Help! Mijn kind zit op Facebook! Tine Vandamme. Promotor: Prof. Dr. Eric Broekaert

Transcriptie

1 FACULTEIT PSYCHOLOGIE EN PEDAGOGISCHE WETENSCHAPPEN Help! Mijn kind zit op Facebook! Hoe gaan ouders in Vlaanderen om met het gebruik van de sociale netwerkruimte? Tine Vandamme Promotor: Prof. Dr. Eric Broekaert Masterproef ingediend tot het behalen van de graad van master in de Pedagogische Wetenschappen, afstudeerrichting Orthopedagogiek.

2

3 Abstract In deze masterproef wordt op zoek gegaan naar de regulatie strategieën die ouders gebruiken om om te gaan met het gebruik van Facebook door hun kind(eren). Daarbij worden ook de kennis, competenties en houding van ouders ten aanzien van deze sociale netwerksite onderzocht. Tot slot wordt nagegaan welk effect ouders met deze regulatie wensen te bekomen en of ze het gevoel hebben dat hun aanpak loont. Om op deze vragen een antwoord te formuleren vulden 106 ouders een online enquête in. Ter controle werd over dit onderwerp gesproken in twee focusgroepen, van telkens 9 personen. De geleverde inzichten kunnen beleidsmakers helpen om ouders te ondersteunen en begeleiden op vlak van nieuwe media en de rol die ze daarbij kunnen spelen ten aanzien van hun kinderen. Ook kan het deels zicht bieden op hoe mediaopvoeding in het gezin precies plaats vindt. Het is interessant dit na te gaan voor Facebook omwille van het wijdverspreide gebruik en de populariteit van deze sociale netwerksite. De resultaten uit het onderzoek geven aan dat ouders de voorkeur geven aan actieve mediatiestrategieën voor de regulatie van Facebook. Sociale- en restrictieve mediatie worden minder vaak gebruikt. Ouders blijken redelijk wat kennis te hebben over het gebruik van Facebook door hun kinderen, waarbij de meerderheid aangeeft zelf goed met deze sociale netwerksite om te kunnen gaan. Toch hebben ouders een eerder ambivalente houding ten aanzien van Facebook. Doorheen hun regulatie vinden ouders waarden als openheid, eerlijkheid, (wederzijds)vertrouwen en respect voor de privacy heel belangrijk. Ook hopen ze via hun regulatie een bewuste en kritische omgang met Facebook te stimuleren. De meerderheid van de ondervraagde ouders heeft hierbij het gevoel dat hun aanpak loont.

4 Voorwoord Met toewijding en inzet heb ik mij de laatste twee jaar van mijn opleiding verdiept in de sociale netwerksite Facebook en de rol die ouders daarbij (kunnen) spelen. Het is een thema dat mij steeds is blijven boeien, in die mate dat afbakening niet eenvoudig was. Bij het afronden van deze masterproef wil ik dan ook graag een aantal mensen bedanken die erin geslaagd zijn mij aan te moedigen, te prikkelen en mijn gedrevenheid op peil te houden. Vooreerst mijn promotor Prof. Dr. Eric Broekaert om mee richting te bepalen alsook om mij te assisteren bij enkele methodologische keuzes. Daarnaast wil ik graag Nadège Bastiaenen en Katrijn Van den Abeele van Child Focus bedanken voor hun bereidheid om mijn masterproef te lezen, herlezen en er zinvolle feedback op te formuleren. Dankzij hen ben ik erin geslaagd mijn literatuurstudie af te bakenen, waar ik anders een boek had geschreven over dit onderwerp. Bijkomend zou ik graag alle ouders bedanken die de online vragenlijst invulden alsook zij die bereid waren tijd vrij te maken om over dit onderwerp in groep te discussiëren. Daarnaast wil ik graag Matthias bedanken voor het ontwerp van het titelblad. Ook mijn vriendinnen, bij wie ik altijd terecht kon om frustraties te uiten, hulp te vragen of om even te ontspannen, een oprechte dankjewel! In het bijzonder een blijk van appreciatie aan Jolien, Eline, Jolien, Charlotte en Sarah. Hierbij mag ik zeker mijn ouders (en bij uitbreiding mijn familie) niet vergeten, zij stonden altijd voor mij klaar om mij te motiveren en zijn altijd in mij blijven geloven, meer dan wie ook. Na maanden van schrijven en herschrijven, hoop ik u met deze masterproef te informeren, inspireren en enthousiasmeren over de rol van ouders bij het gebruik van Facebook door hun kinderen. Veel leesgenot! Voor het citeren van en refereren naar bronnen wordt gewerkt volgens de regels van de American Psychological Association, de APA-normen, 6 e editie.

5 Inhoudstafel Inleiding 1 Hoofdstuk 1: Op verkenning in de literatuur 4 1. Evoluties met betrekking tot media, kinderen en de rol van ouders 4 2. Sociale netwerksites: Facebook, what else? Het ontstaan Definitie Gebruikers Kinderen en jongeren: mogelijkheden en risico s Ouders Ouderlijke mediatie Algemeen Definitie Belang Aanbevolen ouderlijke mediatie Mediatie van internetgebruik Soorten mediatie en hun effecten Sociale mediatie Actieve- en instructieve mediatie Restrictieve- en controlerende mediatie Voorspellende factoren Mediatie als gedeelde verantwoordelijkheid Onderwijs Overheid Sociale netwerksites Uitdagingen 22 Hoofdstuk 2: Methodologie Een combinatie van methoden Kwantitatief onderzoek Methode 23

6 1.1.2 Procedure Steekproef Data analyse Kwalitatief onderzoek Methode Procedure Steekproef Data analyse Kwaliteitswaarborgen 28 Hoofdstuk 3: Ouders aan het woord resultaten Ouders op Facebook Kennis over het Facebook gebruik van hun kind Eigen competenties ouders Houding tegenover Facebook Gebruikte mediatiestrategieën Sociale mediatie Actieve mediatie Restrictieve mediatie Beperkte mediatie Wat ouders hopen te bereiken Effectiviteit aanpak Moeilijkheden 43 Hoofdstuk 4: Discussie Onderzoeksvraag Onderzoeksvraag Onderzoeksvraag Onderzoeksvraag 4 51 Hoofdstuk 5: Conclusie Algemeen besluit Beperkingen Toekomstig onderzoek 55

7 4. Aanbevelingen 55 Referentielijst 57 Bijlagen 72 Bijlage A: Vragenlijst online onderzoek 72 Bijlage B: Richtvragen focusgroepen 76 Bijlage C: Data mediatie-strategieën 77

8 Ik heb die keuzes nooit moeten maken. Ik had geen gsm, geen computer. Ik had al die mogelijkheden niet. Eigenlijk moeten we onze jongeren heel goed helpen, begeleiden en bijsturen, want zij moeten dagelijks kiezen of ze gaan chatten of niet, of ze iemand vriend gaan maken of niet. Ze hebben het veel moeilijker dan als wij het in onze jeugd gehad hebben en dat begrijpen de ouders wel, dat dat eigenlijk wel ingewikkeld is, heel dat netwerk. Ouder in een focusgroep

9 Inleiding Internet in het algemeen, en sociale netwerksites in het bijzonder, zijn haast niet meer weg te denken uit het dagelijkse leven. Zowel jong als oud worden er onvermijdelijk mee geconfronteerd. Als gevolg ontstaan allerhande initiatieven om het gebruik van deze media in goede banen te leiden. Projecten zoals onder meer Clicksafe van Child Focus ( en Mijn kind online ( van het kenniscentrum jeugd en media, benadrukken de plaats die media, en voornamelijk hoe ermee om te gaan, zouden moeten krijgen binnen de opvoeding. Maar krijgt dit onderwerp daadwerkelijk de plaats die het verdient binnen de opvoeding van kinderen? Om deels een antwoord op deze vraag te formuleren, wordt in deze masterproef op zoek gegaan naar hoe ouders in Vlaanderen omgaan met het gebruik van de sociale netwerksite Facebook door hun kinderen. Het is een thema waarvan de actualiteitswaarde moeilijk ontkend kan worden. Want van alle online activiteiten is het gebruik van sociale netwerksites het populairst (Livingstone, Haddon, Görzig, & Olafsson, 2011b). Ze zijn dan ook volledig ingebed in het dagelijkse leven van vele burgers (Staksrud, Olafsson, & Livingstone, 2013), met inbegrip van een grote meerderheid van Vlaamse adolescenten (Vandoninck, d Haenens, De Cock, & Donoso, 2011). Ondanks het grote aanbod aan sociale netwerksites - zoals Twitter, Google+, Netlog, Myspace, Hyves, - is de keuze voor Facebook eenvoudig te verdedigen. Actueel is Facebook namelijk een van de meest gebruikte sociale netwerksites in de wereld (Won, Ok- Ran, & Sang-Won, 2010). Ook in Vlaamse onderzoeksrapporten blijkt Facebook met voorsprong de populairste sociale netwerksite onder jongeren (Segal, D Hanens, Demeulenaere, & Bosschaert, 2012). De gebruikersaantallen van Facebook worden geïllustreerd in tabel 1. De actuele relevantie van dit thema blijkt ook uit een recente reportage van het actuamagazine Koppen, waarin men eveneens de vraag stelt naar hoe ouders omgaan met het Facebookgebruik van hun kinderen (Eén, 2013). Daarnaast laat dit topic het bedrijf Facebook ook niet onberoerd. Zo zouden zij bezig zijn met het creëren van de mogelijkheid om het profiel van jonge kinderen te koppelen aan dat van hun ouders (Meeuwssen, 2012). Ook bieden zij ouders het veiligheidscentrum aan ( waar informatie en hulpbronnen terug te vinden zijn die ouders kunnen helpen hun kind veilig met Facebook om te laten gaan. 1

10 Tabel 1 Aantal Facebook gebruikers Aantal gebruikers wereldwijd Dagelijks actief wereldwijd Aantal gebruikers België Aantal gebruikers Vlaanderen 72% Dagelijks actief Vlaanderen 73% Jongeren tussen met profiel 85% 1,2 Dumarey (2014); 3 Eén (2014); 4, 5, 6 Willems (2014). Bijkomend komt niet alleen in populaire media maar ook in onderzoek, Facebook en de impact ervan, vaak aan bod. Zo rijzen regelmatig bezorgdheden omtrent privacy en zelfonthulling, online profilering en reputatie, identiteitsconstructie, online en offline vriendschappen, Onderzoek naar hoe ouders hier in het geheel mee omgaan ontbreekt. Ook is er weinig zicht op welke handelingen van ouders echt effectief zijn (De Haan & Pijpers, 2010). Wel wordt in onderzoek vaak nagegaan hoe ouders met het gebruik van televisie en/of internet in het algemeen omgaan, zonder verdere toespitsing. Onder meer het EU Kids Online onderzoek, uitgevoerd in 25 Europese landen, tracht meer zicht te krijgen op de online activiteiten, vaardigheden, ervaringen en omgang van kinderen en hun ouders met het internet (Vandoninck & Donoso, z.j.). Daarnaast is er Apestaartjaren, een grootschalig tweejaarlijks onderzoek naar mediabezit, -gebruik en attitudes tegenover media bij jongeren (Segal et al., 2012). Doel is jeugdwerkers informeren over hoe jongeren met nieuwe vormen van media omgaan (Segal et al., 2012). Hierbij ontbreekt het perspectief van de ouders. Het doel van deze masterproef is dan ook om enerzijds Facebook en anderzijds ouderlijke mediatie als onderzoeksdomeinen bij elkaar te brengen en te bekijken vanuit het oogpunt van de ouders. Het kan interessant zijn hier verder op in te gaan niet enkel omwille van het wijdverspreide gebruik en de populariteit van sociale netwerksites, maar ook omdat voorgaand onderzoek aangeeft dat ouders hun kinderen niet altijd even goed kunnen ondersteunen op vlak van nieuwe media (Mertens, 2012). Zo zouden ouders meer behoefte hebben aan opvoedingsondersteuning op dat vlak (Mertens, 2012). Bedoeling is dan ook om met deze masterproef bij te dragen aan de inzichten van beleidsmakers omtrent de mediatiestrategieën die ouders actueel gebruiken voor Facebook. Zodanig dat zij ouders, afgestemd op deze 2

11 inzichten, kunnen begeleiden en ondersteunen waar nodig in hun rol met betrekking tot de psychosociale ontwikkeling van adolescenten (Valkenburg & Peter, 2011). Deze ondersteuning is belangrijk, zeker omdat media in grote mate sociaal en mobiel geworden zijn, waarbij begeleiding en steun van ouders nog belangrijker is dan voorheen voor het welzijn van jonge mensen op sociale media (Livingstone & Helsper, 2008). In deze masterproef wordt getracht om aan bovenstaande elementen tegemoet te komen via een combinatie van kwantitatief en kwalitatief onderzoek. Daarbij wordt nagegaan hoe ouders in Vlaanderen om gaan met het gebruik van Facebook door hun kind(eren). Om hier een uitvoerig antwoord op te kunnen formuleren wordt deze vraag opgedeeld in een aantal deelvragen: Welke kennis, competenties en houding hebben ouders ten aanzien van Facebook? Welke mediatiestrategieën (actief sociaal restrictief) gebruiken ouders voornamelijk in het reguleren van het gebruik van Facebook door hun kinderen? - Welke effecten hopen ze met die regulatie te bekomen? - Hebben ouders het gevoel dat hun aanpak loont? Zo wordt verwacht resultaten te vinden die aansluiten bij onderzoek in het kader van het EU Kids Online project omtrent de mediatiestrategieën van ouders met betrekking tot het gebruik van het internet in het algemeen door hun kinderen. Die resultaten worden verder aangehaald onder de titel: Mediatie van internetgebruik. 3

12 Hoofdstuk 1: Op verkenning in de literatuur 1. Evoluties met betrekking tot media, kinderen en de rol van ouders Kijkend naar de geschiedenis zijn opvattingen over media, maar ook de visie op kinderen en de daaraan gekoppelde rol van ouders, onderhevig aan veranderingen die tot op vandaag voortduren (Valkenburg, 2008). Zo bestonden er tot de zeventiende eeuw geen aparte media voor kinderen (Valkenburg, 2008). Kinderen en volwassenen lazen, indien ze al konden lezen, dezelfde teksten waar zonder terughoudendheid geschreven werd over zaken als armoede, ziekte en dood, dronkenschap en seksualiteit (Valkenburg, 2008). In de tweede helft van de achttiende eeuw kwam hier verandering in via censuur van het gedrukte media-aanbod voor kinderen (Valkenburg, 2008). Kinderen werden in grote getale afgeschermd van de realiteit van het dagelijkse leven, een trend die zich doorzette in de eerste helft van de twintigste eeuw (Valkenburg, 2008). Het is in deze periode dat de eerste theorieën over de effecten van massamedia op het publiek terug te vinden zijn. Zo ging Lasswell (1927) er van uit dat massamedia een grote en uniforme invloed hadden, waarbij het publiek passief en gemakkelijk te beïnvloeden was. Hierbij hield hij er geen rekening mee dat de effecten van media afhankelijk zijn van vele andere factoren, verbonden met de inhoud van het medium, de context van de blootstelling alsook de kijker zelf (Valkenburg, 2008). Toch bleef dit idee tot aan het begin van de jaren 50 het dominante model van media-effecten (Vanobbergen, 2003). Vanaf de jaren 60 werd de strakke scheiding tussen kinderen en volwassenen in vraag gesteld (Koops, Levering, & de Winter, 2007). De visie kreeg gestalte dat het verkeerd is kinderen een schijnwereld voor te houden en dat het belangrijk is hen te confronteren met de realiteit om tot grotere bewustwording te komen (Valkenburg, 2008). Zo ontstond opnieuw de trend om in media gericht op kinderen taboes zoals seksualiteit, dood en echtscheiding bespreekbaar te maken (Abma, 1990). Hierbij is sprake van een toenemende democratisering van de gezinsverhoudingen, met een evolutie van autoritaire machtsrelaties naar een onderhandelingshuishouden (Koops et al., 2007). Bijgevolg zijn ouders toleranter wat betreft de media-inhouden die kinderen mogen zien (Valkenburg, 2008). 4

13 Het is ook in die tijd (in de jaren 1960) dat empirisch onderzoek laat zien dat de effecten van media niet zo groot en universeel waren als aanvankelijk gedacht, waardoor het model van de uniforme effecten vervangen werd door het model van de beperkte media-effecten (Vanobbergen, 2003). Dit model werd ontwikkeld door de Amerikaan Klapper (1960), die aangaf dat de invloed van media beperkt is in verschillende opzichten. Ten eerste hoeft een mediaboodschap niet iedereen te bereiken, omdat er onder het publiek niet alleen sprake is van selectieve blootstelling, maar ook van selectieve waarneming, herinnering en verwerking (Klapper, 1960). Kijkers kunnen boodschappen op verschillende manieren interpreteren, het is daarom onwaarschijnlijk dat een boodschap bij iedereen hetzelfde effect tot stand brengt (Klapper, 1960). Tot op vandaag is het model van de selectieve effecten het heersende paradigma in de communicatiewetenschap, ook met betrekking tot kinderen (Valkenburg, 2008). Kinderen, zijn net als volwassenen geen passieve, maar actieve en gemotiveerde mediagebruikers, die kritisch evalueren wat tot hen komt (Valkenburg, 2008). Daarbij gaan onderzoekers er van uit dat effecten van media op kinderen afhankelijk zijn van de manier waarop een kind met de aangeboden media-inhoud omgaat (Valkenburg, 2008). Het is hier waar ouders een belangrijke rol kunnen spelen. Zeker sinds enkele actuele evoluties, zoals de huidige Web 2.0 omgeving. Die laat de mediaconsument toe om, in tegenstelling tot traditionele media die voornamelijk eenrichtingsverkeer veronderstellen, zelf media-inhoud te creëren, te delen, feedback te geven op door anderen gecreëerde inhoud en in contact te komen met anderen (Cauberghe, De Pelsmacker, Hudders, Panic, & Destoop, 2012). Dit zorgt voor een verhoogde toegankelijkheid van een breed spectrum aan online inhouden, die niet altijd ontwikkelt of geschikt zijn voor kinderen en jongeren, wat aan geeft dat meer dan ooit nood is aan ouderlijke regulatie (Livingstone, 2007). Deze regulatie is niet altijd eenvoudig, daar de huidige digitale media een sterk individueel gebruik vereisen, wat controle erop extra bemoeilijkt (Valkenburg, 2008). Vooraleer daarbij stil te staan, eerst iets meer over het hoe en wat van sociale netwerksites, in het bijzonder Facebook. 5

14 2. Sociale netwerksites: Facebook, what else? 2.1 Het ontstaan In 1997 werd de eerste herkenbare sociale netwerksite, SixDegrees.com gelanceerd (Boyd & Ellison, 2008). Deze site maakte het mogelijk om profielen en vriendenlijsten op te stellen (Boyd & Ellison, 2008). Elk van deze functies bestonden reeds voor de oprichting van SixDegrees, maar zij waren de eerste die deze met elkaar combineerden (Boyd & Ellison, 2008). In navolging, ontstonden in de periode van 1997 tot en met 2002 een aantal nieuwe sociale netwerksites met meer uitgebreide functies zoals BlackPlanet, LunarStorm, Ryze en Friendster (Boyd & Ellison, 2008). Zo kon Ryze.com bijvoorbeeld gebruikt worden voor professionele doeleinden (Boyd & Ellison, 2008). Maar het is sinds 2003 dat een sterke toename merkbaar is van het aantal sociale netwerksites (Boyd & Ellison, 2008). In dat jaar werd onder meer MySpace opgericht, samen met Friendster en Facebook aanzien als de drie belangrijkste sociale netwerksites omwille van hun sterke invloed op het professionele-, culturele-, en onderzoekslandschap (Boyd & Ellison, 2008). Facebook ontstond in oktober 2003, wanneer toenmalig Harvardstudent Mark Zuckerberg de site Facemash oprichtte, waarbij uit vergelijking van twee foto s de aantrekkelijkste studenten gekozen konden worden (Olsthoorn, 2012). Omwille van kritiek en het vastlopen van computersystemen ten gevolge van de populariteit van Facemash (Olsthoorn, 2012), herschreef Zuckerberg begin 2004 met behulp van collega s het algoritme en werd thefacebook.com geboren, aanvankelijk enkel toegankelijk voor Harvardstudenten (Eén, 2014). De naam veranderde snel naar Facebook en het netwerk werd opengesteld voor de nagenoeg hele bevolking vanaf 13 jaar (Eén, 2014). En daar waar andere sociale netwerksites, zoals SixDegrees.com in 2000, werden opgedoekt door een gebrek aan activiteit, weet Facebook de aandacht van deelnemers vast te houden en te vergroten door steeds nieuwe functionaliteiten toe te voegen (Olsthoorn, 2012). Ondertussen bestaat Facebook reeds 10 jaar (Dumarey, 2014). In deze tijd groeide het uit tot een beursgenoteerd bedrijf met meer dan 6000 werknemers en de grootste onder de sociale media (Dumarey, 2014). Zo heeft Facebook meer dan 1 miljard gebruikers onder wie 5,4 miljoen Belgen (Eén, 2014). 6

15 2.2 Definitie Door de uitgebreide, diverse en dagelijks toenemende mogelijkheden en toepassingen van sociale netwerksites is het niet eenvoudig om een omvattende definitie te formuleren. Toch zijn bij sociale netwerksites enkele typische elementen op te merken die niet aanwezig zijn in het offline publieke leven. Zo blijven online inhouden er bestaan, waardoor asynchrone communicatie mogelijk wordt (Valkenburg & Peter, 2011). Dit laat adolescenten toe om na te denken over en aan te passen wat ze schrijven (Valkenburg & Peter, 2011). Bijkomend is er sprake van een grote opzoekbaarheid en toegankelijkheid - op elk moment, vanaf elke locatie - van mensen en informatie (Boyd, 2007). Dit zorgt ervoor dat jongeren overvloedige mogelijkheden hebben voor het vinden, creëren en verspreiden van identiteit-, intimiteit-, en sexgerelateerde informatie (Valkenburg & Peter, 2011). Maar uitingen online kunnen wel woordelijk gekopieerd worden naar een andere context, waarbij het niet steeds eenvoudig is om het origineel te onderscheiden van de kopie (Boyd, 2007). Ten slotte is het virtueel niet eenvoudig om uw volledig publiek te overzien (Boyd, 2007). Concreet omschrijven Boyd en Ellison (2008) sociale netwerksites als volgt: Web-based services that allow individuals to (1) construct a public or semi-public profile within a bounded system, (2) articulate a list of other users with whom they share a connection, and (3) view and traverse their list of connections and those made by others within the system. The nature and nomenclature of these connections may vary from site to site. (Boyd & Ellison, 2008, p. 211) Sociale netwerksites zijn aldus opgebouwd rond profielen, een vorm van individuele startpagina, die een omschrijving geeft van elk lid (Boyd, 2007). Op Facebook is er sprake van een vrij uitgebreid profiel, dat niet alleen bestaat uit basis-, persoonlijke-, contact-, school- en werkinformatie (Won et al., 2010), maar waar ook multimediale inhoud, zoals foto s en video s, aan toegevoegd, bekeken en becommentarieerd kunnen worden (Boyd & Ellison, 2008). Hierop aansluitend is het op deze sites heel eenvoudig om nieuwe contacten toe te voegen (Boyd, 2006). Het publiekelijk weergeven van die connecties is dan ook een cruciale component van sociale netwerksites (Boyd & Ellison, 2008), je bent als het ware wie je kent (Boyd, 2007, p.130). Wel kan de term vrienden hierbij misleidend zijn, omdat de connectie niet noodzakelijk een vriendschapsrelatie weerspiegelt in de alledaagse betekenis en omdat de redenen waarom mensen met elkaar een connectie willen aangaan erg gevarieerd 7

16 zijn (Boyd, 2006). Tot slot worden op Facebook verschillende mogelijkheden aangeboden voor leden om te communiceren met hun online connecties (Won et al., 2010). 2.3 Gebruikers Kinderen en jongeren; mogelijkheden en risico s Heel wat jongeren over de ganse wereld maken gebruik van sociale netwerksites (Livingstone & Brake, 2010). Als ouder is het hierbij belangrijk om niet enkel aandacht te hebben voor de risico s, maar ook voor de kansen en mogelijkheden ervan voor jongeren, zeker met oog op het stimuleren van mediawijze competenties (Vermeersch, Van den Cruyce, Vandenbroucke, & Segers, 2012). Mogelijkheden zijn onder meer dat sociale netwerksites voorzien in simpele en goedkope manieren om leden te organiseren en ontmoetingen te laten plaatsvinden (Ellison, Lampe, & Steinfield, 2009). Daarbij gaat enerzijds veel tijd naar het behouden en verdiepen van bestaande vriendschappen (Valkenburg & Peter, 2007), wat benadrukt wordt in de stimulatie hypothese (Valkenburg & Peter, 2011). Anderzijds helpen sociale netwerksites bij het uitbouwen van nieuwe sociale contacten en status (Valkenburg, Schouten, & Peter, 2005). Zowel de kwantiteit als de kwaliteit van vriendschappen kan aldus verbeterd worden (Vandoninck et al., 2011). Daarnaast krijgen tieners, door het kijken naar andermans profiel, een begrip van welke soorten van representatie sociaal gepast zijn, zo kunnen sociale netwerksites bijdragen aan het bepalen en versterken van normen (Boyd, 2007). Voorts kunnen adolescenten via Facebook hun identiteit ontdekken en uiten (Barnett, 2009). Hierbij kunnen zij zorgvuldig kiezen welke informatie ze wensen vrij te geven - maar niet welke info anderen over hen vrijgeven - waarbij lichaamstaal geëlimineerd kan worden die anders wel naar voor komt in de alledaagse communicatie (Boyd, 2007). Op deze manier biedt het de mogelijkheid om sociale hindernissen te overkomen waar jongeren typisch mee geconfronteerd worden in offline communicatie settings (Valkenburg & Peter, 2009). Bijkomend zijn er ook veel mogelijkheden voor het verzamelen en delen van informatie en het bieden van ondersteuning (Valkenburg & Peter, 2009). Het gebruik van Facebook voor deze doeleinden hangt samen met positieve schoolresultaten (Junco, 2011). Ook laat de 8

17 aanwezigheid van politieke zienswijzen in profielen gebruikers toe om in contact te komen met verschillende visies, wat hun tolerantie kan verhogen ten aanzien van mensen met andere zienswijzen (Ellison et al., 2009). Tot slot blijkt online communicatie gunstig te zijn voor het zelfvertrouwen, behalve wanneer het gaat om compulsief gebruik (Valkenburg & Peter, 2011). Maar het gebruik van sociale netwerksites door jongeren wekt ook bezorgdheden op bij volwassenen, die vaak versterkt worden door negatieve berichtgeving in de media (Vanderhoven & Schellens, 2012). Zo is een van de meest voorkomende bezorgdheden onder ouders online en/of offline contact met vreemden (Family Online Safety Institute [FOSI], 2011b; Livingstone, Olafsson, O Neill, & Donoso, 2012; Segers & Van den Cruyce, 2012). En hoewel contact met mensen die je kent de meest belangrijke activiteit is op sociale netwerksites, blijkt uit onderzoek van Vandoninck en collega s (2011) dat online communicatie met vreemden zeker geen randfenomeen is bij jongeren. Daarnaast zijn ouders bezorgd over het ontvangen van ongepast (seksueel) materiaal (FOSI, 2011b; Livingstone et al., 2012; Segers & Van den Cruyce, 2012). Zo kunnen jongeren, vrijwillig of onder druk, seksuele berichten ontvangen of verzenden (Slegers, 2012). Ook kunnen ze het slachtoffer worden van ongewenste seksuele sollicitatie (Valkenburg & Peter, 2011). Bijkomend kunnen problematische inhouden vrijgegeven worden, zoals pornografisch of politiek sensitief materiaal, materiaal dat de privacy aantast of inhouden waar een copyright op rust (Won et al., 2010). Zo wordt niet altijd rekening gehouden met het recht op afbeelding en auteursrechtelijke principes, die stellen dat rechthebbenden hun toestemming moeten verlenen alvorens een afbeelding vast te leggen, te vertonen of te reproduceren (Belgian Federal Government, 2013). Ook kunnen gebruikers valse informatie verspreiden, zoals het weergeven van een valse leeftijd om toegang te krijgen tot sites die niet voor hen ontworpen zijn (Livingstone et al., 2011b). Daarnaast is het mogelijk excessief veel tijd te spenderen aan het creëren of het bekijken van updates van zichzelf alsook van hun online vrienden (Won et al., 2010). Een ander risico dat kan worden aangehaald is cyberpesten. Een aantal kenmerken van online communicatie kunnen dit faciliteren, onder meer een verminderde confrontatie van de pester met het onmiddellijke effect van zijn daad (Dehue, Bolman, & Vollink, 2008). Daarnaast maken vele onderzoekers zich zorgen aangaande het vrijgeven van persoonlijke informatie, en 9

18 dan voornamelijk over een gebrek aan bezorgdheid van adolescenten hieromtrent (Vandoninck et al., 2011). Jongeren zijn zich vaak minder bewust van welk soort informatie privaat is en van de mogelijke consequenties van het delen van deze informatie (Mathiesen, 2013). Zo kan het eigen gedrag van jongeren of dat van hun peers schade toebrengen aan hun reputatie of aan toekomstige (werk)vooruitzichten (Collier & Magied, 2012). Recente studies tonen echter dat zij zich wel degelijk bewust zijn van hun privacy, en mogelijke bedreigingen hiervan (Vandoninck et al., 2011). Alsook dat ze proactief zijn als het aankomt op het nemen van stappen om potentiële risico s te reduceren (Boyd & Ellison, 2008). Wel kunnen jongeren hierbij moeilijkheden ervaren, met name bij het begrijpen en adequaat gebruiken van deze privacysettings alsook in het beoordelen welke contacten toegang kunnen krijgen tot hun persoonlijke informatie (Livingstone, 2008). Staksrud en collega s (2013) geven aan dat dit risicogedrag kan faciliteren. Tot slot is een mogelijke hypothese met betrekking tot de kwaliteit van bestaande vriendschappen de verplaatsingshypothese (Valkenburg & Peter, 2011). Deze gaat ervan uit dat online communicatie afbreuk doet aan de kwaliteit van bestaande vriendschappen, omdat het de tijd vervangt die je zou kunnen spenderen aan meer betekenisvolle interacties met offline vrienden (Mesch, 2003). Maar, deze hypothese ontving minder steun dan de stimulatiehypothese die hierboven reeds besproken werd (Valkenburg & Peter, 2009). Wel is enige ambiguïteit karakteristiek voor sociale netwerksites. Zo gaan jongeren er niet exclusief geconfronteerd worden met risico s waar ze niet mee kunnen omgaan, maar is het ook geen plaats die automatisch kansen creëert voor een positieve psychosociale ontwikkeling (Valkenburg & Peter, 2011). Aanvullend draagt een blootstelling aan risico s en/of mogelijkheden, de mogelijkheid in zich, maar niet de zekerheid van schade en/of voordelen (Livingstone, Haddon, Görzig, & Olafsson, 2011a). Tot slot blijkt het zo te zijn dat mogelijkheden en risico s positief met elkaar correleren, namelijk zij die meer mogelijkheden ervaren rapporteren ook meer risico s en vice versa (Livingstone & Helsper, 2010) Ouders Facebook is niet langer een plaats waar alleen jongeren terug te vinden zijn, ook ouderen maken steeds meer deel uit van deze sociale netwerksite (Willems, 2014). Dit impliceert dat jongvolwassen gebruikers hun identiteit nu beheren ten aanzien van een steeds groter wordend publiek, waar ook hun ouders deel van uitmaken (Stutzman & Kramer-Duffield, 10

19 2010). En het is die verhoogde aanwezigheid van ouders op Facebook, die kan leiden tot conflict tussen ouders en kinderen (Kanter, Afifi, & Robbins, 2012). Zo kunnen sommige ouders zich geïsoleerd voelen of schrikken van informatie die zij lezen op het profiel van hun kind (Kanter et al., 2012). Als ouders deze gevoelens aanhalen bij hun kind, kan dit door hen ervaren worden als een aantasting van hun privacy (Kanter et al., 2012). Anderzijds kan die aanwezigheid ook net geassocieerd worden met een verbetering van de ouder-kind relatie, doordat het een gevoel van verbondenheid aanscherpt (Kanter et al., 2012). Het is aannemelijk dat de leeftijd van kinderen hierbij een rol speelt, waarbij jongere kinderen die hun autonomie nog aan het ontwikkelen zijn, deze acties als meer invasief gaan beoordelen (Kerr & Stattin, 2000). 3. Ouderlijke mediatie 3.1 Algemeen Definitie Het concept ouderlijke mediatie verwijst naar strategieën die ouders hanteren om toezicht te houden op het televisie- en internetgebruik van hun kinderen, of hen hierbij te helpen (Youn, 2008). In de meest ruime zin van het woord heeft mediatie betrekking op hoe ouders de omgang van hun kinderen met media reguleren (Livingstone & Helsper, 2008). In de literatuur spreekt men over parental mediation als zijnde: The parental management of the relation between children and media; usefully, it extends the parental role beyond simple restrictions to encompass also conversational and interpretive strategies (e.g., Nathanson, 1999; Valkenburg, Krcmar, Peeters, & Marseille, 1999) as well as parental monitoring activities (Kerr & Stattin, 2000). However, it is noted that some use mediation more narrowly to refer to parental discussion without also including rule-making or co-viewing (e.g., Austin, 1990). (Livingstone & Helsper, 2008, pp ) Dit proces wordt vaak in verband gebracht met socialisatie waarbij bepaalde waarden, normen, motivaties en vaardigheden omtrent mediagebruik vorm krijgen (Livingstone & Helsper, 2008). En hoewel ouders veronderstellen dat media van grotere invloed zijn op de kinderen van andere mensen dan op hun eigen kinderen (Nathanson, Eveland, Park, & Paul, 11