N i e u w s b r i e f
|
|
- Alexander Bos
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 N i e u w s b r i e f 26 augustus 2008 Hiep, hiep, hoera! Het brain and Development lab bestaat deze zomer alweer 3 jaar! In deze jaren hebben we al enorm veel studies gedaan en dingen ontdekt. Maar natuurlijk nog lang niet alles! Ook de komende jaren gaan we door met fmri-onderzoek waarbij we kijken naar activiteit in de hersenen en gaan we verder met onderzoeken naar de verschillen in de werking van het brein van kinderen, jongeren en volwassenen. Door middel van deze nieuwsbrief willen we je graag laten weten wat er zoal in ons onderzoekslab gebeurt. Het B&D lab heeft een nieuwe stijl! Bekijk ook de website: Nog niet meegedaan? Veel van jullie hebben al meegedaan aan onze onderzoeken, daar zijn we heel blij mee! Het is nog niet gelukt om iedereen die zich heeft opgegeven te laten komen. Als je je wel hebt opgegeven maar je hebt nog niet meegedaan dan hebben we hopelijk snel een plekje voor je! Stuur je even een mailtje of je komend jaar nog beschikbaar bent? Mail dan naar en we laten zo snel mogelijk van ons horen. Even voorstellen In het afgelopen jaar heeft het lab er een aantal nieuwe onderzoekers bij gekregen. We stellen ze even aan je voor. Dietsje is in januari 2007 in het lab komen werken. Zij onderzoekt de invloed van zowel de groei van de netwerken in het brein, als ervaring en oefening, op de ontwikkeling van het brein. Zo weten we dat er bij kinderen en jongeren nog heel veel nieuwe verbindingen worden gemaakt tussen verschillende hersencellen. Maar is dat omdat het brein gewoon nog groeit, of komt dat omdat we nog zoveel leren? Dietsje zoekt het uit! Bregtje werkt sinds april 2007 in het Brain and Development lab. Het onderzoek dat zij doet gaat over de rol van het brein tijdens het sociale en emotionele gedrag van mensen. Anders gezegd, Bregtje onderzoekt hoe de hersenen werken als mensen met elkaar omgaan en als zij bepaalde gevoelens ervaren. Ook kijkt zij in hoeverre dat verschilt tussen kinderen, jongeren en volwassenen. Berna is het nieuwste lid van het lab. In februari 2008 is zij er als post-doc bijgekomen. Berna heeft veel onderzoek gedaan naar vriend en vijandschappen onder kinderen en jongeren. Nu breidt zij haar kennis uit; in het Brain and Development lab onderzoekt zij de werking van de hersenen tijdens het nemen van (sociale) beslissingen. (Lees meer over Berna op pagina 5!) Samen met de andere onderzoekers van het Brain and Development lab, Eveline, Linda en Wouter proberen zij de komende jaren nog heel veel meer te weten komen over onze grijze massa!
2 Onderzoeksresultaten Pagina 2 Ook het afgelopen jaar hebben we natuurlijk weer een hoop onderzocht. We geven je een overzicht van de resultaten. Hoe kijken we naar de hersenen? Dietsje s trainingsstudie Heb jij meegedaan aan Dietsje s trainingstudie? Dan zijn jouw hersenen een stuk slimmer geworden! Dietsje onderzocht bij 30 volwassenen tussen 18 en 25 jaar hoe hun hersenen werkten na training van het geheugen. Hiervoor vroeg ze 15 deelnemers om 6 weken lang 3 keer per week hun geheugen te trainen door middel van het onthouden van plaatjes in de volgorde waarin ze werden gepresenteerd of in de omgekeerde volgorde. Dat was even hard werken hè! 15 andere deelnemers deden de training niet zodat de twee groepen konden worden vergeleken. Bij de getrainde volwassenen was te zien dat een gebied in je hersenen wat belangrijk is voor het leren van nieuwe informatie, de basale ganglia, na 6 weken veel harder werkte dan ervoor. Kijk maar in het plaatje hiernaast. Nu wil Dietsje graag uitzoeken of de hersenen van kinderen ook zo vooruit gaan na het trainen van hun geheugen. Zouden ze nog slimmer worden dan de volwassenen? De basale ganglia
3 Pagina 3 Wouter s vertrouwensstudie Vertrouw jij andere mensen als je moet samenwerken? Ook als je ze niet kent? Wouter heeft uitgezocht hoe je hersenen werken als je gevraagd wordt geld dat je van een ander hebt gekregen te delen of het zelf te houden. Als jij besloot samen te werken dan deelde je het geld met de ander, als je besloot niet samen te werken dan hield je al het geld voor jezelf. Wouter heeft ontdekt dat het hersengebied dat actief wordt als je nadenkt over anderen, de mediale prefrontale cortex, verschillende activatie laat zien wanneer mensen de keuze maken om samen te werken of niet. Dit verschil was alleen niet te zien bij kinderen. Misschien is het dus zo dat kinderen minder nadenken over wat de gevolgen zijn voor de ander als zij deze keuze maken. Dit zou bijvoorbeeld kunnen komen doordat dit hersengebied bij kinderen nog niet helemaal ontwikkeld is. Op het plaatje hieronder zie je dat er geen rode vlekken te zien zijn in het cirkeltje. Bij jarigen vindt er dus geen activatie plaats in de Mediale Prefrontale Cortex. Bregtje s gezichtentaak Bregtje onderzocht hoe je hersenen werken wanneer je moet inschatten of je iemand aardig vindt of niet, en als je denkt dat iemand anders jou aardig vindt. Ze vroeg om steeds aan te geven of je dacht dat iemand je aardig vond, weet je nog? Je hersenen blijken erg gevoelig voor acceptatie, oftewel als iemand anders jou aardig vindt. Je hersenen lichten dan volop op, leuk hè! Het gaat hier om een gebied voorin de hersenen, zoals je kunt zien in het plaatje hiernaast. Dus volgende keer als je iemand tegenkomt die jou aardig vindt, dan weet jij welk hersengebied bij jou actief is! En dat is nog niet alles >
4 Pagina 4 Linda s taartentaak Weet je nog, Linda wil graag alles weten over hoe mensen (en vooral pubers!) risico s nemen. Eerder vond ze al dat puberhersenen overgevoelig zijn voor beloning. In haar nieuwe studie heeft ze de pubers opnieuw onder de loep genomen, samen met kinderen en volwassenen tussen de 8 en 25 jaar. In deze studie ging het om een gokspel met taarten die uit 6 taartpunten bestonden. De taart was gemaakt van punten met aardbeiensmaak en punten met chocoladesmaak. Er waren altijd 4 punten van de ene en 2 punten van de andere smaak. Wie meedeed aan het onderzoek mocht bij iedere nieuwe taart die hij te zien kreeg gokken welke smaak door de computer zou worden gekozen. De deelnemer kon dan kiezen om te spelen voor de smaak waar 4 taartpunten van waren (met deze smaak kon je 1 euro verdienen, maar was de kans dat je het goed zou hebben wel groot). De deelnemer kon ook kiezen om een gokje te wagen en te spelen voor de smaak waar maar 2 punten van waren (met deze smaak kon je veel geld verdienen, maar was de kans dat je het goed zou hebben niet zo groot). Linda is nog hard bezig met het onderzoeken van de resultaten, maar wat ze al wel heeft ontdekt is dat kinderen de taak net zo goed konden uitvoeren als volwassenen, misschien zelfs beter! Volwassenen waren eigenlijk te voorzichtig en liepen hierdoor soms geld mis. Wanneer ze naar de hersenen kijkt ziet ze dat wanneer kinderen nadenken over of ze zullen gokken of niet vooral de emotie gebieden in de hersenen actief worden en bij volwassenen vooral de rationele gebieden. Op het plaatje hiernaast kan je dat zien; bovenaan zie je de hersenen van kinderen tussen de 8 en 10 jaar oud en hieronder de hersenen van volwassenen tussen de 19 en 25 jaar oud. Wil je meer weten over de hersenen of het onderzoek dat wij doen? Kijk op onze website of stuur een mailtje!
5 Pagina 5 Interview met Berna Güroglu Berna behaalde haar masterstitel in ontwikkelingspsychologie aan de Bogazici Universiteit in Istanbul, Turkije. In oktober 2002 startte zij als promovendus aan de Radboud Universiteit Nijmegen, met een project over vriend- en vijandschappen onder kinderen en jongeren. Onlangs moest zij over dit project nog moeilijke vragen beantwoorden voor een grote groep mensen. Dat ging haar echter heel goed af; Berna is cum laude gepromoveerd! Sinds februari van dit jaar werkt zij als post-doc in het Brain and Development lab. Tijd dus voor een uitgebreide kennismaking! Nadat je (cum laude!) bent gepromoveerd ben je in het B&D lab gaan werken als post-doc, wat houdt dat in? Een post-doctorandus (want zo heet het voluit) is een onderzoeker. Ik ben na mijn masteropleiding gepromoveerd en dit is dan een volgende stap. Bij het werk van een post-doctorandus draait het, net als bij het promoveren, om het doen van onderzoek en hierover schrijven. De stukken die je schrijft worden dan (als het goed is) uitgegeven zodat je jouw nieuwe ontdekkingen met andere onderzoekers van over de hele wereld kunt delen. Een post-doc functie geeft je dus de mogelijkheid om na je promotie nog meer studies te doen en nog meer resultaten te publiceren. Nog niet zolang geleden is het onderzoeksvoorstel waar ik op werk goedgekeurd door het NWO*; dat betekent dat we geld hebben gekregen om het onderzoek uit te voeren. Ik ga nu met dat onderzoek aan de slag! Wat voor onderzoek is dat dan? Het project waar ik nu mee begonnen ben gaat over de neurocognitieve ontwikkeling van beslissingsgedrag. Dat betekent dat ik ga onderzoeken welke hersengebieden er actief worden als je verschillende beslissingen neemt én of er verschillen te zien zijn tussen kinderen, jongeren en volwassenen. Wat maakt jouw werk zo leuk? Dingen onderzoeken vind ik erg leuk. Het is spannend. Je hebt een vraag en je moet met kleine stappen op zoek naar het antwoord. Elke stap voegt iets toe. Verder heb ik voor psychologisch onderzoek gekozen omdat ik veel interesse heb in mensen; waarom zijn we zoals we zijn? De interesse in ontwikkelingspsychologie is gekomen tijdens mijn masteropleiding, toen ik onderzoek deed naar ouder-kind relaties. Berna heeft met succes haar proefschrift verdedigd! Er is wel verschil in het eten dat je op de universiteit kan halen. In Turkije kan je tussen de middag een warme maaltijd eten. Hier in Nederland heb je die keuze eigenlijk niet, het blijft eerder bij een broodje en misschien een kopje soep. Verder zien de universiteiten waar ik in Turkije gestudeerd heb eruit als een campus. Dat betekent dat alle universiteitsgebouwen op één groot terrein staan. In Leiden zie je dat niet, hier staan de universiteitsgebouwen verspreid over de stad. Je doet al een paar jaar wetenschappelijk onderzoek. Heb je dat altijd al gewild of wilde je vroeger eigenlijk iets heel anders worden? Ik heb wel eens postbode willen worden, maar dat duurde niet zo lang. Ik weet nog dat beroepen als computer technicus en architect erg populair waren toen ik 11 jaar oud was. Laatst zag ik in een jaarboek van toen dat ik had opgeschreven dat ik later computer technicus of onderzoeker wilde worden. Toen wist ik het dus eigenlijk al! Je hebt in zowel Turkije als Nederland gestudeerd en gewoond, is er veel verschil? Er is weing verschil tussen studeren aan een grote Turkse universiteit en een universiteit in Nederland. Veel boeken en artikelen zijn in het Engels geschreven en worden zowel in Turkije als in Nederland gebruikt tijdens de lessen. Ik wist toen ik elf jaar was al dat ik onderzoeker zou worden! Wat hoop je in de toekomst nog te kunnen onderzoeken en ontdekken? Ik wil nog meer onderzoek doen naar de hersenen. En naar verschillende relaties, zoals vriendschappen of liefdesrelaties. Ik zou dan graag het verband tussen die relaties en bepaalde hersengebieden willen onderzoeken. * NWO is de Nederlandse organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek. Deze organisatie financiert toponderzoekers aan universiteiten zodat zij hun studie kunnen uitvoeren.
6 Nieuws in het kort Zomer 2007: Eveline ontvangt twee grote NWO subsidies om het onderzoek wat wordt uitgevoerd in het Brain & Development lab te financieren. Zij wordt gepromoveerd tot universitair hoofdonderzoeker/ docent. Afd. Ontwikkelingspsychologie Wassenaarseweg AK Leiden Telefoon: UNIVERSITEIT LEIDEN November 2007: Eveline is toegelaten tot de jonge academie van de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen (KNAW) 3 april 2008: Berna is cum laude gepromoveerd! 23 mei 2008: Eveline en Menno zijn de trotse ouders geworden van dochter Sascha! 11 juni 2008: Het Brain and Development lab staat in de finale van de Academische Jaarprijs 2008, helaas slepen we niet de eerste prijs in de wacht 26juni 2008: Bachelorscriptie-student Margot Schel rondt met succes haar Honours Bachelor Project af in het Brain and Development lab 8 juli 2008: Het Brain and Development Lab heeft z n eigen hyvespagina geopend! Word een vriend van ons lab of word lid van onze hyves! (braindevelopmentlab.hyves.nl en bdll.hyves.nl) In september komt Eveline s boek Het puberende brein uit, meer hierover in de volgende nieuwsbrief! Woordzoeker Streep de woorden weg uit het letterveld. De overgebleven letters vormen de oplossing! BREIN SCANNER EXPERIMENT HERSENHELFT TEST LAB ONDERZOEK ADOLESCENT ONTWIKKELING FMRI PUBER KIND EEG GEDRAG VOLWASSENE S C A N N E R H K O E H T B K R N F A I N I E X P E R I M E N T T R N U O A E R N D W N S N B Z D R I E D I E E E E R V B E S L K C N O R E P M E S N K S H G E D R A G A T E E E L A N B B G W E L L L S T O A E A L T I O F D R I E E A O J N D T E S T A B A V R G A Oplossing:! Pagina 6
NIEUWSBRIEF 2010. Brain & Development Lab. Hallo allemaal!
NIEUWSBRIEF 2010 Brain & Development Lab Hallo allemaal! Hersenen zijn HOT dus bij ons in het Lab is er in het afgelopen jaar weer van alles gebeurd! En zonder jullie, onze deelnemers, zou het afgelopen
Nadere informatie6 e Nieuwsbrief EPISCA onderzoek maart 2015
6 e Nieuwsbrief EPISCA onderzoek maart 2015 Het is al weer lang geleden dat jullie iets van ons hebben gehoord en dat komt omdat er veel is gebeurd. We hebben namelijk heel veel analyses kunnen doen op
Nadere informatieVriendschap. Voortgezet onderwijs
Voortgezet onderwijs 2 Wereldwijd doen wetenschappers onderzoek naar vriendschappen. Dat gebeurt ook bij de Universiteit Leiden: daar onderzoeken wetenschappers bij het Brain & Development Onderzoekscentrum
Nadere informatiePuberende Hersenen. Wat is er met de puber aan de hand?
Alumni Lezing UvA, 7 november 2009 Puberende Hersenen Eveline Crone Afdeling Ontwikkelingspsychologie Leiden Institute for Brain and Cognition Wat is er met de puber aan de hand? Jeugd van tegenwoordig:
Nadere informatieTijdsplanning werkstuk groep 5
Naam: Groep 5 Tijdsplanning werkstuk groep 5 Wat wanneer Aan de juf het onderwerp van maandag 21 januari 2013 mijn werkstuk doorgeven inleveren opdracht 1 maandag 28 januari 2013 inleveren opdracht 2 donderdag
Nadere informatieVMBO-congres, 9 november 2009. Eveline Crone. Brain & Development lab Leiden : www.brainanddevelopmentlab.nl
VMBO-congres, 9 november 2009 Ontwikkelende hersenen Eveline Crone Brain & Development lab Leiden : www.brainanddevelopmentlab.nl b l Brein en onderwijs Op welke leeftijd zijn scholieren in staat om keuzes
Nadere informatieWerkstukken maken op PCBO-Het Mozaiek Groep 6
We gaan een werkstuk maken en je mag het helemaal zelf doen. Het is helemaal jouw eigen werkstuk. Maar om je even goed op weg te helpen hebben we hieronder alle stapjes even op een rij gezet. Wat moet
Nadere informatieMeten van mediawijsheid. Bijlage 6. Interview. terug naar meten van mediawijsheid
Meten van mediawijsheid Bijlage 6 Interview terug naar meten van mediawijsheid Bijlage 6: Het interview Individueel interview Uitleg interview Ik zal je uitleggen wat de bedoeling is vandaag. Ik ben heel
Nadere informatieBijlage interview meisje
Bijlage interview meisje Wat moet er aan de leerlingen gezegd worden voor het interview begint: Ik ben een student van de Universiteit van Gent. Ik wil met jou praten over schrijven en taken waarbij je
Nadere informatieVriendschap. Basisonderwijs
Basisonderwijs Wist je dat er wetenschappelijk onderzoek wordt gedaan naar vriendschappen? Wereldwijd zijn wetenschappers daarmee bezig, ook bij de Universiteit Leiden. Bij het Brain & Development Onderzoekscentrum
Nadere informatieDEEL 1. WERKBOEK 5 Eigen keuze. 2015 Monique van Dam YOU: De keuze is aan jou!
DEEL 1 1 WERKBOEK 5 Eigen keuze Inhoud 2 1. Hoe zit het met je keuzes? 3 2. Hoe stap je uit je automatische piloot? 7 3. Juiste keuzes maken doe je met 3 vragen 9 4. Vervolg & afronding 11 1. Hoe zit het
Nadere informatieWat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen.
Wat is PDD-nos? 4 PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Eigenlijk vind ik stoornis een heel naar woord. Want zo lijkt het net of er iets niet goed aan me
Nadere informatieZelfbeeld. Basisonderwijs
Basisonderwijs 2 Wist je dat er wetenschappelijk onderzoek wordt gedaan naar zelfbeeld? Wereldwijd zijn wetenschappers daarmee bezig, ook bij de Universiteit Leiden. Bij het Brain & Development Onderzoekscentrum
Nadere informatieRisicogedrag. Voortgezet onderwijs
Voortgezet onderwijs 2 Wereldwijd bestuderen wetenschappers risicogedrag. Dat gebeurt ook aan de Universiteit Leiden bij het Brain & Development Onderzoekscentrum. Daar onderzoeken wetenschappers bij adolescenten
Nadere informatieBij u schuil ik, u bent mijn schild,
Bij u schuil ik, u bent mijn schild, in uw woord stel ik mijn hoop. Psalm 119:114 inleiding Laten we eerlijk zijn: het is niet zo eenvoudig om regelmatig uit de Bijbel te lezen en te bidden. Onze volle
Nadere informatieEen kijkje in je hersenen
Brein in beeld Een kijkje in je hersenen Je brein ziet eruit als een uit de kluiten gewassen walnoot, niet veel groter dan twee gebalde vuisten tegen elkaar. Wat de hersenen doen, het is teveel om op te
Nadere informatieInhoud. 1 Wil je wel leren? 2 Kun je wel leren? 3 Gebruik je hersenen! 4 Maak een plan! 5 Gebruik trucjes! 6 Maak fouten en stel vragen!
1 Wil je wel leren? Opdracht 1a Wat heb jij vanzelf geleerd? 7 Opdracht 1b Van externe naar interne motivatie 7 Opdracht 1c Wat willen jullie graag leren? 8 2 Kun je wel leren? Opdracht 2a Op wie lijk
Nadere informatieOplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS)
Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Stel dat dat (te grote wonder) gebeurt, ik betwijfel of dat zal gebeuren, maar stel je voor dat, wat zou je dan doen dat je nu niet doet? (p36)
Nadere informatieWat mevrouw verteld zal ik in schuin gedrukte tekst zetten. Ik zal letterlijk weergeven wat mevrouw verteld. Mevrouw is van Turkse afkomst.
Interview op zaterdag 16 mei, om 12.00 uur. Betreft een alleenstaande mevrouw met vier kinderen. Een zoontje van 5 jaar, een dochter van 7 jaar, een dochter van 9 jaar en een dochter van 12 jaar. Allen
Nadere informatieBij. research. Gemaakt door: Flore Wassenberg A3c Stage gelopen bij Ron en Janne.
Bij research Gemaakt door: Flore Wassenberg A3c Stage gelopen bij Ron en Janne. Opdracht 1 Stagelogboek De eerste dag heb ik bij Ron Steijvers stage gelopen en die is project leider ontwikkelaar, vooral
Nadere informatieWETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK. Wat is dat? Eva van de Sande. Radboud Universiteit Nijmegen
WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK Wat is dat? Eva van de Sande Radboud Universiteit Nijmegen EERST.. WETENSCHAPSQUIZ 1: Hoe komen we dingen te weten? kdsjas Google onderzoek boeken A B C 1: We weten dingen door
Nadere informatieWerkboek Het is mijn leven
Werkboek Het is mijn leven Het is mijn leven Een werkboek voor jongeren die zelf willen kiezen in hun leven. Vul dit werkboek in met mensen die je vertrouwt, bespreek het met mensen die om je geven. Er
Nadere informatieWie ben ik in het koninkrijk? les 1 DISCIPLE MENTOR
Wie ben ik in het koninkrijk? les 1 DEEL 4 DISCIPLE MENTOR In Gen 1, 2 en 3 lezen we direct hoe God denkt over de mens. Hij laat zien wie we zijn, waar we voor gemaakt zijn en wat onze bestemming in het
Nadere informatieKIJK IN JE BREIN LESMODULE BASISSCHOOL LEERLING
LESMODULE BASISSCHOOL LEERLING 1. DE HERSENEN 1.1 HOE ZIEN HERSENEN ERUIT? VRAAG WIE KAN VERTELLEN WAT HERSENEN ZIJN? VRAAG HEBBEN KINDEREN KLEINERE HERSENEN DAN GROTE MENSEN? 1.2 WANNEER GEBRUIK JE ZE?
Nadere informatieSucces: jouw eigen formule Oefeningen Opgedragen aan iedereen die bereid is om te groeien
Succes: jouw eigen formule Oefeningen Opgedragen aan iedereen die bereid is om te groeien Praktijk Sterre Groenendijk Je bent welkom om dit ebook naar anderen te sturen, mits je het in zijn geheel stuurt
Nadere informatieWerk aan je winkel. Jongeren leren communiceren en zichzelf presenteren. Kirsten Barkmeijer & Johan Brokken
Werk aan je winkel Jongeren leren communiceren en zichzelf presenteren Kirsten Barkmeijer & Johan Brokken Voorwoord Dit boek is geschreven voor jou als trainer, docent of hulpverlener om aan te bieden
Nadere informatie4 manieren om Samsam te gebruiken
sam samsam Lesbrief wereldburgerschap Samsam gaat over alle thema's van wereldburgerschap. Door met de onderstaande opdrachten een les samen te stellen, sluit u altijd aan bij één van de kerndoelen van
Nadere informatieID 343 Studiefase op het moment dat je op Erasmus vertrok. Master eerste studiefase (hoofdinschrijving) Pedagogische Wetenschappen.
ID 33 Studiefase op het moment dat je op Erasmus vertrok Master eerste studiefase (hoofdinschrijving) opleiding Pedagogische Wetenschappen optie: Land (bestemming) Aan welke universiteit/onderwijsinstelling
Nadere informatieHoe gaat het in z n werk daar? Wat is er anders dan een gewone poli?
INTERVIEW d.d. 28 december 2009 Coeliakiepoli Op het interview-wenslijstje van Nynke en Zara staat Dr. Luisa Mearin. Zij is kinderarts MDL in het LUMC te Leiden en heeft als eerste met haar collega s in
Nadere informatieKnabbel en Babbeltijd.
Knabbel en Babbeltijd. (zorg ervoor dat je deze papieren goed leest, uitprint en meeneemt naar de VBW) Het thema van deze VBW-week is Zeesterren. Het thema is de titel van de week (dus geen kreet of korte
Nadere informatieWij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst.
Hallo, Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst. Dat is namelijk helemaal niet zo makkelijk. Veel studenten weten nog niet precies wat ze willen en hoe ze dat
Nadere informatieADHD: je kunt t niet zien
➂ ADHD: je kunt t niet zien Je ziet het niet aan de buitenkant. Je kunt niet gelijk naar iemand kijken en zeggen: die heeft ADHD. Dat kan een voordeel zijn. Als iemand niet weet dat jij het hebt, dan kunnen
Nadere informatieKoningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande
Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande Eerste druk 2015 R.R. Koning Foto/Afbeelding cover: Antoinette Martens Illustaties door: Antoinette Martens ISBN: 978-94-022-2192-3 Productie
Nadere informatieVRIENDSCHAP EN RELATIES
VRIENDSCHAP EN VRIENDSCHAP Als je in de puberteit komt, wordt vriendschap belangrijk. Je vrienden kies je zelf uit. Er zijn mensen die één boezemvriend of één hartsvriendin hebben. Andere mensen hebben
Nadere informatieJezus vertelt, dat God onze Vader is
Eerste Communieproject 26 Jezus vertelt, dat God onze Vader is Jezus als leraar In les 4 hebben we gezien dat Jezus wordt geboren. De engelen zeggen: Hij is de Redder van de wereld. Maar nu is Jezus groot.
Nadere informatieBekijk de actuele vragen en reageer!
Subscribe Share Past Issues Translate Haarlemmermeervoorelkaar doet je goed! Bekijk deze e-mail in je browser Beste Carline, Iets goeds doen voor iemand kan al met iets kleins. Van het aansluiten van een
Nadere informatieLekker ding. Maar Anita kijkt boos. Hersendoden zijn het!, zegt ze. Die Jeroen is de ergste. Ik kijk weer om en zie hem meteen zitten.
Lekker ding Pas op!, roept Anita. Achter je zitten de hersendoden! Ik kijk achterom. Achter ons zitten twee jongens en drie meisjes hun boterhammen te eten. Ze zijn gevaarlijk, zegt Anita. Ze schudt haar
Nadere informatieOntwikkeling van het adolescentenbrein
Ontwikkeling van het adolescentenbrein Eveline Crone Brain & Development lab Universiteit Leiden 13 sept 1848: Een ongelooflijk verhaal.. Phineas Gage 1 Phineas Gage Phineas Gage: herstel bleef bij bewustzijn
Nadere informatieErvaringen Voorbeeld jouw ervaring delen? formulier
Ervaringen Voorbeeld jouw ervaring delen? formulier Vraag 1 Hoe heb je zielsliefde ontdekt, en ontdekte je zielsliefde het ook op dat moment? Ik ontmoette haar op mijn werk in de rookruimte. We konden
Nadere informatieKIJK IN JE BREIN LESMODULE VMBO LEERLING
LESMODULE VMBO LEERLING 1. DE HERSENEN 1.1 WAT ZIJN HERSENEN? VRAAG WAT ZIJN HERSENEN PRECIES? 1.2 WANNEER GEBRUIK JE ZE? DENKOEFENING WAAR- VOOR GEBRUIK JE OP DÍT MOMENT JE HERSENEN? DENKOEFENING KUN
Nadere informatieZoek het uit! Opdrachten. Studiekeuze123.nl
Zoek het uit! Opdrachten Studiekeuze123.nl Wat denk je zelf? Het maken van een studiekeuze is niet gemakkelijk. Er zijn zoveel mogelijkheden, maar welke studie past goed bij jou? Misschien weet je al jaren
Nadere informatieKarin de Galan. Karin de Galan (1967) is sinds 1991 trainer en coach.
Karin de Galan Karin de Galan (1967) is sinds 1991 trainer en coach. Ze heeft zich gespecialiseerd in het trainen van trainers en richtte in 2007 de galan school voor training op. Eerder werkte ze als
Nadere informatieE-PAPER. Drie praktische tips om je werk als apothekersassistent(e) leuker te maken!
Dé expert in praktische apotheektrainingen E-PAPER Drie praktische tips om je werk als apothekersassistent(e) leuker te maken! 1 Inhoudsopgave De cliënt en ik 3 Weet jij nog waarom je in de apotheek wilde
Nadere informatieDe financiële reddingsboei
De financiële reddingsboei Hoe voorkom ik dat ik financieel verzuip? Jeroen Langendam Inhoud Inhoud... 2 Over de auteur... 5 Voorwoord... 6 Inleiding... 9 Hoofdstuk 1: De noodzaak...11 Hoofdstuk 2: Het
Nadere informatieNieuwsbrief Gerdien Jansen Kindcoaching. Jaargang 2: Nieuwsbrief 3 (oktober 2013) Hallo allemaal,
Nieuwsbrief Gerdien Jansen Kindcoaching Jaargang 2: Nieuwsbrief 3 (oktober 2013) Hallo allemaal, Veel te laat krijgen jullie deze nieuwsbrief. Ik had hem al veel eerder willen maken/versturen, maar ik
Nadere informatieGODS GEZIN. Studielessen voor 4-7 jarigen
GODS GEZIN Studielessen voor 4-7 jarigen 2003 Geschreven door Beryl Voorhoeve en Judith Maarsen Oorspronkelijk bedoeld voor studie in kleine groepen in de Levend Evangelie Gemeente Gebruikte Bijbelvertaling
Nadere informatieHEY WAT KAN JIJ EIGENLIJK GOED? VERKLAP JE TALENT IN 8 STAPPEN
E-blog HEY WAT KAN JIJ EIGENLIJK GOED? VERKLAP JE TALENT IN 8 STAPPEN In talent & groei Het is belangrijk om je talent goed onder woorden te kunnen brengen. Je krijgt daardoor meer kans om het werk te
Nadere informatieZelfbeeld. Voortgezet onderwijs
Voortgezet onderwijs 2 Wereldwijd bestuderen wetenschappers hoe mensen over zichzelf nadenken. Dat gebeurt ook bij de Universiteit Leiden: daar doen wetenschappers bij het Brain & Development Onderzoekscentrum
Nadere informatiewerkblad Scheldeberoep verkennen Veel beroepen hebben met de Schelde te maken. Welk beroep zou jij verder willen verkennen?
werkblad Scheldeberoep verkennen Veel beroepen hebben met de Schelde te maken. Welk beroep zou jij verder willen verkennen? Noteer ook 2 reservekeuzen: 1. 2. 1. Wat weet je al van dit beroep? Schrijf het
Nadere informatieTheorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over,
3F Wat is vriendschap? 1 Iedereen heeft vrienden, iedereen vindt het hebben van vrienden van groot belang. Maar als we proberen uit te leggen wat vriendschap precies is staan we al snel met de mond vol
Nadere informatieMijn Hummelboekje. HOOFDSTUK 1: t Hummelhuis
Mijn Hummelboekje HOOFDSTUK 1: t Hummelhuis Dit is Hummeltje. Hummeltje kan eventjes niet bij zijn mama en papa wonen, omdat zij nu niet voor hem kunnen zorgen. Daarom komt Hummeltje naar t Hummelhuis.
Nadere informatieHANDIG ALS EEN HOND DREIGT
l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n HANDIG ALS EEN HOND DREIGT OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN HIER LEES JE HANDIGE INFORMATIE OVER HONDEN DIE DREIGEN. JE KUNT
Nadere informatieWil jij minderen met social media?
Wil jij minderen met social media? Uitgave van Stichting Be Aware Januari 2016 Hulpboekje social media 1 Hoe sociaal zijn social media eigenlijk? Je vindt dat je teveel tijd doorbrengt op social media.
Nadere informatieWaarom ga je schrijven? Om de directeur te overtuigen
week 17 20 april 2015 - Schrijfopdrachten niveau A, les 1 Les 1: Een overtuigende tekst schrijven Beantwoord deze vragen: Een mooie manier om te herdenken 1. Waarom is het volgens jou belangrijk om de
Nadere informatieSeptember de maand van weerbaarheid
September de maand van weerbaarheid Het thema van deze maand is weerbaarheid. Het komt steeds vaker voor in het nieuws, kinderen die gepest worden. Vaak sta je als ouder machteloos. Hieronder volgt een
Nadere informatieHoe maak ik een werkstuk?
Hoe maak ik een werkstuk? Stap 1: Onderwerp en vraag Voordat je kunt beginnen met het maken van een werkstuk, moet je natuurlijk een onderwerp kiezen. Als je een onderwerp hebt gekozen ga je bedenken wat
Nadere informatieWat is verantwoordelijkheid en waarom is het belangrijk?
Wat is verantwoordelijkheid en waarom is het belangrijk? Verantwoordelijkheid. Ja, ook heel belangrijk voor school!!! Het lijkt veel op zelfstandigheid, maar toch is het net iets anders. Verantwoordelijkheid
Nadere informatieJaarplan ASVZ 2016 Zorg pakken we samen aan
Jaarplan ASVZ 2016 Zorg pakken we samen aan Jaarplan ASVZ 2016 eenvoudige versie Dit is het jaarplan van ASVZ. Hierin schrijft ASVZ op wat we in 2016 gaan doen, en wat beter of anders kan in de zorg. Het
Nadere informatieWelkom bij Centrum Jeugd. Informatie voor kinderen, jongeren en hun familieleden
Welkom bij Centrum Jeugd Informatie voor kinderen, jongeren en hun familieleden Welkom bij Centrum Jeugd Je gaat deelnemen aan een van de behandelingen bij Centrum Jeugd van GGz Breburg. De behandelaren
Nadere informatieStop met vergelijken. Je bent uniek
Stop met vergelijken. Je bent uniek Deze week schrijft Tineke Franssen, een van de wandelcoaches van Het Coach Bureau, het artikel. Vlak voor de zomer rondt zij het wandelcoachtraject af met Hanneke (43).
Nadere informatieGelukskoffercoaching. Ik kan in drie woorden vertellen wat ik geleerd heb: I love me. Wael, 11 jaar. Gelukkig zijn kun je leren!
Gelukkig zijn kun je leren! Gelukskoffercoaching Missie GELUKKIG ZIJN KUN JE LEREN Gelukskoffercoaching wil kinderen op jonge leeftijd positief ondersteunen in hun individuele emotionele ontwikkeling.
Nadere informatieInhoud. Aan jou de keuze 7. Niet alleen maar een boek 187. Auteurs 191. Dankwoord 197
Inhoud Aan jou de keuze 7 D/2012/45/239 - isbn 978 94 014 0183 8 - nur 248 Tweede druk Vormgeving omslag en binnenwerk: Nanja Toebak, s-hertogenbosch Illustraties omslag en binnenwerk: Marcel Jurriëns,
Nadere informatieJONG HOEZO ANDERS?! EN HOOGGEVOELIG. Informatie, oefeningen en tips voor hooggevoelige jongeren
Ellen van den Ende in samenwerking met Mariëtte Verschure JONG EN HOOGGEVOELIG HOEZO ANDERS?! Informatie, oefeningen en tips voor hooggevoelige jongeren Uitgeverij Akasha Inhoud Hooggevoelig, hoezo anders?!
Nadere informatieJEZUS IS MIJN SUPERHELD
JEZUS IS MIJN SUPERHELD NAAM Studielessen voor 8-12 jarigen Lessen zijn geschreven door Beryl Voorhoeve, Ilja Witte en Judith Maarsen Mei 2007Levend Evangelie Gemeente Gebruikte Bijbelvertaling HET BOEK
Nadere informatieIk denk eigenlijk dat deze blessure niet slecht is geweest voor mijn carrière
In de rubriek vertelt een (oud) prof-voetballer/voetbalster over zijn/haar voorste kruisband blessure. Vanaf het moment dat deze blessure werd opgelopen, de operatie, de revalidatie, de rentree en daarna.
Nadere informatieLes 1 Voorspellen Leestekst: De nieuwe computer. Introductiefase: 2. Vraag: "Kan iemand mij vertellen wat voorspellen betekent?"
Les 1 Voorspellen Leestekst: De nieuwe computer "Welkom:..." Introductiefase: 1. "We gaan vandaag proberen te voorspellen." 2. Vraag: "Kan iemand mij vertellen wat voorspellen betekent?" 3. Discussie:...
Nadere informatie9 Vader. Vaders kijken anders. Wat doe ik hier vandaag? P Ik leer mijn Vader beter kennen. P Ik weet dat Hij mij geadopteerd
53 9 Vader Wat doe ik hier vandaag? P Ik leer mijn Vader beter kennen. P Ik weet dat Hij mij geadopteerd heeft. P Ik begin steeds beter te begrijpen dat het heel bijzonder is dat ik een kind van God, mijn
Nadere informatieGemaakt door: Kelly.
De kanjertraining. Gemaakt door: Kelly. Inhoud. Inhoud. 1 Inleiding. 2 Wat is de Kanjertraining? 3 Hoe en wanneer is de Kanjertraining ontstaan? 4 Wanneer ga je naar de Kanjertraining? 6 Welke stappen
Nadere informatieMijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd
Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd 1 Joppe (13): Mijn ouders vertelden alle twee verschillende verhalen over waarom ze gingen
Nadere informatieWie zijn jouw vrienden? Opdracht:
Wie zijn jouw vrienden? Opdracht: 1. Maak een spinnenweb van jouw belangrijkste vrienden. 2. Schrijf er telkens bij waar je die vriend hebt leren kennen. 3. Schrijf de meest positieve eigenschap als vriend
Nadere informatieWat denk je zelf? Studiekeuze123
Wat denk je zelf? Opdrachten Studiekeuze123 Naam: Klas: Wat denk je zelf? Het maken van een studiekeuze is niet gemakkelijk. Er zijn zoveel mogelijkheden, maar welke opleiding past goed bij jou? Een opleiding
Nadere informatieBeste ouders, Agenda:
Beste ouders, Op 3 december krijgen we bezoek van een inspecteur. We hebben vorig jaar voor de derde keer onder de eindnorm gescoord bij de Cito-toets en dan krijg je als school een inspectiebezoek. Oorzaken
Nadere informatieLUPUS: HOE GA JE ER MEE OM? Workshop voor de Lupus Patiënten Groep op zaterdag 7 november 2009 door Ditta van Dijk, MSc.
LUPUS: HOE GA JE ER MEE OM? Workshop voor de Lupus Patiënten Groep op zaterdag 7 november 2009 door Ditta van Dijk, MSc. Twee thema s Ik, mijn ziekte en de buitenwereld Piekeren De oplossingsgerichte methode
Nadere informatieGESPREKKEN VOEREN NEDERLANDS AAN HET EINDE VAN DEZE UITLEG:
AAN HET EINDE VAN DEZE UITLEG: - Kun je een verzorgde brief schrijven. - Kun je op een juiste manier werkwoorden vervoegen. - Schrijf je op een juiste manier in meervoud. - Gebruik je hoofdletters op een
Nadere informatieOude hersenen en een verliefd brein
Brein in beeld Oude hersenen en een verliefd brein Ouderdom komt met gebreken, dat geldt ook voor de hersenen. Oudere mensen zijn niet meer zo flexibel en vlug als vroeger en ze onthouden dingen op den
Nadere informatieLes 3. Familie, vrienden en buurtgenoten
www.edusom.nl Opstartlessen Les 3. Familie, vrienden en buurtgenoten Wat leert u in deze les? Een gesprek voeren over familie, vrienden en buurtgenoten. Antwoord geven op vragen. Veel succes! Deze les
Nadere informatieUitleg boekverslag en boekbespreking
Uitleg boekverslag en boekbespreking groep 7 schooljaar 2014-2015 Inhoudsopgave: Blz. 3 Blz. 3 Blz. 3 Blz. 4 Blz. 6 Blz. 7 Blz. 7 Stap 1: Het lezen van je boek Stap 2: Titelpagina Stap 3: Inhoudsopgave
Nadere informatieKinderzwerfboek laat alle kinderen lezen
Kinderzwerfboek laat alle kinderen lezen Lezen is heel erg belangrijk voor je ontwikkeling. Kinderen die lezen, gaan gemiddeld drie jaar langer naar school. Hierdoor hebben ze later meer kans op een goede
Nadere informatiePortret van H. Gerealiseerd door H. en Linde Stael In samenwerking met het SIHO
Portret van H. Gerealiseerd door H. en Linde Stael In samenwerking met het SIHO Dit portret gaat over H., een vrouw die met een evoluerende spierziekte nog lang voor de klas heeft gestaan in het lager
Nadere informatieCHATTEN. verborgen verdriet MARIAN HOEFNAGEL
CHATTEN verborgen verdriet MARIAN HOEFNAGEL Stotteren Kom op, Roy. Het is allang tijd. De leraar informatica legt een hand op Roys schouder. Maar Roy kijkt niet op of om. Hij zit achter de fijnste computer
Nadere informatieJuridische medewerker
28-11-2013 Sectorwerkstuk Juridische medewerker Temel, Elif HET ASSINK LYCEUM Inhoudsopgave Inhoud Inhoudsopgave... 1 Inleiding... 2 Hoeveel procent van de opleiding bestaat uit stage?... 6 o Begeleiding...
Nadere informatiePUBERTEIT & SOCIAL MEDIA
PUBERTEIT & SOCIAL MEDIA PUBERTEIT JE VOET IS DE KLUTS KWIJT Deze oefening laat zien dat je niet altijd de baas bent over jouw brein. Wat is er aan de hand? Ledematen aan dezelfde kant van je lichaam zijn
Nadere informatieWaarom ga je schrijven? Om de directeur te overtuigen
week 17 20 april 2015 - Schrijfopdrachten niveau B, les 1 Les 1: Een overtuigende tekst schrijven Beantwoord deze vragen: Een mooie manier om te herdenken 1. Waarom is het volgens jou belangrijk om de
Nadere informatieHuiswerk Spreekbeurten Werkstukken
Huiswerk Spreekbeurten Werkstukken - 2 - Weer huiswerk? Nee, deze keer geen huiswerk, maar een boekje óver huiswerk! Wij (de meesters en juffrouws) horen jullie wel eens mopperen als je huiswerk opkrijgt.
Nadere informatiePeerEducatie Handboek voor Peers
PeerEducatie Handboek voor Peers Handboek voor Peers 1 Colofon PeerEducatie Handboek voor Peers december 2007 Work-Wise Dit is een uitgave van: Work-Wise info@work-wise.nl www.work-wise.nl Contactpersoon:
Nadere informatieMet het Kinderrechtenverdrag
Met het Kinderrechtenverdrag Met het Kinderrechtenverdrag Voor kinderen die meer willen weten over kinderrechten Wat is het Kinderrechtenverdrag? Welke rechten heb ik? Zijn Kinderrechten er voor alle kinderen?
Nadere informatieAl heel snel hadden ze ruzie met elkaar. Het spelen was niet leuk meer.
Beertje Anders en Beertje Bruin gingen bij oma spelen. Al heel snel hadden ze ruzie met elkaar. Het spelen was niet leuk meer. Oma hoorde: Ik wil de bal, Ik wil de blokken, Ik ga kleuren, Ik wil de kleurpotloden
Nadere informatieAllemaal in ontwikkeling. Door: Rieke Veurink / Fotografie: Kees Winkelman
Permanente educatie in Smallingerland Allemaal in ontwikkeling Door: Rieke Veurink / Fotografie: Kees Winkelman Van cursussen professioneel Engels, kennis opdoen bij een andere afdeling tot vierjarige
Nadere informatieCARDIJNKRANT. Cardijnfeest 13 november '15
CARDIJNKRANT ZWAT-dag Op maandag 10 oktober gingen de leerlingen van OV1 en OV2 op ZWAT-dag. ZWAT staat voor ZWemmen en ATletiek. Met de bus trokken ze naar Hofstade. Daar deden ze de hele dag allerlei
Nadere informatieVerhaal: Jozef en Maria
Verhaal: Jozef en Maria Er was eens een vrouw, Maria. Maria was een heel gewone jonge vrouw, net zo gewoon als jij en ik. Toch had God haar uitgekozen om iets heel belangrijks te doen. Iets wat de hele
Nadere informatieStap 6. Stap 6: Deel 1. Changes only take place through action Dalai Lama. Wat ga je doen?
Stap 6. Changes only take place through action Dalai Lama Wat ga je doen? Jullie hebben een ACTiePlan voor het experiment gemaakt. Dat betekent dat je een nieuwe rol en andere ACTies gaat uitproberen dan
Nadere informatieTraining - Begeleiding - Coaching BALANS DE BAAS VOOR VROUWEN DIE MAMA ZIJN OF WORDEN
Training - Begeleiding - Coaching BALANS DE BAAS VOOR VROUWEN DIE MAMA ZIJN OF WORDEN HERKEN JE DIT? Heb je steeds het gevoel het net niet goed genoeg te doen voor iedereen? Zijn de dagen te kort voor
Nadere informatieBijeenkomst over geloofsopvoeding Moeilijke kindervragen
DOELSTELLINGEN De ouders hebben ervaren dat hun kind niet het enige is dat moeilijke vragen stelt en dat zij elkaar kunnen ondersteunen in de omgang hiermee. De ouders kunnen met hun kind in gesprek gaan
Nadere informatieLesbrieven met Prijsvragen
Lesbrieven met Prijsvragen Ontdekken van Techniek - aandacht voor milieu & energie Aan de slag met het ontwerpen van nieuwe producten? Ontwerpen met Sketch Up 9 e TECHNIEKDAG ONDERWIJS SALLAND Vrijdag
Nadere informatieGastles: Hoe word ik rijk?
Gastles: Hoe word ik rijk? Hoe word je rijk? Dat willen we natuurlijk allemaal weten. In deze presentatie krijg je veel tips. Eerst een quiz om te kijken hoe veel jullie weten. Wie weet er veel? Pak je
Nadere informatienarratieve zorg Elder empowering the elderly
narratieve zorg Elder empowering the elderly huisbezoek 1: KENNISMAKING - 2 - KENNISMAKING - huisbezoek 1- a kennismaking huisbezoek 1: KENNISMAKING a vertrouwelijkheid individueel in teamverband naar
Nadere informatieUitleg over de OER Alles wat iedere student moet weten over zijn of haar Onderwijs- en Examenregeling (OER)
Uitleg over de OER Alles wat iedere student moet weten over zijn of haar Onderwijs- en Examenregeling (OER) Fractie VUUR, Universiteitsraad www.verenigingvuur.nl info@verenigingvuur.nl - 2 - Voorwoord
Nadere informatieWaarde-volle zorg is ook nog JONG!
Waarde-volle zorg is ook nog JONG! LOC maakte een nieuwe visie op de zorg. Die heet Waarde-volle zorg. Allerlei mensen herkennen zich daar in. Dat komt doordat die gaat over dingen die voor ons allemaal
Nadere informatie