S TUKKEN BETREFFENDE DEN STRIJD DER BISSCHOPPEN VAN UTRECHT MET DE STAD UTRECHT OVER HET BE IT VAN HEERLIJKE RECHTEN.

Transcriptie

1 S TUKKEN BETREFFENDE DEN STRIJD DER BISSCHOPPEN VAN UTRECHT MET DE STAD UTRECHT OVER HET BE IT VAN HEERLIJKE RECHTEN. UITGEGEVEN DOOR Mr. S. MULLER Fz. De hierbij afgedrukte stukken behoev~,n geene toelichting. ij vormen de bewijsstukken, behoorende bij het tweede hoofdstuk van mijn onlangs uitgegeven werk : Recht en rechtspraak to Utrecht in de middeleeuwen. Dit hoofdstuk levert tevens een doorloopenden commentaar op deze stukken, zoodat ik kan volstaan met in het algemeen daarheen to verwijzen. Daar mijn boek de inleiding vormt voor de door mij uitgegevene Middeleeuwsche rechtsbronnen der stad Utrecht, grog het niet aan, deze inleiding to bezwaren met zoo volumineuse bijiagen, en ik beloofde dus (aid. p.108 noot 1), de bewijsstukken, waarvan de publicatie zij n belang bleef behouden, in het eerstvolgende deel der Bijdragen en mededeelingen van het Historisch genootschap uit to geven. Aan die belofte voldoe ik thans. Enkele der kleinere stukken zij n reeds in oude bronnen gedrukt : de wijze van uitgave maakte echter eene nieuwe publicatie gewenscht. S. MULLER F.

2 32 Stukken betref'ende den strijd der bisechoppen I. Bisschop.Henric van Vianden erkent het reeht der burgers van Utrecht om den bisschop op eenen toeht niet verder to volgen dan den stadsmuur. 30 April In nomine Domini amen. Henricus, Dei gracia episcopus Trajectensis, universes presenter litteras inspecturis eternam in Domino salutem et cognoscere veritatem. Noverint tam presenter quam future, quod burgenses civitatis Trajectensis nec de jure nec de aliqua consuetudine tenentur imitare 1) aliquem episcopum Trajectensem ulterius quam ad muros civitatis eorum, nisi hoc facere voluerint de bona voluntate eorum. Et quum hoc juris et consuetudinis eorum est ab antiquo, nor hoc j us eorum et antiquam consuetudinem recognoscentes et approbantes presenter litteras dictis civibus Trajectensibus porreximus, sigilli nostri munimine roboratas. Datum et actum anno Domini M.cc.L sexto in vigilia Walburgis virginis. (Origineel in het Stalls-archief van Utrecht.) II. De elect Jan van Nassau beloo f t de reehten der stall Utrecht voortaan to zullen handhaven. 23 September Johannes, Dei gracia Trajectensis electus, universes presenter litteras inspecturis salutem et cognoscere veritatem. Ad universorum noticiam tenore presencium volumus pervenere, quodd nor de consilio delectorum nostrorum prelatorum et fidelium ecclesie Trajectensis, domini Engelberti de senbroke decani sancte Marie, Stephani prepositi sancte Petri, Jacobi decani 1) oo is de gewone lezing, hoewel imitare" voor volgen" vreemd is. Er staat evenwel eigenlijk imcare" of ivitare." Mag men eomitari, of inviare (in viam prosequi) vermoeden?

3 van Utrecht met de stad Utrecht enz. 33 saneti Johannis ecciesiarum Trajectensium, nobilis yin Johannis domini de Kuc, Suedheri de Bosinchem, Theoderici de Hesewiic, Aiphari de Wulven, Gyselberti de Ruele, Willelmi de Riiswiic et Ernesti de Wulven militum, pro conservanda perpetua et firma ac inviolabili amicicia concordia et fidelitate cum dilectis nobis sculteto scabinis consulibus et universes civibus Trajectensibus, pro state civitatis nostre ac terre nostre Trajectensis plus nimis jamdudum turbato ad pacem et in melius reformando, convenimus et eisdem promisimus bona fide, omni dolo et fraude remotes penitus et exciusis, quod astabimus ipsis, et ipsos ut dilectos ac fideles cives nostros juvabimus et confortabimus ac proniovebimus in omnibus eorum juribus et causes, ubicumque et quandocumque mdiguerint, auxilio consilio et favore, salves nobis exnunc inantea juribus et libertatibus nostris. Ut autem hec rata permaneant et firma, dedimus presens scriptum dictis.. civibus nostris Trajectensibus, sigillis nostro et venerabilis yin domini Gerhardi prepositi Oldenselensis fratnis nostri ac predictorum domini.. de Kue et Suedheri de Bosinchem militum roboratum. Datum et actum Trajecti anno Domini M. cc. septuagesimo sexto in crastino beatorum Maunicii et sociorum emus. (Origineel in het Stads-arehief can Utrecht.) III. De elect Jan van Nassau verzoent zich met de stad Utrecht. 6 April Johannes, Dei gracia Trajectensis electus, omnibus presencia visuris geste rei noticiam cum salute. Sciant tenore presencium universe, quod dilecti nostni scultetus, scabini, consules et communiter omnes cives Trajectenses, quocumque locorum fuerint rotes ant form, omnes guerras et excesses eorum usque in presen- Bdr. en Meded. IX. 3

4 34 Stukken betrefende den strijd der bisschoppen tern diem contra nos commissos, sive fuerit de homicidio raping spolio incendio proscripcione ac plane de omnibus causes aliis universaliter vel singulariter, ab eisdem, conposuerunt nobiscum, et emendaverunt penitus nobis omnia supradicta, et de omnibus premissis sunt reconciliati pure et per omnia nobiscum ac cum omnibus nostris adj utoribus et amicis ; unde ipsos singulos et universes quitos et liberos ac solutes perpetuo dimittimus et clamamus de premissis. Preterea promisimus eisdem sculteto scabinis consulibus et civibus predictis, quod omnes illos, qui ex ipsis proscripti sunt qualicumque de causa, et qui de inimiciciis suis composuerunt cum adversaries suis, in jus eoru-m absque contradiccione reponemus, dum super eo fuerimus requisite. Illos vero, qui adhuc inimiciciis suis non composuerunt et cum inimicis suis non sunt reconciliati, reponemus similiter in jus ipsorum sine contradiccione, dum moniti fuerimus super eo, postquam inimicis ipsorum reconciliati fuerint ; nec nos seu nester marscalcus gut scultetus vel aliquis alius vice nostra sive nostro nomine interim in aliquo loco impediemus eos vel arrestabimus, sed eos benigne promovebimus in omni jure ipsorum. flee autem omnia premissa promisimus sepedictis sculteto scabinis consulibus et civibus Trajectensibus et una nobiscum Willelmus prepositus eccksie sancti Johannis Trajectensis ac nobilis vir Johannes dominus de Kuec, Gyselbertus dominus de Amestelle et,arnoldus de Amestelle milites fideles nostri, quorum sigilla una cum sigillo nostro sunt appensa presentibus in testimonium et munimen, absque omni dole et fraude bona fide firmiter observare. Actum et datum anno Domini M. CC. septuagesimo octavo Ides Aprilis octavo. (Origineel in het stada-archief vain Utrecht.)

5 van Utrecht met de stall Utrecht enz. TV. Verdrag van vriendschap, door Floris graa f van Holland met de stall Utrecht aangegaan. 5 September (?) (Afgedrukt bij : Van den Bergh, Oorkondenboek van Holland. II p.158.) (Origineel in bet Stalls-archief van Utrecht.) V. Graaf Floris van Holland doet uitspraak over de geschillen tusschen bisschop Jan van irik en de stall Utrecht. 25 October (Afgedrukt bij : Van den Bergh, Oorkondenboek van Holland. II p. 407.) VI. (Origineel in het Stalls archief van Utrecht.) De stall Utrecht appelleert op den pans wegens verschillende vergrijpen van bisschop Willem Berthout van Mechelen. 18 December In Dei nomine amen. Anno ejusdem millesimo ducentesimo nonagesimo octavo, indictione duodecima, die Jovis decima octava mensis Decembris in presentia venerabilis viri domini Arnoldi de Lochurst ofhcialis curie Trajectensis, mei.. notarii infrascripti et testium subscriptorum personaliter constitutes discretus vir magister Johannes de Gandavo, advocates curie Trajectensis jamdicte, quoddam instrumentum, mane mei jamdicti notarii conscriptum et in publicam formam redactum meoque signo signatum, quod quidem instrumentum copiam procuratorii ad personam ipsius magistri Johannis, provocationem et appellationem continebat, legit publice, cujus quidem instruments tenor tabs est :,,In Dei nomine amen. Anno ejusdem mille- simo ducentesimo nonagesimo octavo, indictione duo- decima, die Martin, quarts intrante mense Novembri,,in presentia venerabilis viri domini Th. dicti Vrenke, 3*

6 36 Stukken betreffende den strijd der bsschoppen,canonici ecciesie sancti Salvatoris Trajectensis, con-,,sueti loco.. officialis Trajectensis in ipsius officialis,,absentia presidere, mel.. notarii infrascripti ac testium,,subscriptorum constitutes discretus vir magister Jo-,,hannes de Gandavo, advocates curie Trajectensis predicts, quoddam procuratorium sigillo rotundo de,,cera viridi, vero inquam sigillo civitatis Trajectensis,,prout prima facie apparebat, sigillatum, legit, cujus,,quidem procuratorii tenor tales est : Universes pre-,,,,sentia visuris nos.. scabini.. consules et univer-,, sitar civitatis Trajectensis cupimus fore notum, quod,,,,magistrum Johannem de Gandavo, clericum, exhibi-,, torero presentium nostrorum, veruin et legitimum,,,,constituimus procuratorem in omnibus causes nostris,,,,,rnotis et movendis tam a nobis quam contra nos,,,,,conferentes ditto procurators nostro potestatem et,,,,mandatum specials appellandi pro nobis et nomine,,,,nostro a quocumque gravamine, appellationem in-,,,,novandi eamque prosequendi ac omnia alia et sin-,,,,gula faciendi, que in premissis verus et legitimus,,facere potest et debet procurator, ratum et firmum,,,,habentes et habituri quicquid per dictum procura-,, torero nostrum factum fuerit in premissis. In cujus,,rei testimonium sigillum civitatis nostre presentibus,,,,duximus apponendum. Datum anno Domini M. CC.,,nonagesimo octavo, feria tercia post Animarum.",,Deinde quandam cedulam, appellationem in forma,,que sequitur continentem, legit et appellavit in hat,,forma verborum :,,Quia vos, reverends pater domine,,wilhelme, Dei gracia episcope Trajectensis,.. sea-,,binos.. consules.. et universitatem civitatis Tra-,,jectensis dampnis multifariis et injuriis affecistis et,,adhuc cotidie afficitis, in eo videlicet quod merca-,,tores, victualia ad eandem civitatem deferentes, net-,,non alios mercatores per vestros castellanos, Theo-

7 van Utrecht met de stall Utrecht enz. 37,,,,baldum in Vredelant videlicet et suns complices,,,,,contra conductum vestrum, ad rogatum vestrum per,,,,ipsos scabinos et consules ex litteris vestris patentibus,,,,publicatum, capi fecistis et incarcerari, et suis rebus,,,,ac mercimoniis contra Deum jus et justiciam temere,,,,spoliari ; ipsorum concives, Fredericum Capellaen vi-,,,,delicet in castro de Vredelant et Henricum Preiis in,,,,amersvordia, captivando et captivos sine causa ratio-,,,,nabili et minus juste detinendo ; in castro vero Horst,,,,Alardum de Buren, ejusdem civitatis inimicum, eas-,,,,tellanum vestrum in ipsius civitatis dampnum non,,,,modicum et gravamen instituendo, qui Alardus et,,,,sui complices castellani vestri eorundem scabinorum,,,,et consulum.. civibus, causa mercature ut moris est,,,,transeuntibus, non minimam pecunie summam vio-,,,,lenter abstulerunt eosdem temere spoliando ; et Theo-,,,,baldus et sui complices coonos civium dicte civitatis,,,trajectensis diversis spoliis et rapinis die noctuque,,,aggravant et molestant, ut per hec et alia, que dicti,,,,vestri castellani faciunt et fecerunt, vix potent in terra,,,,trajectensi locus pacificus reperiri, cum tamen ipsi,,,,castellani vestri quietem et pacem subditorum vestro-,,rum deberent merito procurare. Insuper vos, reve-,,rende pacer predicte, religiosos viros ordinis Cister-,,ciensis, viva sua per alveum Reni deferentes, eisdem,,,,vinis fecistis spoliari, contra conductum vestrum,,eisdem religiosis a vobis concessum. Finaliter eciam,,,nullis eorum culpis exigentibus, ipsam civitatem Tra-,,jectensem, scabinos et consules prelibatos diffidastis,,,,,comminantes eisdem in corporibus atque rebus damp-,,na magis enormia irrogare, sententiis et adinventio-,,nibus de consuetudine civitatis et terre Trajectensis in,,culpis si que essent observandis penitus pretermissis ;,,nam secundum dicte civitatis et terre Trajectensis,,consuetudinem inveteratam et approbatam, et jura-

8 38 Stukken betrefends den strijd der bisschoppen mentum in vestro introitu, peter reverends predicts,,,,,prestitum, bells nec diffidationes ministerialibus et,, subditis vestris indicere debetis, nisi pries, convicti coram ecclesia Trajectensi ac ministerialibus et terre inquilinis de delictis suis seu culpis, satisfacere de-,,,,negarent, ad quam etiam quidam scabinorum secun-,,,,dum formam predictam, si culpabiles possent inveniri, se ultro cum effectu obtulerunt. Insuper dicti sea- bini, consules seu concives ad vestram, reverends peter predicts, et universorum noticiam cupiunt per- venire, quod vobis verbs traditionis aut homicidii vel fratri vestro non imposuerunt. Nec suns conci- ves seu scabinos aliqua vi de civitate predicts expu- lerunt, sed dominus Lambertus dictus Freso nulls salutations prehabita ab eadem civitate recessit, Her- mannus vero de Velde, cum de quadam conspirati-,,,,one contra salutem eiusdem civitatis habits coram probis confesses fuisset et instanter requisites ut,,,,emendaret, accepts deliberations a civitate de nocte recessit ; alii quidem eorum concives amicabili ordi-,,,,natione prehabita, ad loca eis condicionaliter mon- strata se voluntarie transtulerunt. Nec ports diets civitatis unquam fuerunt nec adhuc sent a prefatis scabinis et consulibus precluse vobis, reverends pa- ter predicts, pacifies venienti ; nec ipsa civitas aut,,,,incole ejus concilium inierunt contra vestram et ec-,,,,clesie vestre salutem ; nec vestros inimicos susten- taut, sed eorum vicinos et amicos recipient ad pre-,,,,fatas injuries defendendas et repellendas, quos vos,,,,,reverends peter jamdicte, contra consuetudinem me-,,,,moratam et juramentum vestrum persequi nitimini,,,,incendiis spoliis et rapinis. Ac etiam auctoritatem,..,,,,sculteto vestro diets civitatis a vobis prestitam, abs- que cause rationabili et minus juste nitimini revo-,,,,care, ut per hoc lncohs ibidem et civibus, de se

9 van Utrecht met de stall Utrecht enz. 39,,,,invicem conquerentibus, justicia denegetur, quod po- test graviter tolerari. Preterea ex abrupto Gives pre- dicte civitatis et incolas moneri fecistis sub pens excommunicationis et demandastis, ne collectam,,,,assijs vulgariter nuncupatam exsolverent, ac scabi-,,,,nos et consules predictor, ne eandem exigerent vel reciperent ab eisdem, cum tamen ipsa assijs, de communi consensu ipsorum concivium institute, de mercaturis eorum de consuetudine inveterate et hac- tenus observata pacifice et quiete est collects, de qua opera publics, ferrets videlicet et muri ad can- dem civitatem muniendam, construi, platee confici et refici et alia opera communia et necessaria et ex- pence civitatis fieri consueverunt, ipsis scabinis con- sulibus civibus et incolis non citatis, non confessis de aliquo vicio circa dictam assisiam perpetrate nec legitime convictis, juris ordine, qui in talibus secun- dum jura et doctores est observandus, in omnibus et per omnia pretermisso. Unde et cum premise adeo notoria runt et manifests, quod nulls possint tergiversacione celari, ego magister Johannes de Gan- davo, procurator scabinorum consulum et universi-,,,,tatis dicte civitatis Trajectensis, ipsos dominos meos, videlicet scabinos, consules et universitatem predic-,,,,tos, a vobis, domine Wilhelme episcope antedicte, gravatos esse in premissis et quolibet premissorum aut gravari posse senciens, a vobis procuratorio no- mine pro ipsis meis et eis adherentibus et nomine,,eorundem ex dictis gravaminibus et quolibet eorun- dem, necnon ab aliis, ipsis dominis meis a vobis inposterum inferendis, necnon ex sententiis vestris,,,,labs et ferendis, si que sint vel dici possint, ad se-,,,dem apostolicam in hiis scriptis provoco et appello et apostillos cum instancia dari peto, me et mea, dominos meos predictor omnesque eis adherentes

10 40 Stukken betreffende den strijd der bisschoppen,,,,vel adherere volentes,.. prelatos.. canonicos vica-,,,,rios.. socios, ecclesiarum perrochialium.. rectores,,,,,ac simplices.. clericos,.. barones.. milites.. fame-,,los.. nobiles et.. vulgares ac bona omnium predic-,,,,torum protections dicte sedis su,pponens. Hanc ap-,,,,pellationem hic coram domino.. officiali Trajectensi,,,,ac.. prelatis et.. canonicis ecclesiarum Trajecten-,,,,sium interpono, et in animas dominorum meorum,,,,juro, propter corporis metum et diffidationes pre-,,,,dictas me eandem coram domino episcopo memorato,,,ad presens interponere non audere, protestans me,,,,eandem appellationem coram eodem domino epis-,,,,copo innovaturum, duet ipsius copiam sine mete 5,,, habere potero, et apostillos petam michi see dominis,, mess predictis dan ab eodem, testimonium omnium,,,,astantium super premissis invocando." Qui magister,,johannes, cum legendo venisset ad ilium locum,,et,,,,in animas dominorum meorum juro, " juravit tacto,,libro. Actum Trajecti in domo et loco capitulari Ma-,,joris ecciesie Trajectensis, presentibus viris venerabi-,,libus et discretis dominis Arnoldo Majoris, Giselberto,,sancti Petri, Laurentio sancte Marie ecclesiarum Tra-,,jectensium decanis, domino Henrico abbate monas-,,terii sancti Pauli ibidem, Jacobo de Olthusen sancti,,salvatoris, Henrico dicto Vrenke sancti Petri, Amel-,,rado Ameiradi sancti Johannis et Rudolpho ditto,,scarpsvert sancte Marie ecclesiarum Traj ectensium,,canonicis, et pluribus aliis. canonicis.. religiosis..,,vicariis.. clericis.. militibus et.. laicis civitatis et,,dioeesis Trajectensis, testibus ad premissa vocatis spe-,,cialiter et rogatis. Superscriptionem hujus dictionis,,scabinorum, " in quartadecima lines positam, appro-,,bavi. Et ego Matheus Eremberti de Trajecto, sacri,,imperii auctoritate judex ordinaries et notarius, ap-,,pellationi et protestations, per dictum magistrum 3 0-

11 van Utrecht met de stad Utrecht enz. 41,,hannem lectis et factis, ac aliis omnibus predictis,,interfui, ea conscripsi et in publicam formam redegi,,,positione signavi rogatus." Quo instrumento lecto idem magister Johannes quandam ceduam,,,meoque consueto signo cum mci proprii nominis ap- innovationem predicte appellationis et quasdarn alias rationes, quas appellations sue predicte annecti voluit, continentern, legit, cujus quidern cedule tenor talis est.,,ego,,magister Johannes de Gandavo, procurator predictus,,,huic appellations ruse et dorninorurn meorum predic-,,torurn, pro eisdern dominis mess et me interposite et,,innovate, rationes et causal infrascriptas addo seu,,addicio, videlicet : quod predictus dominus nosier Wil-,helrnus episcopus Trajectensis nullas sentential sus-,,pensionis, excommunicationis aut interdicts seu alias,,quascurnque ferre potent secundum jury et doctores,,,nec etiarn quod rnagis est aliqua que suet jurisdicti-,,onis aut pontificalis dignitatis exercere, quia suspen-,,sus a canons, super eo quod sustinet et sustinuit per,,longurn tempos alienigenas usurarios manifestos de,,partibus alienis oriundos, publics pecuniarn fenebrern,,exercentes, dornos habere ocatas in civitate, terra et,,diocesi Trajectensi ad dictam usurarn exercendarn,,,ipsos dominos meos per quandarn indignationem suarn,,seu comminationern compellendo, ut eosdern usura-,,rios permitterent sub diets civitatis Trajectensis con-,,quiescere libertate. Insuper dictus dominus nosier,,episcopus Trajectensis per suinmum pontificem, do-,,rninum Bonifacium paparn octavurn, ab amministra-,,tione spiritualiurn et teinporaliurn et executions pon-,,tificaliurn est suspensus et majors excommunicatione,,innodatus et perjurus pronuntiatus, pro eo quod quas-,darn quantitates pecuniarurn, ad subvencionem et,,consuetum serviciurn.. page et.. cardinalium ipsis,,liberaliter oblatas et prornissas, statuto termino no,l

12 42 Stuk, en l ref'ende den etrijd r bissehoppen persolvit, quas quidem quantitates et subventionem camas summi pontificis et bone memorie 3. Hos- tiecsi episcopo, tune cardinalium ipsorum camerario, de licentia summi pontificis pro se et cardinalibu stipulante, spud sedem apostolicam ubicumque earn else contingeret certo termino solvere prornisit, se ipsum et successores suns ac ecclesiam Trajectensem predictarn, suaque ipsorum successorum et ecclesie Trajectensis predicte bona ipsis earners summi pontificis et camerario per stipulationem sollenapnem ef- caciter obligando, its quod, si dictarum solutio quan- titatum predictis loco et termino facts non islet, redire infra prefixum tune sibi terminum ad sedem eandem idem episcopus personaliter teneretur, inde nullate- nus recessurus dense sedem quantitates essent inte- graleter persolute, corporaliter etiam super hiis lanais ewangeliis coram se positis prestito juramento... Ca- merarius etiam summi pontificis et idem camerarius cardinalium predictorum domino episcopo Trajectensi predicte, tune in serum presentia constitute volenti et hoc confitenti, ac ipsorum cardinalium jurisdicti- oni se et suns successores voluntarie submittenti, auc- toritate dicti summi pontificis eis in hac pane tradita preceperunt ipso episcopo, ut quantitates predictis integraliter solveret loco et termino constitutes, ac nichilominus in dictum episcopum Trajectensem, vo- lentem, consentientem ac sentential et preceptum hujusmodi, grout super hiis omnibus fuerat sibi a summo pontifice concessa facultas, etiam acceptan- tem, si dictis loco et termino quantitates ipse solute non essent, extunc suspensionis ab amministratione spiritualium et temporalium episcopates Trajectensis, executions pontificalium, ac majoris excommunicati- onis sentential contra sum protulerunt. Et licit pre- dictus terminus solutionis jamdudum sit elapses, ta-

13 van Utrecht met de stall Utrecht cnz. 43 men dictus episcopus Trajectensis dictas pecuniarum quantitates minime exsolvit, nec ad prefatam sedem accessit, propter quod predictas suspensionis et ex- communicationis sentential et reatum perjurii idem episcopus noscitur incurrisse, quare ut pretactum est nec ea que jurisdictionis runt vel pontificalis officii potent exercere. Et ne diucius in perniciosum exemplum subditorum amministrationi et divinis officiis se immisceat et ne debitam efi'ugiat disciplinam, idem dominus episcopus Trajectensis per reverendum pa- trem.. episcopum Tornacensem et per executores ab ipso deputatos, recepta prius super hoc auctoritate apostolica, ad sedem apostolicam peremptorie est ci- tatus, ut infra duorum mensium spacium a die Lune post festum beats Nicolai nunc ultimo preteritum ad eandem sedem personaliter compareat, super premissis mandatis summa pontificis et beneplacitis pariturus, alioquin depositionis sententiam ab episcopatu Tra- jectensi extunc se noverit incurrisse. Hec omnia et singula superius posita et narrata ego magister Johan- nes predictas, procuratorio nomine pro dominis meis antedigtis, huic appellations mee predicte innovando appendo, et ex eis ad sedem apostolicam pro ipsis dominis meis si necesse fuerit in hiss scriptis provoco et appello et apostillos a vobis domine.. officialis Trajectensis, si eon conferre poteritis, michi darn peto, ofi'erens me probaturum loco et tempore oportunis ea,,que runt facts de premissis, sub ea protestatione quod probata ex eis michi et dominis meis predictas pro- sint acsi plura in facto proposita non fuisseut, jurans tactis sacrosanctis ewangeliis in animas dominorum meorum predictorum, omnia et singula superius posita me credere else vera et me ea probare posse et suffi.- cientes probationer habere, testimonium omnium as- tantium super premissis invocando," Qui magister

14 44 Stukken betref`'ende den strijd der bisschoppen Johannes, culn legendo venisset ad b bum jurans tactis sacrosanctis ewangeliis" juravit tacto libro. Acturn Trajecti in domo et loco capitulari Majoris ecciesie Trajectensis predicts, presentibus viris venerabilibus et discretis dominis Arnoldo Majoris, Giselberto sancti Petri, Eaurentio sanete Marie decanis, Huberto preposito sanete Marie, Henrico abbate monasterii sancti Pauli Trajectensis, Johanne ditto Fresone, Rudolpho de Stoltenbergh Majoris, magistro Wilhelmo, Johanne ditto Visker sancti Salvatoris, Henrico ditto Vrenke, Gerardo ditto Cockart sancti Petri, Gerardo de Reden, Theoderico de Pratis sancti Johannis, Nicolao de Velde et Rudolpho ditto Scarpsvert sanete Marie canonicis Trajectensium ecclesiarum, et pluribus aliis canonicis, religiosis, ecclesiarum perrochialium, presbyteris, vicariis, clericis et laicis, testibus ad premissa vocatis specialiter et rogatis. Et ego Matheus Eremberti de Trajecto, sacri imperii auetoritate judex ordinaries et notaries, innovations et aliis predictis omnibus interfui, ea conscripsi et in publicam formam redegi, meoque consueto signo cum mei proprii nominis appositions signavi rogatus. (Origineel in het Stads-archief van Utrecht.) VII. Wicbold, aartsbisschop van Keulen, draagt aan den abt van St. Paulus, de reetoren der vier parochiekerken en andere geestelij ken to Utrecht op, om die van Amersfoort op straf van exeommunicatie to bevelen, om Rudolf,, kanunnik van St. Marie, los to laten. 29 Juni ). Wicboldus, Dei gracia sanete Coloniensis ecclesie l) Deze datum -most onjuist zijn. De beide volgende stukken, ter uitvoering van dit mandaat afgegeven en blijkens den inhoud daaa~aau

15 van Utrecht met de stall Utrecht enz. 45 archiepiscopus, sacri imperil per taliam archicancellarius, dilectis in Christo.. abbati sancti Pauli, Civilis, sancti Nicolay, sancti Jacobi, sancte G-ertrudis parrochialium ecciesiarum Trajectensium rectoribus, necnon Petro capellano nostro, ac universis.. plebanis et ecciesiarum rectoribus civitatis et dyocesis Trajectensis, ad quos presenter liters pervenerint, salutem in Domino. Gravem dilectorum nobis in Christo.. judicis.. scabinoriim.. consulum civitatis Trajectensis querimoniam recepimus, continentem quod opidani in Hamersvort judices et.. scabini ibidem, minus quam deceat cogitantes, Rudoiphum canonicum cedesic sancte Marie Trajectensis, quern.. elves Trajectenses pro suis negociis et causis ad Romanam curiam destinaverant, de curia Romany venientem cum quibusdam literis apostolicis, pro ipsis civibus Trajectensibus inpetratis, ausu sacrilege captivatum detinent et jam per longum tempus suis vineulis detinuerunt graviter maneipatum in opido de Hamersvort supradicto, in ipsius canoniei ac eorundem civium injuriam et contumeliam non modicam neenon et sedis apostolice, sub cuius protections dictus canonicus existebat, prejudieium et contemptum. Super quibus ipsi.. elves Trajectenses, ad nor tamquam ad metropolitanum suum recursum habentes, sibi petiverunt contra premissain injuriam, quam adeo manifestam et notoriam esse asserunt quod non potest alicujus tergiversadionis paillo oceultari, per juris remedium subveniri. Attendentes itaque, quod hii, qui ad sedem apostolicam vroeger getransfixeerd, ijn beiden gedateerd 26 3uni 1300, dus drie dagen vroeqer dan dit stuk. Bovendien is 29 Juni Petrus en Paulusdag, en het is niet waarschijnlijk, dat men then grooten heiligendag zal vervangen hebben door eene andere wijze vaii dateering, allermiust to Keulen, wear St. Pieter patroon was.

16 46 Stukken betrejende den strijd der bisschoppen iter arripiunt pro suis vel aliorum negociis, tam in reditu quam in exitu specialibus graciis et libertatibus fulciuntur ; idcirco vobis singulis et universes in virtute sands obedientie districts precipiendo mandamus, quatenus grout requisite fueritis ad dictum opidum de Hamersvort personaliter accedentes moneatis ibidem publics auctoritate nostra sub testimonio competenti.. scultetum.. scabinos et ceteros opidanos, per quos dictum opidum regitur, ut fame et salute sue consulentes dictum canonicum infra quindecim dies post vestram monicionem oh reverenciam sedis apostolice et nostram cum omnibus rebus suis et literis apostolicis pristine libertati restituant et eundem a vinculis, quibus ipsum detinent, liberent et absolvant, vel causam rationabilem medio tempore pretendant coram nobis, quare ad premissa minims teneantur ; alioquin ipsum.. scultetum.. scabinos et ceteros premissos, quos propter premissa declaramus sententiam excommunicacionis incidisse a canons promulgatam, et quos nicholominus nor in hiis scriptis excommunicamus, excommunicator publics nuncietis, quando et quotiens fueritis requisite, interdicts sentencias, in hoc casu secundum statuta Coloniensis et Trajectensis ecclesiarum latas, inviolabiliter observando, maxims quia premissam captivacionem et detencionem canonici supradicti vergers credimus in confusionem et prejudicium venerabilis patris amici nostri., episcopi Trajectensis. In hiis exequendis alter vestrum alium vel alios non exspectet. Et quid in premissis feceritis nobis per vestras literas presentibus infixas fideliter rescribatis. Datum Brule feria quarta post Nativitatem beats Johannis Baptists anno Domino M. trecentesimo. (Origineel in het Stads-archief van Utrecht.)

17 van Utrecht met de stall Utrecht enz. 47 VIII. Henrie, abt van St. Paulus, goof t den aartsbisschop van Keulen verslag van de uitvoering der hem gegerene opdraeht. 26 Juni Reverendo in Christo patri domino Wicboldo, Dei gracia archiepiscopo Coloniensi, sacri imperii per taliam archicancellario, H(enricus), Dei paciencia abbas monasterii sancti Pauli Trajectensis, reverenciam tam debitam quam devotam. Noverit paternitas vestry reverends, quod cum ad mandatum vestram spud Amersford dyocesis Trajectensis personaliter accesserimus, sculteto scabinis et opidanis ibidem vestras litteras clausas deprecatorias super restitutione, vobis sea nobis ex parts vestry facienda de persona Rodulphi dicti Scaerpsvert canonici Trajectensis ibidem detenti et mancipati, presentantes, eosdem scultetum, scabinos et opidanos piss monitis nostris et humilibus precious exhortantes, ut eundem canonicum restituerent pristine libertati ; qui in hunt modum responderunt, quod ipsum abire non permitterent, nisi de consensu et licencia reverends patris domini episcopi Trajectensis super hoc habitis et obtentis ; ad hoc dominus Petrus vester capellanus responders dixit, quod vos, reverends pater archiepiscopo, et dominus roster episcopus Trajectensis essetis tarts connexi amicitia, quod magic emancipatio sive liberatio dicti domini Rodulphi esset pro domino nostro episcopo Trajectensi predicto quam ejus detencio temeraria et presumpta ; quibus sic yetis a quibusdam nostris amicis opidanis diets loci de Amersford premuniti, si mandatum nostrum exequeremur, nobis inferri deberet violencia corporalis, quare cum festinacione exivimus ab opido supradicto, et ipsi de communitate ejusdem opidi Michaelem, rectorem Civilis ecclesie Trajectensis, et Petrum, presbiterum capellanum vestram, armis et

18 48 Stukken betrefends den strijd der bisschoppen fustibus de dicto opido effugarunt, eosdem usque ad mansionem nostram in Monte sancto persequentes, quare mandatum vestrum non poteramus nec audebamus execucioni debits in dicto opido demandare, cujus mandati vestri execucio in capittulo Majoris ecclesie Trajectensis sollempniter fuit facts, clero et populo civitatis Trajectensis ad hoc convocato ; quod vobis et omnibus quorum interest hiis litteris nostris vestris transfixis intimamus. Datum anno Domini M. ccc. Dominica post Nativitatem beati Johannis Baptists. (Origineel in het Stalls-archief van Utrecht.) IX. Michael, eon der beide reetoren van de Buurkerk to Utrecht, en Petrus, kapellaan van den aartsbisschop, geven den aartsbisschop van Keulen verslag van de uitvoering der hun gegevene opdraeht. 26 Juni Reverendo in Christo patri domino Wicboldo, Dei gracia archiepiscopo Coloniensi, sacri imperii per ta- 11am archicancellario, Micahel presbiter, rector medietatis Civilis ecclesie Trajectensis, et Petrus presbiter vestrr capellanus reverentiam tam debitam quam devotam cum famulatu. Noverit paternitas vestra reverends, quod cum ad mandatum vestrum spud oppidum de Amersfordia Trajectensis dyocesis personaliter accesserimus, sculteto scabinis et oppidanis ibidem litteras vestras clausas deprecatorias super restitutione vobis, domino reverends eater archiepiscopo predicts, seu nobis ex parts vestra facienda de persona discreti viri domini Rodolphi dicti Scerpsvert canonici ecclesie beats Marie Trajectensis, nuncii et procuratoris civitatis Trajectensis, ibidem duris vinculis et carcerali custodia mancipati et detenti, una cum rebus suis, litteris munimentis et instrumentis papalibus, ad eandem civitatem et alias personas diversas spectantibus,

19 van Utrecht met de stad Utrecht enz. 49 presentantes, eosdem scultetum scabinos et oppidanos pus monitis nostris et humilibus precious exortantes, ut eundem canonicum cum rebus et litteris suis pristine restituerent libertati, quod iidem scultetus scabini et oppidani omnino despexerunt. Hoc videns, domine reverends pacer archiepiscope supradicte, prefatus Petrus vester capellanus in modum exedutionis vestrarum litterarum faciende, quibus nostra presens cedula est transfixa, protulit, nullis cum litteris super hoc lectis vel ostensis, quas cum Si opinamur, interfectus ibidem fuisset : ostendisset, grout veraciter,,moneo vos scultetum scabinos et oppidanos ex parts domini mel archiepiscopi et auctoritate ipsius, ut infra quindenam dominum Roduiphum Scerpsvert, canonicum ecciesie beats Marie Trajectensis, cum rebus suis et litteris restituatis pristine libertati, et hoc sub penis in litteris ejusdem domini mel archiepiscope expresses." Quo audito et a prelibatis sculieto scabinis et oppidanis intellecto, iidem scultetus scabini et oppidani, maliclam suam maliciis cumulantes ad modum aspidis cures suas optirantis 1), hujusmodi monita omnino spreverunt, nos fustibus landis armis et gladils extra dictum oppidum de Amersfordia effugarunt, ibidem, antequam evadere poteramus de dicto oppido, prefatum dominum Petrum capellanum vestrum coexecutorem nostrum ledendo et verberando, in gravem contume- 11am creatoris, vestrique, domine archiepiscope predicts, contemptum scandalum non modicum et gravamen ac totius ecclesiastics libertatis ; et sic cum maxima arixietate et confusions non modica sub noctis silencio venimus ad civit(at)em Trajectensem, ubi executio litterarum vestrarum, domine archiepiscope predicts, fuit sollempniter secundum scrum continentiam facta, vo- 1) d. i, obturantis. Bijdr, en Meded. IX.

20 50 Stukken betreffende den strijd der bisschoppen catis ad hoc religiosis clero et populo dicta civitatis in capitulo Majoris ecclesie ibidem ; quod vobis et omnibus quorum interest sub sigillis nostris intimamus, presentibus appensis: Actum et datum anno Domini M. ccc. Dominica post Nativitatem beati Johannis Baptiste. (Origineel in hat Stads-archief varl LT trecht.) X. Installing van den stadvrede door den raad van Utrecht. 31 October Al dengenen, lesen, de desen brief zien solen of horen dowi verstaen scoute scepen ante raet der stat van Utrecht, dat wi dese kore, de hir bescreven staen, gemaket hebben hi gemenen rade dor tbesten wille. 1. Croent iman, dat vrede gebroken si, so solen de oudermannen nemen horn viven uter stat raet ; de viva solen darof de wareit ondervinden binnen acht dagen van den dage, dat Si darto genomen sij n, ende brengent wader in den raet, ofte vrede gebroken si ende we dat gedaen hebbe, mogen si shors overeendragen ; mer en mogen si niet overeendragen, wat de meeste pertie van den viven vorgenoemt vortbrengt dat sel stade wesen. So we dit van desen vijf mannen niet doen en woude, den sel men houden vor denselven, de den vrede brae. 2. Vort tiet de raet van der stat des yman, dat hi dar made was met rade of mit dada, dar vrede gebroken si, so sel degene, de men des betiet, sveren mit vijr gueden mannen, de de raet van der stat darto nemt, dat hi onsculdich is raets ende daets, dat de vrede gebroken was ; hirmede is hi quijt. 3. Waer enich man, de enen vrede brake, waer dat hi doet bleve, dar hive ane brake, dat souden men rechten an linen hats, deet gedaen hadde ; hoe

21 van Utrecht met de stall Utrecht enz. 51 dat hive anders brake, dat hive stiete ofte sloge ofte wonde, dat genghe an sine hant dengenen, de dat dede. 4. Waer oec iman, de den andren jaghede ende hive weder stiete noch en sloge, ende hi daerof bedragen worden, dat binnen vrede ghesciet ware, de verboerde v lib. 5. Waer enich man, de men eyscede van tuech. to done, ende de niet sveren en woude noch tughen, alse hi sculdich waer to done, de verboerde sulken kore, alse degenen verboren soude, den hi betugen soude, ofte hi bedragen worde. Opdat dit stade ende vaste olive, so hebwi scoute scepen ente raet vorgenoemt onser stat segel an desen brief gedaen. Dit geschiede in den jaren ons Heren dusent drehondert op Alre Goets heilegen avont. (Origineel in het Stalls-archief van Utrecht.) XI. Stadvrede, door het stedelijk bestuur van Utrecht genomen wegens den doodslag van viif burgers in een strijd tusschen de Lichtenbergers en de Fresingen. 12 Februari In nomine Domini, in Goeds namen amen. Wi scepen, raed ente oudermannen van den gilden der meenre stat van Utrecht doen cont al denghenen, de desen brief sien sellen of horen lesen, dat wi enen alinggen vrede hebben ghenomen buten ende binnen van onsen borgeren achdage na Paeschen enteen dach al, alse van den ongevalle, de hiir gesciet sin van harm Jacobs dode van Lichtenberch, harm Wernars harm Vrederix sone, ende harm Geraed Vrenckens, dre scepen, van der ere side, dar Got de sielen of hebben mote, van hom ende van horen vreenden ende van al horen hulperen, de onse borgeren sin, van der 4 *

22 52 Stuicken betreffende den strjd der bisechoppen ander side van Arnouds dode van den Vene ende Peters van den Svane, dar Got de sielen of hebben mote, van horn ende van al horen vreenden ende van al hoer hulperen, de once borgeren sin, ende van alien tviste, die darof gecornen is, in der maniren : desen vrede brake, So we dat hive verbrake op sin hats ende op anders niemans, ende dene hovede of husede of voerstonde mit rnoetwille, of in sine helpe quame in onser stat, waer hi van buten of van binnen, dat men darover rechten soude de gelike den anderen, de den vrede gebroken hadde, dar menne bedragen mochte mit tveen gueden wittaftigen mannen ; inde ontquame hi, dat sin guet der stat vrilike ware, ende waer menne grepe, nochtan soudmenre over rechten alse over enen vredeiosen man. We desen vrede brake, darbi so en soude hi niet ghewangket wesen, hive soudevoert bliven staen tot sulken dage aise hiir voersproken is. Ende wi scepene, raed ende oudermannen van den gilden der meenre stat van Utrecht voergenoemt loven dat mit gueder trouwen ende bi onsen ede, de wi gesvoren hebben : waer yeman de den vrede brake, dat wi darto heipen sellen enten rechter sterken seflen, dat hi dat rechten sel alse hiir voerscreven staet ; ende waer dat ons des rechters ombrake mit wilie of mit onwille, dat wi dan rechten souden bi ons selven, oek weep dat aneghingge ; waer dat wi des niene laden, dat wi dan ineenedich ende trouweloes warm sonder airehande argelist. Opdat dese vrede, de hiir voersproken is, vast ende stale blive sonder airehande argelist, so hebwi scepen raed ente oudermannen van den gilden der meenre stat van Utrecht voergenoemt onser stat segel an desen brief gedaen. Ende wi Lambrecht de Vrese ridden, Harman Teutelart, Harman van den Velde scepen, har Magellern, Willem Amelraed, Uhise harm Gisebrechts sone, Lubbrecht

23 van Utrecht met d e stall Utrecht enz. 53 van der Hogerstrate, Harman haren Jan Teutelarts sone van der ere side, ende wi Jan Vrencke haren Tidemans Vreneken sone, Jacob van Lichtenberch, Alphaer van Lichtenberch Jacob Jans sone, willem van Rodenborch, Vrederic van Rodenborch, Jan haren Wernars broder ende Jan haren Harman Grawarts sone, borgeren tutrecht, loven desen voersproken vrede vaste ende stade to houdene in alder maniren, de hiirboven bescreven is, sonder alrehande argeyt ende sonder enigerhande wederseggen ; in orconde des briefs besegelt mit onsen segellen. Erode is Geraed van den Svane love desen vorsprokene vrede vaste ende stade to houdene order haren Lambrechts Vresen segel vorgenoemt mit gueder trouwen en sonder alrehande argeyt. Dit gesciede int jaer ons Heren dusent drehondert ende vire des antlers dages na since Marcus dach ewangeliste. Ende wi scepen ende raed ente mere oudermannen van den gilden der scat van Utrecht orconden, dat wi over dese vorwarden, die hiir vorgescreven staen ende de besegelt sin mit deser vorgenoemder lude segel, geweest hebben, ende dat de brief, dar dese ut gescreven is, aldus spreect van worde to worde ; in orconde des briefs besegelt mit onser scat segel. Gegeven int jaer ons Heren dusent drehondert ende vire des Woensdages na Grote vastelavont. (Origineel in het Stada-arehief van Utrecht.) XII. Memorie van grieven van bissehop Guy van Avesnes (of bisschop Frederik van irik) tegen de stall Utrecht. (e ) 1. In den ersten dat si doetsclaghe sorer, de ghevallen binnen hoerre scat, daer si den bisehop niet aene bekennen.

24 54 Stukken betreffende den str%jd der bisechoppen 2. Item dat si diefve corrigieren ende ghelt anenemen, daer si den here niet ane bekennen. 3. Item dat si openbare valscher corrigiren ende ghelt anenemen buten der herlikehede. 4. Item dat si verboden hebben, dat men niemant sijn maechghelt ofpanden en moet binnen hoere stat, dat men veerre brenghen moet dan voer horen scoute ende voer heren scepenen ; ende daer mach hi met Bier eenre hant een onscout doen, dat onrecht es, ende want det lantrecht es, dat den sine maghe billic betughen souden. 5. Item dat si verboden hebben, dat men ghene ordele beropen en moet in der heren gherechte, de in der stat gheleghen sijn, dan voer hem. 6. Item dat si gherechten, die buten hoerren muren legghen, aen hem trecken, daer si ghren recht aen en hebben, nosh dat binnen hoerre vriheyde oc niet en es. 7. Item van weghe ende waterghanghe, die buten hoerre stat legghen, dat si hem dierre bewinden the berechten, dat hem niet to. en behoert. 8. Item van siinre grute, dat lude in sijnre stat cruyt bi pennincwarde vercopen ghelike den gruter. 9. Item van alrehande broke, die buten hoer stat ghevallen, de Si aen hem trecken ende berechten, dat der herlikheyde toebehoert. 10. Item dat si lude hoer stat verdriven ende des lams van Utrechte buten den here, dat ai bi rechte niet doen en moghen. 11. Item dat si hoeren scoute daerto brenghen, dat hi alle dincghen na horen wille berechten moet, est den here lief of leet. (Minuut op perkament bij de fragmenten van een Diversorium van de bisschoppen (buy en Frederik in de Utrechtsche rijksarchieven.)

25 XIII. van Utrecht met de stall Utrecht enz. 55 Memorie van grieven van bisschop Jan van Diest tegen de stall Utrecht. (1329.) 1 ) Articuli contra civitatem Trajectensem et ejus scultetum. 1. Jo. de Leuwenberg cepit cognatum Milden in scandalum clericorum domini episcopi. 2. Item cepit clericum Spiringi, quern de mandato domini episcopi Trajectensis noluit emittere. 3. Item civitas fecit H. de Vyanen solvere XL t prius solutes. 4. Item de Jacobo Crommen, quern emittere noluit ad preces domini Trajectensis, sell dixit dictum suum ut ofhciatis (?) 2) solveret ccc. 5. Item scultetus ultra inhibicionem domini interfuit empcioni domus de Lichtenberg, quern civitas ultra preces domini emit. XIV. (Register van hisschop Jan van Diest, fol. 6 vs. v. acht. [Jtr. rijks-archieven.) Verbond tusschen bisschop Jan van Diest en de stall Utrecht, waarbij de taken, waarover de bis- $chop geklaagd heeft, aan arbiters onderworpen word en. 5 Juli Wi Johan, bi der ghenaden Goeds biscop tot Utrecht, borghermeester, scepene ende die mere raet dier stet 1) Dit stukje vond ik na bet afdrukken van mijn boek ; bet is dus daarin niet vermeld. Dear bet bij stukken van 1329 staat, is het blijkbaar de klacht, waarover het volgende stuk den zoen bevat. Merkwaardig is dit stuk alleen, omdat er nit blijkt, dat de schont somtijds gemeene zaak met den read maakte, jets, eat men nit zijne medewerking bij de publicatie der vredekeur wel vermoeden kon, dock dat overigens onbekend was. 2) Het US. heeft : offic."

26 56 Stukken betreffende den strijd d6r bisschoppen van TJtrecht voerseyt, doen the verstaen alien luden, tat wi mid gansen berate ende mid goeden trouwen sonder airehande arghelist ende om orbaer onser stat ende ons ghestiehts sun overeenghedraghen in alsulken punten alse hiirna bescreven staen, vast ende stale the houden bi onser trouwen ende onser warheyt, alse : 1. Dat wi ghemeenliken ende eendrachteliken vorderen ende vervoighen sellen ails oroghe, die flu sun of hiirna coma mochten op ons of enich van onsen, ende sellen die eendrachtelike uutdraghen ende beleyden ende mallic den anderen helpen. Ende niemant van ons en sel sone vrede of bestant soeken doen of gheven in ehighen ponten, en si tat wi tat doen ghemeenliken. Ende sonderlinghe in lien orloghe, tat Jan van Lichtenbarch ende sine hulpers, die nu sun of namaels vallen moghen, vordert op ons enich van onsen onse stat of op onse ghestiehte, in alien lien ponten asset voerscreven is. 2. Voert wanneer et ghevieie, tat onse here die biscop voerseyt mochte makers ene sone van lien voerseyden orloghe Jans van Lichtenbarchs ende siinre hulpers of van alien anderen oerloghen, die namaeis vallen moghen, bi rate siinre ecclesien van Utrecht, bi sinen weigheboren iuden ende onsen huusghenoten van sinen ghestichte, ende si tat riden voer et bests, die sone seiwi anegaen ende voidoen. 3. Voert tat wi burghermeester scepene ende raet voerseyt sellen van onser stat weghen onsen here lien biscop vorseyt voldoen ende verrechten van aile dier clagen, daer wi hem in veronrechten of veronrecht hebben, die hi op ons the seghen hevet van sinen goede ende sinen gherechte binnen Utrecht, hi segghen ende goeddunken der ecclesie van Utrecht, dier weigheborenre lute ende onser huusghenoten van den ghestichte, behouden onsen here then biscop voerseyt

27 van Utrecht met de stad Utrecht enz. 57 siinre heerlicheyt ende suns rechts ende onser stat recht ende vrihede in alien ponten. In oerconde alle deser dinghe so hebwi Johan biscop voerseyt onsen seghel ende wi borghermeestere seepene ende raet vorseyt onser stat zeghel ane desen brief ghedaen. Deser brieve sun tvee. Ghegheven dies Woensdaghes na Sinte Martiins Scuddecorfs daghe mt jaer ons Heren aise men screef dusent driehondert ende neghen ende tvintich. (Origineel in het Stads-archief van Utrecht.) XV. Privilegie, waarbij bisschop Jan van Virnenburch aan den $chepenburgemeester het recht geeft om de schepenen in den eed to nemen, wanneer de schepenbank een maand lang onbezet gebleven is. 18 Juli Wi Johan van Viernenborch, hi der gracien Goods ende des stoels van Romen bisscop tljtrecht, gheven to kennen alien iuden, die tieghenwoordich sun of toecomen moghen, tot eenre eweliker memori, dat wi om aizuiken trouwen dienst, aise onse lieve stat van Utrecht ons ende onsen ghestichte diewile ghedaen heeft ende noch oft God wil doen zel, ende om ghebreke, de zi an den scoute ende aen den gherechte van onser stat voersereven voertiids ghehat hebben, aise zi ons ghetoont hebben, hem ghegheven hebben ende gheven mit desen openebrieve voer ons ende onse riacomelinghe, bisseopen tljtrecht, dat wi hem tot aire tiid enen scoute zetten zelien, aise des to doen is, ende die voerseyde scoute recht to doen na rechte ende ghewoonte van onser stat voerscreven ; ende dat wi die scepene van onser stat voersereven tot alre tijd eden zullen ofte doen eden, na rechte ghewoente ende haercomen van onser stat voersereven, also dat men onse gherechte van onser stat voerseyt om ghebrex

28 58 Stuklcan betreflende den strijd der bissclioppen wile van scoute ende van scepene nyet neder en dorve legghen. Ende waer dat sake, dat wijt verzumeden in wat seine dattet toequame, dat wi ghenen scoute en zetten of die scepene van onser stat nyet en eden, also dat daeromme ghebrec viel van den gherechte ene maent lang, zo hebben wi ghegheven ende bevolen, gheven ende bevelen den scepenborghermeyster van onser stat voerseyt, de is in der tij d, onse scoutambocht to verwaren ende die scepene van onser stat to eden. Ende zo mach die scepenborghermeyster alse een scoute mit anders den scepene rechten van onser weghen, alse zede ende ghewoente in onser stat vorghenoemt, ter tijd toe dat wi enen andren scoute zetten ende die scepene eden, alse wi na rechte ende ghewoente van onser stat voerscreven doen zellen ende moghen. Ende wanneer wi enen scoute gheeet hebben ende die scepene van onser stat voerscreven gheeet, alse voerscreven is, zo en hebben die scepenborghermeyster noch die scepene, de hi gheeet hadde overmits der bevelinghe, de wi den scepenborghermeyster bevolen hadden alse voerscreven is, ghene machte tot dier tij d meer to rechten, ten ware dat hem namaels ghebrec gheviele in den rechte, alse voerscreven is. Ende tot alien tiden, alse wi scepene' van onser stat voerscreven eden willen ofte doen eden van onser weghen, zo en zel onse stat voerseyt ons gheen vertrec daerin doen, zi en zellen ze ons presenteren, also dat wi ze eden moghen ofte doen eden, alse recht ende ghewoente is van onser stat voerscreven. In orconde des briefs beseghelt mit onsen zeghel. Ghegheven int jaer ons Heren duzent drehondert zes ende tsestich des Saterdaghes na inte Margrieten dash. Iussu domini. (Afschrift in Copiboec B. fol. van. IItrecbt.) LXXX vs. Stads-Archief

29 van Utrecht met de stall Utrecht enz. 59 XVI. Privilegie, waarbij de Roomsch-koning Wenceslaus aan den schepenburgemeester het recht geeft om de schepenen in den eed to nemen, wanner de bisschopszetel vacant is. 15 Maart 1,381. Wencelaus, Dei gracia Romanorum rex semper augustus et Boemie rex, universes, notum facimus tenore presencium quod consideratis multiplicibus fidelibus et indefessis obsequi(e)s, quibus magistri civium consules civitatis Trajectensis, nostri et imperii sacri 1 ) fideles dilecti, predecessoribus nostril dive mernorie, Rornanorum imperatoribus et regibus, a longis temporibus conpiacuerunt et nobis conpiacere potueri(n)t et debehunt prestantius in futurum, non per errorem nee inprovide led animo deliberate sane et mature, prineipum baronum comitum et nobelium nostrorum accedente consilio, de certa nostra sciencia ipsis have graciam fecimus et de Romanorum regie potestatis plenitudine facimus per presenter : Quod quicunque 2 ) evenerit live contigerit, sedem episeopalem Trajectensem vacare, quod tune magistri civium scabinorum civitatis Trajectensis prediete vel senior scabinus dicte civitatis, qui tune fuerit, judex else potent prediete civitatis Trajeetensis, (ad) facienda et exeereenda 3) omnia judicialiter, que ad verum judieem eivitatis Trajeetensis pertinent et pertinere noseuntur. Etiam quod decanus Trajectensis vel senior canonieus ibidem, qui tune pro ternpore fuerit residens, ab eodern judiee et seabinis recipiet jurarnenturn de ministrando justiciarn in dicta civitate Trajeetensi, quousque et tarndiu de ipsa Trajeetensi ecciesia fuerit per electionern et confirmacio- 1) Ret HS. heeft :,,scacri." 2) Lees : quandocumque. 3) Ret US. heeft ;,,excerdenda."