Verslag Spijkerlab 2017

Transcriptie

1 Verslag Spijkerlab 2017

2 Inhoudsopgave 1. Korte samenvatting van Spijkerlab Aanvraag/Start... 4 Lokale context, het doel en opzet van het project Onderzoeksvragen SpijkerWorkshop # SpijkerWorkshop #2 Driekoningenstraat... 7 SpijkerWorkshop #2 Rietgrachtstraat De volgende stap: Hoe nu verder? SpijkerWorkshop # Tussentijdse conclusie: democratisch gegeven, de rol van de ontwerper, de slagkracht van het Spijkerlab en het samenwerken met organisaties in de wijk Het ontwikkelen van de Ontwerptools Reflecteren, het delen van kennis en herkennen van proces: Bezoeken Proeftuin NL SpijkerWorkshop # Fietsennietjes (Voorlopige) Eindprodukten Beantwoording van de onderzoeksvragen: de rol van de ontwerper, de slagkracht van het Spijkerlab, het samenwerken met organisaties in de wijk, en het democratisch gegeven Eindconclusie(s) Bijlagen N.B In het verslag zijn de geel gearceerde teksten uitkomsten van de werksessies, vervolgstappen en de daaruit volgende concreet uit te voeren projecten. 2

3 1. Korte samenvatting van Spijkerlab 2017 Het was een energiek jaar waarin we gezamenlijk de schouders gezet hebben onder het plan waarin bewoners rond twee pilot-locaties (Driekoningenstraat en Rietgrachtstraat) zelf een integraal ontwerp wilden maken met begeleiding en ondersteuning van een externe landschapsarchitect. Er zijn vier Spijkerworkshops gehouden voorafgegaan door twee inspiratielezingen met als onderwerp de zes uitgangspunten van het Spijkerlab. Deze uitgangspunten zijn: 1. waterbeheersing, 2. klimaatbeheersing, 3. onderhoud in combinatie met bewonersparticipatie, 4. wijkeconomie in combinatie met bewonersparticipatie, 5. synergie tussen functie en identiteit en 6. grenzeloze stadsecologie waarin openbare ruimte en private ruimte samenwerken. Deze werksessies hebben naast het aftasten van geschikte werkvormen (hoe ondersteun je bewoners bij het ontwerpen van de buitenruimte? Wat is de rol van de professionele ontwerper?) de volgende concrete producten opgeleverd: de Spijkerlab Metrokaart met uitgangspunten, ambities en concrete ontwerpvoorstellen op basis van wensen en dromen uit de wijk geplaatst in context en tijd. een beschrijving van het gewenste functioneren van het Spijkerkwartier (hoe willen we dat de wijk functioneert over een x-aantal jaar?) een schetsontwerp op basis van het visieplan Spijkerkwartier en wensen en ideeën van bewoners en huiseigenaren voor de Rietgrachtstraat twee werkmaquettes schaal 1:100 voor beide pilotlocaties (Driekoningenstraat en Rietgrachtstraat) als ontwerp instrument. Hiermee kunnen ideeën direct worden verbeeld en de consequenties doorzien (ontwerpend onderzoek). het ontwerp van het Spijkerkwartier-fietsnietje door middel van een prijsvraag. De nietjes zijn nu in productie en zullen in 2018 geplaatst worden in de straten van het Spijkerkwartier. Ook zijn er verbindingen gelegd tussen bewoners, ondernemers, de wijkvereniging, de hogeschool voor de kunsten Artez, de verschillende werkgroepen in het Spijkerkwartier en een aantal afdelingen van de gemeente Arnhem waaronder leden van het team leefomgeving. Deze verbindingen zijn zeer waardevol voor de toekomstige ontwikkelingen in het Spijkerkwartier. Er is hierdoor meer duidelijkheid ontstaan wie welke verantwoordelijkheden heeft in de veranderende manier van werken van de overheid, de rol van de bewoners in van Wijken Weten 3

4 en hoe we zouden kunnen samenwerken om de complexe opgaven in de buitenruimte (waarvan slechts 5% openbaar is) gezamenlijk te lijf te gaan. We zijn op dit moment hard aan de slag met het schrijven van een nieuwe aanvraag bij het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie om het Spijkerlab in 2018 te kunnen continueren en daarmee stappen te nemen om de concrete stations (die staan voor projecten zoals voortgekomen uit het Spijkerlab 2017) van de Spijkerlab Metrokaart vorm te geven en uit te voeren. Naast concrete projecten en nieuwe verbindingen leverde Spijkerlab 2017 ook aandachtspunten en vragen op die we graag verder willen onderzoeken en te lijf gaan in het voorgenomen Spijkerlab 2018, zoals: Hoe bereiken we zo veel mogelijk (beoogde) toekomstige Spijkerlaboranten? Hoe kunnen we bewoners nog meer aanzetten zelf verantwoordelijkheid te nemen voor het vormgeven van hun leefomgeving? Hoe bereiken we (groepen) mensen die wel belang hebben bij eventuele uitkomsten van het Spijkerlab maar geen interesse hebben in of mogelijkheid hebben tot actieve deelname? Hoe zorgen we dat de uitkomsten, plannen en ontwerpen door voldoende bewoners ondersteund worden? Hoe krijg je als stadslab de legitimatie om concrete toezeggingen te doen aan de deelnemers? 2. Aanvraag/Start Lokale context, het doel en opzet van het project Lokale context Vanaf oktober 2016 werkt de gemeente Arnhem doelgericht in de wijken met het programma 'van wijken weten'. Teams van ambtenaren gaan in hun wijk op zoek naar initiatieven die in de wijk leven, toetsen of hiervoor breed draagvlak is en kijken hoe de gemeente dit initiatief kan faciliteren of zelfs de verantwoordelijkheid voor het ontplooien ervan in de buurt zelf kan neerleggen. Vele creatieve en initiatiefrijke bewoners en ondernemers, waarmee het Spijkerkwartier door haar roemruchte geschiedenis is gezegend, zetten zich in voor de wijk. Het bewonersplatform, meer specifiek de Werkgroep Openbare Ruimte, zette in het Visiedocument de doelstellingen voor de wijk op een rij. Anders dan de gemeentelijke doelen (zijnde een sluitend kosten-baten vergelijk) wil het wijkplatform toekomstplannen aanjagen die meerwaarde genereren zoals de mogelijkheid om de sociale cohesie in de wijk te bevorderen, locale en regionale economie te verbinden en een wisselwerking tussen ondernemers en bewoners te initiëren. Deze toekomstplannen zijn gericht op de de toekomst, waarin de kringlopen gesloten worden en de wijk klimaatbestendig en energieneutraal wordt. De achterliggende gedachte bij dit visiedocument is dat het recept voor de de juiste synergie tussen fysieke en sociaal-economische programmering in een wijk het beste vanuit die gebruikers zelf bedacht kan worden. Die recepten staan in het 4

5 visieplan. Op de website van het Spijkerkwartier is de veelzijdigheid van de wijk te ervaren en ook is Het visieplan hier te vinden. Doel Het doel van het initiëren van het Spijkerlab was het realiseren van twee pilotprojecten op twee locaties in de wijk op basis van Het Visieplan Openbare Ruimte en op basis van een ontwerp door bewoners en door middel van een Stadslab met als uitgangspunten: 1. waterbeheersing, 2. klimaatbeheersing, 3. onderhoud in combinatie met bewonersparticipatie, 4. wijkeconomie in combinatie met bewonersparticipatie, 5. synergie tussen functie en identiteit en 6. grenzeloze stadsecologie waarin openbare ruimte en private ruimte samenwerken. Doel van het realiseren van de twee pilotprojecten was deze facetten uit het visieplan te implementeren in het (her)ontwerp van de openbare ruimte en zo tot een bewezen meerwaarde te komen van deze openbare ruimte voor zowel het Spijkerkwartier en haar bewoners als voor de stad. Het is daarbij het streven deze facetten integraal te benaderen. Deze pilotprojecten kunnen vervolgens als voorbeeld dienen voor nieuwe ontwikkelingen in Arnhem. De veronderstelling was hierbij dat een veranderde vorm van opdrachtgeverschap (het Bewonersoverleg Spijkerkwartier waar het voorheen de gemeente Arnhem was) vraagt om een veranderend/ander ontwerpproces. Binnen het Spijkerlab werd onderzocht 1. wat de (veranderende) rol van de ontwerper is nu er in het huidige beleid meer verantwoordelijkheid en ook meer budget bij de gebruiker komt te liggen. 2. in welke vorm de gebruiker betrokken kan worden bij, invloed kan uitoefenen op of zelfs trekker kan worden van ontwerpend onderzoek. 3. hoe we ervoor kunnen zorgen dat het initiëren en ontwerpen van de buitenruimte door de bewoners/eigenaren/gebruikers niet leidt tot een lappendeken van projecten die geen ruimtelijke/esthetische/functionele relatie met elkaar aangaan. 4. welke professionele kennis er ontbreekt en welke ingrepen dus toch altijd geregisseerd dienen te worden. Opzet Het Spijkerlab is opgezet als een serie interdisciplinaire bijeenkomsten/ workshops tussen de gebruikers, beleidsmakers, professionals, en ontwerpers die steeds voorbereid zijn door de ontwerpers in samenspraak met de voor de betreffende bijeenkomst van belang zijnde (beslissingsbevoegde) professionals. Iedere workshop heeft een concreet uitgangspunt en een beoogde uitkomst (bijvoorbeeld: vanavond moet helder worden wat de grootste praktische obstakels zijn in het met de gebruikers tot stand brengen van een ontwerp.uitkomst: niet durven/kunnen 5

6 tekenen, technisch niet onderlegd zijn, etc.) Tijdens de opeenvolgende workshops konden vervolgens de verschillende keuzes en wensen in kaart gebracht worden alsook welke van deze keuzes/wensen met elkaar botsten en waarom. Hier is de rol van de landschapsarchitect wederom regisseur maar ook procesbegeleider en mediator. Tussen de werksessies werd steeds met verschillenden partijen maar altijd onder leiding van Le far west gereflecteerd en werden er conclusies getrokken en opnieuw strategie bepaald. Uitkomsten uit de sessies werden vervolgens gebruikt om nieuwe startpunten te formuleren. Door deze iteratieve werkwijze bleek al vroeg in het proces dat van de bestaande (vooraf gemaakte) planning en het overzicht van af te leveren producten moest worden afgeweken. processchema (niet volledig) 3. Onderzoeksvragen Uit bovenstaande context, doel en opzet komen de volgende onderzoeksvragen naar voeren die tot antwoorden op de kennishiaat zouden kunnen leiden, zijnde: a. Wat is de (veranderende) rol van de ontwerper nu er in het huidige beleid meer verantwoordelijkheid en ook meer budget bij de gebruiker komt te liggen? b. In welke vorm kan de gebruiker betrokken worden bij, invloed uitoefenen op of zelfs trekker worden van ontwerpend onderzoek? c. Op welke wijze brengen we in het door de bewoners/eigenaren/gebruikers initiëren en ontwerpen van projecten in de buitenruimte een ruimtelijke/esthetische/functionele relatie aan? d. Welke professionele kennis ontbreekt er? e. Welke ingrepen dienen altijd geregisseerd te worden? De werksessies/workshops hadden de volgende uitgangspunten en uitkomsten: 4. SpijkerWorkshop #1 De start van het Spijkerlab en opzet van de eerste werksessie bestond door middel van een presentatie voor pilotlocatie 1 en presentatie voor pilotlocatie 2 uit het zo objectief en breed mogelijk vertellen van de verhalen van de plek en het geven van inspirerende voorbeelden van mogelijke ingrepen in zowel de private als de openbare ruimte. Ook werd belicht dat we ons niet alleen op de openbaremaar ook op de private ruimte zouden moeten/kunnen richten. Hiermee werd voor de gebruikers een basis gecreëerd waarop men zelf weloverwogen keuzes kon maken in wat wel en wat niet een plek zou kunnen krijgen in het ontwerp. De 6

7 schoonheden en ergernissen van de straten en pilotlocaties zijn benoemd. Er is gedroomd over mogelijke ingrepen en er zijn ideeën kenbaar gemaakt over wat men graag zou willen bereiken. Er is gediscussieerd, gebouwd (met schaalmodellen) en getekend. De uitkomst was een ruimtelijk beeld over hoe de buitenruimte er uit zou kunnen zien. 5. SpijkerWorkshop #2 Driekoningenstraat Op 10 mei 2017 vond Spijkerworkshop#2 voor de pilotlocatie Driekoningenstraat plaats in buurthuis de Lommerd. Onder de aanwezigen waren bewoners, omwonenden, leden van de werkgroep Openbare Ruimte van het Spijkerkwartier en een wijkmanager van team leefomgeving van de gemeente Arnhem. De werksessie was voorbereid door en stond onder leiding van ontwerpers/landschapsarchitecten. Aan de hand van de presentatie Spijkerworkshop#2 Driekoningenstraat werden de (door de deelnemers in spijkerworkshop #1 naar voren gebrachte) belangrijkste voorkeuren voor de inrichting van de buitenruimte gepresenteerd en gezamenlijk besproken. Het vergroenen van de buitenruimte kwam daarbij als speerpunt van het Spijkerlab naar voren. 7

8 In Spijkerworkshop #2 is vervolgens met de uitgangspunten van het visieplan op zoek gegaan naar ontwerpprincipes voor de inrichting van de buitenruimte. Die principes zijn: 1. Het eerder gemaakte ontwerp door buurtbewoners is de basis. 2. Voor de materialisering van de straat het principeprofiel van BuitenGewoonBeter (BGB) als basis nemen. 3. Elke parkeerplaats minder wordt vervangen door groen. Hierdoor kwamen tijdens Spijkerworkshop #2 de volgende keuzes tot stand: verkeer en infrastructuur Parkeren en verkeer uit de straat Een van de grootste wensen van de deelnemers aan het Spijkerlab locatie Driekoningenstraat is dat zowel het parkeren als het autoverkeer uit de straat verdwijnt. Hier is een eerste verkennende studie naar gedaan. Als eerste is gekeken naar het zoeken van alternatieven voor de huidige 15 parkeerplaatsen. Een optie is om deze parkeerplaatsen onder te brengen in een nabij gelegen parkeergarage. Vanuit het Spijkerkwartier is er contact geweest met de eigenaar van de garage, die in eerste instantie positief reageerde. Verdere uitwerking van parkeeralternatieven is gewenst. Om de Driekoningenstraat autovrij te kunnen maken dient de rijrichting in de Poststraat omgedraaid te worden om zo de achterzijde van de winkels aan de Steenstraat bereikbaar te maken. Ondanks alle ruimte die gecreëerd wordt, is deze optie meer voor de lange termijn. Het afsluiten van het deel van de staat ten zuiden van de Driekoningendwarsstraat acht het Spijkerlab op kortere termijn kansrijker. Er verandert namelijk nauwelijks iets aan de verkeersstructuur en bereikbaarheid. Het idee is er dan ook om dit verder uit te werken en mogelijk te verwezenlijken in een pilotproject. Dit zou voor een korte termijn in een straatfestival kunnen. Volgende stap is om de ideeën te bespreken met de werkgroep verkeer die een parkeerplan maakte voor het Spijkerkwartier. Ook de gemeente 8

9 Arnhem zal hierbij betrokken moeten worden. In de voornoemde presentatie was naast het samenvatten van de ideeën uit Spijkerworkshop#1 een opzet gemaakt voor de te nemen stappen op weg naar een (deels) autovrije straat. Door de Spijkerlaboranten werd de suggestie geopperd om bewoners te stimuleren geen of een kleine auto aan te schaffen om zo het ruimtebeslag van auto s te laten afnemen. Tenslotte werd de Driekoningenstraat door de Spijkerlaboranten als een goede straat bestempeld om autovrij te maken. Er wonen veel studenten waarvan de meesten geen auto hebben. Ongeorganiseerd fietsparkeren zorgt nu echter voor veel overlast en onbegaanbare trottoirs. Bij het weren van de auto uit de straat komt er meer ruimte voor fietsparkeren, waar veel behoefte aan is. vergroenen Groene gevels Een duidelijke wens van de deelnemers aan het Spijkerlab is het realiseren van groene gevels. Duidelijk wordt dat er behoefte is aan een inspiratieboek hoe je klimplanten kan leiden met een lijst van geschikte plantensoorten. De werkgroep openbare ruimte heeft inmiddels de opdracht gegeven om een integraal groenplan voor het Spijkerkwartier te maken. In dit plan is ruimte voor advies over klimplanten en geveltuinen. Een ontwerpprincipe voor het realiseren van groene gevels dat tijdens deze workshop werd geformuleerd is dat het trottoir een minimale breedte van 1,50m heeft. Wanneer een bewoner een geveltuin wil maken en een stoeptegel vervangt door een klimplant, blijft er altijd een doorgang over die voldoet aan de minimale breedte van 1,20m. (privé) groen Naast gevelgroen bestaat ook de wens de straat te vergroenen met op ooghoogte zichtbare vegetatie. Een belangrijke conclusie uit Spijkerworkshop#1 waar met met voorbeelden werd aangetoond dat een straat met bomen niet per definitie als groener wordt ervaren. Groen op ooghoogte daarentegen draagt zeer effectief bij aan het groene karakter van de straat. Bewoners van bovenwoningen gaven aan dat er binnen deze groep bewoners zijn die, ondanks het ontbreken van een tuin, graag hun bijdrage willen leveren aan het groen in de wijk. Naast een groen balkon gaf men aan te willen helpen bij het onderhouden van het openbaar groen in de straat. Het watergeven is daarbij een probleem. Met een volle gieter de trap op en neer te lopen blijkt een grote hobbel in de uitvoering. Een watervoorzieningspunt op de begane grond, bijv. regenwater opvangen, werd als goede mogelijkheid benoemd door de deelnemers van het lab. Men geeft aan dat wanneer bewoners van bovenwoningen kunnen bijdragen aan groenvoorziening in de wijk, er meer draagvlak ontstaat bij het beheer hiervan. Onderhoud blijkt voor tuinbezitters vaak een argument tegen het vergroenen van de tuin. Het Buurtgroenbedrijf zou uitkomst kunnen bieden. Het Buurtgroenbedrijf is een initiatief van de wijkvereniging en probeert het onderhoud van de wijk/groen te laten doen door mensen uit de wijk. In het kader van het Stadslab is het gewenst dat er op korte termijn overleg komt tussen het Spijkerlab en het Buurtgroenbedrijf, om te kijken of er samenwerking kan ontstaan. Verder komt er uit deze workshop naar voren dat er behoefte is aan een integraal groenplan voor het Spijkerkwartier. Droombeelden en ambities zouden daarin 9

10 vertaald moeten worden naar concrete plannen. Daarin zouden ook suggesties moeten worden gedaan hoe je als bewoner je tuin of balkon kan vergroenen, een geveltuin kan maken, welke planten je kan gebruiken voor groene daken enz. enz. Het maken van een integraal groenplan is inmiddels door de wijkvereniging geïnitieerd. Groene daken Een ander aspect dat tijdens SpijkerWorkshop #1 naar voren kwam met betrekking tot het vergroenen van de buitenruimte was het groene dak. Er werden tijdens de tweede workshop vraagtekens gezet bij het effect van groene daken op de beleving van een groene buitenruimte. Er bleken op de pilot locatie Driekoningenstraat niet veel daken geschikt om een groen dak te realiseren. Het Spijkerlab Driekoningenstraat heeft het maken van groene daken dan ook niet als hoogste prioriteit gesteld. Desondanks zouden uitwerkingen van goede voorbeelden, technische- en (co)financieringsmogelijkheden stimulerend en drempelverlagend kunnen werken is men van mening. Conclusie en punten om mee te nemen Spijkerworkshop #3 Driekoningenstraat Een belangrijke volgende noodzakelijke stap in het vervolg van het Spijkerlab pilot Driekoningenstraat is dat moet worden onderzocht wie de eigenaren en bewoners van de straat zijn. Bewoners kunnen zonder toestemming geen actie ondernemen. Ook zijn er panden waar niet gewoond wordt en waarvan de eigenaren bij het Spijkerlab betrokken zouden moeten worden om de panden mee te kunnen nemen in een ruimtelijke ingreep. Het doel is om in een volgende bijeenkomst van het Spijkerlab de projecten/ideeën te prioriteren en te concretiseren. SpijkerWorkshop #2 Rietgrachtstraat e.o Op 2 mei 2017 vond Spijkerworkshop#2 plaats voor de pilotlocatie Rietgrachtstraat e.o.. Aanwezig waren een aantal bewoners, een lid van de werkgroep Openbare Ruimte van het Spijkerkwartier en een wijkmanager van team leefomgeving van de gemeente Arnhem. De avond stond onder leiding van landschapsarchitectenbureau Le Far West uit Arnhem. Aan de hand van de presentatie werden ook hier de belangrijkste voorkeuren voor de inrichting van de buitenruimte gepresenteerd en gezamenlijk besproken en ook op deze locatie kwam vergroenen van de buitenruimte als speerpunt naar voren. Een eerste stap om dit te bereiken is het stimuleren van het aanleggen van gevelgroen. Het Spijkerlab gaat kijken hoe dit op korte termijn te realiseren is. Daarnaast willen de Spijkerlaboranten van regenwater weer een feestje maken met regentuinen, regenspuwers, spontane vijvers en fonteinen. Ideeën hierover zullen in de tijd worden ontwikkeld. Voor de langere termijn zet het Stpijkerlab in op het autovrij maken van straten en het vergroenen van het wegprofiel vergroenen met regentuinen die als tegelijkertijd als berging dienen voor het regenwater. Om overlast van regenwater in woningen te verminderen zal bij herprofilering van de straten de weg extra diep worden aangelegd, zodat het bergend vermogen van de weg toeneemt. Aan het einde van de avond is uit al de aspecten een droombeeld geformuleerd, die in kleine stappen en gezamenlijkheid zal worden gerealiseerd. 10

11 Conclusie en punten om mee te nemen Spijkerworkshop #3 Rietgrachtstraat Voor het vervolg van het Spijkerlab pilot Rietgrachtstraat e.o. is het zaak om het droombeeld verder te beschrijven en te visualiseren. Daarna zal het traject om het droombeeld te kunnen realiseren in kleine en grote stappen moeten worden uitgeschreven. Aan de hand van dit stappenplan kan een prioritering van de ambities in korte-, middellange en lange termijn worden geformuleerd. De eerste stappen zullen door Le Far West worden vormgegeven en daarna worden voorgelegd aan de deelnemers van het Spijkerlab. Ook wordt dan prioritering gegeven aan ingrepen en ideeën geconcretiseerd. Het maken van een verdere tijdsplanning is dan mogelijk. 6. De volgende stap: Hoe nu verder? Wat is de volgende stap na het enthousiasmeren, inspireren, informeren van de deelnemers en het oogsten en ophalen van wensen, dromen en zorgen uit de eerste twee werksessies in de wijk? Hoe gaan we de uitkomsten van de SpijkerWorkshops #1 en #2 vertalen naar concrete acties of naar een concreet ontwerp? Om daartoe te komen is door de ontwerpers een aantal mogelijkheden onderzocht hoe je letterlijk participatief ontwerpt en hoe de verschillende uitkomsten te hervertalen zijn naar iets dat samenhang heeft in vorm, beleving of functie. De 11

12 ontwerpers verdiepten zich in een aantal 1,2 casussen 3 waarbij ditzelfde proces is doorlopen en waarvoor verschillende methoden/technieken zijn gebruikt om tot vormgeving te komen van de geoogste uitgangspunten, meningen, wensen en dromen. werkwijze: Het creëren van samenhang in de verschillende ideeën en projecten bestond uit de volgende stappen (en leverde uiteindelijk de Spijkerlab Metrokaart op): A. Start is Uitgangspunten van het Spijkerlab B. Eindpunt is het gearticuleerd beoogd functioneren van het Spijkerkwartier in de toekomst. C. Dus moeten we eerst deze Common World formuleren. D. Zijn de projecten en ideeen te categoriseren? E. Zijn de projecten in de tijd te plaatsen? F. Kunnen we verschillende lijnen ontdekken op basis van de categorieën die naar de Common World kunnen leiden? G. Kruisen deze lijnen elkaar? Ontstaat er op punten synergy en kunnen ze elkaar versterken? In Spijkerworkshop#1 zijn we op zoek gegaan naar de schoonheden en ergernissen van de pilotlocaties en is er gedroomd over wensbeelden. Het resultaat was een veelheid aan ideeën en projecten. Deze projecten zijn vervolgens door de ontwerpers gecategoriseerd in vijf thema s, te weten: infra, groen, water, kunst en sociaal. Startend vanuit de ambities van het Spijkerlab werd via de vijf thema s het mogelijk functioneren van het Spijkerkwartier vormgegeven. Op deze lijn zijn de verschillende projecten gerangschikt in de tijd. Waar ze elkaar (zouden kunnen) versterken, zijn ze met elkaar verbonden. Dit heeft geresulteerd in de Spijkerkwartier Metrokaart. Door middel van de metrokaart is te zien hoe de kleine stappen (projecten) die genomen worden, bijdragen aan het vormen van de gezamenlijk gevisualiseerde wijk. De Spijkerlab Metrokaart, opgebouwd uit de ambities, projecten en wensbeelden, is het uitgangspunt voor het ontwerp van de pilotlocaties. 1 Veen, E., Dynamiek in participatief ontwerpen Op basis van deze casussen en het theoretisch kader dat Le Far West hanteert in hun ontwerppraktijk kwam het tot het formuleren van een common world op basis van de uitgangspunten van het Spijkerlab. Zo ontstond er een startpunt en een einddoel. De verzamelde meningen, wensen en dromen kwamen daartussen als stations op de metrokaart van het Spijkerkwartier. Het vervoermiddel van de uitgangspunten via de stations naar de gezamenlijk benoemde wereld/toekomst ( common world ) Deze projecten bleken te categoriseren in vijf thema s, te weten: infra, groen, water, kunst in de openbare ruimte en sociaal. De opgave voor deze avond was antwoord te vinden op de vraag: Hoe nu verder? Het voorstel van Le Far West was om op basis van het zelf-organiserend vermogen van de wijk een basis te leggen voor het organisch laten ontstaan van een ontwerp. Voorstel was te streven naar consensus door het articuleren van een gewenst functioneren van het Spijkerkwartier, een functionele beschrijving van een gewenste/ideale toekomstige situatie: de collectieve wereld ( common world Barnett 2013). Op basis van een breed gedragen collectieve wereld, zouden vervolgens de initiatieven getoetst worden of en in welke mate ze een bijdrage leveren aan het bereiken van deze gewenste/ideale toekomstige situatie, deze collectieve wereld. Om daarop een antwoord te krijgen zijn de vele projecten, die tijdens eerdere workshops naar voren zijn gekomen, geordend in de Spijkerlab Metrokaart. De metrokaart is opgebouwd uit een aantal themalijnen met daarop concrete acties als stations. Een aantal acties/stations van verschillende lijnen zijn verbonden met elkaar en kunnen (eventueel) in synergie met elkaar ontwikkeld worden. 12

13 Resultaat/product: Omschrijving van het gewenst toekomstig functioneren van het Spijkerkwartier, een functionele beschrijving van een gewenste/ideale toekomstige situatie: de collectieve wereld ( common world Barnett 2013). De Spijkerkwartier Metrokaart (opzet was samenhang creëren in de geoogste projecten en ideeen, het bepalen van de context, plaatsen in de tijd (korte, midellange en lange termijn, waarbij de middellange termijn uiteindelijk verviel omdat het geen werkbare/heldere termijn was) en het onderverdelen van de projecten in hapklare brokken, dat wil zeggen gestandaardiseerde projectbladen waarop naam, doel, middel, benodigdheden, financieringsbehoefte en contactpersonen duidelijk omschreven worden. Zo kunnen projecten door bewoners geadopteerd worden.deze bladen hangen in de vorm van pdf s aan de dynamische kaart. Van de kaart bestaat inmiddels een tweede versie. Verder uit te werken: de kaart moet dynamische gemaakt worden wat wil zeggen: online te benaderen en te bewerken, de projectbladen moeten verder uitgewerkt en aangevuld worden. De SpijkerToolbox: (nog nader te ontwerpen) elementen voor de publieke & private ruimte die het mogelijk maken om in de wijk ruimte te creëren voor opvang van hemelwater, hemelwaterinfiltratie, afkoppelen van hemelwater, vegetatie, sociaal verkeer en verblijf, fietsparkeren en biodiversiteit. link naar de Spijkerlab Metrokaart 13

14 de SpijkerToolbox ofwel de te plaatsen modules: bankje, plantenbak, hemelwaterinfiltratiebak, regenton, oplaadpaal, fietsennietje. 7. SpijkerWorkshop #3 Op woensdagavond 12 juli 17 vond in buurthuis de Lommerd Spijkerworkshop#3 plaats. Ditmaal voor beide pilotlocaties en het gehele Spijkerkwartier. Aan de hand van de Spijkerworkshop#3 presentatie werd kort teruggekeken op de resultaten van de vorige twee workshops: ideeën voor een veelheid aan projecten. Ook werd de Spijkerlab Metrokaart gepresenteerd en toegelicht inclusief het mogelijke gewenste functioneren van het Spijkerkwartier (niet hoe de wijk er uit moet komen te zien, maar hoe ze zou moeten functioneren/werken). Levendige discussie Tijdens de avond was er een levendige discussie over de nieuwe (ontwerp)aanpak. Bottom-up initiatieven zoals het Spijkerlab kennen hele andere verhoudingen en rolpatronen. Een werkwijze waar nog niet veel mensen/partijen vertrouwd mee zijn. De bewoners van de pilotlocatie Driekoningenstraat gaven gedurende de avond aan dat er veel overlast is in de straat die verre van als een woonstraat wordt ervaren. Een belangrijke overlast bezorger is de coffeeshop die veel verkeer aantrekt en zorgt voor de aanwezigheid van softdrugsgebruikers op straat. Studenten brengen veel lawaai met zich mee. Dit geeft vooral s nachts overlast voor een aantal bewoners. De (veelal door studenten) achtergelaten fietsen staan en liggen verspreid door de straat en zorgen er zo voor dat de trottoirs nagenoeg onbegaanbaar zijn. Het levert grote ergernis op bij de overige bewoners. Doordat de straat deel van een 14

15 doorgangsroute is van station Velperpoort naar de verderop gelegen school lopen er veel studenten door de straat hetgeen zorgt voor geluidsoverlast en veel zwerfvuil. Conclusies en volgende stappen om mee te nemen naar Spijkerworkshop #4 De problemen rond de coffeeshop en de studentenwoningen, verkeer en infrastructuur maken dat de bewoners van de Driekoningenstraat weinig vertrouwen hebben in het (in eerste instantie als hoogste prioriteit beoordeelde) vergroenen van de straat. Zij geven aan te denken dat eerst de sociale problemen moeten worden opgelost voordat met een groene inrichting van de straat kan beginnen. Op de pilotlocatie Rietgrachtstraat e.o. moet onderzocht worden of het terrein van de drukkerij op nummer 32 beter toegankelijk gemaakt kan worden voor vrachtauto s, zodat er ruimte beschikbaar komt op het terrein. Deze ruimte kan vervolgens gebruikt worden als vervanging van parkeerplaatsen in de openbare ruimte, waardoor in de straat ruimte vrijkomt voor een groenere inrichting. Om gerichter te kunnen werken en specifieke plekken te onderzoeken en vorm te kunnen geven is inzicht nodig in wie de eigenaren/bewoners zijn van de Driekoningenstraat. De gemeente gaat daarbij helpen zo zegt het Team Leefomgeving toe. Wanneer deze vervolgstappen verder zijn uitgewerkt zullen ze worden voorgelegd aan de bewoners. 8. Tussentijdse conclusie: democratisch gegeven, de rol van de ontwerper, de slagkracht van het Spijkerlab en het samenwerken met organisaties in de wijk Naar aanleiding van de uitkomsten Spijkerworkshop #3 vond een volgend overleg tussen de Werkgroep Openbare Ruimte en de vormgevers/le Far West plaats. Vanuit de werkgroep bleek tóch (ondanks de ingezette koers om het ontwerp te laten ontstaan/groeien vanuit de Spijkerlab Metrokaart en de ruimte die de Spijkertoolbox zouden moeten veroveren) behoefte aan een af ontwerp. De gedachte hierachter was: hoe concreter het ontwerp, hoe eenvoudiger de directe implementatie van het ontwerp en het zoeken naar bronnen van financiering is. Deze keuze leek enerzijds een terug naar af keuze en anderzijds een noodzakelijke stimulans in het op gang krijgen van het vormgeven op basis van burgerparticipatie. Wederom kwamen het democratisch vraagstuk (hoe breed gedragen is dit initiatief?) en de rol van de ontwerper (wanneer ga je over tot vormgeven?) aan bod. Vragen als: is de uitnodiging voor de werksessies op de wijkwebsite en het deelnemen aan een werksessie voldoende? Kom je zo tot een breed gedragen ontwerp of proces? Hoe zou dat anders ingericht kunnen worden? Hoe zorg je 15

16 dat ook de meest lastig te bereiken groepen gehoord worden? Is dat noodzakelijk? Is het zo dat als je je inzet voor de wijk je het recht krijgt voor anderen te beslissen? De vraag rees op welk moment ontwerpers het proces en de aangedragen ideeën en plannen moeten vertalen in een ontwerp. Een voorzichtige conclusie werd getrokken dat de rol van de ontwerper de volgende is: het herkennen van goede ideeën, het herkennen van het momentum, het verder brengen van het idee door te koppelen aan verantwoordelijken, proffesionals en het in het vizier houden van de lange termijn. Verder kwam de slagkracht en de verantwoordelijkheden van het Spijkerlab aan de orde. Samen met team leefomgeving werd gezocht naar welke verantwoordelijkheden bij welke partijen liggen en kwamen we tot de volgende verdeling: Acties rond vormgeving van proces en vormgeving ruimtelijke opgave liggen bij het Spijkerlab Acties rond maatschappelijke en sociale vraagstukken liggen bij team Leefomgeving Het Spijkerlab zocht ook samenwerking met ArtEZ (ArtEZ hogeschool voor de kunsten Arnhem Enschede Zwolle, locatie Driekoningenstraat) met als doel te onderzoeken op welke wijze ArtEZ studenten zouden kunnen bijdragen aan het Spijkerlab. Wat kan ArtEZ fysiek veranderen aan haar gebouw en daarmee aan de wijk door middel van ontwerp? ArtEZ erkend de meerwaarde van samenwerking en zegt het een voorrecht te vinden in het Spijkerkwartier gevestigd te zijn. De sociale vraagstukken en de stedelijk context sluiten aan bij de opgaven waar de studenten aan werken. ArtEZ ziet mogelijkheden om via het pand (van Stichting SLAK) de verbinding met de wijk te vergroten en een functie te gaan vervullen in het Stadmaken op basis van ontwerp(end onderzoek). 9. Het ontwikkelen van de Ontwerptools Tijdens de tussentijdse overlegggen met de vormgevers en de werkgroep openbare ruimte is een toolbox ontwikkelt waarmee waarmee vorm gegeven kan worden aan de wensen die vanuit de SpijkerWorkshops. De gedachte was bouwelementen te ontwikkelen voor in de buitenruimte. Deze elementen kunnen per direct geplaatst worden en langzamerhand straat en tuin bezetten. Zo maken de elementen ruimte voor groen, water en sociaal verkeer in de wijk. Om met de bewoners en gebruikers te kunnen ontwerpen is besloten maquettes 1:100 te bouwen om live interdisciplinair te kunnen schetsen en de verschillende mogeloijkheden en de cosequenties van ingrepen direct zichtbaar en bespreekbaar te kunnen maken. Met de maquettes en de toolbox kan er door deelnemers aan de werksessies onder begeleiding van ontwerpers en technisch/juridisch onderlegden live geschetst en geschoven worden met elementen in de straten 1:100 en hebben we daarmee een participatief ontwerpinstrument in handen. 16

17 10. Reflecteren, het delen van kennis en herkennen van proces: Bezoeken Proeftuin NL Om te kunnen reflecteren op het Spijkerlab en kennis te delen met andere Stadslabs namen verschillende participanten in het Spijkerlab (het bewonersplatform, leden van de werkgroep openbare ruimte, vormgevers en leden van het team leefomgeving gemeente Arnhem) deel aan Proeftuin NL te Leiden, Dordrecht en Amsterdam. Het debat in Leiden overlapte met de discussie in Arnhem over wat de rol van een stadslab is in samenwerking met gemeente. Die rol blijkt zeer divers en voor elke locatie anders. Overeenkomstige gedachten zijn dat door het stadslab lokale energie de ruimte krijgt om zich te ontwikkelen en te manifesteren. Gemeente zouden er volgens stadslaboranten goed aan doen die ruimte ook te geven, zonder veel te sturen en langs de reguliere lat van eisen te leggen, wat funest kan zijn voor het initiatief. Het risico van een Stadslab is dat er te weinig focus is, in rondjes blijven draaien en daardoor niet echt tot actie komen. In Dordrecht reflecteerden we op de vraag hoe je meerdere groepen aan tafel krijgt en de urgentie bij iedereen helder krijgt en er zo voor zorgt dat het Stadslab niet alleen door de aanvragers getrokken wordt. Motto in Dordrecht was: trek aandacht door te doen. Misschien moeten we niet te democratisch willen doen. Kan je ook iets forceren? Met evenementen kan je verhalen de stad in krijgen. De gedachte dat je je het beste overgeeft aan de wetenschap dat je niet weet waar je naar toe gaat werd gedeeld. De wetenschap dat het wellicht niet om dat concrete doel gaat maar om het gegeven van het tot stand brengen van een systemische verandering. Stadslabs worden ervaren als de verbindende puntjes tussen overheden en initiatieven die buiten het systeem vallen. Het vermoeden is dat deze initiatieven innovatieve elementen bevatten. Locatiebezoek aan de pionierende zelfbouwplots in Amsterdam liet zien dat de kwartiermakers mensen zijn met veel energie, idealisme en dadendrang en een behoefte aan erkenning op enig vlak. De discussies met de verschillende stadslabs en de daarbij betrokken partijen bracht vooral naar voren dat het tijd lijkt de worden om op enigerleiwijze waarde toe te kennen aan de kantelaars en voortrekkers en hen niet berooid en zonder waardering voor geleverde effort achter te laten terwijl het grote geld of de gevestigde orde het bevochten terrein inneemt. Overeenkomstige vraagstukken en tussentijdse conclusies uit het Spijkerlab zijn: Welke rol/invulling heeft een Stadslab? Is het adviserend, experimenterend of aanjagend? Het democratisch gehalte blijft een vraag waarop vooralsnog geen antwoord lijkt te bestaan. Waarom krijgt wie welke rol toebedeeld binnen de stadslabs? Word het Stadslab als instrument door de gemeente/buurt serieus genoeg genomen? Energie van vrijwilligers zou beter gewaardeerd moeten worden. 17

18 11. SpijkerWorkshop #4 Op vond in buurthuis de Lommerd Spijkerworkshop #4 plaats. De resultaten van de workshops #1,2&3 werden belicht in de presentatie SpijkerWorkshop #4 (link). De toolbox werd toegelicht en de ontwerpprincipes werden genoemd, de spelregels van het schetsen in de maquette. Het startpunt voor Spijkerworkshop #4: Korte en lange termijn ontwerpen Voor het ontwerpen waren voor beide pilotlocaties een maquette schaal 1:100 gemaakt. Tevens is er een toolbox met verschillende elementen ter beschikking. De elementen zijn het resultaat van de ideeën van de vorige workshops en de tussentijdse werksessies met de ontwerpers van Le Far West en de werkgroep openbare ruimte: een waterbak, plantenbak, een regenton, een oplaadpaal voor auto s, fietsnietje en een pergola. De vormgeving is zeer basaal, omdat ze staan voor een type oplossing en niet voor het feitelijke ontwerp. De definitieve vorm is een ontwerpopgave op zich en van latere orde. Voor de korte termijn werden een aantal ideeën opgesteld in de maquette. De eerste was om het parkeren van auto s en fietsen beter te reguleren. Een ander suggestie was om het dubbel parkeren onmogelijk te maken. De aanwezigen vonden het belangrijk dat actoren als het Kunstbedrijf en ArtEZ betrokken worden bij de verdere planvorming. Voor de lange termijn is er tijdens de werksessie wegens tijdgebrek geen ontwerp gemaakt. Voor de Rietgrachtstraat is er naast het schetsontwerp door Le Far West in samenwerking met de werkgroep openbare ruimte geen ontwerp gemaakt door het gebrek aan bewoners en gebruikers. Tijdens het begin van de avond was er een verhitte discussie over de geringe opkomst voor deze avond en de nut en noodzaak van het Spijkerlab. Oorzaak van lage opkomst zou kunnen zijn dat elders een ingelast overleg over het parkeerplan gaande was. Verder werd aangegeven dat de tijd tussen de vorige en deze workshop te lang was. Met de lagere opkomst voor de vierde workshop werd ook gevraagd of het moment gekomen was dat het Spijkerlab zou moeten stoppen. Werkgroep Openbare ruimte van het Spijkerkwartier vond het te vroeg om dergelijke conclusies te trekken. De opkomst van deze avond vond men niet representatief voor de eerdere avonden. Voor 2018 is het idee opgepakt om voor een korte periode een van de varianten als proefopstelling te plaatsen in de straat. Het is de wens om tijdens het plaatsten van de proefopstelling een straatfeest te organiseren. De gedachte is op die manier continu in de wijk aanwezig te zijn en de mogelijkheid te bieden aan de wijk structureel te kunnen komen met ideeen en te kunnen reflecteren op betsaande ideeen. De gedachte is dat op deze manier een breedgedragen ontwerp tot stand kan komen waarbij tijdens het proces synergy en samenwerking ontstaat met een blijvend effect voor de toekomst. 18

19 12. Fietsennietjes 19

20 Context Parralel aan de workshops heeft spijkerlab een fietsennietjes wedstrijd georganiseerd. De aanleiding voor deze actie lag in het momentum. De gemeente is eind 2107 begonnen met het inhalen van achterstallig onderhoud (het zogeheten Buiten Gewoon Beter (BGB) programma). Naast het inhalen van achterstallig onderhoud is hierin ook ruimte voor een aantal verbeteringen met betrekking tot de inrichting van de openbare ruimte waaronder het fietsparkeren. Doel De fietsennietjes bieden een prachtig aanknopingspunt voor bewoners participatie. Een goed ontwerp voor een speciaal nietje voor de wijk is een uitgelezen kans om bewoners te betrekken bij hun directe woonomgeving. Resultaat Op de website is te zien hoe we de wedstrijd georganiseerd hebben en wat het resultaat is; zie Het gewonnen gekozen ontwerp wordt vanaf begin 2018 geplaatst in de eerst uitvoeringsfase van het BGB programma. De charme van het gekozen ontwerp is dat het bewoners en ondernemers de mogelijkheid biedt een fietsennietje te adopteren en een persoonlijke cryptische boodschap (in Spijkerschrift) aan een nietje in de eigen omgeving mee te geven. De fietsen nietjes prijsvraag kan daarmee succesvol genoemd worden. De discussie die naar aanleiding van de prijsvraag ontstond is in het kader van de onderzoeksdoel van de stadslabs mogelijk nog waardevoller dan het fysieke resultaat en willen we daarom zeker niet onbenoemd laten. Het betreft de vraag: Hoe legitiem zijn de activiteiten van de actieve buurtbewoner? Heeft de actieve buurtbewoner een streepje voor ten opzichte van anderen? Deze vraag komt ook terug bij de eindconclusies van de workshops. De organisatie van de prijsvraag leverde een heel concreet dilemma. Er is een prijsvraag uitgeschreven voor het beste fietsen-nietje voor het Spijkerkwartier. Voor de prijsvraag is het platform architectuuropdrachten.nl gebruikt met bijbehorende prijsvraag protocol kompas Light prijsvragen. De prijsvraag is gesplitst in twee delen. Een (gerenomeerde) vakjury selecteert uit alle inzendingen maximaal vijf ontwerpen die allemaal gerealiseerd zouden kunnen worden. Het bewonersoverleg van de wijk kiest de winnaar. De prijsvraag was open voor alle ontwerpers; dus ook van buiten de wijk en stad. Hier ontstond de discussie; moet je de uitvoering van een initiatief voor en door de buurt ook exclusief reserveren voor de wijkbewoners. Met andere woorden: als er betaald werk gegenereerd wordt vanuit de wijk moet dan ook per definitie toegewezen worden aan wijkbewoners? De werkgroep openbare ruimte, als organisator, vond van niet. Ook voor uitvoering van Spijkerlab 2017 is dit juist vermeden (zie de aanvraag uit 2017). De doelstelling 20

21 van de prijsvraag was duidelijk; ontwerp een fietsennietje dat het imago van de wijk versterkt en bewonersparticipatie op gang brengt. De doelstelling van de prijsvraag was niet om werk voor de creatieve ondernemers in de eigen wijk te genereren. Hetzelfde geldt voor de doelstellingen van het Spijkerlab. In het bewoners overleg ontspon zich een discusie rondom twee standpunten; A: activiteiten die een buurt / buurtbewoners initieren hebben het doel de kwaliteit van de wijk voor bewoners / ondernemers te verbeteren. De oplossing daarvoor kunnen intern of extern gezocht worden. Het primaire doel staat voorop B: een wijk die veel vrijwilligers inzet geniet moet ook goed voor zijn wijkbewoners zorgen. Daar waar wederdienst mogelijk is in de vorm van aan te besteden werk moet dit daarom exclusief voor wijkbewoners gereserveerd blijven. Deze twee standpunten zijn lastig te verenigen. Conclusie Als kwaliteit vooropstaat moet je actieve wijkbewoners kunnen passeren. Als de wijkbewoner centraal staat moeten mogelijk concessies gedaan worden ten aanzien van de kwaliteit. Hoe meet en weeg je de inbreng van wijkbewoners is dan nog een belangrijke tweede vraag. In de discussie rondom de fietsennietjes prijsvraag werd het debacle doorbroken door de gemeente. Die hanteert het standpunt dat iedere vorm van aanbesteding of selectie openbaar moet zijn voor iedereen. De impasse was daarmee doorbroken door een onafhankelijk derde. Voor toekomstige ontwerp of uitvoerings vraagstukken (die nu op de Metrokaart voor het Spijkerkwartier staan) moet bij aanbesteding op voorhand bedacht worden of het primaire doel of bewoners exclusiviteit prioriteit verdiend (A of B). Het voorbeeld van de fietsen nietjes wedstrijd toont in ieder geval de kwetsbaarheid aan van processen waarbij het initiatief vanuit bewoners komt en de noodzaak deze te allen tijde in een groter / onafhankelijk orgaan (meestal de gemeente dus) te borgen. 13. (Voorlopige) Eindprodukten De werksessies en overleggen hebben naast het aftasten van geschikte werkvormen (hoe ondersteun je bewoners bij het ontwerpen van de buitenruimte? Wat is de rol van de professionele ontwerper?) de volgende concrete producten opgeleverd: de Spijkerlab Metrokaart met uitgangspunten, ambities en concrete ontwerpvoorstellen op basis van wensen en dromen uit de wijk geplaatst in context en tijd. een beschrijving van het gewenste functioneren van het Spijkerkwartier (hoe willen we dat de wijk functioneert over een x-aantal jaar?) een schetsontwerp op basis van het visieplan Spijkerkwartier en wensen en ideeën van bewoners en huiseigenaren voor de Rietgrachtstraat 21

22 twee werkmaquettes schaal 1:100 voor beide pilotlocaties (Driekoningenstraat en Rietgrachtstraat) als ontwerp instrument. Hiermee kunnen ideeën direct worden verbeeld en de consequenties doorzien (ontwerpend onderzoek). het ontwerp van het Spijkerkwartier-fietsnietje door middel van een prijsvraag. De nietjes zijn nu in productie en zullen in 2018 geplaatst worden in de straten van het Spijkerkwartier. Ook zijn er verbindingen gelegd tussen bewoners, ondernemers, de wijkvereniging, de hogeschool voor de kunsten Artez, de verschillende werkgroepen in het Spijkerkwartier en een aantal afdelingen van de gemeente Arnhem waaronder leden van het team leefomgeving. Deze verbindingen zijn zeer waardevol voor de toekomstige ontwikkelingen in het Spijkerkwartier. Er is hierdoor meer duidelijkheid ontstaan wie welke verantwoordelijkheden heeft in de veranderende manier van werken van de overheid, de rol van de bewoners in van Wijken Weten en hoe we zouden kunnen samenwerken om de complexe opgaven in de buitenruimte (waarvan slechts 5% openbaar is) gezamenlijk te lijf te gaan. 14. Beantwoording van de onderzoeksvragen: de rol van de ontwerper, de slagkracht van het Spijkerlab, het samenwerken met organisaties in de wijk, en het democratisch gegeven 1. Wat is de (veranderende) rol van de ontwerper nu er in het huidige beleid meer verantwoordelijkheid en ook meer budget bij de gebruiker komt te liggen? De de rol van de ontwerper is het herkennen van goede ideeën, het herkennen van het momentum, het verder brengen van het idee door te koppelen aan verantwoordelijken en professionals en het in het vizier houden van de lange termijn. 2. In welke vorm kan de gebruiker betrokken worden bij, invloed uitoefenen op of zelfs trekker worden van ontwerpend onderzoek? De gebruiker kan betrokken kan worden bij, invloed uitoefenen op of zelfs trekker worden van ontwerpend onderzoek wanneer door professionals wordt voorbereid en begeleid in wat de lijnen van het speelveld zijn, de spelregels worden uitgelegd en bewaakt en de onderdelen van het spel worden aangedragen. In het Spijkerlab is dit gebeurd door te inspireren, verantwoordelijken te koppelen, modules te ontwerpen die vervogens in een maquette konden worden uitgeprobeerd en door zicht te geven op prioriteiten voor de korte en de lange termijn in de wijk. 3. Hoe kunnen we ervoor kunnen zorgen dat het initiëren en ontwerpen van de buitenruimte door de bewoners/eigenaren/gebruikers niet leidt tot een lappendeken van projecten die geen ruimtelijke/esthetische/functionele relatie met elkaar aangaan? 22

23 Door gezamenlijke begin en einddoelen te stellen, door daaruit voortvloeiende ontwerpprincipes te formuleren. Door elementen te ontwerpen die door individuen gekozen kunnen worden en die daardoor vervolgens samenhang hebben. Kortom door modules te ontwerpen op basis van ideeen en plannen van gebruikers en deze in ontwikkeltraject te plaatsen. 4. Welke professionele kennis ontbreekt er en welke ingrepen dienen dus geregisseerd te worden? Het ontbreekt over het algemeen aan tecnische kennis op het gebied van water en beplanting. Het scheiden van hoofd- en bijzaken in het ontwerpen, het zogenaamde door de schalen heen ontwerpen en het termijn-denken, wat moet op de korte termijn gebeuren en waarmee moeten we op de lange termijn rekening houden. 15. Eindconclusie(s) Naast de onderzoeksvragen die we ons vooraf gesteld hebben kwam het democratisch vraagstuk aan de orde. Hoe breed gedragen is dit initiatief uiteindelijk? Is de uitnodiging voor de werksessies op de wijkwebsite en het deelnemen aan een werksessie voldoende? Kom je zo tot een breed gedragen ontwerp of proces? Hoe zou dat anders ingericht kunnen worden? Hoe zorg je dat ook de meest lastig te bereiken groepen gehoord worden? Is dat noodzakelijk? Is het zo dat als je je inzet voor de wijk je het recht krijgt voor anderen te beslissen? Met betrekking tot de rol van de ontwerper rezen de volgende vragen: Wanneer ga je over tot vormgeven? Op welk moment moeten ontwerpers het proces en de aangedragen ideeën en plannen vertalen in een ontwerp. Verder kwam de slagkracht en de verantwoordelijkheden van het Spijkerlab aan de orde. Samen met team leefomgeving werd gezocht naar welke verantwoordelijkheden bij welke partijen liggen en kwamen we tot de volgende verdeling: Acties rond vormgeving van proces en vormgeving ruimtelijke opgave liggen bij het Spijkerlab Acties rond maatschappelijke en sociale vraagstukken liggen bij team Leefomgeving De Fietsennietjes prijsvraag bracht naar voren dat: als kwaliteit van het ontwerp vooropstaat je actieve wijkbewoners moet kunnen passeren. als de wijkbewoner centraal staat moeten mogelijk concessies gedaan worden ten aanzien van de kwaliteit van het ontwerp. 23

24 Hoe meet en weeg je de inbreng van wijkbewoners is dan nog een belangrijke volgende vraag. In de discussie rondom de fietsennietjes prijsvraag werd het debacle doorbroken door de gemeente. Die hanteert het standpunt dat iedere vorm van aanbesteding of selectie openbaar moet zijn voor iedereen. De impasse was daarmee doorbroken door een onafhankelijk derde. Voor toekomstige ontwerp of uitvoerings vraagstukken (die nu op de Metrokaart voor het Spijkerkwartier staan) moet bij aanbesteding op voorhand bedacht worden of het primaire doel of bewoners exclusiviteit prioriteit verdiend (A of B). Het voorbeeld van de fietsen nietjes wedstrijd toont in ieder geval de kwetsbaarheid aan van processen waarbij het initiatief vanuit bewoners komt en de noodzaak deze te allen tijde in een groter / onafhankelijk orgaan (meestal de gemeente dus) te borgen. Op basis van bovenstaande antwoorden en vragen komen we tot de volgende conclusies: Er zal in het vervolgproces bij voorkeur gewerkt worden met een interdisciplinair team waarin alle bij de wijk betrokken partijen vertegenwoordigd zijn. Dit is effectiever in tijd en energie en geeft steeds voldoende openheid van zaken. Ook wordt duidelijk welke toezeggingen er wel en niet gedaan kunnen worden. NB: Vóór het concreet maken of inschatten van de mogelijkheden zal er ook gedroomd moeten worden zonder steeds de beperkingen te noemen van regels, financiën en uitvoerbaarheid. Om het proces, de informatie, de sturende deelnemers van het Spijkerlab, de bijdrage aan het proces makkelijker en daarmee toegankelijker te maken concluderen we dat het van groot belang is dat er een fysieke plek is waar een groot deel van de tijd (zoniet continu) de mogelijkheid bestaat bij te dragen aan en kennis te nemen van het Spijkerlab. Gebleken is dat de op vaste tijden gehouden werksessies soms veel, soms zeer weinig deelnemers opleveren, kortom de vorm en het tijdstip zijn te kwetsbaar om een continu breed gedragen proces te kunnen garanderen en op te leveren. Een evenement/festival/gebeurtenis zal het centrale punt worden in het vervolg van het proces, ondersteund door een fysieke plek waar geïnformeerd, ontworpen en gedocumenteerd kan worden door alle partijen en deelnemers. 16. Bijlagen 24

25 a. schetsontwerp Rietgrachtstraat b. processchema Via deze link c. Mock-up Fietsennietje 25