadhav et al., 2012
8 Reactivatie in mensen Reactivatie = doelwit voor geheugenverbetering Rasch en Born, 2007
9 Reactivatie in mensen (2) Het interactieve brein in slaap, Rasch en Born, 2007bbbbb
10 Reactivatie in mensen (3) Efficiënte toepassing hangt af van specificiteit Wat zijn de neurale processen die hierbij betrokken zijn? Rudoy et al., 2009
11 Eerder onderzoek Deelnemers leerden verbanden tussen foto s van gezichten en locaties Hersencommunicatie tussen regios actief tijdens het leren was versterkt in daaropvolgende NREM slaap Communicatie gemeten d.m.v. functionele connectiviteit Tijdens het herinneren Tijdens NREM Overlap Van Dongen et al., 2011
12 Eerder onderzoek (2) Het interactieve brein in slaap, Connectiviteit tussen taak regio en hippocampus tijdens slaap voorspelde leerprestaties na slaap Connectiviteit tussen taak regio en de mediale prefrontaal-kwab tijdens slaap voorspelde geheugenprestaties na slaap Van Dongen et al., 2011
13 Reactivatie van het geheugen in diepe NREM slaap Doel van de huidige studie: Vaststellen welke gebieden betrokken zijn bij doelgerichte reactivatie van herinneringen Vaststellen welke onderdelen van de hersenrespons relevant zijn voor later gedrag (d.w.z., prestaties op een geheugentest)
14 Hypothese Reactivatie wordt gekenmerkt door activiteit in taak-gebieden in het specifiek, en in geheugengebieden in het algemeen Reactivatie wordt gekenmerkt door verhoogde connectiviteit in netwerken belangrijk voor de leertaak Hersengebieden belangrijk voor deze specifieke taak: Parahippocampus (ruimtelijk geheugen) Hippocampus (associatief geheugen) Mediale prefrontaal schors (lange termijn geheugen) Occipitaal-kwab (visuele verwerking)
15 Het onderzoeksprotocol Het interactieve brein in slaap,
16 Leren: 50 object locatie associaties Actief terugplaatsen, zonder feedback Based on Rudoy et al. (2009)
17 Test: 50 object - locaties Actief terugplaatsen, zonder feedback
18 SWS Geluidspresentatie voor de helft van de geluiden, reactivatie geluiden + Controle geluiden (niet eerder gehoord), controle geluiden NB: Deelnemers werden geincludeerd als ze: -Het protocol >80% in SWS ondergingen -Niet wisten dat er reactivatie plaatsvond - Er geen microarousals te zien waren op het EEG tijdens reactivatie
19 c Test: 50 object - locaties Actief terugplaatsen, zonder feedback
20 fmri activiteit tijdens slaap (1) Het interactieve brein in slaap, Hersenactivatie specifiek voor de reactivatie geluiden tijdens SWS overlapte met activiteit zichtbaar tijdens de leertaak in de rechter parahippocampale schors Tijdens de Taak: Herinneren > Fixatie T-waarde Tijdens SWS: Reactivatie > Controle Geluiden* T-waarde x=32 x=32 *Na SVC
21 fmri activiteit tijdens slaap (2) Het interactieve brein in slaap, Reactivatie-specifieke activiteit tijdens SWS voorspelde later geheugen voor de geassocieerde object-locaties (op de test na het slapen) * * *Na SVC
22 Functionele connectiviteit tijdens slaap Parahippocampale connectiviteit was sterker met posterieure visuele gebieden tijdens de presentatie van reactivatie geluiden (vergeleken met controle geluiden) Reactivatie > Controle p<0.001 uncorrigeerd op voxel niveau, p<0.05 FWE gecorrigeerd op cluster niveau
23 Functionele connectiviteit tijdens slaap (2) Connectiviteit tussen de parahippocampaal schors en de precuneus voorspelde later geheugen voor de geassocieerde object-locaties (op de test na het slapen) Reactivatie > Controle p<0.001 uncorrected, uncorrigeerd corrected op voxel niveau, at p<0.05 p<0.05 FWE FWE at the gecorrigeerd cluster level op cluster niveau
24 Effect op latere geheugenprocessen Het interactieve brein in slaap, Parahippocampaal -mediaal prefrontale connectiviteit tijdens de geheugentest na het slapen correleerde met geheugen voor de gereactiveerde associaties Deze connectiviteit was ook significant groter tijdens de test na het slapen (vergeleken met de test vóór het slapen) Correlatie tussen PHC connectiviteit en geheugen op Test 2 Correlatie met de toename in PHC connectiviteit van Test 1 naar Test 2* x=12 x=12 *Na SVC
25 Voorlopige samenvatting Het interactieve brein in slaap, Geluidspresentatie tijdens SWS verhoogde activiteit and connectiviteit in taakgebieden Vergeleken met controle geluiden veroorzaakten reactivatie geluiden verhoogde activiteit in de rechter parahippocampus Vergeleken met controle geluiden veroorzaakten reactivatie geluiden verhoogde connectiviteitmet de rechter parahippocampus in de posterieure occipitaal-kwab Het effect van het reactivatie protocol kon worden voorspeld door: Activititeit in de thalamus, en de mediale temporaal-kwab Parahippocampale connectiviteit met de precuneus Parahippocampale connectiviteit met de mediale prefrontale hersenschors tijdens de geheugentest werd sterker na slaap Deze toename was gecorreleerd met beter geheugen voor de gereactiveerde object-locaties
26 Huidige ontwikkelingen op onderzoeksgebied 3 recente studies over het beinvloeden van de geheugenprocessen tijdens slaap Het leren van nieuwe informatie tijdens slaap (Arzi et al., 2012) Reactivatie met geluiden in dieren (Bendor en Wilson, 2012) Het verbeteren van motorische vaardigheden tijdens slaap (Antony et al., 2012)
27 Het leren van nieuwe informatie tijdens de slaap Onderzoekers maakten gebruik van de inhalatierespons bij geuren Slapende deelnemers hoorden tonen in combinatie met positieve en negatieve geuren Deelnemers inhalatie in de slaap paste zich snel aan de specifieke geuren, net als tijdens conditionering overdag Het horen van de toon op zich resulteerde vervolgens in een inhalatierespons vergelijkbaar met een positieve danwel negatieve geur Arzi et al., 2012
28 Terug naar de dieren: Onderzoekers presenteerden geluiden aan ratten geassocieerd met een linker- of rechtergedeelte van een doolhof Geluidspresentatie beïnvloedt ook reactivatie op cellulair niveau Dit zorgde voor een bias in reactivatie, niet in een absolute toename! Bendor en Wilson (2012)
29 Het verbeteren van motorische vaardigheden tijdens de slaap Deelnemers leerden twee melodiefragmenten spelen In SWS werd 1 vd melodieën opnieuw afgespeeld Deelnemers waren de volgende dag beter in het spelen van de gereactiveerde melodie Alle melodieën hadden baat bij slaap Antony et al., 2012
30 Samenvatting en conclusies Tijdens slaap vinden er actieve hersenprocessen plaats die positief werken op het geheugen Dit voordeel is waarschijnlijk te herleiden tot de reactivatie van eerder opgeslagen ervaringen Neurowetenschappelijk onderzoek heeft laten zien dat deze reactivatie bij mensen en dieren in hersengebieden plaatsvindt, die betrokken zijn bij de leertaken en algemene gebieden Recent onderzoek heeft laten zien dat reactivatie kan worden beinvloed door ingrepen tijdens slaap De bijbehorende hersenrespons (activatie en connectiviteit) voorspelt het effect van dergelijke ingrepen Dergelijke ingrepen worden nu op verschillende manieren toegepast, en kunnen mogelijk worden verlegd naar een klinische of maatschappelijk context
31 Atsuko Takashima Markus Barth Sabine Kooijman Dank u voor uw aandacht! Jascha Zapp Lothar Schad Til Ole Bergmann Ken Paller Guillén Fernández
a p p e n d i x Nederlandstalige samenvatting
a p p e n d i x B Nederlandstalige samenvatting 110 De hippocampus en de aangrenzende parahippocampale hersenschors zijn hersengebieden die intensief worden onderzocht, met name voor hun rol bij het geheugen.
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING 188 Type 1 Diabetes and the Brain Het is bekend dat diabetes mellitus type 1 als gevolg van hyperglykemie (hoge bloedsuikers) kan leiden tot microangiopathie (schade aan de kleine
Nadere informatieA Rewarding View on the Mouse Visual Cortex. Effects of Associative Learning and Cortical State on Early Visual Processing in the Brain P.M.
A Rewarding View on the Mouse Visual Cortex. Effects of Associative Learning and Cortical State on Early Visual Processing in the Brain P.M. Goltstein Proefschrift samenvatting in het Nederlands. Geschreven
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/31633 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Kant, Anne Marie van der Title: Neural correlates of vocal learning in songbirds
Nadere informatieNederlandse samenvatting
5 Nederlandse samenvatting FUNCTIONELE EN PERFUSIE MRI BIJ DEMENTIE Dementie kan worden veroorzaakt door een groot aantal verschillende ziekten. De ziekte van Alzheimer is de meest voorkomende neurodegeneratieve
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting HET BEGRIJPEN VAN COGNITIEVE ACHTERUITGANG BIJ MULTIPLE SCLEROSE Met focus op de thalamus, de hippocampus en de dorsolaterale prefrontale cortex Wereldwijd lijden ongeveer 2.3
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING Slaap & Geheugen: gedragsmatige en moleculaire consequenties van slaapdeprivatie Mensen slapen gemiddeld zo n 6 tot 8 uur per dag. Dit komt neer op een kwart tot een derde van
Nadere informatieVMBO-congres, 9 november 2009. Eveline Crone. Brain & Development lab Leiden : www.brainanddevelopmentlab.nl
VMBO-congres, 9 november 2009 Ontwikkelende hersenen Eveline Crone Brain & Development lab Leiden : www.brainanddevelopmentlab.nl b l Brein en onderwijs Op welke leeftijd zijn scholieren in staat om keuzes
Nadere informatieWaarom kijkt iedereen boos? Vergelijkend onderzoek van de hersenen van mensen met een depressie
Waarom kijkt iedereen boos? Vergelijkend onderzoek van de hersenen van mensen met een depressie Jojanneke is een studente van 24 jaar en kampt al een tijdje met depressieve klachten. Het valt haar huis-
Nadere informatieGezondheidsrisico s van slaapstoornissen Peter Meerlo
Gezondheidsrisico s van slaapstoornissen Peter Meerlo p.meerlo@rug.nl Center for Behavior and Neurosciences University of Groningen Slaap is veel meer dan gewoon rust waar we af en toe wel zonder kunnen
Nadere informatieWat gaan we doen? Brein, leefstijl en leren. Conclusie 1. INLEIDING IN HERSENEN EN LEREN 2. COGNITIEVE ONTWIKKELING. Dr.
Wat gaan we doen? Brein, leefstijl en leren Dr. Renate de Groot" Centre for Learning Sciences and Technologies" (CELSTEC)" Open Universiteit 1. Inleiding in hersenen en leren 2. Cognitieve ontwikkeling
Nadere informatieIntegratie van functionele en moleculaire beeldvorming bij de ziekte van Alzheimer
Integratie van functionele en moleculaire beeldvorming bij de ziekte van Alzheimer Achtergrond De ziekte van Alzheimer De ziekte van Alzheimer (Alzheimer s disease - AD) is een neurodegeneratieve ziekte
Nadere informatieWetenschappelijke Samenvatting. 1. Kwetsbaarheid en emotionele verwerking bij depressie
Wetenschappelijke Samenvatting 1. Kwetsbaarheid en emotionele verwerking bij depressie In dit proefschrift wordt onderzocht wat spaak loopt in de hersenen van iemand met een depressie. Er wordt ook onderzocht
Nadere informatieSAMENVATTING 183 SAMENVATTING
SAMENVATTING 183 SAMENVATTING Vermoeidheid is een alledaagse ervaring. Wanneer vermoeidheid een lange tijd aanhoudt kan dit voor problemen zorgen. Geneeskundestudenten zien we als relatief kwetsbaar als
Nadere informatieAmyotrofische laterale sclerose (ALS) is een progressieve neuromusculaire ziekte
ALS IMPRINTS ON THE BRAIN LINKED TO THE CONNECTOME Proefschrift Ruben Schmidt UMC Utrecht Hersencentrum Nederlandse samenvatting ALS afdrukken op het brein gelinkt aan het connectoom Amyotrofische laterale
Nadere informatieNeurocognitive Processes and the Prediction of Addictive Behaviors in Late Adolescence O. Korucuoğlu
Neurocognitive Processes and the Prediction of Addictive Behaviors in Late Adolescence O. Korucuoğlu Nederlandse Samenvatting De adolescentie is levensfase waarin de neiging om nieuwe ervaringen op te
Nadere informatieSamenvatting. Samenvatting 135
Samenvatting 135 Samenvatting Dit proefschrift beschrijft een zoektocht naar de ecologische validiteit (de waarde van onderzoeksresultaten bij toepassing in het dagelijks leven) van executieve functie
Nadere informatieNederlandse samenvatting. Verschillende vormen van het visuele korte termijn geheugen en de interactie met aandacht
Nederlandse samenvatting Verschillende vormen van het visuele korte termijn geheugen en de interactie met aandacht 222 Elke keer dat je naar iets of iemand op zoek bent, bijvoorbeeld wanneer je op een
Nadere informatieBlock 1: Basic emotions, Brain structures and Stress.
Block 1: Basic emotions, Brain structures and Stress. Vraag 1 (10 punten) A. Wat is het Circuit van Papez en welke hersenstructuren maken hier deel van uit? (5 punten) B. Welke extra hersenstructuren zijn
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/37391 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Peters, Sabine Title: The adolescent brain : unraveling the neural mechanisms of
Nadere informatieHet begrijpen van heterogeniteit binnen de ziekte van Alzheimer: een neurofysiologisch
Het begrijpen van heterogeniteit binnen de ziekte van Alzheimer: een neurofysiologisch perspectief Inleiding De ziekte van Alzheimer wordt gezien als een typische ziekte van de oudere leeftijd, echter
Nadere informatieH G Z O - C O N G R E S L O E S S T R I J B O S C H & J O E S V. D. W I E L
Brein in het onderwijs Sprookjes bestaan niet... H G Z O - C O N G R E S L O E S S T R I J B O S C H & J O E S V. D. W I E L Of toch wel? Inhoud Anatomie 5 breinprincipes Brein-feiten en fabels Voorstellen
Nadere informatiePuberende Hersenen. Wat is er met de puber aan de hand?
Alumni Lezing UvA, 7 november 2009 Puberende Hersenen Eveline Crone Afdeling Ontwikkelingspsychologie Leiden Institute for Brain and Cognition Wat is er met de puber aan de hand? Jeugd van tegenwoordig:
Nadere informatieGrowing into a different brain
221 Nederlandse samenvatting 221 Nederlandse samenvatting Groeiend in een ander brein: de uitkomsten van vroeggeboorte op schoolleeftijd De doelen van dit proefschrift waren om 1) het inzicht te vergroten
Nadere informatieCover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/22544 holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/22544 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Speksnijder, Niels Title: Determinants of psychosis vulnerability : focus on MEF2
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 203 Nederlandse samenvatting Wittere grijstinten Klinische relevantie van afwijkingen in de grijze stof in multipele sclerose, zoals afgebeeld met MRI Multipele sclerose (MS) is
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/20466 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Lelieveld, Gert-Jan Title: Emotions in negotiations : the role of communicated
Nadere informatieWie kiest er eigenlijk: wij of onze hersenen?
Wie kiest er eigenlijk: wij of onze hersenen? Stan Gielen Afd. Biofysica Radboud Universiteit Nijmegen Contents Supervised en unsupervised leren? Wat is een neuron en hoe werkt het Hoe maken wij keuzes?
Nadere informatieNederlandse samenvatting List of publications Curriculum Vitae Dankwoord. Chapter 7
Nederlandse samenvatting List of publications Curriculum Vitae Dankwoord Cognitieve dysfunctie bij glioompatiënten Onderliggende mechanismen en consequenties Jaarlijks wordt bij 800 mensen in Nederland
Nadere informatieTheorie! Cognitive Bias Modification! Resultaten onderzoek!
Cognitive Bias Modification Resultaten onderzoek December 2013 Jules Reijnen Ron Jacobs Theorie Cognitive Bias Modification (CBM) is een recent onderzoeksgebied dat zich richt op de vertekening (bias)
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/25829 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Nunspeet, Félice van Title: Neural correlates of the motivation to be moral Issue
Nadere informatieSAMENVATTING. Schiemanck_totaal_v4.indd 133 06-03-2007 10:13:56
SAMENVATTING Schiemanck_totaal_v4.indd 133 06-03-2007 10:13:56 Schiemanck_totaal_v4.indd 134 06-03-2007 10:13:56 Samenvatting in het Nederlands Beroerte (Cerebro Vasculair Accident; CVA) is een veel voorkomende
Nadere informatiehet lerende puberbrein
het lerende puberbrein MRI / fmri onbalans hersenstam of reptielenbrein automatische processen, reflexen, autonoom het limbisch systeem of zoogdierenbrein cortex emotie, gevoel, instinct, primaire behoeften
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Samenvatting Nederlandse samenvatting Oorsuizen zit tussen de oren Tussen de oren Behalve fysiek tastbaar weefsel zoals bot, vloeistof en hersenen zit er veel meer tussen de oren, althans zo leert een
Nadere informatieGating Neuronal Activity in the Brain Cellular and Network Processing of Activity in the Perirhinal-entorhinal Cortex J.G.P.
Gating Neuronal Activity in the Brain Cellular and Network Processing of Activity in the Perirhinal-entorhinal Cortex J.G.P. Willems Regulatie van neuronale activiteit in het brein Verwerking van verspreidende
Nadere informatieRol in leren en geheugen en veranderingen die optreden bij de ziekte van Alzheimer
NEDERLANDSE SAMENVATTING CINGULAIRE NETWERKEN Rol in leren en geheugen en veranderingen die optreden bij de ziekte van Alzheimer 157 Achtergrond Dementie is een aandoening die gepaard gaat met een achteruitgang
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Het doel van dit proefschrift was om te onderzoeken of klinische verschijnselen (fysieke beperkingen en cognitieve stoornissen) bij MS verklaard konden worden door verstoring van functionele hersenennetwerken
Nadere informatieNederlandse samenvatting Borderline-persoonlijkheidsstoornis (BPS) is een ernstige psychische stoornis, die vaak voorkomt bij mensen met een
Nederlandse samenvatting Borderline-persoonlijkheidsstoornis (BPS) is een ernstige psychische stoornis, die vaak voorkomt bij mensen met een voorgeschiedenis van interpersoonlijk trauma, zoals kindermishandeling
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/39720 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Hafkemeijer, Anne Title: Brain networks in aging and dementia Issue Date: 2016-05-26
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Titel: Cognitieve Kwetsbaarheid voor Depressie: Genetische en Omgevingsinvloeden Het onderwerp van dit proefschrift is cognitieve kwetsbaarheid voor depressie en de wisselwerking
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Dit hoofdstuk vat de in dit proefschrift beschreven onderzoeken samen. Na de samenvatting van de studies volgen de methodologische overwegingen en klinische implicaties. De ziekte
Nadere informatieDe ziekte van Parkinson is een neurologische ziekte waarbij zenuwcellen in een specifiek deel van de
Rick Helmich Cerebral Reorganization in Parkinson s disease (proefschrift) Nederlandse Samenvatting De ziekte van Parkinson is een neurologische ziekte waarbij zenuwcellen in een specifiek deel van de
Nadere informatieHet (on)meetbare brein
Het (on)meetbare brein Proost op de wetenschap, SPUI25 Lukas Snoek Universiteit van Amsterdam Even voorstellen... Wie ben ik? Lukas Snoek, promovendus psychologie ("Brein & Cognitie") aan de UvA Interesse
Nadere informatieChapter 8. Nederlandse samenvatting
Chapter 8 Nederlandse samenvatting Chapter 8 samenvatting Hersenfuncties, zoals het cognitief functioneren, emoties en perceptie, zijn in grote mate afhankelijk van neurale communicatie en connecties tussen
Nadere informatieCognitieve functiestoornissen bij schizofrenie
Hallucinaties zijn een merkwaardig psychologisch verschijnsel. Het betreft een vorm van sensorisch bedrog, die bij patiënten met schizofrenie het dagelijks functioneren belemmert en de kwaliteit van leven
Nadere informatieWerkgeheugen bij kinderen met SLI. Indeling presentatie. 1. Inleiding. Brigitte Vugs, 19 maart 2009. 1. Inleiding 2. Theoretische achtergrond
Werkgeheugen bij kinderen met SLI Brigitte Vugs, 19 maart 2009 Indeling presentatie 1. Inleiding 2. Theoretische achtergrond SLI, Geheugen, Werkgeheugen 3. Ontwikkeling werkgeheugen 4. Relatie werkgeheugen
Nadere informatieHOOFDSTUK 2 Intermanuele transfereffecten in volwassenen
Samenvatting 166 HOOFDSTUK 1 Introductie Na een armamputatie wordt vaak, om functionaliteit te behouden, een prothese voorgeschreven. Echter, 30% van de voorgeschreven protheses wordt niet gebruikt. 1-4
Nadere informatieBij epilepsiechirurgie streeft men naar complete verwijdering of disconnectie van de epileptogene zone met behoud van eloquente hersengebieden. Het do
Samenvatting Bij epilepsiechirurgie streeft men naar complete verwijdering of disconnectie van de epileptogene zone met behoud van eloquente hersengebieden. Het doel is immers om de aanvallen te stoppen
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Het onderwerp van dit proefschrift is depressieve en angst symptomen in chronische dialyse patiënten en andere patiënten. Het proefschrift bestaat uit twee delen (deel A en deel
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 119 120 Samenvatting 121 Inleiding Vermoeidheid is een veel voorkomende klacht bij de ziekte sarcoïdose en is geassocieerd met een verminderde kwaliteit van leven. In de literatuur
Nadere informatieRichtlijn kinderen: elke dag minstens 60 minuten matig-intensief bewegen
SLIM DOOR GYM EEN STUDIE NAAR DE EFFECTEN VAN TWEE TYPEN BEWEGINGSONDERWIJS OP FITHEID, MOTORIEK, COGNITIEVE FUNCTIES, SCHOOLPRESTATIES EN HERSENSTRUCTUUR- EN FUNCTIE Irene van der Fels 1 Namens: A. Meijer
Nadere informatieDe ziekte van Parkinson (ZvP) is een progressieve aandoening van de hersenen
Samenvatting 125 126 SAMENVATTING De ziekte van Parkinson (ZvP) is een progressieve aandoening van de hersenen waarbij zenuwcellen in de middenhersenen, die de neurotransmitter dopamine produceren, afsterven.
Nadere informatieLeeropdracht Contextuele neuropsychologie
Jos Egger Het is natuurlijk TOP om hoogleraar te mogen zijn. Een positie van waaruit je jonge collega s wegwijs kan maken in het vak en onderzoek kan aanzwengelen. Bovendien kun je helpen om bevindingen
Nadere informatieDe invloed van temporale pool resectie op het emotionele brein. Laura Van de Vliet Congres ouderenpsychiatrie, 12 oktober 2017
De invloed van temporale pool resectie op het emotionele brein. Laura Van de Vliet Congres ouderenpsychiatrie, 12 oktober 2017 I. Introductie II. Doelstellingen III. Methodes IV.Resultaten V. Samenvatting
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/45136 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Werff, S.J.A. van der Title: The stressed brain - discovering the neural pathways
Nadere informatieWORD IK SLIMMER DOOR TE BEWEGEN?
WORD IK SLIMMER DOOR TE BEWEGEN? HET EFFECT VAN BEWEGEN OP ONZE COGNITIEVE VERMOGENS Prof. Eric Kerckhofs Neurologische Revalidatie & Revalidatiepsychologie ekerckh@vub.be 28-11-17 1 DE CENTRALE VRAAGSTELLING
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
In dit proefschrift werd de relatie tussen subjectieve intensiteit en aangenaamheid in smaak onderzocht. Gewoonlijk wordt aangenomen dat de sensorische aangenaamheid van een stimulus afhankelijk is van
Nadere informatieDutch summary 1. Dutch summary. Dutch summary
http://hdl.handle.net/1765/105797 Dutch summary Dutch summary 1 Dutch summary 2 Erasmus Medical Center Rotterdam Dutch summary 3 Introductie Kinderen die in de neonatale periode zeer ernstig ziek zijn
Nadere informatieSamenvatting. Samenvatting
173 174 De drijfveer tot beheersing: Hoe affect en motivatie cognitieve controle beïnvloeden Helpen emoties in een situatie die vraagt om mentale inspanning? Dat is de centrale vraag die dit proefschrift
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/38704 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Shafiei Sabet, Saeed Title: The noisy underwater world : the effect of sound on
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING Wat verandert er in het zenuwstelsel als een dier iets leert? Hoe worden herinneringen opgeslagen in de hersenen? Hieraan ten grondslag ligt het vermogen van het zenuwstelsel om
Nadere informatieWorkshop Hersentumoren en veranderingen in emotie, karakter and cognitie
Workshop Hersentumoren en veranderingen in emotie, karakter and cognitie Natasja Janssen en Hanneke Zwinkels Verpleegkundig specialisten Neuro-Oncologie Introductie Veranderingen in karakter, emotie en
Nadere informatiePSYCHOLOGIE: BREIN EN COGNITIE
Mastervoorlichting masterweek februari 2016 PSYCHOLOGIE: BREIN EN COGNITIE The search to understand the most complex, sophisticated and powerful information processing device known; The Human Brain - Brain
Nadere informatieDe ziekte van Alzheimer. Diagnose
De ziekte van Alzheimer Bij dementie is er sprake van een globale achteruitgang van de cognitieve functies, zoals het geheugen of de taalfuncties. Deze achteruitgang leidt tot functionele beperkingen in
Nadere informatieFocus op aandacht! Aandacht en aandachtsstoornissen: de gedragsneurologische en neuropsychologische invalshoek
Focus op aandacht! Aandacht en aandachtsstoornissen: de gedragsneurologische en neuropsychologische invalshoek VWVJ-Symposium Leuven, 20-3-2015 Prof. Dr. Evert Thiery Universiteit Gent Disclosure belangen
Nadere informatieN i e u w s b r i e f
N i e u w s b r i e f 26 augustus 2008 Hiep, hiep, hoera! Het brain and Development lab bestaat deze zomer alweer 3 jaar! In deze jaren hebben we al enorm veel studies gedaan en dingen ontdekt. Maar natuurlijk
Nadere informatieNeurowetenschappen, taal en het onderwijs: Een verstandshuwelijk?
Neurowetenschappen, taal en het onderwijs: Een verstandshuwelijk? Esli Struys, CLIN, VUB Seminarie VLOR, 25 oktober 2012 30-10-2012 1 Overzicht -Mind, Brain, Language & Education (MBLE): mogelijkheden,
Nadere informatieDutch Summary DUTCH SUMMARY
DUTCH SUMMARY Ieder organisme is uitgerust met een aangeboren systeem dat adaptief om moet kunnen gaan met situaties die onze fysieke en psychologische gesteldheid bedreigen. Zulke situaties worden ook
Nadere informatieChapter 9. Nederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Slaap heeft een fundamentele en complexe rol in ons dagelijks functioneren. Zo draagt deze bij aan het verminderen van de intensiteit van een onaangename emotionele ervaring tot
Nadere informatieNederlandse Samenvatting. Samenvatting
Samenvatting Toenaderen of vermijden. Neurobiologische mechanismen in sociale angst Het doel van dit proefschrift was om meer inzicht te krijgen in de psychobiologische mechanismen die een rol spelen bij
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/20126 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Dumas, Eve Marie Title: Huntington s disease : functional and structural biomarkers
Nadere informatie10/11/2011. De ander begrijpen: Van baby s en spiegelneuronen. De wereld door de ogen van een baby. Begrijpen wat iemand anders doet Hoe doe je dat?
De ander begrijpen: Van baby s en spiegelneuronen Het interactieve brein in ontwikkeling dr. Sabine Hunnius De wereld door de ogen van een baby GGNet Symposium Het interactieve brein 7 oktober 2011 Hoe
Nadere informatieNeural networks and brain tumors: the interplay between tumor, cognition, and epilepsy
Neural networks and brain tumors: the interplay between tumor, cognition, and epilepsy Linda Douw Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Het hoofddoel van deze dissertatie was het verbreden
Nadere informatieDe Hersenen. Historisch Overzicht. Inhoud college de Hersenen WAT IS DE BIJDRAGE VAN 'ONDERWERP X' AAN KUNSTMATIGE INTELLIGENTIE?
De Hersenen Oriëntatie, september 2002 Esther Wiersinga-Post Inhoud college de Hersenen historisch overzicht (ideeën vanaf 1800) van de video PAUZE neurofysiologie - opbouw van neuronen - actie potentialen
Nadere informatieSamenvatting 9 122 Chapter 9 Diabetes mellitus is geassocieerd met langzaam progressieve veranderingen in het brein, een complicatie die diabetische encefalopathie genoemd wordt. Eerdere studies laten
Nadere informatieLAVEREN DOOR HET SOCIALE LEVEN: OVER SOCIALE COGNITIE IN GEZONDHEID EN PSYCHOSE SAMENVATTING
LAVEREN DOOR HET SOCIALE LEVEN: OVER SOCIALE COGNITIE IN GEZONDHEID EN PSYCHOSE SAMENVATTING Navigating Social Life Samenvatting Sociale cognitie ligt ten grondslag aan succesvol sociaal functioneren.
Nadere informatiehoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5
SAMENVATTING 117 Pas kortgeleden is aangetoond dat ADHD niet uitdooft, maar ook bij ouderen voorkomt en nadelige gevolgen kan hebben voor de patiënt en zijn omgeving. Er is echter weinig bekend over de
Nadere informatieAnatomische correlaties van neuropsychiatrische symptomen bij dementie
Anatomische correlaties van neuropsychiatrische symptomen bij dementie K.J. Kaland, AIOS klinische geriatrie, Parnassia Groot Haags Geriatrie Referaat 6 februari 2017 Gedragsproblemen bij dementie Behavioral
Nadere informatieBRAIN STRUCTURE AND FUNCTION IN CHILDREN BORN SMALL FOR GESTATIONAL AGE. Henrica Martina Antoinette de Bie
BRAIN STRUCTURE AND FUNCTION IN CHILDREN BORN SMALL FOR GESTATIONAL AGE Henrica Martina Antoinette de Bie Cover MP van den Heuvel, Josephine & Steven Ang This project was supported by an educational grant
Nadere informatieCognitief functioneren en de bipolaire stoornis
Cognitief functioneren en de bipolaire stoornis Dr. Nienke Jabben Amsterdam 5 november 2011 Academische werkplaats Bipolaire Stoornissen GGZ ingeest n.jabben@ggzingeest.nl Overzicht Wat is cognitief functioneren?
Nadere informatiePsychologische problemen bij volwassenen met Klinefeltersyndroom. Nathalie Vanderbruggen
Psychologische problemen bij volwassenen met Klinefeltersyndroom Nathalie Vanderbruggen Psychoneurologisch functioneren in KS ( Verri et al. 2010) Cognitief functioneren: Psychopathologische kwetsbaarheid:
Nadere informatieNeurofeedback: een geschikte behandeling voor autisme?
Neurofeedback: een geschikte behandeling voor autisme? Mirjam Kouijzer, MSc Radboud Universiteit Nijmegen Het programma Controversiële behandelingen Wat is biofeedback? Mijn onderzoek naar de effecten
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING Lesies in het verbonden brein: een netwerk perspectief op hersentumoren en lokalisatiegebonden epilepsie In hoofdstuk 1 worden klinische aspecten van gliomen besproken, een type
Nadere informatieBLOK V IMPLICIET EXPLICIET GEHEUGEN
BLOK V IMPLICIET EXPLICIET GEHEUGEN Verschillen in herinnering hoe het impliciete geheugen ons heden kan beïnvloeden zonder besef dat iets uit het verleden komt Impliciet geheugen: De herinnering waardoor
Nadere informatieSamenvatting. (Summary in Dutch)
(Summary in Dutch) 142 In dit proefschrift is de rol van de gezinscontext bij probleemgedrag in de adolescentie onderzocht. We hebben hierbij expliciet gefocust op het samenspel met andere factoren uit
Nadere informatieMaakt zwangerschap vergeetachtig?
Fatty acids, Pregnancy, and Cognition Vetzuren, zwangerschap en cognitie Renate H.M. de Groot Maakt zwangerschap vergeetachtig? 1 Wat is cognitie? Cognitie = Verzamelnaam voor allerlei processen waarbij
Nadere informatieLawaai en slaap. Winni Hofman. Universiteit van Amsterdam Somnio Online Slaaptherapie
Lawaai en slaap Winni Hofman Universiteit van Amsterdam Somnio Online Slaaptherapie Omgevingsraad Schiphol 3 juli 2017 1 Slaap belangrijk voor functioneren overdag alertheid omgaan met stress voldoende
Nadere informatieWerkhouding in de klas : meer dan alleen maar concentratie. Fabienne De Boeck Jeugdarts Gent, 18 januari 2018
Werkhouding in de klas : meer dan alleen maar concentratie Fabienne De Boeck Jeugdarts Gent, 18 januari 2018 THEORETISCH KADER : ONTWIKKELING / RIJPING VH BREIN Intro: Ontwikkeling / rijping van het brein
Nadere informatieSamenvatting in het Nederlands
18335_Peter Remijnse binnenwerk.indd 201 03-01-2011 14:43:11 18335_Peter Remijnse binnenwerk.indd 202 03-01-2011 14:43:11 Cognitieve flexibiliteit in patiënten met een obsessieve-compulsieve stoornis en
Nadere informatieSummary in Dutch. Samenvatting
Samenvatting In de theorie van het menselijk kapitaal zijn kennis en gezondheid uitkomsten van bewuste investeringsbeslissingen. Veel van de keuzes hieromtrent lijken in de praktijk echter niet weldoordacht.
Nadere informatieBio (EEG) feedback. Reflecties vanuit de klinische praktijk. Kannercyclus 09-05-2011 Dr. EWM (Lisette) Verhoeven
Bio (EEG) feedback Reflecties vanuit de klinische praktijk Kannercyclus 09-05-2011 Dr. EWM (Lisette) Verhoeven Neurofeedback -Een vraag uit de spreekkamer- Minimaal 1500 Literatuur 2008 literatuur search
Nadere informatieNederlandse samenvatting. De invloed van illusies op visueelmotorische
De invloed van illusies op visueelmotorische informatieverwerking 115 Terwijl je deze tekst leest, maken je ogen snelle sprongen van woord naar woord. Deze snelle oogbewegingen, saccades genoemd, gebruik
Nadere informatieVisuele aandachtspanne. Madelon van den Boer Universiteit van Amsterdam
Visuele aandachtspanne Madelon van den Boer Universiteit van Amsterdam Programma Waarom visuele aandachtspanne (VAS)? Wat is VAS? Relatie met lezen Recente ontwikkelingen Samenvatting Vragen Dyslexie Een
Nadere informatieCover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/35287 holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/35287 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Poortvliet, Rosalinde Title: New perspectives on cardiovascular risk prediction
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/20953 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Bruine, Francisca Teresa de Title: Advanced MR brain imaging in preterm infants
Nadere informatiede verzwakkingscorrectie uit te voeren op basis van de berekende verzwakkingscorrectie.
De ultieme uitdaging in het veld van neurowetenschappelijk onderzoek is om te begrijpen wat de biologische basis is van emoties, cognitie en, uiteindelijk, van bewustzijn. Het verkennen van de menselijke
Nadere informatieHersenontwikkeling tijdens adolescentie
Hersenontwikkeling tijdens adolescentie Een longitudinale tweelingstudie naar de ontwikkeling van hersenstructuur en de relatie met hormoonspiegels en intelligentie ALGEMENE INTRODUCTIE Adolescentie is
Nadere informatieWaarom overhoren goed is voor het leren van nieuwe woorden
Waarom overhoren goed is voor het leren van nieuwe woorden dr. Gesa van den Broek Afdeling Educatie, Universiteit Utrecht Vragen, ideeën, commentaar? g.s.e.vandenbroek@uu.nl @gesavdb 1 Test effect: Overhoren
Nadere informatieWaarneming. Waarneming in ASS: Hypopriors. Christian Utzerath Leonid Afremov
Waarneming in ASS: Hypopriors Christian Utzerath Leonid Afremov Waarneming Image credit: University of Minnesota; Taalenhersenen.nl; Scientific American Blog Network; Frontiers Research topic: Oscillations
Nadere informatieSamenvatting. Samenvatting
Samenvatting 10 Samenvatting Samenvatting Hoe snel word je boos als iemand je provoceert? Het traditionele antwoord op deze vraag is dat het afhangt van je individuele neiging om boos te worden. Als je
Nadere informatie