Variantenanalyse raamwaterplan Eiland van Schalkwijk

Transcriptie

1 Variantenanalyse raamwaterplan Eiland van Schalkwijk Van wateropgaven naar oplossingen Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden

2 Variantenanalyse raamwaterplan Eiland van schalkwijk Van wateropgaven naar oplossingen Verantwoording Titel Variantenanalyse raamwaterplan Eiland van Schalkwijk Kenmerk Contactpersoon Marjan Holtman/Arjanne Mulder Datum 2 juli 2014 (bijlage bij collegevoorstel ) Colofon Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden Afdeling Planvorming & Advies Postbus GJ Houten Telefoon: Fax: Website: post@hdsr.nl Illustraties pagina 22, 26 en 30, Johan de Putter, Tauw bv 2

3 0. Bestuurlijke samenvatting In 2010 heeft het college van dijkgraaf en hoogheemraden gekozen voor een participatieve planvorm voor het Eiland van Schalkwijk. De mogelijkheden om op een duurzame gebiedsontwikkeling en toekomst gericht waterbeheer op het eiland in te spelen met andere partijen, zijn hierbij belangrijk. Verschillende wateropgaven zijn onderzocht en met diverse partijen besproken. Aan de hand van drie varianten zijn meerdere oplossingsrichtingen voor de wateropgaven met elkaar vergeleken. Dit heeft geleid tot een voorstel tot een oplossingsstrategie. Deze strategie vindt zijn uitwerking in het raamwaterplan Eiland van Schalkwijk. Toekomstbeeld Eiland van Schalkwijk Voor goed waterbeheer is het belangrijk om de context en de omgeving waarin het waterschap werkt goed in beeld te hebben. De gemeente Houten heeft een structuurvisie opgesteld waarin landbouw als economische drager van het gebied is aangewezen, met ruimte voor cultuurhistorie, natuur en recreatie. Water is hierbij van groot belang, zowel voor de ontwikkeling van de landbouw als economische pijler als voor de ontwikkeling van natuur- en cultuurhistorische waarden zoals de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Centrale vraag voor het waterschap hierbij is: wat is de ambitie van het waterschap in zijn bijdrage in het realiseren van bovengenoemd toekomstbeeld? Uitnodigingsplanologie en ontwikkelingsgericht waterbeheer Vanuit de structuurvisie heeft de gemeente Houten ondernemers en bewoners de ruimte geboden om aan de slag te gaan met deze duurzame ontwikkeling van het Eiland van Schalkwijk (uitnodigingsplanologie). Het is nu de vraag hoe de betrokken spelers bij deze gewenste ontwikkeling zich gaan opstellen en welke rollen en verantwoordelijkheden ze op zich nemen. Ook het waterschap stelt zich de vraag: wat betekent dit voor een ontwikkelings-gericht waterbeheer. Moet je dan vooral dingen laten of moet je juist dingen doen?. maar daarnaast heeft het waterschap ook de ambitie zijn taken duurzaam en klimaatbestendig in te vullen Binnen de sociaaleconomische context van het eiland is het waterschap actief trekker om de taken veilige dijken, schoon oppervlaktewater en droge voeten duurzaam, klimaatbestendig en doelmatig in te vullen. De gevolgen van klimaatverandering in de vorm van extremere droogte en hevigere buien heeft directe invloed op het waterbeheer op het eiland. Om hierop te kunnen anticiperen zijn maatregelen noodzakelijk om onze taken ook in de toekomst goed uit te kunnen blijven voeren. Aan de hand van de opgaven wateroverlast, wateraanvoer, gezond watersysteem zijn in de variantenanalyse verschillende maatregelen verkend om de opgaven op te lossen. Antwoorden op vragen als: hoe draagt de variant bij aan het toekomstbeeld van het eiland, wat kost het, maar ook wat brengt het op, zijn beantwoord. Met de antwoorden op deze vragen zijn verschillende strategieën beschreven voor de pakketten: waterschapstaken, Aanvullende maatregelen wateroverlast en Initiatieven derden. Bij de basisstrategie waterschapstaken is het waterschap initiatiefnemer, nodigt andere partijen uit om hun opgaven in synergie met de waterschapsopgaven op te pakken en zoekt binnen de taken die het waterschap heeft naar optimale bijdragen aan duurzame gebiedsontwikkeling. Bij de pakketten Aanvullende maatregelen wateroverlast en initiatieven derden ligt het accent niet alleen op doen, maar ook op laten. Het doen staat in het teken van het gezamenlijk doen. 3

4 Basisstrategie waterschapstaken Deze basisstrategie bevat maatregelen ten gunste van een robuust peilbeheer, peilbeheer in tertiair polderwater, lokale knelpunten, schoon water, overige keringen en slimmer sturen om wateroverlast te voorkomen Een klimaatrobuust watersysteem betekent dat zoveel mogelijk versnippering van het watersysteem voorkomen moet worden. Op het schaalniveau van de deelplannen kan het beste de afweging worden gemaakt tussen klimaatrobuuste peilgebieden en maatwerk voor de diverse functies binnen de peilgebieden. Voor de opgave schoon water en wateroverlast wordt ook ingezet op het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid: waterbelangen worden gekoppeld aan duurzame bedrijfsontwikkeling. In verband met synergiemogelijkheden met de andere water- en ruimtelijke opgaven wordt voor overige keringen in het raamwaterplan de afweging gemaakt om deze opgaven (deels) voor 2020 op te pakken. fruitteelt op het Eiland van Schalkwijk. Deze investeringen worden of niet meer gedaan of worden doorberekend aan de sector die daar baat bij heeft. Wateraanvoer voor toekomstige ontwikkelingen in de fruitteelt Het waterschap wil faciliterend op treden bij de ontwikkeling van de fruitsector op een vanuit het waterbeheer en voorziening optimale en duurzame locatie (het gebied tussen de Schalkwijksewetering en het Amsterdam-Rijnkanaal). Dit betekent dat het waterschap bijvoorbeeld actief participeert in businesscases en eventuele ontwikkelingen een financiële impuls wil geven door financieringsconstructies te onderzoeken. Het waterschap is echter niet (financieel) verantwoordelijk om deze ontwikkeling mogelijk te maken. Ook zal het waterschap vooruitlopend op eventuele ruimtelijke ontwikkelingen in dit gebied geen investeringen in het watersysteem van bovengenoemde locatie doen. Om de opgave wateroverlast op het Eiland van Schalkwijk aan te pakken is met name de deelstrategie Slimmer operationeel sturen van toepassing. Deze deelstrategie is erop gericht om beter te kunnen anticiperen op (mogelijke) wateroverlast. Om dit adequaat te doen moet het operationele beheersysteem op orde zijn. Het systeem op het eiland is enigszins verouderd en vraagt om een aantal stevige aanpassingen. Aanvullende maatregelen wateroverlast Aanvullende maatregelen om wateroverlast te voorkomen worden alleen getroffen als deze doelmatig zijn. Doelmatigheid blijkt uit een financiële analyse en een bijdrage aan duurzame gebiedsontwikkeling op het eiland. Initiatieven derden Wateraanvoer huidige fruitteelt Conform de lijn van concept Voorjaarsnota 2014 worden geen investeringen gedaan voor de wateraanvoer tbv de huidige 4

5 Inhoud 1. Inleiding Gebiedsbeschrijving Van knelpunten en opgaven Van opgaven naar oplossingsvarianten Variant 1 Optimalisatie huidig watersysteem Variant 2 Robuust watersysteem Variant 3 Waterrobuust landgebruik Variantenanalyse Eiland van Schalkwijk Voorstel oplossingsstrategie Niet te vergeten Literatuurlijst Bijlagen

6 Uitnodigingsplanologie voor een duurzame ruimtelijke ontwikkeling op het Eiland van Schalkwijk De gemeente Houten heeft een structuurvisie opgesteld waarin landbouw als economische drager van het gebied is aangewezen, met ruimte voor cultuurhistorie, natuur en recreatie. LTO heeft naar aanleiding daarvan het initiatief genomen een landbouwvisie te maken. De gemeente Houten, het waterschap en de provincie Utrecht stellen dit sociaal-maatschappelijke vraagstuk centraal en bieden ruimte aan privaat en particulier ondernemerschap om met initiatieven te komen. Dit wordt wel Uitnodigingsplanologie genoemd. Binnen het accounthoudersoverleg van genoemde overheden worden initiatieven voor de ontwikkeling van het Eiland gefaciliteerd en verder geholpen. 6

7 1. Inleiding De tijd is rijp voor een visie op een duurzaam, klimaatbestendig en doelmatig ingericht watersysteem. Actuele knelpunten in het watersysteem, deadlines voor wettelijke wateropgaven, maar vooral plannen en projecten van gebiedspartners vormen de aanleiding om een raamwaterplan op te stellen. De mogelijkheden voor een vergaande samenwerking met bestuurlijke partners (gemeente Houten en provincie Utrecht) gaven destijds de doorslag voor de keuze van een participatieve planvorm. De mogelijkheden om op een duurzame gebiedsontwikkeling en toekomst gericht waterbeheer op het eiland in te spelen, zijn hierbij belangrijk. Proces In augustus 2011 heeft het college de Wateragenda Eiland van Schalkwijk vastgesteld. De Wateragenda is een eerste stap om met gebiedspartners, medeoverheden en bewoners op het Eiland in gesprek te gaan over water en ruimtelijke ordening in het gebied. De Wateragenda is ingebracht in de structuurvisie van gemeente Houten (vastgesteld december 2011) en is door het waterschap actief naar het publiek gecommuniceerd. Voorliggende variantenanalyse vormt als het ware de nadere uitwerking van de Wateragenda. De oplossingsrichting die uit de variantenanalyse volgt zal nader worden uitgewerkt in het raamwaterplan. Daarnaast bevat het raamwaterplan: een visie en uitvoeringsstrategie op een duurzaam, klimaatbestendig en doelmatig ingericht watersysteem voor het Eiland van Schalkwijk; een programmering van deelplannen en activiteiten; kaders voor de deelplannen. Begin 2015 vindt naar verwachting bestuurlijke besluitvorming over het raamwaterplan plaats. Samenwerking De gemeente Houten, de provincie Utrecht en Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden tekenden op 20 juni 2013 de samenwerkingsovereenkomst voor de gebiedsontwikkeling op het Eiland van Schalkwijk. Dit betekent dat de drie overheden samen initiatieven beoordelen die een bijdrage aan de ontwikkeling van het Eiland van Schalkwijk willen leveren. Naast de samenwerking met de drie overheden, werken we ook samen met andere partijen, onder andere Enveloppencommissie Linieland, vertegenwoordigers van LTO/NFO en andere maatschappelijke organisaties. Doel variantenanalyse Om te komen tot een raamwaterplan zijn de verschillende wateropgaven tot 2025 onderzocht. Aan de hand van drie varianten zijn meerdere oplossingsrichtingen voor deze wateropgaven voorgesteld. In dit document zijn de varianten en oplossingsrichtingen met elkaar vergeleken door middel van een kosten-batenanalyse en een analyse van de zogenaamde niet marktgerelateerde effecten, of anders gezegd welke maatschappelijke effecten hebben de verschillende varianten. Deze analyse maakt het mogelijk om een gefundeerde keuze te maken voor een strategie voor het toekomstige waterbeheer op het eiland. Leeswijzer Hoofdstuk 2 bevat een gebiedsbeschrijving. De knelpunten en opgaven die spelen op het eiland zijn nader beschreven in hoofdstuk 3. In hoofdstuk 4 wordt een toekomstbeeld voor het eiland geschetst. In de hoofdstukken 5, 6, 7 en 8 worden de drie varianten nader toegelicht en geanalyseerd. In hoofdstukken 9 wordt de strategie voor het toekomstige waterbeheer op het eiland beschreven. Hoofdstuk 10 tenslotte, behandelt nog een aantal aanvullende thema s 7

8 8

9 2. Gebiedsbeschrijving Het Eiland van Schalkwijk is een gebied van ca ha dat omgeven wordt door water. Aan de zuidzijde wordt het eiland begrensd door de Lek, aan de noordoostzijde door het Amsterdam-Rijnkanaal en aan de westzijde door het Lekkanaal. Daarnaast wordt het eiland doorkruist door de spoorlijn Utrecht- s-hertogenbosch en de A27. Het grootste deel van het plangebied ligt binnen de gemeente Houten. Het bedrijventerrein t Klooster ligt in de gemeente Nieuwegein en het meest oostelijke deel van het plangebied ligt binnen de gemeente Wijk bij Duurstede. 2.1 Ontstaan Het Eiland van Schalkwijk is gevormd door rivieren. De basis van het gebied bestaat uit dekzand dat tijdens de laatste ijstijd is afgezet. Daar boven op vindt men een afwisseling van rivierafzettingen en veen. Het meest recent is het gebied gevormd door de Kromme Rijn. De Kromme Rijn heeft door verlegging van haar loop vier stroomruggen gevormd, namelijk de Hoonse, de Vuylcopse, de Honswijker en de Houtense stroomrug. Tussen de stroomruggen liggen drie kommen: Polder Vuylcop, Polder Blokhoven en Wijkerbroek. Deze stroomruggen en kommen zijn op meerdere manieren terug te vinden in het hedendaagse landschap. Als eerste zijn zij terug te vinden in de hoogte van het maaiveld. De hoogte van de stroomruggen varieert tussen NAP +2 tot 4 m. De kommen zijn de lager gelegen delen in het landschap. Hier varieert het maaiveld tussen NAP -1 tot +2 m, zie figuur 2.1. De stroomruggen en komgronden zijn ook zichtbaar in de bodemopbouw. In de kommen varieert de bodem van lichte tot zware klei op zand. Op de stroomruggen bestaat de bovengrond uit lichte klei en in de komgronden uit zware klei. In de periode is het gebied ontgonnen. Hierbij zijn de Schalkwijksewetering en de Waalsewetering als belangrijkste ontginningsbasissen gebruikt. Hierlangs liggen nu de lintdorpen Schalkwijk en Figuur 2.1: Ligging plangebied 9

10 Tull en t Waal. Verspreid in het gebied komen enkele natuurgebieden voor, maar het overgrote deel van het eiland heeft de functie landbouw. Op het eiland komt zowel veeteelt als fruitteelt voor. Fruitteelt vindt men voornamelijk op de hogere stroomruggen en veeteelt op de lager gelegen komgronden, zie figuur 2.2. Veeteelt op lager gelegen komgronden 2.2 Watersysteem Het watersysteem op het Eiland van Schalkwijk is complex. De Schalkwijksewetering en het Inundatiekanaal functioneren als een boezem midden in het gebied. Het waterpeil in de boezem is hoger dan de omliggende polders. Op enkele plekken wordt de Schalkwijksewetering doorkruist door sifons. In- en uitlaat van water vindt, met uitzondering van het gemaal van Rijkswaterstaat bij het Lekkanaal, plaats vanuit het Amsterdam-Rijnkanaal (ARK). De verbinding met de Lek, die er in het verleden was bij Fort Honswijk, functioneert niet meer. Aanvoer van water vanuit het ARK kan (van oost naar west, zie figuur 2.3): - met de inlaat vanuit de Nederrijn op de punt van het eiland bij Wijk bij Duurstede; - via gemaal Goyerbrug; - via gemaal Kerkeland. De hoofd afvoerroute is via de Kanaalsloot, de Schalkwijksewetering en de Kerklandwetering. Afvoer naar het Amsterdam-Rijnkanaal gaat via stuwen onder vrij verval, behalve bij gemaal Vuylcop-West en Vuylcop-Oost. Figuur 2.2: Maaiveldhoogte Eiland van Schalkwijk 10

11 Figuur 2.3: Watersysteem Eiland van Schalkwijk

12 12

13 3. Knelpunten en opgaven Wateropgaven beschrijven de omvang van de knelpunten in het watersysteem. Die knelpunten hebben te maken met de hoeveelheid water of de kwaliteit ervan. Voor het Eiland van Schalkwijk ziet het waterschap een aantal wateropgaven die vooralsnog een duurzaam watersysteem in de weg staan. Om deze wateropgaven op te lossen, zijn verschillende oplossingsrichtingen mogelijk. Om deze richtingen tegen elkaar af te kunnen wegen wat betreft kosten en (maatschappelijke) effecten zijn drie varianten opgesteld. Deze worden in de hoofdstukken 4, 5 en 6 behandeld. Dit hoofdstuk beschrijft de knelpunten, (beleids)uitgangspunten en opgaven op het Eiland van Schalkwijk. Tenslotte wordt voor de drie varianten een aantal aandachtspunten beschreven. 3.1 Wateroverlast: knelpunten en opgaven Knelpunten In de zomer van 2007 is op het Eiland van Schalkwijk wateroverlast ontstaan door extreme regenval. Vooral in polder Blokhoven, in een deel van polder Vuylcop en in de kern Schalkwijk was er sprake van langdurige wateroverlast. Het waterschap heeft inmiddels al een aantal maatregelen getroffen om herhaling te voorkomen. Maar om in de toekomst ook voorbereid te zijn op extreme buien zijn meer maatregelen noodzakelijk Beleidsuitgangspunten Volgens het Nationaal Bestuursakkoord Water (NBW, 2003) moeten alle waterschappen hun watersysteem toetsen aan de normen, rekening houdend met klimaatsverandering, en voor 2015 de knelpunten verhelpen. In NBW actueel (2008) is afgesproken deze toetsing periodiek te herhalen en hierbij gebruik te maken van de nieuwste klimaatscenario s. Wateroverlast in 2007 Eind 2009 heeft de provincie Utrecht de Waterverordening Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden 2009 vastgesteld, waarin de NBW normering nader is verfijnd tot gebiedsnormen voor overstrominskansen bij toetsing van het watersysteem aan extreme neerslag. De normen zijn gerelateerd aan inundatie vanuit de watergangen (zie tabel 3.1). De gebiedsnorm is afhankelijk van het landgebruiktype. Economisch hoogwaardig landgebruik (zoals fruitteelt en bebouwing) kennen een hogere norm dan laagwaardig landgebruik (bijvoorbeeld grasland). De toets bestaat dus uit een analyse van de kans dat de inundatie optreedt. Als de kans groter is dan de norm spreken we van een knelpunt en moeten in principe maatregelen genomen worden. Bij het formuleren van de maatregelpakketten geldt in het algemeen de traditionele oplossingsstrategie van vasthouden, bergen en afvoeren. Het waterschap vertaalt momenteel de wateropgave wateroverlast in maatregelpakketten en de wijze waarop

14 deze maatregelen uitgevoerd kunnen worden (implementatiestrategie). Naast de traditionele maatregelen worden hierin ook nieuwe maatregelen als het vergoeden van schade door inundatie en het slimmer sturen van water verkend. Daarnaast zijn we met de provincie Utrecht in discussie over de begrenzing van de huidige gebiedsnormen. In de implementatiestrategie zal hierover een advies worden gegeven (planning 2014). Tabel 3.1 Criteria voor toetsing van het watersysteem (T=x jaar staat voor de overschrijdingskans van 1 keer per x jaar) Categorie Binnen bebouwde kom Buiten bebouwde kom Gebouwen T = 100 jaar T = 10 jaar / Hoofdinfrastructuur (hoofdwegen, spoorlijnen) T = 100 jaar T = 100 jaar T = 100 jaar Fruitteelt T = 50 jaar T = 50 jaar Overig T = 10 jaar T = 10 jaar Natuur n.v.t. n.v.t. Water en insteek n.v.t. n.v.t. Voor het Eiland van Schalkwijk is, vooruitlopend op de discussie rondom de implementatiestrategie wateropgave wateroverlast, een toetsing van het watersysteem uitgevoerd op basis van voorlopige inundatie criteria en uitgaande van het huidige landgebruik Opgave De wateropgave wateroverlast wordt uitgedrukt in een oppervlak. Uitgaande van de huidige normen is de totale wateropgave voor het Eiland van Schalkwijk circa 26 hectare. Hiervan ligt meer dan de helft in polder Blokhoven, namelijk 14 hectare (Hydrologic, 2012). Met de aanleg van extra berging in de vorm van open water kan ondermeer hierin voorzien worden. Maar een combinatie van verschillende maatregelen is ook een optie. De opgave kan naast onvoldoende berging in het watersysteem bijvoorbeeld ook veroorzaakt worden door hydraulische knelpunten. De wateropgave geeft de knelpunten in de huidige situatie. Maatregelen om deze knelpunten op te lossen moeten klimaatrobuust worden genomen. Bij vier klimaatscenario s (KNMI 2006 scenario s) wordt bepaald hoe groot de resterende opgave is. Het maatregelenpakket bepaalt hiermee de mate van klimaatrobuustheid en niet een klimaatscenario. Bijlage 1 geeft de wateropgave ruimtelijk weer. 3.2 Wateraanvoer: knelpunten en opgaven Als tweede opgave ziet het waterschap een knelpunt ontstaan bij de wateraanvoer. Binnen de gemaakte afspraken spant het waterschap zich in om de landbouw van voldoende zoet water te voorzien. Het huidige watersysteem is echter niet berekend op de gevolgen van klimaatverandering en een toenemende watervraag Knelpunten In perioden van nachtvorst worden fruitbomen vaak beregend om de oogst te beschermen. Een complex systeem van watergangen en gemalen brengt water van de Lek en het Amsterdam-Rijnkanaal het gebied in. Het huidig watersysteem is echter niet berekend op de piekvragen in de Nachtvorstschadebestrijding fruitteelt wateraanvoer tijdens de nachtvorstschadebestrijding. Door de verandering van het klimaat en de toename van de watervraag zal het watersysteem in de toekomst kwetsbaarder worden. Het opzetten van de waterpeilen, soms zelfs tot boven het zomerpeil, zorgt op een aantal locaties voor overlast bij de melkveehouders. Daarnaast vormen krappe watergangen en duikers een risico dat in de toekomst onvoldoende water kan worden geleverd. Dit risico bestaat vooral in de Pothoek en het gebied dat gevoed wordt door de Kanaalsloot. 14

15 Bijlage 2 geeft de knelpunten met betrekking tot de wateraanvoer weer Beleidsuitgangspunten In het watergebiedsplan Tussen Kromme Rijn en Amsterdam-Rijnkanaal is beleid vastgesteld voor de wateraanvoer ten behoeve van de nachtvorstschadebestrijding van de fruitteelt. Hierin wordt gesteld dat de huidige fruitteelt van water wordt voorzien. Indien het watersysteem het toelaat kan uitbreiding van de vraag naar water voor de fruitteelt worden toegestaan uit het oppervlaktewater. Echter in het merendeel van de extra watervraag zal de fruitteler zelf moeten voorzien (bijvoorbeeld door aanleg van waterbassins). Het genoemde regionale beleid is echter (nog) geen generiek beleid voor overige fruitteeltgebieden binnen het beheergebied van het waterschap. Bij besluitvorming over het raamwaterplan zal het beleid uit het bovengenoemde watergebiedsplan wel één van de overwegingen zijn, die betrokken wordt bij de oplossing van de knelpunten voor het Eiland van Schalkwijk Opgave De watervraag voor de fruitteelt in piekperioden is fors, circa 30 m³ per uur per hectare. Er is ca 210 ha fruitteelt aanwezig op het Eiland van Schalkwijk dat ten behoeve van de nachtvorstschadebestrijding water onttrekt uit het systeem. Dit betekent dat tijdens deze momenten, op basis van de huidige fruitteelt, gedurende 8-12 uur ca m³ per uur geleverd moet worden om aan de watervraag van de fruitsector te kunnen voldoen. Daarnaast mag het waterpeil niet hoger zijn dan de toelaatbare beheermarge van 5 cm. en mag de maximale stroomsnelheid in de watergangen niet meer dan 0,3 m/s zijn. 3.3 Gezond watersysteem: knelpunten en opgaven Het verbeteren van de waterkwaliteit is de tweede opgave. Hoe kunnen we het watersysteem ecologisch gezond houden en waar nodig versterken, bij voorkeur in samenhang met maatregelen voor het oplossen van andere opgaven? Knelpunten Het Inundatiekanaal en de Schalkwijksewetering zijn samen benoemd als waterlichaam voor de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW, waterlichaam Honswijk, NL14_4, zie bijlage 3). De KRW vraagt om in 2015 te voldoen aan de ecologisch goede toestand. Op dit moment voldoet het waterlichaam Honswijk niet aan deze situatie. Teveel nutriënten en onvoldoende natuurvriendelijk beheer en inrichting zijn de oorzaken van het niet halen van de ecologische doelen. Om deze doelen te bereiken zal een aantal maatregelen moeten worden uitgevoerd. Deze maatregelen kennen een uitvoeringsverplichting en zijn opgenomen in het Waterbeheerplan Water voorop! (zie hoofdstuk 2.3.3). In zijn algemeenheid wil het waterschap de waterkwaliteit en de ecologie in het gebied tenminste behouden (stand still principe van de KRW) en waar mogelijk verbeteren. Bij de keuze voor oplossingsrichtingen voor de andere wateropgaven geldt de voorwaarde dat de oplossing bijdraagt aan de versterking van gezonde watersystemen. In dit perspectief is de inspanning van het waterschap om een gezond en sterk watersysteem te realiseren groot. Conform het stand-still-principe mag de belasting van het watersysteem immers niet worden vergroot maar moet gelijk blijven of zelfs verminderen. Schalkwijksewetering Beleidsuitgangspunten De Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) stelt dat de kwaliteit van het oppervlakte- en grondwater in Europa in 2015 op orde is. 15

16 Het waterschap heeft daarom in haar waterbeheerplan Water Voorop! (2010) concrete maatregelen beschreven om de waterkwaliteit te verbeteren. Voorbeelden van deze maatregelen zijn het realiseren van natuurvriendelijke oevers en vispasseerbare kunstwerken. Daarnaast spant het waterschap zich in om een natuurvriendelijke vorm van peilbeheer en ruimtelijke maatregelen in gang te zetten Opgave Vanuit de KRW is voor het waterlichaam Honswijk een aantal opgaven voorzien. Voor 2015 is dat: Tabel 3.2 maatregelenoverzicht Waterlichaam Honswijk Omschrijving Omvang Gereed voor 2014 Natuurvriendelijke 1,6 km 0,4 oevers ontwikkelen Kunstwerken 1 stuk 1 passeerbaar maken voor vis Natuurvriendelijk onderhoud 0,7 ha 0,7ha De uitvoering van de KRW-maatregelen tot 2015 zal naar verwachting conform planning worden uitgevoerd (onder voorbehoud van de maatregelen binnen het nog vast te stellen watergebiedsplan Blokhoven). In de fase erna ( ) is in het waterbeheerplan nog een aantal maatregelen aangegeven. Deze zijn indicatief en zijn weergegeven in tabel 3.3. Bij de vaststelling van het tweede stroomgebiedbeheerplan zal hier nadere invulling aan gegeven worden. De planvorming hiervoor is reeds gestart en bij de invulling wordt de focus verlegd van de huidige begrensde KRW-waterlichamen, naar meer evenwichtige en kosteneffectieve inspanning in al het water. Wij zien daarvoor goede kansen via de vergroening van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) en de inzet op meer natuurvriendelijk beheer. Tabel 3.3 maatregelen na waterlichaam Honswijk Omschrijving Omvang Eenheid Verbreden watergang 5,5 km (overdimensioneren) Natuurvriendelijke 3,3 km oevers ontwikkelen Omgekeerd traditioneel 1 stuks peilbeheer Paaiplaatsen 1 stuks ontwikkelen Natuurvriendelijk 2 ha onderhoud Kunstwerken passerbaar maken voor vis 3 stuks 3.4 Peilbeheer: knelpunten en opgaven Een complex stelsel van watergangen, stuwen en gemalen voorziet het Eiland van Schalkwijk van water en voert het wateroverschot af. Om ook in de toekomst een robuust en klimaatbestendig peilbeheer te kunnen voeren, moet het waterschap het peilbeheer mogelijk aanpassen Knelpunten De peilbesluitkaart (2012) laat het fijnmazige watersysteem van het Eiland van Schalkwijk goed zien. Daarnaast komen in het tertiaire watersysteem ook nog vele peilscheidende en peilregulerende kunstwerken voor. In de praktijk betekent dit dat het watersysteem meer versnipperd is dan de peilbesluitkaart laat zien. Zowel uit beheertechnisch als klimaatbestendig oogpunt is deze versnippering niet wenselijk. Naast de ongewenste versnippering speelt ook de vraag wie verantwoordelijk is voor het peilbeheer en de peilscheidende en regulerende kunstwerken in het tertiaire watersysteem. Ofwel: wie gaat straks welke kunstwerken beheren en de daarmee gepaard gaande kosten dragen: het waterschap of de particuliere perceeleigenaar? Hierover wordt besluitvorming voorbereid. De huidige grond- en oppervlaktewaterpeilen (afgeleid van peilbesluit Eiland van Schalkwijk 2012) zijn met behulp van de GGOR-systematiek geanalyseerd. De aandachtspuntenkaart (zie bijlage 4) laat een overwegend goed beeld zien. Lokaal komen met name enkele te natte locaties voor. Dit speelt met name in polder Blokhoven. 16

17 3.4.2 Beleidsuitgangspunten Het waterschap streeft naar een robuust en duurzaam watersysteem (beleidsnota peilbeheer, 2011). Het peilbeheer willen we afstemmen op klimaatverandering. Het systeem is klimaatbestendiger wanneer het robuust en flexibel is. Dit houdt in dat we, waar mogelijk, streven naar grotere peilgebieden om bijvoorbeeld piekbuien beter op te kunnen vangen. Conform de beleidsnota peilbeheer (2011) maken we, vanwege de interactie tussen het grond- en oppervlaktewater, gebruik van de GGOR-systematiek. GGOR staat voor Gewenst Grond- en Ooppervlaktewater Regime. Het is een systematiek die het gewenste peilbeheer afweegt op basis van de werking van het watersysteem en de doelrealisatie van de betrokken belangen. De GGOR systematiek brengt in beeld welke effecten het grond- en oppervlaktewaterregime heeft op de functies, bijvoorbeeld landbouw en natuur. Ook de effecten van peilveranderingen zijn in beeld te brengen (verandering van de doelrealisatie van de betreffende functie ten opzichte van de situatie voor de peilverandering). Op deze manier kan een goed onderbouwde peilafweging plaats vinden. 3.5 Overige opgaven en knelpunten Naast de hierboven genoemde opgaven, wordt nog een aantal thema s uitgewerkt. Die thema s zijn in deze paragraaf beschreven Overige waterkeringen Op het Eiland van Schalkwijk komen zogenoemde overige waterkeringen (zie paragraaf 10.1) voor. Het waterschap is zelf bevoegd om de normering van deze overige waterkeringen vast te stellen. Middels het besluit van het Algemeen Bestuur van 1 november 2013 is de normering van deze categorie waterkering vastgesteld. De overige waterkeringen op het Eiland van Schalkwijk zijn genormeerd met een kadeklasse 1. Dit betekent een overschrijdingskans van 1 keer per 10 jaar. ontwikkelen. Daarnaast is een globale hoogtetoets uitgevoerd. De overige waterkeringen liggen langs het Inundatiekanaal en de Schalkwijksewetering. Uit de analyse blijkt dat de gevolgen, bij doorbraak van deze keringen, beperkt zijn. Dit geldt zowel voor de te verwachte gevolgschade als de optredende (beperkte) inundatiediepte. De hoogte van de waterkeringen is grotendeels op orde. Op een beperkt aantal locaties is verbetering noodzakelijk Afvalwaterketen Het afvalwatersysteem kan door gebruik te maken van innovatieve technieken nauwer verbonden worden met andere gebruiksfuncties in het gebied. Op dit moment voeren gemeente en waterschap de maatregelen uit die zijn vastgelegd in het afvalwaterakkoord dat zij in november 2010 sloten. De maatregelen zijn gebaseerd op de toenmalige prognoses voor woningbouw- en bevolkingsgroei, waarbij gezocht is naar een optimale inrichting van het afvalwatersysteem. Nu het toekomstbeeld van het Eiland van Schalkwijk op een integrale manier wordt vormgegeven, ontstaat de mogelijkheid om met de afvoer van afvalwater meer doelen te realiseren. Het waterschap wil onderzoeken hoe kleinschalige, innovatieve oplossingen toe te passen zijn bij de nieuwbouw. Het waterschap heeft ervaring opgedaan met een dergelijk onderzoek bij de ontwikkeling van de polder Rijnenburg. Te denken valt aan vormen van decentrale afvalwaterzuivering en het terugwinnen van energie uit afvalwater. Het Eiland van Schalkwijk heeft als pilot gediend om een normeringssystematiek voor de overige waterkeringen te 17

18 18

19 4. Van opgaven naar oplossingsvarianten Om een oplossing te vinden voor de in het vorige hoofdstuk beschreven knelpunten en opgaven zijn drie varianten opgesteld. Deze varianten lagen niet van de ene dag op de andere dag op tafel. Bestuurlijke uitgangspunten, het maatschappelijk kader op het Eiland van Schalkwijk en de toets met de praktijk (het beheerdersoordeel ) waren belangrijke criteria om tot de varianten te komen. 4.1 Toekomstbeeld Eiland van Schalkwijk Veranderingen in het klimaat en de ruimtelijke en sociaal-economische ontwikkelingen zijn voor de lange termijn voor het eiland moeilijk te voorspellen. De toekomst is onzeker. In figuur 4.1 is het speelveld geschetst voor de formulering van toekomstscenario s, rekening houdend met bovengenoemde factoren. In dit document is echter niet uitgegaan van meerdere toekomstscenario s, maar van een aannemelijk toekomstbeeld, waarbij adaptatie mogelijk is. De vroegere kwaliteit van het eiland, een open groen gebied, is nog steeds een aanlokkelijk perspectief. Een van de redenen dat het groene karakter is behouden, is dat het gebied omringd is door water met een beperkt aantal verbindingen. Lek met zicht op het eiland Vanwege die matige bereikbaarheid heeft tot nu toe geen grote verstedelijking op het eiland plaatsgevonden. De directe omgeving wordt echter wel gekenmerkt door een grote mate van verstedelijking. Hierdoor was het eiland een aantal jaren terug nog wel in beeld voor grootschalige woningbouw, waardoor veel grond in handen is gekomen van projectontwikkelaars en jonge, agrarische ondernemers uit het gebied zijn weggetrokken. Deze grootschalige woningbouw gaat niet door en de gemeente Houten heeft een structuurvisie opgesteld waarin landbouw als economische drager van het gebied is aangewezen, met ruimte voor cultuurhistorie, natuur en recreatie. Matige klimaatverandering Sociaal economische groei Veronderstelde toekomst Eiland van Schalkwijk Sociaal economische krimp Figuur 4.1: schematische weergave positie aannemelijk toekomstbeeld voor het eiland Gezien het perspectief zoals geschetst in de structuurvisie van de gemeente Houten wordt uitgegaan van geringe sociaal economisch groei. Dit uit zich in zowel een kleine groei in de verstedelijking als een ontwikkeling van de landbouw met een eigen regiospecifieke identiteit. In het licht van klimaatverandering is relevant dat het gebied wordt omgeven door water. De gevolgen van klimaatverandering zijn niet alleen voelbaar in de vorm van extremere droogte en hevigere buien, maar ook de dynamiek van de grote rivieren heeft directe invloed op het waterbeheer op het eiland. Om hierop goed te anticiperen, is uitgegaan van een snelle klimaatverandering binnen het toekomstbeeld. Snelle klimaatverandering 4.2 Toekomstbeeld en de varianten In de vorige paragraaf is een aannemelijk toekomstbeeld beschreven. De varianten spelen ieder op hun manier in op de verschillende aspecten binnen dit toekomstbeeld. In figuur 4.2 is de positie van de varianten binnen het speelveld van

20 het toekomstbeeld van het Eiland van Schalkwijk geschetst. Varianten 1 optimalisatie huidig watersysteem en 2 robuust watersysteem gaan uit van een stabiele economische situatie. Geen grootschalige veranderingen binnen de landbouw en verstedelijking. Variant 3 waterrobuust landgebruik gaat ervan uit dat de economische peiler, de landbouw op de langere termijn een groei doormaakt. Het verschil tussen variant 1 en 2 is dat variant 2 meer kan inspelen op klimaatverandering en op synergie met cultuurhistorie, natuur en recreatie. Matige klimaatverandering Variant 1 Sociaal economische groei Veronderstelde toekomst Eiland van Schalkwijk Variant 3 Sociaal economische krimp Variant 2 Figuur 4.2: globale positie varianten in het speelveld van het toekomstbeeld voor het eiland 4.3 Aandachtspunten bij de varianten Met kaarten van de knelpunten is begin 2012 gestart met de ontwikkeling van de varianten door middel van een ontwerpsessie waarbij gemeente Houten en verschillende afdelingen van het waterschap aanwezig waren. Samen met de gebiedsbeheerders is een intensief proces doorlopen om de varianten uit te werken en te verfijnen. Dat is gebeurd tot op maatregelniveau om zo een kostenraming te kunnen maken per variant. De drie varianten vormen een tussenstap op weg naar de voorkeursvariant. In feite vormen ze de grenzen van het speelveld waarbinnen de oplossing gevonden moet worden. Snelle klimaatverandering Combinatie van delen van varianten noodzakelijk Belangrijk aandachtspunt bij de drie beschreven varianten is dat een uiteindelijke keuze van één van de varianten niet mogelijk is. Een bepaalde variant lost namelijk niet alle knelpunten en opgaven in het gebied op. Bij de keuze tot een voorkeursoplossingsrichting is het van belang om de meest kansrijke (elementen van) maatregelen uit alle drie de varianten te combineren om zo de bestaande knelpunten en opgaven aan te pakken. Alleen grote opgaven en knelpunten Varianten behandelen alleen de grote opgaven en knelpunten. Lokale knelpunten komen aan bod tijdens de gebiedsprocessen van de deelplannen. Een aantal van deze knelpunten is naar voren gekomen tijdens een informatieavond in het begin van het planproces. Maar vanwege het abstracte karakter van het raamwaterplan is niet uitvoerig met belanghebbenden op perceelsniveau naar knelpunten gekeken. In de uitwerking van de deelplannen worden de lokale knelpunten verder geïnventariseerd en wordt in overleg met de belanghebbenden naar doelmatige oplossingen gezocht. Om deze reden is een aparte post voor maatwerkoplossingen ( lokale knelpunten ) opgenomen. Mening partijen weegt sterk mee bij keuze voorkeursoplossing Deze variantenanalyse die verder uitgewerkt is in de hoofdstukken 7 en 8, is gebaseerd op modelberekeningen en op de visie van en het draagvlak bij de verschillende partijen. In het document Oogst van de communicatie (HDSR, 2014) is de visie van de betrokken partijen op de verschillende varianten en oplossingsrichtingen weergegeven. De mening van deze partijen weegt sterk mee in het proces om te komen tot een voorkeursoplossingsrichting.. In de volgende drie hoofdstukken worden de drie afzonderlijke varianten toegelicht. Variantenanalyse: een interactief proces 20

21

22 22

23 5. Variant 1 Optimalisatie huidig watersysteem Binnen deze variant richt het waterschap zich op het optimaliseren van het huidige watersysteem. Variant 1 laat zien wat de mogelijkheden zijn voor de oplossing van de opgaven wateroverlast, wateraanvoer en peilbeheer, uitgaande van het bestaande fijnmazige watersysteem op het Eiland van Schalkwijk. Waar mogelijk liften maatregelen voor schoon water mee. De focus van deze variant is gericht op realiseerbaarheid van maatregelen in de nabije toekomst. Waar het watersysteem te krap is, wordt het systeem in deze variant opgewaardeerd met grotere duikers en bredere watergangen. Sommige kunstwerken worden geautomatiseerd om de aansturing te optimaliseren. 5.1 Beschrijving variant In deze variant, de optimalisatie van het huidige watersysteem, pakken we de grootste knelpunten met betrekking tot de wateraanvoer en wateroverlast aan. De huidig aanwezige fruitteelt kan tot op zekere hoogte blijven rekenen op voldoende water doordat we watergangen verbreden en kunstwerken vergroten. Om het watersysteem verder te optimaliseren, automatiseren we een aantal belangrijke kunstwerken. Daar waar de gemaalcapaciteit niet toereikend is, vergroten we deze. De waterpeilen blijven zoveel mogelijk gehandhaafd. Waar mogelijk liften de maatregelen voor schoon water mee. Uitzondering hierop vormen de maatregelen binnen het zogenaamde KRW-waterlichaam. Variant 1 kan rekenen op veel draagvlak in het gebied, omdat men over het algemeen heel tevreden is over het watersysteem zoals het door de jaren heen is aangepast aan de lokale situatie en behoeften van de gebruikers. Met de voorgestelde aanpassingen, kan het watersysteem de komende jaren weer vooruit. De variant geeft geen volledige invulling aan de wateropgaven. In de onderstaande tabel is aangegeven in welke mate de opgaven worden opgelost en welke maatregelen en investeringen hiervoor nodig zijn. Tabel 5.1:kenmerkende maatregelen variant 1 Maatregelen Wateroverlast Verruimen watergangen en kunstwerken Automatiseren van kunstwerken Wateraanvoer Aanpassing inlaatvoorziening vanuit Lek Verruimen watergangen en kunstwerken Automatiseren kunstwerken Peilbeheer Robuust watersysteem Gezond watersysteem Aanleg natuurvriendelijke oevers en andere KRW-maatregelen in waterlichaam Mate van oplossen opgave Investering 15% 1.4 miljoen 75% 2.9 miljoen Nvt 0 60% 0.7 miljoen Slimmer sturen 23

24 5.2 Leidende principes Het Eiland van Schalkwijk wordt gekenmerkt door een zeer fijnmazig watersysteem met veel peilgebieden en kunstwerken. De leidende principes voor deze variant zijn: water volgt functie; huidig watersysteem is uitgangspunt (ligging van peilgebiedsgrenzen en watergangen); huidig landgebruik is uitgangspunt (zie ook structuurvisie Houten); kleinschalige aanpassingen (watergang verbreden, duikers vergroten); waterberging in verbreding van watergangen of door middel van peilverlagingen; verbeterde af- en aanvoer van water slimmer sturen. 5.3 Mate van oplossen opgaven Binnen de varianten zijn op basis van de leidende principes technisch mogelijke maatregelpakketten opgesteld. Gebleken is dat het niet mogelijk is om per variant alle opgaven totaal op te lossen. In tabel 5.1 is opgenomen in hoeverre variant 1 invulling geeft aan het oplossen van de verschillende opgaven. Deze paragraaf geeft een korte toelichting. Wateroverlast: Op basis van het beheerdersoordeel kan met behulp van het optimaliseren van het watersysteem slechts 15% van de opgave wateroverlast worden opgelost. Dit betekent dat het waterschap hiermee (nog) niet voldoet aan de wettelijke taak. Aanvullende maatregelen uit de andere varianten zijn nodig om aan de landelijke norm te voldoen. Wateraanvoer: het maatregelenpakket uit variant 1 lost ca 75% van het knelpunt wateraanvoer op. Dit betekent dat een deel van het huidige areaal fruitteelt knelpunten kan ondervinden tijdens de nachtvorstschadebestrijding. Om de totale knelpunten op te lossen zijn aanvullende maatregelen uit de andere varianten noodzakelijk. Peilbeheer: voor het thema peilbeheer is geen kwantitatieve opgave geformuleerd. Binnen de leidende principes van deze variant worden ook geen technisch haalbare maatregelen voor het verbeteren van het peilbeheer voorgesteld. Gezond watersysteem: volgens de huidige inzichten wordt door aanleg van natuurvriendelijke oevers in het waterlichaam 60% van de opgave voor een gezond watersysteem opgelost. Hiermee voldoen we niet aan de wettelijke opgave. Dit betekent dat aanvullende maatregelen uit andere varianten noodzakelijk zijn om de opgave volledig op te lossen. 5.4 Toekomstgericht waterbeheer Het grote aantal kunstwerken maakt het systeem beheer- en onderhoudsintensief. Omdat het systeem niet goed berekend is op ruimtelijke veranderingen en weinig robuust is, is het lastig om aan te sluiten bij toekomstige ontwikkelingen. 5.5 Duurzame gebiedsontwikkeling De door onze RO-partners voorgestane ontwikkeling richt zich op het behoud en de versterking van de kernkwaliteiten van het landelijk gebied, met ruimte voor landbouw, natuur, water, recreatie, cultuurhistorie en leefbare dorpen. De landbouw is hierin een economische pijler. De kernkwaliteiten sluiten aan bij de cultuurhistorie van het landschap. Variant 1 richt zich op de versterking van de vestigingsvoorwaarden van water voor de huidige agrarische functies. Er kan niet, of slechts in geringe mate, op groei of wijziging binnen deze sector worden ingespeeld. De wens voor versterking van het landelijk gebied, met ruimte voor natuur, water, recreatie, cultuurhistorie en leefbare dorpen wordt beperkt ondersteund. 5.6 Maatschappelijke kosten De grootste investeringen worden gedaan voor het aanpakken van de wateropgave wateroverlast en wateraanvoer fruitteelt. De eenmalige investeringen van deze variant zijn ca 5 miljoen euro. 24

25

26 26

27 6. Variant 2 Robuust watersysteem Robuust watersysteem, een systeem dat voorbereid is op de effecten van toekomstige klimaatverandering. Dit is de focus van deze variant. Het waterschap treedt als het ware letterlijk buiten zijn oevers. Het eiland vindt in het waterschap een partner om de synergie tussen de wateropgaven en de ruimtelijke ontwikkelingen te zoeken. Om daarmee een duurzame gebiedsontwikkeling gezamenlijk vorm te geven. In deze variant wordt gezocht naar meer robuuste oplossingen dan in variant 1. Bijvoorbeeld door het realiseren van minder peilgebieden en meer open water. De huidige functies zijn hierbij richtinggevend. 6.1 Beschrijving variant Een robuust watersysteem kan tegen een stootje. In deze variant, robuust watersysteem, worden de grootste knelpunten met betrekking tot de wateraanvoer en wateroverlast opgelost door aanleg van extra open water voor berging van overtollig water in piekperiodes en herinrichting van het watersysteem voor de wateraanvoer voor het fruitteeltareaal. Waar mogelijk liften de maatregelen voor schoon water mee. Deze variant kent meer open water, waardoor er meer mogelijkheden zijn voor maatregelen die aangrijpen op de waterkwaliteit. Waar o.a. de drooglegging het toestaat, proberen we peilgebieden zoveel mogelijk samen te voegen. Waterberging In tabel 6.1 zijn de karakteristieke maatregelen opgenomen die binnen deze variant zijn geanalyseerd. Tabel 6.1: kenmerkende maatregelen variant 2 Maatregelen Mate van Investering oplossen opgave Wateroverlast Aanleg waterberging polder Blokhoven Gemaal Waalseweg Verbinding 50% 5.1 miljoen Schalkwijksewetering met Marckenburgerwetering Wateraanvoer Herinrichting Pothoek; Spoorsloot. Dient ook ter voorkoming van wateroverlast. Inlaatpunt vanuit 100% 2.0 miljoen Nederrijn verbeteren Aanpassen watergangen en kunstwerken Peilbeheer Samenvoegen peilgebieden, inclusief bebouwingsonderzoek Nvt 1.0 miljoen bij peilverlagingen. Gezond watersysteem Aanleg natuurvriendelijke oevers en andere KRW-maatregelen in waterlichaam en overig water 80% 0.9 miljoen 6.2 Leidende principes Een belangrijk verschil in de leidende principes tussen variant 1 en 2 is dat het huidige fijnmazige watersysteem niet meer leidend is en dat de oplossingen ook meer in de aanleg van open water worden gezocht. De leidende principes voor deze variant zijn: water volgt functie; huidig landgebruik is uitgangspunt; watersysteem kan aangepast worden als functies daar niet onder lijden; waterberging mogelijk in bredere watergangen, meer open water of lagere waterpeilen. 27

28 6.3 Mate van oplossen opgaven Binnen de varianten zijn op basis van de leidende principes technisch mogelijke maatregelpakketten opgesteld. Gebleken is dat het niet mogelijk is om per variant alle opgaven totaal op te lossen. In tabel 6.1 is opgenomen in hoeverre variant 2 invulling geeft aan het oplossen van de verschillende opgaven. Deze paragraaf geeft een korte toelichting. Wateroverlast: Grootschalige maatregelen zoals het aanleggen van een waterplas, het realiseren van een bypass zodat het boezemsysteem wordt ontlast, zorgen ervoor dat de helft van de opgave wateroverlast wordt opgelost. Dit betekent dat het waterschap hiermee (nog) niet voldoet aan de wettelijke taak. Aanvullende maatregelen uit de andere varianten zijn nodig om aan de landelijke norm te voldoen. Wateraanvoer: het maatregelenpakket uit variant 2 lost het totale knelpunt wateraanvoer op. Aanvullende maatregelen uit de andere maatregelen zijn niet nodig om de huidige knelpunten op te lossen. Peilbeheer: voor het thema peilbeheer is geen kwantitatieve opgave geformuleerd. Wel worden maatregelen getroffen om het watersysteem robuuster te maken door het samenvoegen van peilgebieden. Gezond watersysteem: volgens de huidige inzichten wordt door aanleg van natuurvriendelijke oevers binnen en buiten het waterlichaam 80% van de opgave voor een gezond watersysteem opgelost. Hiermee voldoen we niet aan de wettelijke opgave. Dit betekent dat aanvullende maatregelen noodzakelijk zijn, zoals binnen het Gemeenschappelijk landbouw beleid mogelijk is. 6.4 Toekomstgericht waterbeheer Deze variant vraagt grotere investeringen, maar is daarbij meer op de toekomst gericht dan de voorgaande variant. Door het systeem robuuster in te richten, is het beter beheerbaar. 6.5 Duurzame gebiedsontwikkeling Bij een duurzame versterking van de kernkwaliteiten van het landelijk gebied, met ruimte voor landbouw, natuur, water, recreatie, cultuurhistorie en leefbare dorpen moet ruimte zijn voor ondernemerschap zoals de structuurvisie van de gemeente Houten aangeeft. In deze variant krijgt samenwerking met andere partijen een grotere kans om zowel onze doelen als die van anderen te halen. Een goed voorbeeld hiervan is de aanpak van de wateropgave in polder Blokhoven. Aanleg van waterberging is hier goed te combineren met de wensen van Linieland om het inundatielandschap meer beleefbaar te maken. Daarnaast werkt het ook nog voor een andere opgave waarvoor we staan, namelijk het aanleggen van natuurvriendelijke oevers in het kader van de kaderrichtlijn water. Draagvlak voor een dergelijke waterberging is moeilijk in te schatten en is afhankelijk van samenwerkingskansen die er zijn tussen ondernemers en overheden. Een voorbeeld hiervan is de gebiedsovereenkomst Blokhoven (zie kader). Herinrichting van het watersysteem in de Pothoek is nodig om de huidige fruitteelt in de toekomst ook van water te kunnen blijven voorzien. Het aanleggen van een zogenoemde hoogwatersloot naast de spoorlijn door aanpassing van de huidige Spoorsloot is een mogelijke oplossing. Daarnaast levert deze nieuwe watergang ook voordelen op in het tegengaan van de wateroverlast. Deze relatief ingrijpende maatregel levert daarmee zowel een bijdrage aan de (waterschaps)doelen als die van een duurzame gebiedsontwikkeling op het Eiland van schalkwijk. Gebiedsovereenkomst Blokhoven Op 2 december 2013 hebben het waterschap, Enveloppencommissie Linieland, grondeigenaren en familie Uijttewaal een gebiedsovereenkomst ondertekend. Partijen geven daarmee aan samen te gaan werken aan verbreden en verduurzamen van een veehouderijbedrijf en de maatschappelijke opgaven van de overheden, waaronder recreatieve activiteiten en ook de wateropgaven in de polder. 6.6 Maatschappelijke kosten Deze variant kent, in verhouding tot variant 1, een hoger investeringsvolume (ca 9 28

29 miljoen euro). De aanleg van de waterplas in polder Blokhoven en de herinrichting van de Spoorsloot zijn kapitaalintensieve maatregelen. In deze variant wordt voor het oplossen van de opgave wateroverlast een waterplas aangelegd. Een grote waterplas lost de wateropgave van nu en de toekomst op, maar neemt land in beslag dat anders door de landbouw gebruikt kan worden. De landbouw eromheen profiteert echter van minder wateroverlast, terwijl een waterplas ook kansen biedt voor een recreatieve impuls en het ontwikkelen van natuurwaarden in het gebied. 29

30 30

31 7. Variant 3 Waterrobuust landgebruik Binnen deze variant prikkelt het waterschap het eiland om vooruit te kijken naar een toekomst waarbij waarde wordt gehecht aan een duurzame sociaal economische groei en ontwikkeling van het eiland. Het waterschap prikkelt, maar is geen initiatiefnemer binnen deze variant. Mede-overheden en de sectoren zelf moeten de aanjager worden van nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen. Bij het zoeken naar robuuste oplossingen is in variant 3 gekeken naar de herschikking van ruimtelijke functies. Fruitteelt ligt vanuit waterperspectief bijvoorbeeld niet altijd op de meest logische plek. Voordat de toepassing van nachtvorstschadeberegening ontstond, is de fruitteelt op de hogere stroomruggen met geschikte bodem ontwikkeld. Juist op die hogere stroomruggen is voldoende wateraanvoer niet altijd eenvoudig. Inundaties worden op sommige plaatsen toegelaten en daarop wordt de functie aangepast, bijvoorbeeld extensievere veeteelt. Er kunnen afspraken worden gemaakt voor tijdelijke piekberging in de lager gelegen delen van polders. 7.1 Beschrijving variant Waar in variant 1 en 2 de huidige functies leidend zijn, is in variant 3 het water leidend. Functies zouden in deze variant het watersysteem moeten volgen. Herschikking van de fruitteelt is hierbij een mogelijkheid. Vanuit waterperspectief is het gebied tussen het Amsterdam-Rijnkanaal en de Schalkwijksewetering een optimale vestigingslocatie waar de fruitteelt ook kan uitbreiden. De verwachting is dat door klimaatverandering piekbuien toenemen. Inundaties, zoals de afgelopen jaren zijn voorgekomen, zullen vaker optreden. In deze variant nemen we voor het voorkomen van wateroverlast geen fysieke maatregelen. Aanpak van de opgave wateroverlast voor grasland gebeurt in de vorm van een schaderegeling. Piekberging kan geleid worden naar meer extensief te beheren gronden zodat schade aan kapitaalintensievere functies voorkomen kan worden. Hierop kunnen groenblauwe diensten worden ingericht. Inundaties passen bij het beeld dat Linieland voor ogen heeft bij het beleefbaar maken van het Linielandschap. In tabel 7.1 zijn de karakteristieke maatregelen opgenomen die binnen deze variant zijn geanalyseerd. 7.2 Leidende principes De leidende principes voor deze variant zijn: functie volgt water door het herordenen van functies; functies faciliteren op, vanuit waterperspectief, geschikte plekken; inundaties toestaan en hierover afspraken maken met grondgebruiker; water langer vasthouden op het eiland. Schade accepteren / schaderegeling 31

32 Tabel 7.1 kenmerkende maatregelen variant 3 Maatregelen Mate van Investering oplossen opgave Wateroverlast Schade accepteren / invoer van schaderegeling voor 0.3 miljoen grasland Wateraanvoer Concentratie fruitteelt in gebied tussen Amsterdam- Rijnkanaal en 0-50% 8.9 miljoen Schalkwijksewetering (ca 60 ha verplaatsen). Peilbeheer Robuust watersysteem nvt 0 Gezond watersysteem Aanleg natuurvriendelijke oevers en andere KRW maatregelen 100 % 0.8 miljoen 7.3 Mate van oplossen opgaven Binnen de varianten zijn op basis van de leidende principes technisch mogelijke maatregelpakketten opgesteld. Gebleken is dat het niet mogelijk is om per variant alle opgaven totaal op te lossen. In tabel 7.1 is opgenomen in hoeverre variant 3 invulling geeft aan het oplossen van de verschillende opgaven. Deze paragraaf geeft een korte toelichting. Wateroverlast: Voor het aanpakken van de opgave wateroverlast op grasland wordt een schaderegeling voorgesteld. Met invoering van de schaderegeling voldoen we niet aan de wettelijke opgave. Om ervoor te zorgen dat bebouwing en fruitteelt kunnen voldoen aan de normen voor wateroverlast, zijn aanvullende maatregelen uit de andere varianten noodzakelijk. Wateraanvoer: Concentratie van fruitteelt op één plek op het eiland, zal de knelpunten voor wateraanvoer alleen oplossen als de percelen waar nu een knelpunt voor wateraanvoer is, verplaatsen. Het is natuurlijk niet mogelijk om andere fruittelers deze verplaatsing of vestigingswens te ontzeggen. Concentratie van fruitteelt zal het knelpunt dus niet oplossen, maar biedt wel uitbreidingsmogelijkheden voor de sector en zorgt hiermee voor versterking van de agrarische (fruit)sector op het Eiland van Schalkwijk. Peilbeheer: voor het thema peilbeheer is geen kwantitatieve opgave geformuleerd. Binnen de leidende principes van deze variant zijn technisch haalbare maatregelen niet mogelijk. Gezond watersysteem: volgens de huidige inzichten wordt door aanleg van natuurvriendelijke oevers binnen en buiten het waterlichaam 100% van de opgave voor een gezond watersysteem opgelost en voldoen we hiermee volledig aan de wettelijke opgave. 7.4 Toekomstgericht waterbeheer Deze variant richt zich op de lange termijn. Verplaatsing van fruitteelt heeft een zorgvuldige planning nodig en moet door de sector zelf gewenst zijn. Door gebieden extra geschikt te maken voor fruitteelt, krijgt de sector wel toekomstperspectief. Waar op de huidige locaties niet in een toename van de watervraag kan worden voorzien, zijn uitbreidingsmogelijkheden in de kanaalzone wel mogelijk. De acceptatie van toenemende wateroverlast, doordat er geen fysieke maatregelen worden genomen en door klimaatverandering, ligt wellicht gevoeliger. Een vorm van schaderegeling kan acceptatie mogelijk eenvoudiger maken. 7.5 Duurzame gebiedsontwikkeling Het in beeld brengen van de haalbaarheid en wenselijkheid voor concentratie van de fruitteelt (inclusief uitbreidingsmogelijkheden) op een vanuit waterperspectief optimale locatie, ten zuiden van het Amsterdam-Rijnkanaal, is met name een belangrijke taak van de sector zelf en van onze RO-partners. Het waterschap ziet mogelijkheden om met de concentratie van fruitteelt een maatschappelijke meerwaarde te creëren. Deze meerwaarde uit zich in vergroting van de mogelijkheden om de milieubelasting (drift) tegen te gaan. De wens van versterking van het landelijk gebied, met ruimte voor natuur, water, recreatie, cultuurhistorie en leefbare dorpen 32

33 wordt in deze variant ondersteund. Het tijdelijk toestaan van inundaties past binnen de wens van Linieland om het inundatielandschap meer beleefbaar te maken. Door het concentreren van de fruitteelt op een gunstige locatie, krijgt de sector uitbreidingsmogelijkheden wat een versterking van het agrarisch klimaat oplevert. 7.6 Maatschappelijke kosten De hoge maatschappelijke kosten van deze variant worden voornamelijk veroorzaakt door de grote maatschappelijke investeringen (ca 9-12 miljoen euro) die nodig zijn voor het verplaatsen van de fruitteelt. De investering is opgebouwd uit het geschikt maken van het watersysteem om aan de watervraag van de fruitteelt te kunnen voldoen én het verplaatsen van alle percelen waar in de huidige situatie een knelpunt met betrekking tot de wateraanvoer is. Daarbij is in de berekeningen uitgegaan van een acute verplaatsing: de huidige percelen stoppen, en de nieuwe percelen geven de eerste jaren nog geen optimale opbrengst. In de praktijk zal een fruitteler pas gaan verplaatsen als zijn huidige fruitbomen geen opbrengsten meer leveren. Ook deze zal het enkele jaren duren voordat de bomen werkelijk gaan produceren. Schade accepteren of compenseren? Het waterschap is verantwoordelijk om te bekijken of het doelmatig is om bij inundatie vanuit het oppervlaktewater (wateroverlast) maatregelen te treffen danwel om de schade te accepteren of te compenseren. Het waterschap is namelijk niet verplicht om ondoelmatige maatregelen te treffen. Hierbij moet het waterschap rekening houden met normen die zijn vastgelegd voor verschillende functies, zo geldt voor grasland een herhalingstijd van 10 jaar. In andere woorden bij een herhalingstijd van 10 jaar kijkt het waterschap naar schade veroorzaakt door inundatie vanuit het oppervlaktewater als gevolg van een bui met een herhalingstijd van maximaal eens in de tien jaar. Het blijft kansberekening: eens per jaar betekent in een slecht geval dat de gebeurtenis bijvoorbeeld zelfs 2x per jaar kan voorkomen of, in een beter geval: 1 keer in de 20 jaar. In onderstaande figuur is deze vorm van inundatie weergegeven. Inundatie vanuit het oppervlaktewater als gevolg van neerslag Schade accepteren of compenseren? Indien het niet doelmatig is om maatregelen te treffen om wateroverlast tegen te gaan dan is het de vraag wie de lasten van deze schade zou moeten dragen het waterschap of de belanghebbende. In eerst geval zal het waterschap een bedrag uitkeren als er schade wordt geleden door inundatie uit het oppervlaktewater als gevolg van een hevige bui (T=10). De hoogte van het uit te keren bedrag zal worden bepaald met behulp van standaard schadebedragen. De doelmatigheidsafwegingen worden in nieuwe samenhang gedaan met de implementatiestrategie wateropgave (zie H 10) 33 Klimaatsverandering Door klimaatsverandering neemt de kans op hevige buien toe. Dit betekent dat een bui met een herhalingstijd van eens in de tien jaar in de toekomst vaker voor kan komen, bijvoorbeeld driejaarlijks of zelfs jaarlijks. De kans op schade neemt daardoor ook toe. Op een gegeven moment zal de schaderegeling dan ook niet meer doelmatig zijn en zal het waterschap naar andere manieren moeten zoeken om toch aan de overschrijdingskans te kunnen voldoen.

34 34

35 8. Variantenanalyse Eiland van Schalkwijk Het raamwaterplan Eiland van Schalkwijk zal invulling gaan geven aan een integrale aanpak om het eiland voor te bereiden op de gevolgen van klimaatverandering en de te verwachten ruimtelijke en de sociaal economische ontwikkelingen. Wat zijn de gevolgen van de varianten in termen van kosten en baten en maatschappelijke effecten? Bij de analyse van de varianten is niet alleen belangrijk hoe de varianten inspelen op het toekomstbeeld voor het eiland, maar ook zijn de verhouding tussen de kosten en de baten (paragraaf 8.2) en maatschappelijke effecten (paragraaf 8.3) van belang. Combinatie van oplossingsrichtingen uit de drie varianten zal leiden tot een voorkeursoplossingsrichting (hoofdstuk 9). 8.1 Kosten-batenanalyse: wat is in beeld gebracht? De oplossingsrichtingen voor de verschillende opgaven binnen de varianten worden met elkaar vergeleken door middel van een kosten-batenanalyse. Hiermee worden de te verwachte kosten afgewogen tegen de te verwachten baten zodat de meest voordelige oplossing kan worden gekozen. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen: kosten en baten die in euro s uit te drukken zijn (markt gerelateerde effecten). De kosten bestaan uit eenmalige investeringen waaruit jaarlijkse kapitaallasten vloeien en jaarlijkse beheer- en onderhoudskosten. Onder de baten worden enkel de directe landbouwopbrengsten verstaan en de verkomen schade aan bebouwing; maatschappelijke effecten (nietmarktgerelateerde effecten: de zogenaamde zachte, niet in geld uit te drukken effecten) In bijlage 6 is een toelichting op de kostenbatenanalyse opgenomen. 8.2 Kosten en baten varianten Kapitaallasten In de hoofdstukken 4 tot met 6 zijn de investeringskosten van de kenmerkende maatregelen per variant aangegeven. De vertaling van deze investeringen naar kapitaallasten is in dit hoofdstuk gedaan. Deze lasten samen met extra beheer- en onderhoudskosten zijn mn van belang voor de waterschapstarieven. Figuur 8.1 laat de jaarlijkse kapitaallasten per thema en per variant zien. Hierbij gaat het om de maatschappelijke kapitaallasten. Met name bij variant 3 speelt dit een grote rol. Hierbij is het overgrote deel van kapitaallasten voor de fruitsector (paars gearceerd) en bestaat voor een klein deel (een kwart) uit kapitaallasten voor het waterschap. Wateropgave wateroverlast Met de maatregelen binnen variant 1 kan de wateropgave wateroverlast slechts voor 15% worden oplost. Dit komt omdat er geen aanvullende maatregelen binnen de principes van deze variant technisch mogelijk zijn. Variant 2 richt zich op maatregelen die een grote impact hebben op de inrichting van het gebied, zoals de inrichting van een waterbergingsgebied. Binnen de principes van deze variant kan de wateropgave voor 50% opgelost worden. Bij vergelijking van de relatieve lasten (lasten in relatie tot de mate van oplossing van de wateropgave wateroverlast) van variant 1 en 2 zijn deze vergelijkbaar. In variant 3 wordt de schade op grasland, ontstaan door de wateropgave wateroverlast gecompenseerd door een regeling. In vergelijking met de maatregelen uit varianten 1 en 2 lijkt dit veel goedkoper. De kosten zijn gebaseerd op de te verwachte schade van grasteelt. Kanttekening bij de kosteninschatting is dat de regeling geen oplossing biedt voor wateroverlast voor bebouwing en fruitteelt. Daarnaast kan de uit te keren schade in de loop der jaren door snelle 35

36 klimaatverandering snel toenemen. Om de opgave wateroverlast volledig op te lossen dienen daarom aanvullende maatregelen uit de andere varianten genomen te worden. Wateraanvoer voor de fruitteelt Vergelijking van variant 1, opwaardering van het huidig watersysteem, met variant 2, herinrichting van het systeem, wijst uit dat variant 2 vanuit kapitaallastenperspectief het aantrekkelijkst is. In variant 2 wordt de opgave 100% opgelost, terwijl het lastenniveau lager is dan variant 1 die 75% oplost. In variant 3 wordt de fruitteelt verplaatst naar het gebied tussen het Amsterdam- Rijnkanaal en de Schalkwijksewetering. De jaarlijkse maatschappelijke kapitaallasten zijn aanzienlijk, echter bij stapsgewijze verplaatsing kan dit tot aanzienlijke reductie leiden. Vanuit lastenperspectief is verplaatsing geen voor de hand liggende maatregel, echter voor de duurzame op uitbreiding gerichte ontwikkeling van deze sector en voor een duurzame gebiedsontwikkeling valt deze variant te overwegen. In paragraaf 8.3 wordt dieper ingegaan op de overwegingen. Klimaatrobuust peilbeheer Alleen in variant 2 is invulling gegeven aan deze opgave. In variant 1 en 3 is uitgegaan van de huidige situatie. Schoon water In variant 1 is een gezond watersysteem gerealiseerd door de KRW opgave zoveel als technisch en maatschappelijk haalbaar is te realiseren binnen de vastgelegde waterlichamen. Circa 60% van deze opgave kan hiermee opgelost worden. In variant 2 wordt aanvullend gekeken wat in het overig water gerealiseerd kan worden. Met name door herinrichtingsmaatregelen uit variant 2 kan nog ca. 20% extra voor deze opgave gerealiseerd worden. De lasten zijn in deze variant als gevolg van de extra maatregelen dan ook hoger. Variant 3 combineert een gezond watersysteem door de KRW opgave te realiseren binnen de vastgelegde waterlichamen en het overig water. De verbeteringskosten voor de overige waterkeringen en de kosten voor het oplossen van de lokale knelpunten worden in hoofdstuk 10 toegelicht. Kapitaallasten Eiland van Schalkwijk wateroverlast wateraanvoer peilbeheer schoon water besparing op investering variant 1 variant 2 variant 3 Figuur 8.1: jaarlijkse kapitaallasten Eiland van Schalkwijk 36

37 Tabel 8.1: jaarlijkse kosten en baten varianten (*1000) Kosten (jaarlijks) Variant 1: Optimalisatie watersysteem Waterschap: Waterschap: Waterschap: kapitaallasten beheerkosten overig schaderegeling GLB 348,-- 268,-- Variant 2: Robuust watersysteem ,-- 10,-- Variant 3: Waterrobuust landgebruik 0-153,-- 26,-- 26,-- Agrariërs: kapitaallasten ,-- Maatschappij: kapitaallasten weinig aanzienlijk aanzienlijk Baten Waterschap (mate van oplossen opgaven) Wateroverlast 15% 50% acceptatie overlast Wateraanvoer 75% 100% 0-50% Schoon water 60% 80% 100% Agrariërs 210,-- 510,-- 135, , ,-- Maatschappij 33,-- 33,-- 0,-- Vergelijking totale jaarlijkse beheer- en onderhoudskosten In tabel 8.1 zijn enkel de extra beheer- en onderhoudskosten voor het waterschap weergegeven als gevolg van de investeringen. Het gaat om een vergelijking ten opzichte van de huidige situatie. Vergelijking totale jaarlijkse lasten en baten In tabel 8.1 zijn de jaarlijkse kosten en baten per variant weergegeven. De kosten en baten zijn tevens verdeeld per actor. Er worden 3 actoren onderscheiden: het waterschap, de agrarische ondernemers, (melkveehouders en fruittelers) en de maatschappij als geheel (inclusief natuur, cultuurhistorie, recreatie, huiseigenaren, gemeenten). De kosten voor de maatschappij zijn niet in geld uit te drukken. Deels omdat op dit moment niet duidelijk is wat de geldelijke bijdrage is, deels ook omdat de investering zit in participatie en proces. Om deze reden wordt in woorden aangegeven wat de benodigde investeringen van de maatschappij zouden moeten zijn, om de variant te laten slagen. Enkel in variant 3 zijn kosten voor de agrarische sector opgenomen. Deze liggen volledig bij de fruitteelt. Afhankelijk van het aantal fruittelers dat ervoor kiest om te gaan verplaatsen zijn de jaarlijkse kapitaallasten voor de sector maximaal ca euro. De baten worden in kleur en getallen weergegeven: voor het waterschap zijn de baten in percentages weergegeven. De percentages geven per opgave de mate van oplossing weer. de baten voor de agrarische ondernemers bestaan uit de directe landbouwopbrengsten uit gedrukt in euro s. De kleur geeft de mate van indirecte baten weer. Zo levert concentratie van fruitteeltpercelen in variant 3 levert uitbreidingsmogelijkheden en bedrijfsefficiency voor de fruitsector op. de baten voor de maatschappij zijn monetair uitgedrukt voor de huiseigenaren. De kleur geeft de mate van indirecte baten weer. Zo biedt een waterplas uit variant 2 kansen voor o.a. recreatie en natuurwaarden. Ook vanuit cultuurhistorisch perspectief geeft een waterplas meerwaarde vanwege het beleefbaar maken van het inundatielandschap. 37

38 Wat geconcludeerd kan worden is: door de voorgestelde maatregelen worden baten voor het gebied Eiland van Schalkwijk gegenereerd. De onzekerheidsmarge in deze baten is echter groot; de monetaire baten gelden zowel voor het landelijk gebied als voor de bebouwing. Daarnaast worden ook indirecte baten gegenereerd; De indirecte baten voor de maatschappij zijn voor variant 2 het grootst. Deze variant levert de meeste meerwaarde voor o.a. recreatie, cultuurhistorie en natuurbeleving; Zowel de kosten als baten van variant 3 kennen een grote range en worden veroorzaakt door het wel of niet concentreren van de fruitteelt. Kanttekening hierbij is dat als er één initiatiefnemer komt, het waterschap wel investeringen moet doen in het watersysteem; opvallend is dat variant 2 hogere kapitaalslasten heeft, maar lagere beheer- en onderhoudskosten. Dit komt doordat voor een aantal maatregelen grond verworven moet worden. Dit brengt hoge kosten met zich mee, maar lage beheer- en onderhoudskosten. 8.3 Welke maatschappelijke effecten hebben de verschillende varianten? De inbreng van belanghebbenden, maatschappelijke organisatie en medeoverheden op de wateropgaven wateroverlast, wateraanvoer en schoon water is nader uitgewerkt in deze paragraaf. In tabel 8.2 zijn de niet-marktgerelateerde effecten van de varianten samengevat. De varianten zijn gescoord ten opzichte van de huidige situatie. ook tot uiting in de mate waarin samenwerking met particulieren en overheden bij het implementeren van deze variant wordt gezocht (score - ). De klimaatrobuustheid van deze variant wordt minder ingeschat dan bij de andere twee varianten (score +/- ). Variant 2 (en ook variant 3) kan minder rekenen op draagvlak van de agrarische sector in verband met nadelige effecten voor de sector als grondverlies en ganzenproblematiek (score +/- ). Echter de synergiemogelijkheden met belangen als cultuurhistorie, natuur e.d. zijn groter (score + ). Een voorbeeld uit variant 2 is oplossing van de wateropgave door het aanleggen van een waterplas. Draagvlak voor een dergelijke plas is moeilijk in te schatten en is afhankelijk van samenwerkingskansen die er zijn tussen ondernemers en overheden (bijvoorbeeld Linieland). Variant 2 nodigt dus wel uit tot samenwerking met zowel overheden als particulieren (score + ) Variant 3 wordt maatschappelijk op de korte termijn niet haalbaar geacht door gering draagvlak (score +/- ). Wel wordt aangegeven dat deze variant niet helemaal uit beeld zou moeten verdwijnen. Deze variant biedt goede mogelijkheden om binnen het waterbeheer in te spelen op toekomstige ontwikkelingen en een duurzame gebiedsontwikkeling (score + ).Nog sterker dan variant 2 nodigt variant 3 uit tot samenwerking met zowel overheden als particulieren (score ++ ) Variant 1 kan rekenen op draagvlak van de agrarische sector in het gebied, omdat geen grootschalige inrichtingsmaatregelen voorgesteld worden. Ook is het watersysteem door de jaren heen aangepast aan de lokale situaties en behoeften van de gebruikers (score ++ ). Mogelijkheden om ook andere belangen als natuur en cultuurhistorie binnen de wensen voor een duurzame gebiedsontwikkeling te bedienen, zijn beperkt (score - ). Dit komt 38

39 Tabel 8.2: niet-marktgerelateerde effecten Variant 1 Variant 2 Variant 3 Draagvlak streek ++ +/- +/- Klimaatrobuust Waterbeheer Duurzame gebiedsontwikke ling (landschap, natuur, cultuurhistorie) Samenwerking overheden en particulieren +/ Zowel door behartigers van het natuurbelang, de cultuurhistorie en de agrarische sector is het belang van en de mogelijkheden tot synergie aangegeven. De wens van Linieland voor beleving van een landschap met meer water is een typerend voorbeeld hiervoor. Ook op lokaal niveau zijn er mogelijkheden. Te denken valt aan het beheer en de inrichting van water als maatschappelijke verantwoord onderdeel van de bedrijfsvoering van agrariërs. Ook vanuit het natuurbelang is de wens uitgesproken om meer in te zetten op extensief onderhoud van watergangen waardoor moerasachtige vegetaties kunnen ontstaan. Opgave wateroverlast Met betrekking tot de wateropgave wateroverlast is opvallend dat er binnen de agrarische sector een bepaalde mate van acceptatie is (afhankelijk van het seizoen) ten aanzien van tijdelijke overlast van teveel aan water. Een grootschalige ingreep als een grote waterplas voor de berging van het overtollige water wordt niet als de meest voor de handliggende maatregel gezien, gezien de hiermee gemoeide kosten en de ruimtelijke impact. Een uitzondering hierop zou de combinatie van een waterplas met andere maatschappelijke opgaven als cultuurhistorie of het meeliften met oplossingen voor schoon water en natuur kunnen zijn. Concreet voorbeeld is het initiatief polder Blokhoven/ Uijttewaal (Linieland). Opgave wateraanvoer fruitteelt Het dilemma van de wens voor concentratie van de fruitteelt op een optimale locatie (inclusief uitbreidingsmogelijkheden) aan de ene kant en de haalbaarheid in verband met financiering en mobiliteit van deze sector aan de andere kant kwam duidelijk naar voren tijdens verschillende communicatiemomenten. Volgens de sector zou concentratie van fruit op lange termijn vanwege bedrijfsefficiency en het bieden van uitbreidingsmogelijkheden perspectief kunnen hebben. Opgave schoon water 39

40 40

41 9. Voorstel oplossingsstrategie De consequenties van de varianten voor de opgaven, peilbeheer en schoon water wateroverlast en wateraanvoer zijn in de vorige hoofdstukken geanalyseerd. Vragen als: hoe draagt de variant bij aan het toekomstbeeld van het eiland, wat kost het, maar ook wat brengt het op, zijn verkend. Dit hoofdstuk legt met behulp van de antwoorden een strategie voor. De strategie is onderverdeeld in de volgende stukken. Basisstrategie waterschapstaken" Aanvullende maatregelen wateroverlast Initiatieven derden 9.1 Basisstrategie waterschapstaken" Deze basisstrategie bevat maatregelen ten gunste van de thema s: robuust peilbeheer, peilbeheer in tertiair polderwater, lokale knelpunten, schoon water, overige keringen en slimmer sturen om wateroverlast te voorkomen Dit hoofdstuk bevat per thema een korte toelichting en een beschrijving van de te volgen strategie. Robuust peilbeheer Een klimaatrobuust watersysteem betekent dat zoveel mogelijk versnippering van het watersysteem voorkomen moet worden. Conform variant 2 wordt een aantal peilgebieden voorgesteld om deze samen te voegen waardoor grotere beheereenheden ontstaan. Opschaling van peilgebieden kan echter wel consequenties hebben voor het maatwerk dat voor verschillende functies binnen het peilgebied geleverd kan worden kan het beste de afweging worden gemaakt tussen klimaatrobuuste peilgebieden en maatwerk voor de diverse functies binnen de peilgebieden. Het waterschap zal binnen deze deelplannen een afgewogen keuze maken. Het automatiseren van kunstwerken waardoor een betere sturing mogelijk is, zorgt ook voor een robuuster watersysteem. Deze maatregelen hebben ook tot doel om de wateropgaven wateroverlast en wateraanvoer aan te pakken. Peilbeheer in tertiair polderwater Eén van de vraagstukken die in het raamwaterplan voorligt is dat het waterschap een verantwoorde en goed te motiveren keuze moet maken met betrekking tot de verantwoordelijkheden voor het peilbeheer en de peilscheidende en peilregulerende kunstwerken in de tertiaire watergangen. Ofwel: wie gaat straks welke kunstwerken beheren en de daarmee gepaard gaande kosten dragen: het waterschap of de particuliere perceeleigenaar? Strategie Een bestuurlijk besluit over kunstwerken in tertiaire watergangen is separaat genomen (DM ) Lokale knelpunten Lokale knelpunten komen pas tijdens de gebiedsprocessen van de watergebiedsplannen binnen het Eiland van Schalkwijk naar voren. De kosten voor de investeringen worden geraamd tussen de 1 en 2 miljoen. Schoon water Het waterschap wil de invulling van de KRW-opgave voor schoon water zowel realiseren binnen als buiten de vastgestelde waterlichamen. Deze ambitie komt zowel tot uiting in variant 2 als 3. Bij deze varianten benut het waterschap de synergiemogelijkheden door bijvoorbeeld meekoppeling met andere wateropgaven en initiatieven van derden. Strategie Op het schaalniveau van de deelplannen

42 Strategie Vooruitlopend op de bestuurlijke besluitvorming van het tweede stroomgebiedbeheerplan ( ) wordt ingezet op synergiemogelijkheden met andere wateropgaven en meekopppeling met initiatieven van derden. Zo wordt synergie gezocht binnen het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid. Kansen worden benut om schoon water maatregelen te koppelen aan maatregelen voor een duurzame bedrijfsontwikkeling. Bij herinrichtingmaatregelen voor de andere opgaven in het zogenaamde overig water worden de KRW-maatregelen expliciet meegenomen. Daarnaast realiseert het waterschap daar waar mogelijk de KRW-opgave binnen de vastgelegde waterlichamen (vastgesteld beleid tot 2015). Overige waterkeringen Met het besluit status overige keringen van het algemeen bestuur in oktober 2013 is duidelijk geworden welke keringen een kerende functie hebben en welke niet op hoogte zijn. Ca 30 kilometer overige kering heeft een functie binnen het Eiland van Schalkwijk. Tot 2020 zijn geen investeringen voor het op orde brengen van de overige keringen in de meerjarenbegroting van het waterschap opgenomen. Tabel 9.1: indicatieve kosten overige waterkeringen Eiland van Schalkwijk Lengte (meter) Indicatie kosten ( *1000) Totaal te laag Strategie De verwachting is dat er synergie kan worden bereikt tussen de kadeverbeterende maatregelen en andere maatregelen die in het gebied worden getroffen. Zo kan bijvoorbeeld de klei die vrijkomt bij herinrichtingsmaatregelen voor de oplossing van de wateropgave mogelijk worden ingezet bij kadeverbetering. Dit werkt kosten besparend (deze besparing is echter nog niet te kwantificeren). In verband met synergiemogelijkheden met de andere water- en ruimtelijke opgaven wordt in het raamwaterplan voorgesteld deze opgaven te vervroegen en zo (deels) voor 2020 op te pakken. Slimmer sturen om wateroverlast te voorkomen Om de opgave wateroverlast op het Eiland van Schalkwijk aan te pakken is met name de deelstrategie Slimmer operationeel sturen van toepassing. Deze deelstrategie is erop gericht om beter te kunnen anticiperen op (mogelijke) wateroverlast. Om dit adequaat te doen moet het operationele beheersysteem op orde zijn. Strategie Om een volledige oplossing te bieden voor de opgave wateroverlast moet gekozen worden voor een (slimme) combinatie van maatregelen uit de drie varianten. Om slimmer sturen mogelijk te maken moet het watersysteem worden aangepakt. Het systeem op het eiland van Schalkwijk is enigszins verouderd en vraagt om een aantal stevige aanpassingen. 9.2 Aanvullende maatregelen wateroverlast Aanvullende maatregelen om wateroverlast te voorkomen worden alleen getroffen als deze doelmatig zijn. Doelmatigheid blijkt uit een financiële analyse en een bijdrage aan duurzame gebiedsontwikkeling op het eiland. Strategie Nieuwe maatregelen worden alleen getroffen als die doelmatig blijken te zijn. De restopgave wordt opgelost via het benutten van synergiekansen en het opstellen van een schaderegeling. Kijken we naar de kosten dan springt de financiële compensatie van wateroverlast grasland er positief uit. Echter aan deze oplossingsrichting zitten nog veel onzekerheden, zoals de haalbaarheid en extra kosten voor de uitvoering van deze maatregel en de hogere kosten bij toenemende klimaatverandering. Aanvullende maatregelen zijn noodzakelijk om de opgave volledig op te lossen. Op advies van de commissie SKK wordt een streekdialoog gestart. Uitgangspunten bij deze streekdialoog zijn: 42

43 nadere verkenning en invulling van een doelmatige aanpak voor de wateropgave wateroverlast op het eiland; duurzame gebiedsontwikkeling wordt in dit geval gedefinieerd als: - synergie met andere waterschapsdoelen (in dit geval schoon water en veilige dijken); - synergie met ruimtelijke doelen (cultuurhistorie, recreatie en natuur); - economische versterking agrarische sector; - innovatieve ontwikkeling verstedelijking Op dit moment wordt met het watergebiedsplan Blokhoven nagegaan hoe dit open water in het landschap (polder Blokhoven) kan worden gerealiseerd en hoeveel hectare open water doelmatig is. 9.3 Initiatieven derden Wateraanvoer huidige fruitteelt In perioden van nachtvorst worden fruitbomen vaak beregend om de oogst te beschermen. Een complex systeem van watergangen en gemalen brengt water van de Lek en het Amsterdam Rijnkanaal het gebied in. Het huidige systeem is echter niet berekend op de piekvragen in de wateraanvoer tijdens de nachtvorstschadebestrijding. Door de verandering van het klimaat en de toename van de watervraag zal het watersysteem in de toekomst kwetsbaarder worden. Strategie Conform de lijn van concept Voorjaarsnota 2014 geen investeringen te doen voor de wateraanvoer tbv de huidige fruitteelt op het Eiland van Schalkwijk. Deze investeringen worden of niet meer gedaan of worden doorberekend aan de sector die daar baat bij heeft. Op advies van de commissie SKK wordt een streekdialoog gestart. Uitgangspunten bij deze streekdialoog zijn: Wateraanvoer voor de fruitteelt is een dienst waaraan een belanghebbende ook een bijdrage levert. De streek uitnodigen om te verkennen wat hun mogelijkheden voor een wederdienst zijn. Wateraanvoer voor toekomstige ontwikkelingen in de fruitteelt De structuurvisie van gemeente Houten heeft landbouw als economische drager van het gebied aangewezen. In dit kader heeft de ontwikkeling van de sector fruitteelt op het eiland consequenties voor het waterschap. Met de huidige inrichting van het watersysteem is groei en ontwikkeling van de fruitteelt op de huidige locaties niet mogelijk. Verplaatsen van de fruitteelt naar andere locaties, bijvoorbeeld het gebied tussen de Schalkwijksewetering en het Amsterdam-Rijnkanaal waar extra watervoorziening wel kan worden gerealiseerd, vormt een oplossing in dit vraagstuk. Bij het in beeld te brengen van dergelijke oplossingen speelt de sector en onze RO-partners een belangrijke rol. Bijkomend positief effect van deze ontwikkeling kan de uitplaatsing van veehouderijbedrijf (-ven) uit het bebouwingslint zijn. Dit resulteert in de verbetering van het woonklimaat in het lint. Strategie Het waterschap wil faciliterend op treden bij de ontwikkeling van de fruitsector op een vanuit het waterbeheer en voorziening optimale en duurzame locatie (het gebied tussen de Schalkwijksewetering en het Amsterdam-Rijnkanaal). Dit betekent dat het waterschap bijvoorbeeld actief participeert in businesscases en eventuele ontwikkelingen een financiële impuls wil geven door financieringsconstructies te onderzoeken. Het waterschap is echter niet (financieel) verantwoordelijk om deze ontwikkeling mogelijk te maken. Ook zal het waterschap vooruitlopend op eventuele ruimtelijke ontwikkelingen in dit gebied geen investeringen in het watersysteem van bovengenoemde locatie doen. 43

44 44

45 10. Niet te vergeten.. De strategieën uit het vorige hoofdstuk wordt nader uitgewerkt in het raamwaterplan Eiland van Schalkwijk. Voor een visie op een duurzaam, klimaatbestendig en doelmatig watersysteem voor het Eiland komen nog een aantal thema s aan bod: de sanitatievisie en beheer en onderhoud Sanitatievisie In 2012 heeft het college van dijkgraaf en hoogheemraden een standpunt genomen over nieuwe sanitatie bij nieuwbouwprojecten. Zwart of bruin water wordt binnen de Nieuwe Sanitatie op een energetisch gunstige wijze worden gezuiverd en levert dan ook nog eens energie op in de vorm van biogas. Uitgangspunt is dat dit afvalwater verwerkt wordt op de rwzi. Uit geel water kunnen medicijnresten worden verwijderd en/of nutriënten (kunstmest) worden teruggewonnen. Grijs water vraagt een relatief eenvoudige zuiveringsstap omdat deze stroom maar een beperkte vuillast bevat. Het grootste deel van het water (grijs en blauw) blijft binnen het plangebied. Wel is deze Nieuwe Sanitatie op dit moment duurder dan behandeling van afvalwater op conventionele wijze. Figuur 10.1 geeft de scheiding van afvalwater in de verschillende deelstromen weer. Het waterschap staat open voor toepassing van nieuwe sanitatiesystemen op het Eiland van Schalkwijk. Er moet een afweging gemaakt worden waarbij de betrokken partijen moeten overwegen of de meerkosten opwegen tegen de opbrengsten. Daarnaast moet overeenstemming bereikt worden over de verdeling van de meerkosten. In de structuurvisie van de gemeente Houten (2011) voor het Eiland van Schalkwijk is opgenomen dat voor de vitaliteit van de kleine kernen ruimte is voor het toevoegen van een kleine hoeveelheid woningen aan de bestaande kernen. Eiland van Schalkwijk en nieuwe sanitatie Een initiatief binnen het Eiland van Schalkwijk (2011) is de ontwikkeling van enkele tientallen woningen aan de Lange Uitweg nummer 5. Met betrekking tot energievoorziening wordt gedacht aan zonne-, wind- en aardwarmte-energie. Lokale grijswater-behandeling in een helofytenfilter wordt geopperd door de initiatiefnemer. Hiermee wordt gebiedseigen water langer vastgehouden. Biogaswinning van het 'zwarte water' wordt vooralsnog niet vooropgesteld. Het waterschap wil afvoer van zwartwater per as naar de slibgisting op rwzi Nieuwegein overwegen. De bestaande riolering (op 1 km afstand gelegen) kan hierbij als back-up functioneren. De ambities van dit initiatief zijn nog volop in ontwikkeling (d.d. januari 2014). Figuur 10.1: scheiding van afvalwater in deelstromen: een blauwe (afgekoppeld regenwater), grijze (douche, keuken en afwas- en wasmachine) en zwarte (toilet) waterstroom. 45

46 10.2 Beheer en onderhoud Vanuit ecologisch belang is aangegeven dat extensief onderhoud van watergangen wenselijk is. Moerasachtige vegetaties kunnen dan tot ontwikkeling komen ( Oogst van de communicatie, 2013). Wat betreft de mogelijkheden binnen het hoofdwatersysteem van het Eiland van Schalkwijk heeft hydraulisch onderzoek aangetoond dat extensiever onderhoud mogelijk is. Uitzondering hierop is de Schalkwijksewetering. Hierbij moet wel worden opgemerkt dat een hogere begroeiingsgraad dan 30 tot 35% kan leiden tot problemen bij de zomeronttrekkingen. Daarnaast blijkt uit praktijkervaringen dat de watergangen die nodig zijn voor de aanvoer ten behoeve van de nachtvorstschadebestrijding in het najaar volledig geschoond moeten worden om voldoende aanvoercapaciteit te kunnen behouden. In de voorkeursoplossingsrichting is al voorgesteld om in te zetten op het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid. Kansen om schoon water maatregelen te koppelen aan maatregelen voor een duurzame bedrijfsontwikkeling. Ook weidevogelbeheer, ed kinnen hierin een plek krijgen Afstemming andere projecten Implementatiestrategie wateropgave wateroverlast Parallel aan het planvormingstraject van het raamwaterplan Eiland van Schalkwijk, heeft het waterschap de implementatiestrategie wateropgave wateroverlast vastgesteld. De implementatiestrategie wateroverlast is op 28 mei 2014 door het algemeen bestuur van het waterschap vastgesteld. De implementatiestrategie wateropgave wateroverlast (DM ) beschrijft de strategie die het waterschap volgt ten aanzien van wateroverlast. Het opstellen van maatregelpakketten en verkennen van nieuwe maatregelen als het invoeren van een schaderegeling voor inundaties staat hierin centraal. Goede onderlinge afstemming tussen beide projecten zal dan ook plaatsvinden KRW: tweede Stroomgebiedbeheerplan Vooruitlopend op de bestuurlijke besluitvorming over de KRW-maatregelen in het tweede stroomgebiedbeheerplan zal het waterschap in het raamwaterplan hier alvast op inspelen Aanpak wateraanvoer fruitteelt Kromme Rijn gebied Binnen het watergebiedsplan Tussen Kromme Rijn en Amsterdam Rijnkanaal (2008) heeft het waterschap (in goed overleg met de NFO) beleidskaders opgesteld ten behoeve van het faciliteren van de wateraanvoer voor de fruitteelt tijdens nachtvorstschade. Voor de fruitteeltpercelen in het Kromme Rijngebied is een nulsituatie vastgesteld, d.w.z. de fruitteeltpercelen die op 20 maart 2007 aanwezig waren of die op dat moment waren toegedeeld in het kader van de Ruilverkaveling met Administratief Karakter (RAK). Deze fruitteeltpercelen hebben een onttrekkingsvergunning gekregen op basis van een maximale watervraag van 30 m 3 /uur/ha. Het watersysteem van het Kromme Rijngebied wordt zodanig verruimd, dat het niet langer nodig is om het waterpeil (handmatig) hoger op te zetten dan het zomerpeil voor de aanvoer van water in perioden van nachtvorst. De verbreding van watergangen wordt daarbij gecombineerd met de aanleg van natuurvriendelijke oevers. Grondaankoop ten behoeve van de verbreding van de watergangen vindt plaats op vrijwillige basis. Medewerking van de streek voor realisatie van de maatregelen is dus noodzakelijk Watergebiedsplan Blokhoven Eén van de inliggende deelplannen van het raamwaterplan is het watergebiedsplan Blokhoven. Op 6 augustus 2013 heeft het college van D&H ingestemd met het plan van aanpak Pilot Polder Blokhoven om vooruitlopend op de vaststelling van het raamwaterplan de planvorming voor het watergebiedsplan Blokhoven op te starten samen met Linieland. Argumenten hiervoor waren dat een gezamenlijk met Linieland opgesteld deelplan Blokhoven financieel voordeel oplevert en de kansen op draagvlak in de streek vergroot. Daarnaast speelde mee dat de subsidiebijdrage van Linieland als voorwaarde stelde dat er uiterlijk medio 2015 een watergebiedsplan ligt. 46

47 47

48 Literatuurlijst - Water voorop! Waterbeheerplan beleidsnota peilbeheer - structuurvisie gemeente Houten - structuurvisie provincie Utrecht - oogst van de communicatie - plan van aanpak raamwaterplan - peilbesluit eiland van schalkwijk schetsschuit - alle deelonderzoeken knelpuntenanalyse - knelpuntenanalyse 2.0 vergelijking watervraag en wateraanbod (DM558201) - Waterschadeschatter, stowa 48

49 49

50 Bijlagen 1. Wateropgave wateroverlast 2. Wateropgave wateraanvoer 3. Wateropgave schoon water 4. Wateropgave peilbeheer 5. Overige keringen 6. Toelichting kosten-batenanalyse 7. Kosten en marktgerelateerde baten per deelgebied 50

51 Bijlage 1 Wateropgave wateroverlast 51

52 Bijlage 2 Wateropgave wateraanvoer 52

53 Bijlage 3 Wateropgave schoon water 53

54 Bijlagen 4 Wateropgave peilbeheer 54

55 Bijlage 5 Overige waterkeringen 55

56 Bijlage 6 Toelichting kosten-batenanalyse De oplossingsrichtingen voor de verschillende opgaven binnen de varianten worden met elkaar vergeleken door middel van een kosten-batenanalyse. Hierbij worden de verwachte kosten afgewogen tegen de te verwachten baten voor één of meerdere onderwerpen, zodat de meest voordelige oplossing kan worden gekozen. In figuur B6.1 is weergegeven hoe de kosten - batenanalyse van het Eiland van Schalkwijk opgebouwd is. Er wordt onderscheid gemaakt tussen: marktgerelateerde effecten. De marktgerelateerde effecten zijn de zogenaamde harde euro s. de niet marktgerelateerde effecten. De niet- marktgerelateerde effecten zijn niet in euro s uit te drukken. Het is vaak een beleving. Voorbeelden hiervan zijn, beleving op meerwaarde voor natuur, cultuurhistorie, maar ook bijvoorbeeld het draagvlak voor een bepaalde maatregel Markt gerelateerde effecten Voor wat betreft de marktgerelateerde effecten zijn enkel de thema s wateroverlast, wateraanvoer en peilbeheer in beeld gebracht. Voor de opgave gezond watersysteem zijn alleen de kosten in beeld gebracht. Dit thema lift deels mee met de andere thema s zodat waar dit gebeurt alleen de extra kosten in beeld zijn gebracht. De kosten zijn formeel onder te verdelen in eenmalige investeringen waaruit jaarlijkse kapitaallasten vloeien en de jaarlijkse beheer- en onderhoudskosten. Onder baten worden besparingen door o.a. (meer-)opbrengsten door vermindering van schade verstaan. Voorbeelden hiervan zijn de (meer-)opbrengsten van een graslandperceel per jaar. De opbrengsten zijn allereerst bepaald in de huidige situatie. De baten in de varianten zijn ten opzichte van de huidige situatie. Bijlage 7 geeft per deelgebied de kosten en marktgerelateerde baten weer. De kosten en baten van de verschillende oplossingsrichtingen worden in dit stadium nog niet toegeschreven aan de betrokken actoren. Dat wil zeggen dat nu nog niet duidelijk is wie wat betaald. Zaken die niet uit te drukken zijn in geld Landschap, Natuur Cultuurhistorie Zaken die niet uit te drukken zijn in geld Landschap, Natuur Cultuurhistorie Figuur B6.1: kosten-batenanalyse Eiland van Schalkwijk Kosten maatregelen Onder kosten van de maatregelen wordt verstaan de investeringen en de beheer- en onderhoudskosten Investeringen Voor het bepalen van de investeringen is uitgegaan van binnen het waterschap gebruikte eenheidsprijzen, prijspeil De investeringen zijn niet geïndexeerd. Hieronder is voor een 56

57 aantal maatregelen toegelicht wat bij de investeringen is meegenomen en wat niet Concentreren fruitteelt Aan de hand van een bureaustudie is geschat wat het concentreren fruitteelt per ha kost. Consequentie hiervan is dat het resultaat een forse marge van afwijking kan hebben. Met de volgende kosten is rekening gehouden: - De cijfers die gebruikt worden zijn gebaseerd op de KWIN fruitteelt, vakblad fruitteelt en informatie uit de sector. - Kosten in beeld gebracht voor appels en peren - Kosten van de bomen - Kosten voor de ondersteuning van de aanplant - Kosten voor de installaties beregening, fertigatie, windsingels etc.) - Arbeidskosten tbv. de aanleg en inplant van de boomgaard - evt. kosten voor inkomstenschade ivm. verplaatsen - evt. te maken meerkosten voor aanschaf duurder grond Aanleggen waterberging Voor het aanleggen van waterberging is grondverwerving, inrichting en aanleg en grondafvoer meegenomen. Bij het aanleggen van een waterberging komt grond vrij. Als uitgangspunt is aangenomen dat 20% van deze vrijkomende grond wordt afgevoerd. Dit is opgenomen in de kapitaallasten. De verwachting is dat het resterende deel wordt verwerkt in het gebied. Hiervoor zijn geen kosten opgenomen. Beheer en onderhoud Voor het bepalen van de jaarlijkse beheer- en onderhoudskosten zijn de standaard percentages gebruikt, waarmee gewerkt wordt binnen de Kosten-BatenWaterbeheer gebruikte methode van het waterschap. In de grafieken zijn enkel de extra beheer- en onderhoudskosten weergegeven. Het gaat om een vergelijking ten opzichte van de huidige situatie. Bijvoorbeeld voor het verplaatsen van de fruitteelt worden geen beheer- en onderhoudskosten opgenomen, aangezien het beheer- en onderhoud in de huidige situatie ook al plaatsvindt. In de berekeningen is nog geen rekening gehouden met mogelijke uitbreiding van het areaal aan fruitteelt. Baten maatregelen Landbouw (gras en overige gewassen) Voor de meest voorkomende gewassen zijn per variant aan de hand van kentallen (waternood) de gewasopbrengsten in beeld gebracht. De opbrengst is bepaald aan de hand van onderstaande formule: Opbrengst = opbrengst optimaal (natschade en droogschade + nachtvorstschade + inundatieschade) De opbrengsten zijn zowel voor de huidige situatie als voor de drie varianten bepaald. Het verschil in opbrengst tussen huidige situatie en een variant wordt als baat gezien. Deze baten kunnen vervolgens positief (meer opbrengst) als negatief (minder opbrengst) zijn. In onderstaande tabel zijn de gebruikte kentallen opgenomen. Tabel B6.1:Maximale opbrengsten van de verschillende functies Maximale opbrengst ( /ha/jaar) Omschrijving min max Gras Fruit Maïs 990 Bieten Granen

58 Baten fruitteelt Ook voor de fruitteelt zijn de opbrengsten voor de huidige situatie en de drie varianten bepaald. Echter het verschil in opbrengst tussen de huidige situatie en de varianten is nihil. Oorzaak hiervan is dat in de huidige situatie geen schade is en wordt berekend tijdens de nachtvorstschadebestrijding. Vanwege klimaatverandering is de verwachting dat er in de toekomst wel schade ontstaat als er geen maatregelen worden genomen. Aangenomen is dat die schade die ontstaat door een tekort aan water tijdens nachtvorstschadebestrijding 50% van de opbrengst is. In de varianten wordt die verwachte schade omgezet in baten (zie gearceerde blokken in de figuren). De baten in variant 3 kunnen op langer termijn toenemen doordat in het gebied tussen het Amsterdam-Rijnkanaal en de Schalkwijksewetering uitbreiding van de fruitteelt mogelijk geacht wordt. Baten bebouwing In de huidige situatie voldoet een aantal woningen niet aan de normering voor de opgave wateroverlast (aantal 19). Voor deze woningen is schade berekend. Er wordt uitgegaan van een schadebedrag van per woning (bron: waterschadeschatter stowa, woning van 50 m 2 ). Doordat in variant 1 en 2 maatregelen worden voorgesteld wordt de berekende schade in de huidige situatie direct omgezet in baten. In variant 3 wordt enkel gekeken naar schade en opbrengsten van grasland. Bebouwing is in deze variant dan ook niet meegenomen. Betrouwbaarheid De betrouwbaarheid van de resultaten wordt sterk bepaald door enerzijds de modelresultaten en anderzijds de gebruikte kentallen. Door de hoge mate van abstractieniveau van de maatregelen, is het niet mogelijk om een nauwkeurig model te ontwikkelen. De modelresultaten kennen dan ook een hoge mate van onzekerheid. Ook de kentallen hebben een onzekerheid. De gegevens zijn vaak verouderd en of spreken elkaar tegen. Om deze reden is gerekend met een bandbreedte. In de grafieken zijn echter enkel de maximale opbrengsten inzichtelijk gemaakt. De opbrengsten in een gebied zijn niet alleen afhankelijk van de opbrengst van de landbouw. De overige inkomsten zijn niet meegenomen in deze berekening. Voorbeeld: De frietboer die geen frietjes meer verkoopt, omdat het recreatieterrein onder is gelopen, is bijvoorbeeld niet meegenomen. Niet-marktgerelateerde effecten Om een beeld te krijgen van de meerwaarde van de varianten op de niet- marktgerelateerde effecten zijn gesprekken en bijeenkomsten met belanghebbenden en maatschappelijke organisaties georganiseerd. Het document Oogst van de communicatie geeft de opbrengst van deze verschillende gesprekken over bijvoorbeeld natuur en landschap en cultuurhistorie tijdens de variantenanalyse weer. 58

59 Bijlage 7 Kosten en marktgerelateerde baten per deelgebied Het Eiland van Schalkwijk is opgedeeld in een zeven deelgebieden. Deze deelgebieden zijn weergegeven in figuur B7.1. De marktgerelateerde kosten-batenanalyse van de 3 varianten, respectievelijk optimalisatie huidige watersysteem, robuust watersysteem, waterrobuust landgebruik, is voor elk deelgebied afzonderlijk uitgewerkt voor de opgaven wateroverlast, wateraanvoer en peilbeheer. De opgave schoon water is niet beschreven voor de afzonderlijke deelgebieden. Deze komt alleen in de algemene omschrijving in de hoofdtekst aan de orde. Op basis van deze uitwerking per deelgebied wordt inzichtelijk gemaakt: de verdeling van de investeringen en baten over de deelgebieden van de verschillende varianten; de relaties tussen de deelgebieden: in sommige deelgebieden worden investeringen gedaan voor baten in een andere deelgebied. Figuur B7.1: Deelgebieden Eiland van Schalkwijk 59