Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9

Transcriptie

1 Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 bron. Kemink & Zoon, Utrecht 1886 Zie voor verantwoording: dbnl i.s.m.

2 17 Ten geschenke ontvangen boekwerken. a. Van de Schrijvers. O.A. Spitzen, Nouvelle défense de Thomas à Kempis, spécialement en réponse au R.P. Denifle. Utrecht, o. Th. Ign Welvaarts, Levensschets van den Norbertyn L. van Cannart d'hamale. Utrecht, o. Dr. G.J. Vos Az., De tegenwoordige inrichting der vaderlandsche kerk, beschreven en naar de beginselen der gereformeerde kerkordening beoordeeld. Dordrecht, o. M. Philippson, La contre-révolution religieuse, au XVI e siècle. Bruxelles, o. Mr. A. Beaujon, The history of Dutch Sea-fisheries, their progress, decline and revival. London, o. Dr. B.H. Steringa Kuyper, De fontibus Plutarchi et Appiani in vita Sullae enarranda. Tr. ad Rh o. Ch. Rahlenbeck, Les femmes du Taciturne Extr. Brux., o. Mr. J.A. Grothe, Archief voor de geschiedenis der oude hollandsche Zending, I. Utrecht, o. D. van Pelt, The hollanders in Nova-Zembla. N.-York., o. J.L.A. Diegerick, Correspondance de Valentin Pardieu de la Motte. Bruges, o. J.L.A. Diegerick, Documents concernant la pacification de Gand. Brux., o.

3 18 J.L.A. Diegerick, Mélanges pour servir à l'histoire des moeurs etc. de la ville d'ypres 1877/8. 8 o. J.L.A. Diegerick, Inventaire des Chartes et Documents appartenants aux archives de l'abbaye de Messines. Bruges, o. J.L.A. Diegerick, Inventaire des Chartes et Documents appartenant aux Archives d'ypres, I-VII. Bruges, o. J.L.A. Diegerick, Documents du XVI e Siècle, faisant suite à l'inventaire des chartes etc. d'ypres, I-IV. Bruges, o. Mr. H. Gerlings, Te Haarlem voor 50 jaren. Haarlem, o. (Niet in den handel). Leopold von Beckh Widmanstetter, Ein Kampf um's Recht. Enthüllungen über die Leitung im Ausschusse des hist. Vereins für Steiermark. Graz, o. Mr. L.Ph.C.v.d. Bergh, Het Rijksarchief te 's Gravenhage, Jaarverslag, o. G.H.v. Borssum Waalkes, Uit een oud Kalendarium van de Hommerts en Jutrijp (Overdruk). F. Nagtglas, Onze Voorouders, een eerste hoofdstuk uit de geschiedenis van Zeeland. Middelb., o. C.J. Polvliet, Genealogie van de familie Snethlage. Amsterdam, 1885, 8 o. L. Vanderkindere, , L'université de Bruxelles. Brux., o. Dr. G J. Vos Az., Het verlangen van de algemeene Synode der Ned. Herv. Kerk naar de onschendbaarheid van alle Kerkverwoesters. Dordrecht, o. Jhr. Mr. J.H. Hora Siccama, Nederland en de Vrijheid van gedachte in Europa gedurende de 17 de en 18 de eeuw. Utrecht, o. C.W. Bruinvis, Stedelijk Museum te Alkmaar, Verslag over Alkmaar, o. C.W. Bruinvis, Catalogus der Schilderijen en Oudhe-

4 19 den, aanwezig in het stedelijk museum te Alkmaar. Alkmaar, o. W.F.N.v. Rootselaar, De Koppelpoorten, de Volmolen, het Spui en de Kade te Amersfoort. Amersfoort, o. J.H. Hingman, De Maas en de dijken van den Zuid-Hollandschen Waard in 's Gravenhage, o. Ch. Stallaert, Glossaire de termes de pratique et de mots vieillis de l'ancienne langue flamande. Specimen. Gand, o. J. Anspach, Het geslacht van Riemsdijk (Overdruk). b. Van of door Departementen van algemeen bestuur, Genootschappen, Maatschappijen enz. Van het Ministerie van Binnenlandsche Zaken: E.G. Lagemans, Recueil des traités et conventions conclus par le Royaume des Pays-Bas avec les Puissances étrangères depuis 1813, IX. 1. La Haye, o. Verslagen omtrent 's Rijks verzamelingen van Geschiedenis en Kunst, V, 's Grav., o. Overzicht van de Inventarissen der oude Rijks-archieven in Nederland. 's Gravenhage, o. Verslagen omtrent 's Rijks-archieven, VI 's Grav., o. Publications de la Société hist. et archéol. dans le duché de Limbourg, XXI. Rurèmonde, o. Van het Ministerie van Marine: Jaarboek van de Kon. Nederlandsche Zeemacht, 1882/ /4. 's Grav., 1883/5. 8 o. Van H.H. Gedeputeerde Staten van Zeeland: Nieuwe catalogus van de provinciale Bibliotheek van Zeeland, 1 e vervolg. Middelb., o. Inventaris van het oud-archief der Provincie Zeeland, III. 2. Bewerkt door J.P.v. Visvliet. Middelb., o.

5 20 Van Burgemeester en Wethouders van Utrecht: Catalogus van het Archief, III e Afd , door Mr. S. Muller Fz. Utrecht, o. Gemeenteverslag, Utrecht, o. Verslag over de gemeenteverzamelingen in Utrecht, o. Van Burgemeester en Wethouders van Deventer: Mr. J.I.v. Doorninck, De Cameraarsrekeningen van Deventer, II. 3. Deventer, o. Van het Muntcollegie te Utrecht: Catalogus der gouden, zilveren en koperen speciën van de Republiek der Vereen. Nederlanden, geslagen sedert de Pacificatie van Gent tot het einde der 18 de eeuw. Utrecht, o. Van de Vereeniging voor Geschiedenis en Kunst te Rotterdam: Vijfde jaarverslag, Rotterdam, s.a. 8 o. Van de Commissie: Beschrijving van het huldeblijk door ingezetenen van N. Brabant der Regeering aangeboden naar aanleiding van de wet tot verlegging der uitmonding van de Maas. 's Hertogenbosch, o. Van de Commissie: 26 ste Verslag der openbare Bibliotheek en Leeskabinet te Rotterdam. Rotterdam, o. Van het Oudheidk. Genootschap te Amsterdam: Jaarverslag, Amsterdam, o. Van de Davenport Academy of natural Sciences: Ch.E. Putnam, A vindication of the authenticity of the elephant pipes etc. in the Davenport academy. Davenport (Jowa), o.

6 21 Van Dr. D. Bierens de Haan: Simon Stevin, Van de Spiegeling der Singkonst en van de molens, deux traités inédits. Amsterd., o. Benedictus de Spinoza, Stelkonstige reeckening van den Regenboog en Reeckening van kanssen, Réimpressions. Leiden, o. Albert Girard, Invention nouvelle en l'algèbre, Réimpression. Leiden, o. Van Jhr. Mr. J.H. Hora Siccama: Louis Ulbach, La Hollande et la liberté de penser au 17 e et 18 e Siècle. Paris, o. Van Mr. J.A. Grothe: Verslag van de Commissie tot onderzoek naar de mogelijkheid om door het smalste deel van Holland een kanaal, geschikt voor de groote scheepvaart, en eene veilige haven aan te leggen. Amsterdam, o. Van den Heer F. Nagtglas: Catalogus der tentoonstelling van boeken enz. betrekking hebbende op Elisabeth Wolf geb. Bekker en Agatha Deken, gehouden te Vlissingen Julij Utrecht, o. (Niet in den handel.) Van den Heer John Jay Knox: Report of the comptroller of the currency Washington, o. Van den Heer K. Stallaert: Liste chronologique des édits et Ordonnances des Pays-Bas. Règne de Charles Quint. Bruxelles, o. L. Galesloot, La réinstallation du Conseil de Brabant en Discours du comte de Metternich-Winnebourg. L. Galesloot, Le ressort judiciaire de la Seigneurie de Middelbourg en Flandre. Bruges, o. L.G., Encore un mot sur Marguérite d'york. Extrait. Notice necrologique sur Louis Guillaume Galesloot. Extrait.

7 22 Van de Kon. Bibliotheek te 's Gsavenhage: Verslag van de aanwinsten gedurende het jaar 's Gravenhage, o. Ruiling van genootschappelijke werken. a. Nederland en N. Indië. b. België. c. Duitschland. d. Spanje. e. Zweden en Noorwegen. f. Amerika. a. Nederland en N. Indië. Van de Kon. Akadem. v. Wetensch. te Amsterd.: Verslagen en mededeelingen, afd. Natuurk., 2 e reeks, XX. 1, 2, 3. 3 e reeks, I. 1, 2. Amsterd., 1884/5. 8 o. Verslagen en mededeelingen, afd. Letterk., 3 e reeks, I. 3. II. 1. Amsterd., 1884/5. 8 o. Juditha et Adolescentis meditatio. Amsterd., o. Naam en Zaakregister, afd. Natuurk., 2 e reeks. Amsterdam, o. Van de Maatschappij v. Ned. Letterk. te Leiden: Catalogus Bibliotheek, II. 1, 2. Leiden, o. Handelingen, Leiden, o. Levensberichten, Leiden, o. Van het Prov. Genootschap v. Kunst. en Wetenschapp. in N.-Brabant, te 's Hertogenbosch: Handelingen 1883/4. 's Hestogenbosch, o. Oorkonden betreffende Helmond, uitgegeven door Mr. C.C.N. Kron en Aug. Sassen. 's Hertogenb., o. Van het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen te Middelburg: Archief, VI. 1. Middelburg, o. Verslag Middelburg, o.

8 23 Van de Vereeniging tot beoefening van Overijsselsch Regt en Geschiedenis: Verslagen der vergadering 5 April en 3 Junij Zwolle, o. Register van Overijsselsche Oorkonden, III. Zwolle, o. Verslag van de Handelingen der 54 ste Vergadering. Zwolle, o. Verslagen en mededeelingen, XIV. Zwolle, o. Van het Prov. Utrechtsch Genootschap v. Kunst. en Wetensch. te Utrecht: Aanteekeningen der Sectievergaderingen 1882/3. Utrecht, 1882/3. 8 o. Verslagen der algem. vergaderingen Utrecht, o. Van het Geschied- en Oudheidk. Genootschap in het Hertogdom Limburg te Maastricht: Publications, XXI. Ruremonde, o. Van het Friesch Genootschap van Geschied-, Oudheid- en Taalkunde te Leeuwarden: 56 ste Verslag 1883/84. Leeuwarden, o. Van de Vereeniging de Nederlandsche Heraut te 's Gravenhage: Tijdschrift, I. II. 1, 2, 3. 's Gravenh., 1883/85. 8 o. Bibliographisch overzigt, 1881/2. 's Hage, 1883/4. 8 o. Uittreksel van de genealogische verzameling van het geslacht van Weede, alsmede opgave van de daaruit in de vrouwelijke lijn afstammende duitsche vorstenhuizen. 's Hage, s.a. fol o. Van het Bataviaasch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen te Batavia: Verhandelingen, XLIV. 's Gravenhage, o.

9 24 Notulen algem. en Bestuursvergaderingen, XXII. 1, 2, 3. Batavia, o. Tijdschrift, XXIX, 4, 5, 6. XXX, 1, 2. Batavia/'s Hage, o. Realia, Register op de generale resolutien van het kasteel Batavia, , II. 's Hage/Batavia, o. A. Haga, Nederlandsch Nieuw Guinea en de Papoesche eilanden. Batavia/'s Hage, o. Van het Kon. Instituut voor de Taal-, Land- en Volkenkunde van Neerlandsch Indië: Bijdragen, 4 de reeks, VIII, 2, 3. IX, X. 1, 2. 's Gravenhage, 1884/5. 8 o. Van het Indisch Genootschap: Notulen van de algemeene vergaderingen, 25 Julij, 12 Nov. 1884, 13 Januarij, 10 Februarij, 24 Febr., 3 en 24 Maart 's Hage, 1884/5. 8 o. b. België. Van de Commissions royales d'art et Archéologie te Brussel: Bulletin, XX XXI, XXII. Brux., 1881/83. 8 o. Van het Institut archéologique liégeois te Luik: 8 o. Bulletin, XVII. 3. Liége, o. Rapports sur la situation de l'institut pendant les années Liége, Van den Oudheidskundigen Kring van het land van Waas, te St. Nikolaas: Annalen, IX, 4. X, 1. St. Nikolaas, 1884/5. 8 o. Van de Société archéologique de Namur: Annales, XVI, 2, 3. Namur, 1884/5. Rapport 1883.

10 25 Van de Redactie: Messager des Sciences historiques, 1884, 2, 3, 4. Gand, o. c. Duitschland. Van de kön. baier. Akademie der Wissenschaften, te München: Sitzungberichte, 1884, 1, 2, 3, 4, 5, München, 1884/5. 8 o. Aug. v. Druffel, Monumenta Tridentina, I. München, o. Van de kais. Akademie der Wissensch. te Weenen: Fontes rerum austriacarum, diplomataria et acta, XLIII. Wien, Archiv für österreichische Geschichte, LXV. Wien, Van de k.k. geographische Gesellschaft te Weenen: Mittheilungen, Wien, o. Van de oberlausitzische Gesellschaft der Wissenschaften te Görlitz: Neues lausitzisches Magazin, LX, 1, 2. Görlitz, o. Van den Harz.-Verein für Geschichte und Alterthumskunde te Wernigerode: Zeitschrift, XV1, Schlussheft, XVII, 1, 2, 3, 4. Wernigerode, 1884/5. 8 o. Van den Verein für Alterthumsfreunden te Bonn: Jahrbücher 76, 77. Bonn, 1883/4. 8 o. Van het aachener Geschichtsverein: Zeitschrift, I-VI. Aachen, 1879/8?. 8 o. Van den hist. Verein für Schwaben und Neuburg te Neuburg: Zeitschrift, XI. Augsburg, o.

11 26 Van den Verein für lübeckische Geschichte und Alterthumskunde, te Lübeck: Mittheilungen, 1884, 7, 8, 9. Lübeck, o. Zeitschrift, IV, 3. Lübeck, o. Bericht über seine Thätigkeit in Lübeck, o. Van den Verein für mecklenburgische Geschichte und Alterthumskunde te Schwerin: Jahrbücher und Jahresberichte, XLIX. Schwerin, o. Van den Verein für hessische Geschichte und Landeskunde te Kassel: Mittheilungen, Kassel, o. Dr. Albert Duncker, Der Verein für hessische Geschichte und Landeskunde in den ersten fünfzig Jahren seines Bestehens. Kassel, o. Verzeichung der Mitglieder am 1 Februar Van den historischen Verein für Niedersachsen te Hannover: Zeitschrift Hannover, o. Van het Institut für österreichische Geschichtsforschung te Weenen: Mittheilungen I-V. VI. 1, 2. Innsbrück, 1880/5. 8 o. Ergänzungsband I. 1, 2. Innsbrück, 1883/4. 8 o. Van den Verein für hamburgische Geschichte: Mittheilungen, VII. Hamburg, o. Van den hist. Verein für Steiermark te Gräz: Mittheilungen, XXXII. Graz, o. Beiträge zur Kunde steiermärkischer Geschichtsquellen, XX. Graz, o. Van het germanische Museum te Neurenberg: Anzeiger, I. 1, Nürnberg, o. Mittheilungen, I. 1, Nürnberg, o.

12 27 Katalog der im germ. Museum befindlichen Glasgemälde aus alter Zeit. Nürnberg, o. Van den hist. Verein von Oberpfalz und Regensb.: Verhandlungen, 38. Stadtamhof, o. Van de Redactie: Zeitschrift für Geschichte und Landeskunde der Provinz Posen, III, 2, 3. Posen, o. Van den Verein für Geschichte des Bodensee's und seiner Umgebung: Schriften, XIII. Lindau, o. Van den Verein für thüringische Geschichts- und Alterthumskunde te Jena: Zeitschrift, neue Folge, IV, 1, 2. Jena, o. Van den Verein für Kunst und Alterthum in Ulm und Oberschwaben te Ulm: Wurtemberg. Viertaljahrshefte für Landesgeschichte, VII, 1-4. Stuttgart, o. Van den Verein für Geschichte der stadt Meissen: Mittheilungen, I, 3. Meissen, o. Van den Künstlerverein für bremische Geschichte und Alterthümer te Bremen: Bremisches Jahrbuch, II. Ser I. Bremen, o. Van de Schleswig-Holstein-Lauenburgische Gesellschaft für vaterländische Geschichte te Kiel: Archiv für Staats- und Kirchengeschichte der Herzogthümer Schleswig-Holstein-Lauenburg, I-V. Altona, o. 8 o. Zeitschrift, I-XIII. Kiel, 1870/ o. Jahrbücher für die Landeskunde von Schl.-Holst.-Lauenburg, I-X. Kiel, 1858/1869. Quellen-Sammlung, IV. 1, 2. Kiel, 1874/5. 8 o.

13 28 Urkunden-Sammlung, I-IV. Kiel, 1839/75. 4 o. Register zu den Zeitschriften etc. 1, 2. Kiel, 1872/3. 8 o. Van de Redactie: Alt-preussische Monatschrift, XXI, 3-8. XXII, 1, 2. Königsberg in Pr., 1884/5. d. Spanje. Van de Real Academia de la Historia te Madrid: Boletin, IV, 6. V, 1-6. VI, 1-4. Madrid, 1884/5. e. Zweden en Noorwegen. Van de Universiteit te Lund: Acta Universitatis Lundensis, XIX. Lund, 1882/3. 4 o. Lunds Universitets Bibliotheks accessions Katalog, Lund, o. f. Amerika. Van Smithsonian Institution te Washington: Annual Report for Washington, o.

14 29 Rekening van 't Historisch Genootschap Ontvang. Saldo der rekening 1883 Contributiën Verkochte Werken van 't Genootschap Rente van 't reserve-kapitaal en van belegd kasgeld f f Uitgaaf. Kosten der Werken van 't Genootschap Bibliotheek en Leesgezelschap Bezoldiging van den bode, drukwerk, porto's enz. Kosten van 't locaal voor de vergaderingen Saldo op nieuwe rekening over te brengen f f

15 31 Stukken betreffende den strijd der bisschoppen van Utrecht met de stad Utrecht over het bezit van heerlijke rechten. Uitgegeven door Mr. S. Muller Fz. De hierbij afgedrukte stukken behoeven geene toelichting. Zij vormen de bewijsstukken, behoorende bij het tweede hoofdstuk van mijn onlangs uitgegeven werk: Recht en rechtspraak te Utrecht in de middeleeuwen. Dit hoofdstuk levert tevens een doorloopenden commentaar op deze stukken, zoodat ik kan volstaan met in het algemeen daarheen te verwijzen. Daar mijn boek de inleiding vormt voor de door mij uitgegevene Middeleeuwsche rechtsbronnen der stad Utrecht, ging het niet aan, deze inleiding te bezwaren met zoo volumineuse bijlagen, en ik beloofde dus (ald. p. 108 noot 1), de bewijsstukken, waarvan de publicatie zijn belang bleef behouden, in het eerstvolgende deel der Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap uit te geven. Aan die belofte voldoe ik thans. Enkele der kleinere stukken zijn reeds in oude bronnen gedrukt: de wijze van uitgave maakte echter eene nieuwe publicatie gewenscht. S. MULLER FZ.

16 32 I. Bisschop Henric van Vianden erkent het recht der burgers van Utrecht om den bisschop op eenen tocht niet verder te volgen dan den stadsmuur. 30 April In nomine Domini amen. Henricus, Dei gracia episcopus Trajectensis, universis presentes litteras inspecturis eternam in Domino salutem et cognoscere veritatem. Noverint tam presentes quam futuri, quod burgenses civitatis Trajectensis nec de jure nec de aliqua consuetudine tenentur imitare 1) aliquem episcopum Trajectensem ulterius quam ad muros civitatis eorum, nisi hoc facere voluerint de bona voluntate eorum. Et quum hoc juris et consuetudinis eorum est ab antiquo, nos hoc jus eorum et antiquam consuetudinem recognoscentes et approbantes presentes litteras dictis civibus Trajectensibus porreximus, sigilli nostri munimine roboratas. Datum et actum anno Domini M.CC.L sexto in vigilia Walburgis virginis. (Origineel in het Stads-archief van Utrecht.) II. De elect Jan van Nassau belooft de rechten der stad Utrecht voortaan te zullen handhaven. 23 September Johannes, Dei gracia Trajectensis electus, universis presentes litteras inspecturis salutem et cognoscere veritatem. Ad universorum noticiam tenore presencium volumus pervenire, quod nos de consilio dilectorum nostrorum prelatorum et fidelium ecclesie Trajectensis, domini Engelberti de Ysenbroke decani sancte Marie, Stephani prepositi sancti Petri, Jacobi decani 1) Zoo is de gewone lezing, hoewel imitare voor volgen vreemd is. Er staat evenwel eigenlijk imcare of ivitare. Mag men eomitari, of inviare (in viam prosequi) vermoeden?

17 33 sancti Johannis ecclesiarum Trajectensium, nobilis viri Johannis domini de Kuc, Suedheri de Bosinchem, Theoderici de Hesewiic, Alphari de Wulven, Gyselberti de Ruele, Willelmi de Riiswiic et Ernesti de Wulven militum, pro conservanda perpetua et firma ac inviolabili amicicia concordia et fidelitate cum dilectis nobis.. sculteto.. scabinis.. consulibus et universis civibus Trajectensibus, pro statu civitatis nostre ac terre nostre Trajectensis plus nimis jamdudum turbato ad pacem et in melius reformando, convenimus et eisdem promisimus bona fide, omni dolo et fraude remotis penitus et exclusis, quod astabimus ipsis, et ipsos ut dilectos ac fideles cives nostros juvabimus et confortabimus ac promovebimus in omnibus eorum juribus et causis, ubicumque et quandocumque indiguerint, auxilio consilio et favore, salvis nobis exnunc inantea juribus et libertatibus nostris. Ut autem hec rata permaneant et firma, dedimus presens scriptum dictis.. civibus nostris Trajectensibus, sigillis nostro et venerabilis viri domini Gerhardi prepositi Oldenselensis fratris nostri ac predictorum domini.. de Kuc et Suedheri de Bosinchem militum roboratum. Datum et actum Trajecti anno Domini M. CC. septuagesimo sexto in crastino beatorum Mauricii et sociorum eius. (Origineel in het Stads-archief van Utrecht.) III. De elect Jan van Nassau verzoent zich met de stad Utrecht. 6 April Johannes, Dei gracia Trajectensis electus, omnibus presencia visuris geste rei noticiam cum salute. Sciant tenore presencium universi, quod dilecti nostri scultetus, scabini, consules et communiter omnes cives Trajectenses, quocumque locorum fuerint intus aut foras, omnes guerras et excessus eorum usque in presen-

18 34 tem diem contra nos commissos, sive fuerit de homicidio rapina spolio incendio proscripcione ac plane de omnibus causis aliis universaliter vel singulariter, ab eisdem, conposuerunt nobiscum, et emendaverunt penitus nobis omnia supradicta, et de omnibus premissis sunt reconciliati pure et per omnia nobiscum ac cum omnibus nostris adjutoribus et amicis; unde ipsos singulos et universos quitos et liberos ac solutos perpetuo dimittimus et clamamus de premissis. Preterea promisimus eisdem sculteto scabinis consulibus et civibus predictis, quod omnes illos, qui ex ipsis proscripti sunt qualicumque de causa, et qui de inimiciciis suis composuerunt cum adversariis suis, in jus eorum absque contradiccione reponemus, dum super eo fuerimus requisiti. Illos vero, qui adhuc inimicicias suas non composuerunt et cum inimicis suis non sunt reconciliati, reponemus similiter in jus ipsorum sine contradiccione, dum moniti fuerimus super eo, postquam inimicis ipsorum reconciliati fuerint; nec nos seu noster marscalcus aut scultetus vel aliquis alius vice nostra sive nostro nomine interim in aliquo loco impediemus eos vel arrestabimus, sed eos benigne promovebimus in omni jure ipsorum. Hec autem omnia premissa promisimus sepedictis sculteto scabinis consulibus et civibus Trajectensibus et una nobiscum Willelmus prepositus ecclesie sancti Johannis Trajectensis ac nobilis vir Johannes dominus de Kuec, Gyselbertus dominus de Amestelle et Arnoldus de Amestelle milites fideles nostri, quorum sigilla una cum sigillo nostro sunt appensa presentibus in testimonium et munimen, absque omni dolo et fraude bona fide firmiter observare. Actum et datum anno Domini M. CC. septuagesimo octavo Idus Aprilis octavo. (Origineel in het Stads-archief van Utrecht.)

19 35 IV. Verdrag van vriendschap, door Floris graaf van Holland met de stad Utrecht aangegaan. 5 September(?) (Afgedrukt bij: Van den Bergh, Oorkondenboek van Holland. II p. 158.) (Origineel in het Stads-archief van Utrecht.) V. Graaf Floris van Holland doet uitspraak over de geschillen tusschen bisschop Jan van Zirik en de stad Utrecht. 25 October (Afgedrukt bij: Van den Bergh, Oorkondenboek van Holland. II p. 407.) (Origineel in het Stads-archief van Utrecht.) VI. De stad Utrecht appelleert op den paus wegens verschillende vergrijpen van bisschop Willem Berthout van Mechelen. 18 December In Dei nomine amen. Anno ejusdem millesimo ducentesimo nonagesimo octavo, indictione duodecima, die Jovis decima octava mensis Decembris in presentia venerabilis viri domini Arnoldi de Lochurst officialis curie Trajectensis, mei.. notarii infrascripti et testium subscriptorum personaliter constitutus discretus vir magister Johannes de Gandavo, advocatus curie Trajectensis jamdicte, quoddam instrumentum, manu mei jamdicti notarii conscriptum et in publicam formam redactum meoque signo signatum, quod quidem instrumentum copiam procuratorii ad personam ipsius magistri Johannis, provocationem et appellationem continebat, legit publice, cujus quidem instrumenti tenor talis est: In Dei nomine amen. Anno ejusdem millesimo ducentesimo nonagesimo octavo, indictione duodecima, die Martis, quarta intrante mense Novembri in presentia venerabilis viri domini Th. dicti Vrenke,

20 36 canonici ecclesie sancti Salvatoris Trajectensis, consueti loco.. officialis Trajectensis in ipsius officialis absentia presidere, mei.. notarii infrascripti ac testium subscriptorum constitutus discretus vir magister Johannes de Gandavo, advocatus curie Trajectensis predicte, quoddam procuratorium sigillo rotundo de cera viridi, vero inquam sigillo civitatis Trajectensis prout prima facie apparebat, sigillatum, legit, cujus quidem procuratorii tenor talis est: Universis presentia visuris nos.. scabini.. consules et universitas civitatis Trajectensis cupimus fore notum, quod magistrum Johannem de Gandavo, clericum, exhibitorem presentium nostrorum, verum et legitimum constituimus procuratorem in omnibus causis nostris, motis et movendis tam a nobis quam contra nos, conferentes dicto procuratori nostro potestatem et mandatum speciale appellandi pro nobis et nomine nostro a quocumque gravamine, appellationem innovandi eamque prosequendi ac omnia alia et singula faciendi, que in premissis verus et legitimus facere potest et debet procurator, ratum et firmum habentes et habituri quicquid per dictum procuratorem nostrum factum fuerit in premissis. In cujus rei testimonium sigillum civitatis nostre presentibus duximus apponendum. Datum anno Domini M. CC. nonagesimo octavo, feria tercia post Animarum. Deinde quandam cedulam, appellationem in forma que sequitur continentem, legit et appellavit in hac forma verborum: Quia vos, reverende pater domine Wilhelme, Dei gracia episcope Trajectensis,.. scabinos.. consules.. et universitatem civitatis Trajectensis dampnis multifariis et injuriis affecistis et adhuc cotidie afficitis, in eo videlicet quod mercatores, victualia ad eandem civitatem deferentes, necnon alios mercatores per vestros castellanos, Theo-

21 37 baldum in Vredelant videlicet et suos complices, contra conductum vestrum, ad rogatum vestrum per ipsos scabinos et consules ex litteris vestris patentibus publicatum, capi fecistis et incarcerari, et suis rebus ac mercimoniis contra Deum jus et justiciam temere spoliari; ipsorum concives, Fredericum Capellaen videlicet in castro de Vredelant et Henricum Preus in Amersvordia, captivando et captivos sine causa rationabili et minus juste detinendo; in castro vero Horst Alardum de Buren, ejusdem civitatis inimicum, castellanum vestrum in ipsius civitatis dampnum non modicum et gravamen instituendo, qui Alardus et sui complices castellani vestri eorundem scabinorum et consulum.. civibus, causa mercature ut moris est transeuntibus, non minimam pecunie summam violenter abstulerunt eosdem temere spoliando; et Theobaldus et sui complices colonos civium dicte civitatis Trajectensis diversis spoliis et rapinis die noctuque aggravant et molestant, ut per hec et alia, que dicti vestri castellani faciunt et fecerunt, vix poterit in terra Trajectensi locus pacificus reperiri, cum tamen ipsi castellani vestri quietem et pacem subditorum vestrorum deberent merito procurare. Insuper vos, reverende pater predicte, religiosos viros ordinis Cisterciensis, vina sua per alveum Reni deferentes, eisdem vinis fecistis spoliari, contra conductum vestrum eisdem religiosis a vobis concessum. Finaliter eciam, nullis eorum culpis exigentibus, ipsam civitatem Trajectensem, scabinos et consules prelibatos diffidastis, comminantes eisdem in corporibus atque rebus dampna magis enormia irrogare, sententiis et adinventionibus de consuetudine civitatis et terre Trajectensis in culpis si que essent observandis penitus pretermissis; nam secundum dicte civitatis et terre Trajectensis consuetudinem inveteratam et approbatam, et jura-

22 38 mentum in vestro introitu, pater reverende predicte, prestitum, bella nec diffidationes ministerialibus et subditis vestris indicere debetis, nisi prius, convicti coram ecclesia Trajectensi ac ministerialibus et terre inquilinis de delictis suis seu culpis, satisfacere denegarent, ad quam etiam quidam scabinorum secundum formam predictam, si culpabiles possent inveniri, se ultro cum effectu obtulerunt. Insuper dicti scabini, consules seu concives ad vestram, reverende pater predicte, et universorum noticiam cupiunt pervenire, quod vobis verba traditionis aut homicidii vel fratri vestro non imposuerunt. Nec suos concives seu scabinos aliqua vi de civitate predicta expulerunt, sed dominus Lambertus dictus Freso nulla salutatione prehabita ab eadem civitate recessit, Hermannus vero de Velde, cum de quadam conspiratione contra salutem eiusdem civitatis habita coram probis confessus fuisset et instanter requisitus ut emendaret, accepta deliberatione a civitate de nocte recessit; alii quidem eorum concives amicabili ordinatione prehabita, ad loca eis condicionaliter monstrata se voluntarie transtulerunt. Nec porte dicte civitatis unquam fuerunt nec adhuc sunt a prefatis scabinis et consulibus precluse vobis, reverende pater predicte, pacifice venienti; nec ipsa civitas aut incole ejus concilium inierunt contra vestram et ecclesie vestre salutem; nec vestros inimicos sustentant, sed eorum vicinos et amicos recipiunt ad prefatas injurias defendendas et repellendas, quos vos, reverende pater jamdicte, contra consuetudinem memoratam et juramentum vestrum persequi nitimini incendiis spoliis et rapinis. Ac etiam auctoritatem,.. sculteto vestro dicte civitatis a vobis prestitam, absque causa rationabili et minus juste nitimini revocare, ut per hoc incolis ibidem et civibus, de se

23 39 invicem conquerentibus, justicia denegetur, quod potest graviter tolerari. Preterea ex abrupto cives predicte civitatis et incolas moneri fecistis sub pena excommunicationis et demandastis, ne collectam assijs vulgariter nuncupatam exsolverent, ac scabinos et consules predictos, ne eandem exigerent vel reciperent ab eisdem, cum tamen ipsa assijs, de communi consensu ipsorum concivium instituta, de mercaturis eorum de consuetudine inveterata et hactenus observata pacifice et quiete est collecta, de qua opera publica, fossata videlicet et muri ad eandem civitatem muniendam, construi, platee confici et refici et alia opera communia et necessaria et expense civitatis fieri consueverunt, ipsis scabinis consulibus civibus et incolis non citatis, non confessis de aliquo vicio circa dictam assisiam perpetrato nec legitime convictis, juris ordine, qui in talibus secundum jura et doctores est observandus, in omnibus et per omnia pretermisso. Unde et cum premissa adeo notoria sunt et manifesta, quod nulla possint tergiversacione celari, ego magister Johannes de Gandavo, procurator scabinorum consulum et universitatis dicte civitatis Trajectensis, ipsos dominos meos, videlicet scabinos, consules et universitatem predictos, a vobis, domine Wilhelme episcope antedicte, gravatos esse in premissis et quolibet premissorum aut gravari posse senciens, a vobis procuratorio nomine pro ipsis meis et eis adherentibus et nomine eorundem ex dictis gravaminibus et quolibet eorundem, necnon ab aliis, ipsis dominis meis a vobis inposterum inferendis, necnon ex sententiis vestris latis et ferendis, si que sint vel dici possint, ad sedem apostolicam in hiis scriptis provoco et appello et apostillos cum instancia dari peto, me et mea, dominos meos predictos omnesque eis adherentes

24 40 vel adherere volentes,.. prelatos.. canonicos vicarios.. socios, ecclesiarum perrochialium.. rectores, ac simplices.. clericos,.. barones.. milites.. famulos.. nobiles et.. vulgares ac bona omnium predictorum protectioni dicte sedis supponens. Hanc appellationem hic coram domino.. officiali Trajectensi ac.. prelatis et.. canonicis ecclesiarum Trajectensium interpono, et in animas dominorum meorum juro, propter corporis metum et diffidationes predictas me eandem coram domino episcopo memorato ad presens interponere non audere, protestans me eandem appellationem coram eodem domino episcopo innovaturum, dum ipsius copiam sine metu habere potero, et apostillos petam michi seu dominis meis predictis dari ab eodem, testimonium omnium astantium super premissis invocando. Qui magister Johannes, cum legendo venisset ad illum locum et in animas dominorum meorum juro, juravit tacto libro. Actum Trajecti in domo et loco capitulari Majoris ecclesie Trajectensis, presentibus viris venerabilibus et discretis dominis Arnoldo Majoris, Giselberto sancti Petri, Laurentio sancte Marie ecclesiarum Trajectensium decanis, domino Henrico abbate monasterii sancti Pauli ibidem, Jacobo de Olthusen sancti Salvatoris, Henrico dicto Vrenke sancti Petri, Amelrado Amelradi sancti Johannis et Rudolpho dicto Scarpsvert sancte Marie ecclesiarum Trajectensium canonicis, et pluribus aliis.. canonicis.. religiosis.. vicariis.. clericis.. militibus et.. laicis civitatis et diocesis Trajectensis, testibus ad premissa vocatis specialiter et rogatis. Superscriptionem hujus dictionis scabinorum, in quartadecima linea positam, approbavi. Et ego Matheus Eremberti de Trajecto, sacri imperii auctoritate judex ordinarius et notarius, appellationi et protestationi, per dictum magistrum Jo-

25 41 hannem lectis et factis, ac aliis omnibus predictis interfui, ea conscripsi et in publicam formam redegi, meoque consueto signo cum mei proprii nominis appositione signavi rogatus. Quo instrumento lecto idem magister Johannes quandam cedulam, innovationem predicte appellationis et quasdam alias rationes, quas appellationi sue predicte annecti voluit, continentem, legit, cujus quidem cedule tenor talis est. Ego magister Johannes de Gandavo, procurator predictus, huic appellationi mee et dominorum meorum predictorum, pro eisdem dominis meis et me interposite et innovate, rationes et causas infrascriptas addo seu addicio, videlicet: quod predictus dominus noster Wilhelmus episcopus Trajectensis nullas sententias suspensionis, excommunicationis aut interdicti seu alias quascumque ferre potest secundum jura et doctores, nec etiam quod magis est aliqua que sunt jurisdictionis aut pontificalis dignitatis exercere, quia suspensus a canone, super eo quod sustinet et sustinuit per longum tempus alienigenas usurarios manifestos de partibus alienis oriundos, publice pecuniam fenebrem exercentes, domos habere locatas in civitate, terra et diocesi Trajectensi ad dictam usuram exercendam, ipsos dominos meos per quandam indignationem suam seu comminationem compellendo, ut eosdem usurarios permitterent sub dicte civitatis Trajectensis conquiescere libertate. Insuper dictus dominus noster episcopus Trajectensis per summum pontificem, dominum Bonifacium papam octavum, ab amministratione spiritualium et temporalium et executione pontificalium est suspensus et majori excommunicatione innodatus et perjurus pronuntiatus, pro eo quod quasdam quantitates pecuniarum, ad subvencionem et consuetum servicium.. pape et.. cardinalium ipsis liberaliter oblatas et promissas, statuto termino non

26 42 persolvit, quas quidem quantitates et subventionem camere summi pontificis et bone memorie H. Hostiensi episcopo, tunc cardinalium ipsorum camerario, de licentia summi pontificis pro se et cardinalibus stipulanti, apud sedem apostolicam ubicumque eam esse contingeret certo termino solvere promisit, se ipsum et successores suos ac ecclesiam Trajectensem predictam, suaque ipsorum successorum et ecclesie Trajectensis predicte bona ipsis camere summi pontificis et camerario per stipulationem sollempnem efficaciter obligando, ita quod, si dictarum solutio quantitatum predictis loco et termino facta non esset, redire infra prefixum tunc sibi terminum ad sedem eandem idem episcopus personaliter teneretur, inde nullatenus recessurus donec eedem quantitates essent integraliter persolute, corporaliter etiam super hiis sanctis ewangeliis coram se positis prestito juramento... Camerarius etiam summi pontificis et idem camerarius cardinalium predictorum domino episcopo Trajectensi predicto, tunc in eorum presentia constituto volenti et hoc confitenti, ac ipsorum cardinalium jurisdictioni se et suos successores voluntarie submittenti, auctoritate dicti summi pontificis eis in hac parte tradita preceperunt ipsi episcopo, ut quantitates predictas integraliter solveret loco et termino constitutis, ac nichilominus in dictum episcopum Trajectensem, volentem, consentientem ac sententias et preceptum hujusmodi, prout super hiis omnibus fuerat sibi a summo pontifice concessa facultas, etiam acceptantem, si dictis loco et termino quantitates ipse solute non essent, extunc suspensionis ab amministratione spiritualium et temporalium episcopatus Trajectensis, executione pontificalium, ac majoris excommunicationis sententias contra eum protulerunt. Et licet predictus terminus solutionis jamdudum sit elapsus, ta-

27 43 men dictus episcopus Trajectensis dictas pecuniarum quantitates minime exsolvit, nec ad prefatam sedem accessit, propter quod predictas suspensionis et excommunicationis sententias et reatum perjurii idem episcopus noscitur incurrisse, quare ut pretactum est nec ea que jurisdictionis sunt vel pontificalis officii potest exercere. Et ne diucius in perniciosum exemplum subditorum amministrationi et divinis officiis se immisceat et ne debitam effugiat disciplinam, idem dominus episcopus Trajectensis per reverendum patrem.. episcopum Tornacensem et per executores ab ipso deputatos, recepta prius super hoc auctoritate apostolica, ad sedem apostolicam peremptorie est citatus, ut infra duorum mensium spacium a die Lune post festum beati Nicolai nunc ultimo preteritum ad eandem sedem personaliter compareat, super premissis mandatis summi pontificis et beneplacitis pariturus, alioquin depositionis sententiam ab episcopatu Trajectensi extunc se noverit incurrisse. Hec omnia et singula superius posita et narrata ego magister Johannes predictus, procuratorio nomine pro dominis meis antedictis, huic appellationi mee predicte innovando appendo, et ex eis ad sedem apostolicam pro ipsis dominis meis si necesse fuerit in hiis scriptis provoco et appello et apostillos a vobis domine.. officialis Trajectensis, si eos conferre poteritis, michi dari peto, offerens me probaturum loco et tempore oportunis ea que sunt facti de premissis, sub ea protestatione quod probata ex eis michi et dominis meis predictis prosint acsi plura in facto proposita non fuissent, jurans tactis sacrosanctis ewangeliis in animas dominorum meorum predictorum, omnia et singula superius posita me credere esse vera et me ea probare posse et sufficientes probationes habere, testimonium omnium astantium super premissis invocando. Qui magister

28 44 Johannes, cum legendo venisset ad locum jurans tactis sacrosanctis ewangeliis juravit tacto libro. Actum Trajecti in domo et loco capitulari Majoris ecclesie Trajectensis predicte, presentibus viris venerabilibus et discretis dominis Arnoldo Majoris, Giselberto sancti Petri, Laurentio sancte Marie decanis, Huberto preposito sancte Marie, Henrico abbate monasterii sancti Pauli Trajectensis, Johanne dicto Fresone, Rudolpho de Stoltenbergh Majoris, magistro Wilhelmo, Johanne dicto Visker sancti Salvatoris, Henrico dicto Vrenke, Gerardo dicto Cockart sancti Petri, Gerardo de Reden, Theoderico de Pratis sancti Johannis, Nicolao de Velde et Rudolpho dicto Scarpsvert sancte Marie canonicis Trajectensium ecclesiarum, et pluribus aliis canonicis, religiosis, ecclesiarum perrochialium, presbyteris, vicariis, clericis et laicis, testibus ad premissa vocatis specialiter et rogatis. Et ego Matheus Eremberti de Trajecto, sacri imperii auctoritate judex ordinarius et notarius, innovationi et aliis predictis omnibus interfui, ea conscripsi et in publicam formam redegi, meoque consueto signo cum mei proprii nominis appositione signavi rogatus. (Origineel in het Stads-archief van Utrecht.) VII. Wicbold, aartsbisschop van Keulen, draagt aan den abt van St. Paulus, de rectoren der vier parochiekerken en andere geestelijken te Utrecht op, om die van Amersfoort op straf van excommunicatie te bevelen, om Rudolf, kanunnik van St. Marie, los te laten. 29 Juni ). Wicboldus, Dei gracia sancte Coloniensis ecclesie 1) Deze datum moet onjuist zijn. De beide volgende stukken, ter uitvoering van dit mandaat afgegeven en blijkens den inhoud daaraan vroeger getransfixeerd, zijn beiden gedateerd 26 Juni 1300, dus drie dagen vroeger dan dit stuk. Bovendien is 29 Juni Petrus en Paulusdag, en het is niet waarschijnlijk, dat men dien grooten heiligendag zal vervangen hebben door eene andere wijze van dateering, allerminst te Keulen, waar St. Pieter patroon was.

29 45 archiepiscopus, sacri imperii per Ytaliam archicancellarius, dilectis in Christo.. abbati sancti Pauli, Civilis, sancti Nicolay, sancti Jacobi, sancte Gertrudis parrochialium ecclesiarum Trajectensium rectoribus, necnon Petro capellano nostro, ac universis.. plebanis et ecclesiarum rectoribus civitatis et dyocesis Trajectensis, ad quos presentes litere pervenerint, salutem in Domino. Gravem dilectorum nobis in Christo.. judicis.. scabinorum.. consulum civitatis Trajectensis querimoniam recepimus, continentem quod opidani in Hamersvort judices et.. scabini ibidem, minus quam deceat cogitantes, Rudolphum canonicum ecclesie sancte Marie Trajectensis, quem.. cives Trajectenses pro suis negociis et causis ad Romanam curiam destinaverant, de curia Romana venientem cum quibusdam literis apostolicis, pro ipsis civibus Trajectensibus inpetratis, ausu sacrilego captivatum detinent et jam per longum tempus suis vinculis detinuerunt graviter mancipatum in opido de Hamersvort supradicto, in ipsius canonici ac eorundem civium injuriam et contumeliam non modicam necnon et sedis apostolice, sub cuius protectione dictus canonicus existebat, prejudicium et contemptum. Super quibus ipsi.. cives Trajectenses, ad nos tamquam ad metropolitanum suum recursum habentes, sibi petiverunt contra premissam injuriam, quam adeo manifestam et notoriam esse asserunt quod non potest alicujus tergiversacionis pallio occultari, per juris remedium subveniri. Attendentes itaque, quod hii, qui ad sedem apostolicam

30 46 iter arripiunt pro suis vel aliorum negociis, tam in reditu quam in exitu specialibus graciis et libertatibus fulciuntur; idcirco vobis singulis et universis in virtute sancte obedientie districte precipiendo mandamus, quatenus prout requisiti fueritis ad dictum opidum de Hamersvort personaliter accedentes moneatis ibidem publice auctoritate nostra sub testimonio competenti.. scultetum.. scabinos et ceteros opidanos, per quos dictum opidum regitur, ut fame et saluti sue consulentes dictum canonicum infra quindecim dies post vestram monicionem ob reverenciam sedis apostolice et nostram cum omnibus rebus suis et literis apostolicis pristine libertati restituant et eundem a vinculis, quibus ipsum detinent, liberent et absolvant, vel causam rationabilem medio tempore pretendant coram nobis, quare ad premissa minime teneantur; alioquin ipsum.. scultetum.. scabinos et ceteros premissos, quos propter premissa declaramus sententiam excommunicacionis incidisse a canone promulgatam, et quos nicholominus nos in hiis scriptis excommunicamus, excommunicatos publice nuncietis, quando et quotiens fueritis requisiti, interdicti sentencias, in hoc casu secundum statuta Coloniensis et Trajectensis ecclesiarum latas, inviolabiliter observando, maxime quia premissam captivacionem et detencionem canonici supradicti vergere credimus in confusionem et prejudicium venerabilis patris amici nostri.. episcopi Trajectensis. In hiis exequendis alter vestrum alium vel alios non exspectet. Et quid in premissis feceritis nobis per vestras literas presentibus infixas fideliter rescribatis. Datum Brůle feria quarta post Nativitatem beati Johannis Baptiste anno Domino M o. trecentesimo. (Origineel in het Stads-archief van Utrecht.)

31 47 VIII. Henric, abt van St. Paulus, geeft den aartsbisschop van Keulen verslag van de uitvoering der hem gegevene opdracht. 26 Juni Reverendo in Christo patri domino Wicboldo, Dei gracia archiepiscopo Coloniensi, sacri imperii per Ytaliam archicancellario, H(enricus), Dei paciencia abbas monasterii sancti Pauli Trajectensis, reverenciam tam debitam quam devotam. Noverit paternitas vestra reverenda, quod cum ad mandatum vestram apud Amersford dyocesis Trajectensis personaliter accesserimus, sculteto scabinis et opidanis ibidem vestras litteras clausas deprecatorias super restitutione, vobis seu nobis ex parte vestra facienda de persona Rodulphi dicti Scaerpsvert canonici Trajectensis ibidem detenti et mancipati, presentantes, eosdem scultetum, scabinos et opidanos piis monitis nostris et humilibus precibus exhortantes, ut eundem canonicum restituerent pristine libertati; qui in hunc modum responderunt, quod ipsum abire non permitterent, nisi de consensu et licencia reverendi patris domini episcopi Trajectensis super hoc habitis et obtentis; ad hoc dominus Petrus vester capellanus respondens dixit, quod vos, reverende pater archiepiscope, et dominus noster episcopus Trajectensis essetis tanta connexi amicitia, quod magis emancipatio sive liberatio dicti domini Rodulphi esset pro domino nostro episcopo Trajectensi predicto quam ejus detencio temeraria et presumpta; quibus sic actis a quibusdam nostris amicis opidanis dicti loci de Amersford premuniti, si mandatum nostrum exequeremur, nobis inferri deberet violencia corporalis, quare cum festinacione exivimus ab opido supradicto, et ipsi de communitate ejusdem opidi Michaelem, rectorem Civilis ecclesie Trajectensis, et Petrum, presbiterum capellanum vestrum, armis et

32 48 fustibus de dicto opido effugarunt, eosdem usque ad mansionem nostram in Monte sancto persequentes, quare mandatum vestrum non poteramus nec audebamus execucioni debite in dicto opido demandare, cujus mandati vestri execucio in capittulo Majoris ecclesie Trajectensis sollempniter fuit facta, clero et populo civitatis Trajectensis ad hoc convocato; quod vobis et omnibus quorum interest hiis litteris nostris vestris transfixis intimamus. Datum anno Domini M o. CCC o. Dominica post Nativitatem beati Johannis Baptiste. (Origineel in het Stads-archief van Utrecht.) IX. Michael, een der beide rectoren van de Buurkerk te Utrecht, en Petrus, kapellaan van den aartsbisschop, geven den aartsbisschop van Keulen verslag van de uitvoering der hun gegevene opdracht. 26 Juni Reverendo in Christo patri domino Wicboldo, Dei gracia archiepiscopo Coloniensi, sacri imperii per Ytaliam archicancellario, Micahel presbiter, rector medietatis Civilis ecclesie Trajectensis, et Petrus presbiter vester capellanus reverentiam tam debitam quam devotam cum famulatu. Noverit paternitas vestra reverenda, quod cum ad mandatum vestrum apud oppidum de Amersfordia Trajectensis dyocesis personaliter accesserimus, sculteto scabinis et oppidanis ibidem litteras vestras clausas deprecatorias super restitutione vobis, domine reverende pater archiepiscope predicte, seu nobis ex parte vestra facienda de persona discreti viri domini Rodolphi dicti Scerpsvert canonici ecclesie beate Marie Trajectensis, nuncii et procuratoris civitatis Trajectensis, ibidem duris vinculis et carcerali custodia mancipati et detenti, una cum rebus suis, litteris munimentis et instrumentis papalibus, ad eandem civitatem et alias personas diversas spectantibus,

33 49 presentantes, eosdem scultetum scabinos et oppidanos piis monitis nostris et humilibus precibus exortantes, ut eundem canonicum cum rebus et litteris suis pristine restituerent libertati, quod iidem scultetus scabini et oppidani omnino despexerunt. Hoc videns, domine reverende pater archiepiscope supradicte, prefatus Petrus vester capellanus in modum executionis vestrarum litterarum faciende, quibus nostra presens cedula est transfixa, protulit, nullis cum litteris super hoc lectis vel ostensis, quas cum si ostendisset, prout veraciter opinamur, interfectus ibidem fuisset: Moneo vos scultetum scabinos et oppidanos ex parte domini mei archiepiscopi et auctoritate ipsius, ut infra quindenam dominum Rodulphum Scerpsvert, canonicum ecclesie beate Marie Trajectensis, cum rebus suis et litteris restituatis pristine libertati, et hoc sub penis in litteris ejusdem domini mei archiepiscopi expressis. Quo audito et a prelibatis sculteto scabinis et oppidanis intellecto, iidem scultetus scabini et oppidani, maliciam suam maliciis cumulantes ad modum aspidis aures suas optirantis 1), hujusmodi monita omnino spreverunt, nos fustibus lanciis armis et gladiis extra dictum oppidum de Amersfordia effugarunt, ibidem, antequam evadere poteramus de dicto oppido, prefatum dominum Petrum capellanum vestrum coëxecutorem nostrum ledendo et verberando, in gravem contumeliam creatoris, vestrique, domine archiepiscope predicte, contemptum scandalum non modicum et gravamen ac totius ecclesiastice libertatis; et sic cum maxima anxietate et confusione non modica sub noctis silencio venimus ad civit(at)em Trajectensem, ubi executio litterarum vestrarum, domine archiepiscope predicte, fuit sollempniter secundum earum continentiam facta, vo- 1) d.i. obturantis.

34 50 catis ad hoc religiosis clero et populo dicte civitatis in capitulo Majoris ecclesie ibidem; quod vobis et omnibus quorum interest sub sigillis nostris intimamus, presentibus appensis. Actum et datum anno Domini M o. CCC o. Dominica post Nativitatem beati Johannis Baptiste. (Origineel in het Stads-archief van Utrecht.) X. Instelling van den stadvrede door den raad van Utrecht. 31 October Al dengenen, de desen brief zien solen of horen lesen, dowi verstaen scoute scepen ente raet der stat van Utrecht, dat wi dese kore, de hir bescreven staen, gemaket hebben bi gemenen rade dor tbesten wille. 1. Croent iman, dat vrede gebroken si, so solen de oudermannen nemen hom viven uter stat raet; de vive solen darof de wareit ondervinden binnen acht dagen van den dage, dat si darto genomen sijn, ende brengent weder in den raet, ofte vrede gebroken si ende we dat gedaen hebbe, mogen si shors overeendragen; mer en mogen si niet overeendragen, wat de meeste pertie van den viven vorgenoemt vortbrengt dat sel stade wesen. So we dit van desen vijf mannen niet doen en woude, den sel men houden vor denselven, de den vrede brac. 2. Vort tiet de raet van der stat des yman, dat hi dar mede was met rade of mit dade, dar vrede gebroken si, so sel degene, de men des betiet, sveren mit vijr gueden mannen, de de raet van der stat darto nemt, dat hi onsculdich is raets ende daets, dat de vrede gebroken was; hirmede is hi quijt. 3. Waer enich man, de enen vrede brake, waer dat hi doet bleve, dar hine ane brake, dat souden men rechten an sinen hals, deet gedaen hadde; hoe

35 51 dat hine anders brake, dat hine stiete ofte sloge ofte wonde, dat genghe an sine hant dengenen, de dat dede. 4. Waer oec iman, de den andren jaghede ende hine weder stiete noch en sloge, ende hi daerof bedragen worden, dat binnen vrede ghesciet ware, de verboerde v lib. 5. Waer enich man, de men eyscede van tuech te done, ende de niet sveren en woude noch tughen, alse hi sculdich waer te done, de verboerde sulken kore, alse degenen verboren soude, den hi betugen soude, ofte hi bedragen worde. Opdat dit stade ende vaste blive, so hebwi scoute scepen ente raet vorgenoemt onser stat segel an desen brief gedaen. Dit geschiede in den jaren ons Heren dusent drehondert op Alre Goets heilegen avont. (Origineel in het Stads-archief van Utrecht.) XI. Stadvrede, door het stedelijk bestuur van Utrecht genomen wegens den doodslag van vijf burgers in een strijd tusschen de Lichtenbergers en de Fresingen. 12 Februari In nomine Domini, in Goeds namen amen. Wi scepen, raed ente oudermannen van den gilden der meenre stat van Utrecht doen cont al denghenen, de desen brief sien sellen of horen lesen, dat wi enen alinggen vrede hebben ghenomen buten ende binnen van onsen borgeren achdage na Paeschen enteen dach al, alse van den ongevalle, de hiir gesciet sin van haren Jacobs dode van Lichtenberch, haren Wernars haren Vrederix sone, ende haren Geraed Vrenckens, dre scepen, van der ere side, dar Got de sielen of hebben mote, van hom ende van horen vreenden ende van al horen hulperen, de onse borgeren sin, van der