GRIP-Monitor. Dr. A.J. Kruiter

Transcriptie

1 GRIP-Monitor Dr. A.J. Kruiter

2 Inhoud 1. GRIP en dit onderzoek Gezinnen met meerdere problemen Gezinnen Problemen De GRIP-aanpak Robert en Inge GRIP werkt Ervaringen van gezinnen Conclusie GRIP-aanpak Kosten en baten Het Team Ontwikkeling Conclusie Eindconclusies en aanbevelingen conclusies Aanbevelingen Bijlage 1: Problemen en domeinen voor 24 gezinnen Bijlage 2: Wie meldde hoeveel families aan? Bijlage 3: Geen-casuistiek Bijlage 4: de rollen van de GRIP-coach Bijlage 5: Feitenrelaas

3 1. GRIP en dit onderzoek Dynamische tijden Het lokale bestuur is in beweging. De gemeente wordt voor steeds meer zaken verantwoordelijk. De drie decentralisaties staan vol in de aandacht. Niet alleen de Jeugdzorg, maar ook de begeleiding awbz komt naar de gemeente. Op het gebied van werk en sociale zekerheid krijgt de gemeente ook steeds meer verantwoordelijkheden. De uitkeringstoets en de schuldsanering en het aansturen van woningbouwcorporaties komen in gemeentelijk handen. Bovendien moeten werkgevers mensen met een beperking in dienst nemen. Dat komt bovenop de verantwoordelijkheden die de gemeente de afgelopen jaren al toebedeeld kreeg. De wmo en de wwb, de thuiszorg, bijvoorbeeld. Het moge duidelijk zijn. Als het gaat om de kern van de verzorgingsstaat, het zorgen voor mensen die zorg het hardste nodig hebben, gaat de gemeente een sleutelrol spelen. En dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Natuurlijk. Op papier wordt de gordiaanse knoop van regels, protocollen, procedures en geld stromen wellicht ontward, de praktijk van gezinsvoogden, sociaal casemanagers, wijkagenten, stadsbankmedewerkers, maatschappelijk werkers, om er maar eens een paar te noemen, ziet er veel weerbarstiger uit. Dat zal ook in Hengelo het geval zijn. Wel heeft Hengelo een voordeel. Immers, het afgelopen jaar heeft Hengelo geëxperimenteerd met de dienst, zorg en hulpverlening aan mensen met meerdere problemen. Mensen van wie verwacht mag worden dat ze het zwaar gaan krijgen in deze tijd van transitie, maar ook na de transitie. Niet alleen omdat ze veel problemen hebben, maar ook omdat het niet altijd duidelijk is wie er in de toekomst verantwoordelijk is voor het oplossen van die problemen. Mensen, die geholpen waren met de Hengelose aanpak. GRIP In september 2011 startte onder regie van de gemeente Hengelo en met medewerking van MEE Twente, Ambiq, Carintreggeland, Mediant en Jarabee het GRIP-team. Later schoven BJzO, Accare en het Leger des Heils aan. Allen leverden een GRIP-coach, de gemeente een projectleider en een procesregisseur. Het team specialiseert zich in het helpen van mensen met meerdere problemen. Dat doet het team in eerste instanties door te doen wat nodig is, om de gezinnen te helpen. Dat klinkt vanzelfsprekend, maar is het lang niet altijd. Traditioneel gezien is de hulpverlening in Nederland aanbodgericht. Dat betekent dat niet zozeer de vraag van het gezin, maar het aanbod van hulpverleners leidend is. Aanbod dat bestaat uit verschillende en gestandaardiseerde producten die voor veel mensen veel kunnen betekenen. Maar voor mensen met meerdere problemen werkt het standaard aanbod niet. Daar is maatwerk voor nodig. En voor maatwerk is het van belang dat achter de voordeur, daar waar de meeste problemen ontstaan, gehoor gegeven wordt aan problemen zoals gezinnen ze zelf ervaren. Niet alleen omdat gezinnen dan sneller geneigd zijn om verantwoordelijkheid te nemen voor de oplossing, maar ook omdat achter de voordeur tegenstrijdige signalen van social casemanagers, gezinsvoogden, wijkagenten, leerplichtambtenaren, stadsbankmedewerkers, opvoedingsondersteuners, psychologen en andere hulpdienst en zorg verleners als eerste waargenomen kunnen worden. De verhalen van vele verschillende hulpverleners die achter de voordeur van een gezin komen vertellen wat het beste is, zijn bekend. GRIP probeert dat te doorbreken. Door het gezin serieus te nemen in een hulpvraag, door naast het gezin te gaan staan, 3

4 maar ook door buiten het gezin het gesprek aan te gaan met instellingen en gemeentelijke diensten over de gevolgen van beleid achter de voordeur. Niet om verwijten te maken. Maar om hulp- zorg en dienstverlening te verbeteren. De GRIP-coach Het oplossen van problemen samen met het gezin staat centraal in de GRIP-aanpak. Bovendien: omdat GRIP indicatievrij werkt heeft de GRIP-coach tijd en ruimte om te doen wat nodig is. In de praktijk heeft de GRIP-coach drie rollen: aannemer (praktisch meehelpend), coach (versterkend, activerend), en regisseur (overstijgend coördinerend). Als aannemer biedt de GRIP-coach praktische hulp. Dat is vaak vooral in het begin nodig om vervolgens om gezin weer op de rit te krijgen. Als coach traint en stimuleert de GRIP-coach het gezin om daar zelf naar vermogen een bijdrage aan te leveren. En als regisseur stemt de GRIP-coach andere professionals en instellingen op elkaar af, zodat ze niet langs elkaar heen werken. Maar belangrijker: de GRIP-coach werkt vanuit het gezin, vanuit de behoefte van het gezin. Om die reden vertrekt de GRIP-coach ook niet vanuit het beschikbare aanbod, maar vanuit de vraag van het gezin. Het idee achter GRIP is dat op die manier de meeste problemen het snelste opgelost kunnen worden. GRIP probeert kortom met de gezinnen problemen op te lossen en op langere termijn problemen die het gevolg zijn van gebrekkige samenwerking van het hulpverleningsteem te voorkomen. GRIP doet dat met open vizier. Zonder transparantie geen leren en geen lessen. Leeswijzer In dit rapport beantwoorden we de vraag hoe het GRIP-team te werk ging, wat de gezinnen daar aan hadden en welke verbeteringen in het verschiet liggen. Meer concreet, en zoals in het Plan van Aanpak stond beschreven: Wat zijn de effecten van de aanpak voor de gezinnen, voor het team en daarmee voor de gemeente? Hieronder beginnen we eerst met een beschrijving van de doelgroep. Met welke problemen kampen de gezinnen? In hoofdstuk 3 gaan we in op de effecten van de aanpak voor de gezinnen. In hoofdstuk 4 bespreken we de financiële kant van de zaak: wat kost GRIP en wat levert het op? In hoofdstuk 5 bespreken we de effecten van de aanpak voor het team en de GRIP-coaches en in hoofdstuk 6 trekken we een conclusie over de effectiviteit van de aanpak en gaan we in op de consequenties en mogelijkheden van GRIP voor de rol van de gemeente tijdens de transitie en na de drie decentralisaties. 4

5 2. Gezinnen met meerdere problemen 2.1 Gezinnen Welke gezinnen? Het verbeteren van de hulp- dienst en zorgverlening aan mensen met meerdere problemen is niet eenvoudig. Dat komt in de eerste plaats omdat de gezinnen nergens als zodanig geregistreerd staan, of bekend zijn. Een deel van de problemen zal bekend zijn bij de sociale dienst, een andere deel bij bureau jeugdzorg, weer een ander deel bij de belastingdienst, het uwv, de maatschappelijk werker, de wijkagent, de buurman of buurvrouw, de leerplichtambtenaar, een leerkracht, bewindvoerder, schuldhulpverlener, huisarts, het consultatiebureau, de gezinscoach, het CJG, of bijvoorbeeld bij een psychiater of psycholoog. Dat is precies de kern van het probleem. De hulp- dienst en zorgverlening in Nederland is zo gespecialiseerd, dat voor ieder probleem een andere hulpverlener klaar staat. Terwijl voor gezinnen de problemen vaak samenhangen. Dat kan dus beter, en dat is precies het doel van het GRIP-team, bestaande uit GRIP-coaches. Daarvoor is het in eerste instantie van belang dat het GRIP-team goed inzicht krijgt in de problemen van gezinnen. Hoeveel gezinnen? Hoe vindt GRIP de gezinnen? Instellingen, of de teamleden zelf, melden een gezin aan bij het team (zie bijlage 3 voor welke instellingen hoeveel gezinnen aanmeldden). Vervolgens bepaalt het team in een wekelijks overleg of het gezin geschikt is voor de GRIP-aanpak. Dat betekent dat het gezin voldoende ernstige problemen moet hebben om voor de GRIP-aanpak in aanmerking te komen. Op die manier zijn er vanaf september 2011 tot oktober 2012 besproken. Bij veertien gezinnen was de problematiek niet ernstig genoeg. Ze zijn op een andere manier geholpen (zie bijlage 3). Eenendertig (31) gezinnen zijn door het GRIP-team geholpen. Daarvan zijn er negen definitief afgerond. Vier gezinnen worden nog mondjes maat gevolgd (ze zijn zo goed als afgerond, maar GRIP blijft contact houden) en vierentwintig gezinnen worden nog geholpen. Niet alle gezinnen Eerder zetten we al uiteen dat niet alle gezinnen die worden aangemeld, ook daadwerkelijk meedoen aan de GRIP-aanpak. In bijlage drie geven we daar een overzicht van. Dat betekent uiteraard niet dat die gezinnen aan hun lot worden over gelaten. Wel betekent het dat het team zeer specifiek en nauwkeurig bepaalt wie er wel en niet geschikt zijn voor de GRIP-aanpak. Of, scherper: in die keuze ontstaan de toelatingscriteria van de toekomst van GRIP. Reden voor het niet toelaten tot GRIP kan bijvoorbeeld zijn dat het eigen netwerk nog niet ingeschakeld is, dat de problemen alleen financieel of bijvoorbeeld opvoedkundig van aard zijn (en dat er dus geen sprake is van multiproblematiek), dat het voorveld nog niet ingeschakeld is, of de problematiek naar oordeel van het team niet zwaar genoeg is. Een gedegen analyse van de problematiek voordat de gezinnen worden toegelaten behoort zeker ook tot de GRIP-aanpak. Door GRIP op deze manier af te bakenen neemt de effectiviteit van de methode toe. Uiteraard betekent dat niet dat de gezinnen die niet toegelaten worden tot GRIP aan hun lot worden over gelaten. GRIP zorgt dat ze buiten GRIP de zorg vinden waar ze naar op zoek zijn. Mocht dat nodig zijn, dan plaatst GRIP ze op de zogenoemde schaduwlijst. Dat betekent dat GRIP ze in de gaten blijft houden. Mocht ingrijpen nodig zijn, dan kan dat. Hetzelfde geldt overigens voor gezinnen waar het GRIPtraject wordt afgerond. De GRIP-coach zal het gezin blijven volgen voor de komende tijd om terugval te voorkomen. Gezinnen geven aan dat prettig te vinden. Los van de gezinnen in de aanpak en het resultaat wat GRIP daarmee boekt, houdt GRIP dus 5

6 ook een oogje in het zijl bij gezinnen die ooit deel uit maakten van de aanpak, en bij gezinnen voor wie dat nog niet nodig is. Figuur 1: Totaal aantal problemen verdeeld naar categorie 2.2 Problemen Veel verschillende problemen We zijn dit onderzoek gestart met het in kaart brengen van de problemen die GRIPcoaches in de gezinnen aantroffen. Gemiddeld troffen de GRIP-coaches 24,5 problemen per gezin aan. Welke problemen troffen de GRIP-coaches in de gezinnen aan? Die vraag is grofweg op twee manieren te beantwoorden. Op een kwantitatieve manier (cijfers) en op een kwalitatieve manier (in woorden). Het verhaal van Robert en Inge (paragraaf 3.1) is een voorbeeld van een kwalitatieve manier. Een andere kwalitatieve manier is het gebruik maken van een feitenrelaas (zie bijlage 5). Een andere manier om problemen te beschrijven is op een kwantitatieve manier. Wel hanteren we daarbij altijd Einsteins credo dat niet alles dat te tellen is telt en dat niet alles dat telt te tellen is. Dat gezegd hebbende geven we hieronder een aantal overzichten van de problemen die zich in de gezinnen voor doen. Dat doen we vooral om de lezer een indruk te geven van wat er precies onder multiproblematiek verstaan wordt. De cijfers die we hieronder laten zien zijn gebaseerd op 24 gezinnen (N=24) omdat de gegevens van 24 gezinnen bekend waren op het moment dat de pilot precies een jaar bezig was. Dit overzicht (figuur 1) van problemen is tot stand gekomen door alle problemen die de GRIP-coaches tegenkwamen bij elkaar op te tellen te verdelen over verschillende categorieën, voor dat GRIP van start ging. (Voor een specificatie van de andere domeinen (zoals u die aantreft in figuur 1) en de specifieke aantallen kunt u terecht in bijlage 1.) 6

7 Op die manier krijgen we een beeld van welke problemen vaak voorkomen in gezinnen. Waar we in ieder geval een beeld van krijgen is dat er veel verschillende problemen in gezinnen voorkomen. GRIP-coaches moeten al die problemen kunnen herkennen en verhelderen. Ze moeten dus in staat zijn om een adequate probleemanalyse te maken. Wat heeft prioriteit? En wat kan nog even wachten? Financiën en zelfredzaamheid Uit gesprekken met het team en de monitorinformatie bleek dat twee specifieke probleemdomeinen in vrijwel alle gezinnen voorkwamen. Het gaat om het domein Financiën en het domein Zelfredzaamheid. De vraag is natuurlijk wat we daar precies onder verstaan. Als we verder inzoomen op het domein financiën, dan zien we de volgende concrete problemen. Figuur 2: financiën. Financiën(inkomen / uitgaven) Inkomen Financieel huishouden PGB 0 Kinderbijslag 11 vrijstelling gemeentelijke belastingen 3 huurtoeslag 11 Langdurigheidstoeslag 1 Reeks1 Kindgebonden budget 8 zorgtoeslag 11 Voedselbank 6 bijzondere bijstand 7 Schulden 18 Uitkering Uit de bovenstaande figuur kunnen we het volgende aflezen: twintig van de 24 gezinnen hebben een uitkering (80%). Achttien van de 24 gezinnen hebben schulden (75%). 15 van de 24 gezinnen (62,5%) hebben problemen met het beheren van hun financiën. Financiële problemen komen niet alleen veel voor bij de gezinnen, ze zijn vaak ook bepalend voor andere problemen (wie geen huur betaalt verliest zijn of haar huis, wie geen inkomen heeft, kan geen eten kopen). Niet alleen in kwantitatieve zin, maar ook in kwalitatieve zijn financiële problemen van belang. Financiële problemen zijn dus cruciaal om aan te pakken. Naast financiën is het domein zelfredzaamheid van belang. Zelfredzaamheidsproblematiek komt veel voor in de gezinnen. In figuur 3 zien we de verschillende problemen die we onder het domein zelfredzaamheid scharen. We zien dat de helft van het aantal gezinnen gebrekkige sociale vaardigheden heeft. Daarmee zijn ze zorgresistent: wat zorgprofessionals ook proberen, het slaat nauwelijks aan. Immers, voor veel vormen van zorg en hulp- en zorgverlening moet op zijn minst goed en productief contact gemaakt worden met de huishoudens. Bij deze gezinnen is dat moeilijk mogelijk. Hun gebrekkige sociale vaardigheden zitten ze in de weg. Daarnaast zien we dat 16 van de 24 gezinnen geen regie meer heeft over de hulpverleners en het hulpverleningssysteem. Ze hebben geen overzicht meer, laat 7

8 staan dat ze hulpverleners kunnen aansturen. Uiteraard komt dat ook omdat ze vaak geen overzicht meer over hun eigen problemen hebben. Figuur 3: Zelfredzaamheid Zelfredzaamheid Sociale vaardigheden / resistentie 12 Regie 16 Neerwaartse spiraal 11 Handelen 15 Handelingsbereidheid 9 Reeks1 Handelingsalternatieven 12 Probleemperceptie 11 Zorgmijden van de 24 gezinnen bevinden zich in een neerwaartse spiraal. Daarmee bedoelen we dat het ondanks het aanbod van hulp en zorg alleen maar slechter gaat met de gezinnen. Ze komen slechter uit de schuldsanering dan dat ze er in gingen. Ondanks opvoedingsondersteuning, treedt er nauwelijks verbetering op. Het palet aan problemen is ze letterlijk boven het hoofd gegroeid. Als we niets doen, zal het gezwind en alleen maar slechter gaan. Ze kunnen de spiraal zelf niet doorbreken. Of gezinnen in staat zijn of bereid zijn om problemen te herkennen en er iets aan te doen is vaak bepalend voor het voortduren van de neerwaartse spiraal. Zo weten we dat 11 van de 24 gezinnen niet in staat is om de eigen problemen te herkennen of te definiëren. De helft van het aantal gezinnen is niet in staat om handelingsalternatieven te verzinnen. Daarmee bedoelen we dat ze wellicht constateren dat ze problemen veroorzaken, maar dat ze niet zien hoe ze zich anders zouden kunnen gaan gedragen. Uiteraard is dat wel een eerste stap om uit de problemen te komen. Daarnaast zijn 9 van de 24 gezinnen niet bereid om probleemoplossend te handelen. Ook niet als ze zien dat die manier van handelen het oplossen van hun problemen dichterbij brengt. 15 van de 24 gezinnen zijn misschien wel bereid om anders te handelen maar het lukt ze niet. Ze willen wel, maar ze kunnen niet. Het domein zelfredzaamheid is, net als financiën, een belangrijke oorzaak voor andere problemen. Wie niet zelfredzaam is, kan problemen zelf maar moeilijk oplossen, maar ze wel goed veroorzaken. Zonder het oplossen van zelfredzaamheidsproblematiek hebben GRIP-coaches weinig kans op structurele oplossingen in het gezin. Naast de problemen die we hierboven al noemden, vielen de volgende problemen op: Werkeloos (19 vd 24 gezinnen) Geen dagbesteding (18 vd 24 gezinnen) 8

9 Wantrouwen in organisaties en instellingen (18 vd 24 gezinnen) Opvoedingsproblemen (19 vd 24 gezinnen) Jeugdzorg (28 kinderen in 24 gezinnen) Gezondheid geestelijk ouders (14 vd 24 gezinnen) De bovenstaande getallen gaan allemaal over de totale groep gezinnen. Maar hoe ziet die verdeling er per gezin uit? In figuur vier beschrijven we bijvoorbeeld een gezin met dertig verschillende problemen verdeeld over zes probleemdomeinen. Zelfredzaamheid en financiën zijn de belangrijkste problemen voor dit gezin. Dan volgt het organisatie- en instellingsdomein als belangrijkste probleem. Figuur 4: Gezin met 30 problemen verdeeld over volgende domeinen Financiën (inkomen / uitgaven) Werk 6% 18% 43% Huisvesting 12% Gezin 6% 9% Organisatie 6% Buurt / participatie Zelfredzaamheid Multiproblematiek Het moge duidelijk zijn: de gezinnen die GRIP helpt, kampen met vele problemen op verschillende vlakken: jeugdzorg, schulden, overlast, psychische problemen, opvoedingsproblemen, noem maar op. Multiproblematiek is bij GRIP ook echt multiproblematiek. Bovendien gaat het vaak om gezinnen die zich al jarenlang in een neerwaartse spiraal bevinden en die het vertrouwen in de zorg en hulpverlening kwijt zijn, omdat er te vaak hulpverleners in hun leven verschenen die beloften niet waar konden maken. Die gezinnen zijn niet altijd in staat om zelf problemen op te lossen. Toch is GRIP er in geslaagd en slaagt GRIP er nog steeds in om juist die gezinnen te helpen. Hoe dat kan bespreken we in de volgende paragraaf. 9

10 3. De GRIP-aanpak In dit hoofdstuk gaan we opzoek naar een antwoord op de vraag wat GRIP voor de gezinnen betekend heeft. In de paragraaf hieronder beschrijven we de waarde van GRIP vanuit het perspectief van een van de gezinnen. In 3.2 beschrijven de aan de hand van cijfers wat GRIP voor effect heeft gehad op de gezinnen. 3.1 Robert en Inge In de GRIP-aanpak staan gezinnen centraal. We spraken onder andere met Robert en Inge 1 over hun ervaringen met GRIP. Robert en Inge zijn erg blij met de hulp van het GRIP-team. Zo blij dat ze na een jaar begeleiding, liefst nog een maand of drie verder zouden willen. Ze zijn met veel problemen verder geholpen, maar nog niet alles is opgelost. Ze weten nog niet of ze het op dit moment wel zonder GRIP-team kunnen. Maar ze weten wel dat ze niet weer terug willen vallen in de oude situatie. Twee dingen waren erg belangrijk voor Robert en Inge in de aanpak van het GRIPteam. Allereerst ging de GRIP-coach namens het gezin in gesprek met instellingen die Robert en Inge niet meer vertrouwden. Iets wat veel frustratie wegnam. Ten tweede kwam de GRIP-coach niet vertellen hoe of wat ze moesten doen. De GRIP-coach vroeg aan welk probleem het gezin wat wilde doen en gaf vervolgens helder aan wat wel en wat niet mogelijk was en wat het gezin daarvoor zelf moest doen. GRIP zorgt voor wat meer rust in het gezin en vooral bij Robert die daardoor nu aan z n verslaving kan werken. De volgende voorbeelden illustreren de rol die het gripteam voor Robert en Inge heeft gespeeld. Voorbeeld 1: Contact leggen met contactpersonen Robert en Inge zitten in de schuldsanering. Hun betalingsverkeer wordt geregeld bij de stadsbank. Maar daarmee is de kous niet af. Zo komt het geregeld voor dat er betalingsherinneringen op de mat vallen. Vaak komt dit doordat de stadsbank op de eerste van de maand betaalt, terwijl bedrijven het geld vaak op de 25 ste willen hebben. Het probleem is dat je niet kunt controleren of er wel of niet betaald gaat worden. Daarvoor is de stadsbank te slecht te bereiken. Daar. Kom. Je. Dus. Niet. Doorheen. Je Belt. Je krijgt een bandje. Wachttijd van 15 minuten. Daarna: te druk bel op een later tijdstip maar terug. Tuut, Tuut, Tuut, Tuut. De contactpersoon die je daar hebt is feitelijk helemaal geen contact persoon want je kunt eigenlijk niet in contact komen met die persoon. Dat levert een hoop frustratie op. Om er achter te komen of iemand anders jouw rekeningen wel betaalt, sta je een kwartier in de wacht waarna je er vaak uitgegooid wordt. Weer een beltoon. Als er al iemand opneemt heeft de contactpersoon op dat moment geen tijd. De GRIP-coach heeft een eigen ingang tot de stadsbank. Zij hebben een nummer dat ze mij niet mogen geven. Maar als zij bellen hebben ze binnen tien seconden contact. En dan is het van: hoe zit dat, dit is er aan de hand, regelen jullie dat? En dan is het geregeld. Heerlijk. Dat scheelt echt heel veel frustratie. Voorbeeld 2: Doorbijten als niemand er meer iets van begrijpt 1 De namen van de betrokkenen zijn gefingeerd 10

11 Robert krijgt een aanslag voor bijna 1000 euro van de belastingdienst. Net nu het schuldsaneringstraject wordt afgerond. Nieuwe schulden maken mag niet meer. Duizend euro hebben ze niet. En de schuldsanering in kan ook niet meer. Wat nu? Samen met de GRIP-coach proberen ze te achterhalen hoe het kan dat er, terwijl ze onder bewind stonden, kennelijk iets mis is gegaan richting de belastingdienst. t Volgende is het geval: zowel Roberts werkgever als uitkeringsinstelling hebben de heffingskorting toegepast. Daardoor zou Robert te veel verdienen. Probleem is dat niemand weet hoe het precies zit. Robert en Inge niet, de GRIP-coach niet. Maar ook de Belastingdienst zelf niet. Sociale Zaken van de gemeente Hengelo niet en Budget- Alert niet. Niemand weet hoe de vork precies in de steel zit. Maar gelukkig hoefde ik dat allemaal niet zelf te regelen maar deed de GRIP-coach dat. Zelf ben ik te onzeker over mijn kennis van de regels om zoiets te gaan doen. Uiteindelijk komt de GRIP-coach door inzet van sociale zaken van de gemeente tot een oplossing. De gemeente zal de aanslag betalen. Want als Robert geen heffingskorting van zijn werkgever had ontvangen, had hij recht op een hogere uitkering. Voorbeeld 3: Macht van professionals doorbreken Niet alle professionals rondom het gezin willen altijd meewerken aan de oplossingen die zij zelf bedenken. Inge heeft drie kinderen (18+) uit een vorig huwelijk. De jongste, een zoon van 20, wil graag thuis komen wonen. Tot zijn 23ste staat hij nog onder toezicht en zijn mentor weigert goedkeuring te geven aan het plan. Zij zei, ik heb niks te maken met de ouders, of met het hele GRIP-team Hengelo, ik beslis. Vervolgens heeft de GRIP-coach in overleg met het team besloten contact op te nemen met de bewindvoerder. De zoon is immers meerderjarig en mag zelf beslissen waar hij wil wonen. Binnen no time waren er goede afspraken gemaakt. Dat kan als je in gesprek gaat. Maar dat lukt je nooit als particulier persoon. Dan zetten ze direct de hakken in het zand. Ik ben mentor ik beslis is het dan. Dan valt er niets te regelen. Natuurlijk is er het besef dat het GRIP-team niet alles voor elkaar kan krijgen. Maar Robert en Inge voelen zich wel serieus genomen. Anders hadden zij al die stress gehad en nu is er iemand die de stress op zich neemt. Iemand die zegt, ik ga die discussie wel met de instelling aan. Daarbij gaat het niet alleen om de stress van de discussie. Het gaat er vooral om dat je als particulier niet snel in discussie gaat met bewindvoerders, of andere professionals die over jou lot beslissen. Daardoor is het lastig om op je strepen te gaan staan. Voorbeeld 4: Eén aanspreekpunt die probleem voor probleem oplost. Met de komst van de GRIP-coach is er nog maar een aanspreekpunt. Dit voorkomt dat je je hele verhaal steeds aan alle instellingen waar je mee te maken hebt moet vertellen. Daarnaast schept het veel duidelijkheid. Vroeger hadden we met veel instanties te maken. Die hadden eigen belangen. Dan krijg je heel erg verwaterde gesprekken. Je spreekt iets met de een af. Dat wordt dan weer terug gedraaid omdat de ander het er niet mee eens is. Dat frustreert enorm. Je weet eigenlijk nooit waar je aan toe bent. Het GRIP-team werkt duidelijk anders. Er is een aanspreekpunt waar je alles mee kunt bespreken. Vaak zie je gewoon door de bomen het bos niet meer. We hebben hier wat opvoedingsproblemen met twee puberende zoons. Eentje wilde slecht op bed. Nou toen zijn we daarmee begonnen. De rest pakken we later wel op. Zo werkt het, het best. Zelf zie je alleen nog maar die hele grote bult. En zij begint met van, hé nu pakken we eerst eens dit plukje en dan pakken we dat plukje. En zo langzaam aan heb je het gevoel dat je weer lucht krijgt. 11

12 Voorbeeld 5: Langzaam werken aan herstel van vertrouwen Robert en met name Inge hebben het nodige meegemaakt qua hulpverlening. Inge s drie kinderen uit haar vorige huwelijk zijn alle drie uit huis geplaatst. Dat was misschien wel nodig, maar de manier waarop maakt dat ze maar moeilijk meer hulpverleners kunnen vertrouwen. Gezinsvoogden zeiden tegen Inge dat haar dochter weer naar huis mag als alles rustig is. Maar achter haar rug om waren ze bezig om haar uit de ouderlijke macht te zetten. Door niet duidelijk en eerlijk te zijn wordt vertrouwen kapot gemaakt. Heel langzaam heeft Inge weer wat vertrouwen gekregen in de GRIP-coach en de manier van werken. Zij zullen open en eerlijk beeld schetsen van wat mogelijk is wat niet en wat er aan de hand is. Om van daaruit samen te zoeken naar de beste oplossing. Zo iemand willen Robert en Inge graag nog een paar maanden meer totdat Robert goed met het oplossen van z n verslavingsprobleem op weg is. Want dat is ook GRIP. Het gezin werkt zelf aan problemen die ze aankunnen, zoals de opvoeding en de verslaving, en de GRIP-coach werkt aan problemen die het gezin niet aankan. Met name daar waar het andere instanties betreft. Het verhaal hierboven is vooral illustrerend voor de onafhankelijkheid en het doorzettingsvermogen van de GRIP-coaches. Enerzijds werken ze vanuit het gezin en zonder aanzien des persoos waar het professionals en instellingen betreft, anderzijds blijven ze volhouden en doorzetten. Het gevolg is dat het gezin langzaam gaat vertrouwen in het hulpverleningssysteem: de noodzakelijke voorwaarde voor effectieve hulp. Omdat het gaat om gezinnen die juist dat vertrouwen kwijt waren is dat des te opmerkelijker. En naarmate het vertrouwen groeit, pakken de gezinnen steeds meer zelf op. (In bijlage 5 hebben we de feitelijk acties van de GRIP-coach in een ander gezin in een feitenrelaas uiteengezet.) We zien dat de rol van aannemer, coach en regisseur die GRIP-coaches in formele zin hebben zich in de praktijk vertalen in doorzettingsvermogen (aannemer), vertrouwen (coach) en onafhankelijke keuzes (regisseur). Daardoor pakken gezinnen problemen op, waar ze dat daarvoor niet deden. 3.2 GRIP werkt Hierboven lazen we het exemplarische verhaal van een van de gezinnen die we spraken. Hieronder kijken we wat dat in kwantitatieve zin betekent. We beginnen met het aantal problemen dat het GRIP-team aanpakt (zie tabel 1). Tabel 1: problemen voor, tijdens en na grip Voor grip Tijdens grip Na grip ,

13 We zien het volgende patroon: In eerste instantie ontdekt het GRIP-team meer problemen dan bij het hulp- en zorgverleningssysteem bekend zijn. Dat wordt ook duidelijk uit tabel 1, waarin we voor negen afgeronde gezinnen aangeven hoeveel problemen er bekend waren tijdens de intake, hoeveel problemen er in de loop van het GRIP-traject ontdekt werden, en hoeveel problemen er opgelost worden en over blijven. Vaak zijn immers niet alle problemen bij hulpverleners bekend. Mensen hebben bijvoorbeeld verborgen schulden. Of er is sprake van huiselijk geweld, opvoedingsproblematiek, of overlast die niet bij het systeem bekend is. GRIP ontdekt die problemen. Dat is nodig, want een belangrijke verklaring voor het feit dat de hulpverlening in het verleden niet aansloeg, is vaak dat niet alle problemen bekend waren. Anders geformuleerd, als je integraal wil werken, moet je wel alle problemen op het netvlies hebben. Daar slaagt het GRIP-team goed in en is een noodzakelijke voorwaarde voor succes. De tabel geeft dus niet weer dat het aantal problemen stijgt, nadat GRIP start, maar dat er meer problemen bekend worden. En dat de hulp dus beter afgestemd en aangeboden kan worden. Dat kan omdat GRIP veel tijd besteed aan vraagverheldering en naast het gezin gaat staan: gezinnen kunnen zelf aangeven wat het probleem is. Daarnaast brengt de GRIP-coach veel tijd door achter de voordeur, GRIP heeft geen loket zogezegd, waardoor er meer problemen duidelijk worden. Kortom, Grip zet een gezin op de kaart en maakt een complete probleemanalyse. Figuur 5: Gezin 1, aantal bekende problemen voor, tijdens en na GRIP Voor grip Tijdens grip Na Grip Maar de tabel roept ook vragen op. Het wordt duidelijk dat GRIP eerst veel problemen ontdekt, en vervolgens samen met het gezin problemen oplost. Om die reden zijn we opzoek gegaan naar een antwoord op de vraag welke problemen de 13

14 GRIP-coaches oplossen en of daar een patroon in te herkennen is. De volgende figuren geven de problemen voor, tijdens en na GRIP aan voor drie gezinnen. Hier valt op dat als GRIP aan de slag gaat het aantal financiële problemen veel groter is dan bekend (4 problemen bekend, 12 problemen na start GRIP bekend). Dat zien we aan het verschil tussen de blauwe balk en de rode balk. Oftewel: het gezin in kwestie heeft veel meer financiële problemen dan bekend was bij het hulpverleningssysteem, voor GRIP. Na afronding van GRIP zijn er nog steeds financiële problemen, maar ze zijn beheersbaar geworden. Het gezin is bijvoorbeeld in de schuldhulpverlening of de budgettering terecht gekomen. Daarnaast zien we dat tijdens GRIP bekend werd dat er gezinsproblemen waren. Dat kunnen bijvoorbeeld opvoedingsproblemen zijn, of problemen in de relationele sfeer. Na afronding van GRIP zijn die problemen opgelost. Min of meer hetzelfde geldt voor het Jeugdzorg domein. Die problemen waren niet geheel bekend. GRIP ontdekt ze en verhelpt ze voor het grootste deel. Ook heeft het gezin problemen met het hulpverleningssysteem (organisatie). Ook daar gaat GRIP aan de slag. Tot slot valt het zelfredzaamheidsdomein op. Het gezin wantrouwt het hulpverleningssysteem maar is ook niet in staat om problemen zelf op te lossen. Het gaat van kwaad tot erger. GRIP doorbreekt dat volledig. Bij het tweede gezin zien we een zelfde patroon (zie figuur 6). GRIP werkt aan financiële problemen, organisatie problemen en zelfredzaamheidsproblemen. Daarnaast pakt GRIP in dit gezin problemen met justitie, Jeugdzorg en veiligheid aan. Figuur 6: Gezin 2, aantal bekende problemen voor, tijdens en na grip Voor Grip Tijdens Grip Na Grip Bij gezin 3 opnieuw hetzelfde patroon. GRIP ontdekt financiële problemen en pakt die vervolgens aan. Ook in dit gezin speelt het versterken van zelfredzaamheid en belangrijke rol. Ook dit gezin heeft problemen met organisaties, waar GRIP aan werkt. En ook in dit gezin lost GRIP niet alle problemen op, maar zorgt er wel voor dat het gezin weer GRIP op het eigen leven krijgt. 14

15 Figuur 7: Gezin 3, aantal bekende problemen voor, tijdens en na grip Voor GRIP Tijdens GRIP NA GRIP Het patroon dat naar voren komt uit de bovenstaande figuren is exemplarisch voor hoe GRIP te werk gaat. GRIP-coaches hanteren een specifieke volgorde van handelen. Vaak gaat het om gezinnen die instellingen en organisaties hebben leren wantrouwen. Dat moet eerst doorbroken worden. Wantrouwen scharen we in de bovenstaande figuren onder de noemer organisatie. Dus vaak starten GRIP-coaches met het oplossen van problemen met andere organisaties, denk daarbij aan bureaucratische rompslomp, kastjes en muren, wachtlijsten- en tijden. Het gezin wordt daar op zo n manier bij betrokken dat de zelfredzaamheid van het gezin vergroot. Vaak hebben de bureaucratische problemen te maken met de financiële problemen van mensen. Financiële problemen leveren tevens de meeste stress en frustratie op. Wie niet weet of hij s avonds eten voor zijn kinderen kan kopen, zit niet fijn bij de psycholoog, de huisarts of de gezinsvoogd. Financiële problemen liggen vaak ten grondslag aan veel van de andere problemen. Ze zorgen er ook voor dat mensen steeds weer terugvallen. Maar financiële problemen zijn niet zinvol op te lossen zonder medewerking van het gezin. En dus moet de GRIP-coach eerst het vertrouwen van het gezin winnen. Daarnaast zien we dat andere problemen eerder opgelost worden als deze stappen gezet zijn. Concluderend stellen we: GRIP doorbreekt eerst het wantrouwen om vervolgens de bureaucratische rompslomp aan te pakken. Nadat financiële problemen zijn gestabiliseerd slaat ook zwaardere hulp aan. GRIP betrekt het gezin op zo n wijze dat de zelfredzaamheid van het gezin vergroot. 3.3 Ervaringen van gezinnen Uiteraard formuleren de gezinnen het bovenstaande op hun eigen manier. Gevraagd naar wat ze van GRIP vonden antwoordden ze: Jullie zijn niet van of voor een organisatie en dat geeft vertrouwen "Jullie denken mee, in plaats van voor. We voelen ons veel minder in een hoek gedrongen 15

16 Jullie halen voor ons veel druk van de ketel omdat energie rovende regelzaken goed overgenomen worden, in overleg of op vraag van ons Jullie zijn er voor het hele gezin, niet alleen voor 1 gezinslid, deze betrokkenheid ervaren wij ook. Dit is het grote verschil met andere organisaties, alhoewel de ene organisatie dit wel beter kan dan de andere Jullie regelen vaste achtervang bij uitval, je weet wie er inspringt als de coach ziek wordt of om andere redenen niet kan. Doordat we merken dat jullie in een stevig team zitten durven we onze lasten ook beter neer te leggen zonder dat we het gevoel hebben dat we iemand alleen er mee overbelasten Figuur 8: GRIP-oplossingsmechanisme Jullie overleggen goed binnen het team, vertellen, ook al komt er een ander we hoeven geen zaken twee keer te Jullie zien de kracht van het gezin en geven het gevoel dat jullie vertrouwen in ons hebben en geven complimenten, aanmoediging en bemoediging Jullie komen met een ander gevoel binnen, jullie vragen wat wij willen in plaats van ons iets op te leggen Jullie geven ons het gevoel dat wij het zelf doen, laten ons aan het stuur staan en nemen niet alles over Jullie kijken beter naar het geheel en richten jullie waar het echt om draait, bv. onze opvoedingsvraag ipv wat er in het verleden is gebeurd. Jullie geven ons met complimenten en ondersteunen ons bij dat wat goed gaat. Jullie betrekken de kinderen erbij, zijn minder afstandelijk 16

17 Jullie geven ons de ruimte om ook kritisch te zijn naar jullie toe. Jullie luisteren naar ons verhaal in plaats van uit te gaan van dat wat op papier staat. Jullie zijn heel persoonlijk en betrokken, we voelen ons bij jullie geen nummer. Wij voelen ons gehoord door jullie en zien dat jullie door de kortere lijnen veel sneller voor elkaar krijgen waar wij al lang voor vechten. De opmerkingen van de gezinnen voegen nog iets toe naast de conclusies die we hierboven al formuleerden: niet alleen staat het gezin centraal, de gezinnen zijn partner in het oplossingsproces. GRIP-coaches laten het gezin aan het roer staan zoals een van de gezinsleden het formuleert. 3.4 Conclusie GRIP-aanpak We concluderen samenvattend dat GRIP allereerst een complete probleemanalyse maakt. Vervolgens gaat de GRIP-coach aan de slag met problemen die de zelfredzaamheid van gezinnen in de weg staan. Vaak zijn dit bureaucratische problemen of financiële problemen die op dat moment buiten de competenties of het oplossend vermogen van de gezinnen vallen. Daardoor ontstaat vertrouwen en ruimte voor gezinnen om zelf problemen op te pakken. Vervolgens vervult de GRIPcoach een ondersteunende rol. Waar toegang tot andere vormen van hulpverlening nodig is, kan de GRIP-coach een helpende hand bieden. Maar naarmate de meest urgente problemen verdwijnen kunnen gezinnen hun lot meer in eigen hand nemen. GRIP analyseert problemen, verheldert vragen, doorbreekt wantrouwen in organisaties, en maakt ruimte voor gezinnen om zelf aan problemen te werken. Uiteindelijk worden door GRIP-coach en gezin gezamenlijk veel problemen opgelost. Figuur 8 (op de vorige pagina) drukt deze manier van werken uit. 17

18 4. Kosten en baten In hoofdstuk 3 beschreven we wat GRIP in kwalitatieve zin heeft opgeleverd. Kort samengevat, gezinnen krijgen weer grip op hun leven. Maar in deze tijden is het ook van belang om te weten wat een aanpak kost en een aanpak oplevert. Daar gaan we in dit hoofdstuk op in. Wel willen we daar van te voren een aantal opmerkingen over maken. Kosten Baten Analyses zijn een populaire methode om de effectiviteit van een aanpak te meten. En terecht. Hoe zuiniger het openbaar bestuur met schaarse middelen omgaat, hoe meer problemen we kunnen oplossen. Toch is het zeker bij deze gezinnen vaak niet tot achter de komma uit te reken wat iets kost en oplevert. Met name als het gaat om de baten, is dat lastig. We kunnen achterhalen hoeveel uren hulpverleners in het gezin hebben gestoken (in deze pilot gemiddeld zo n 6 uur per week, We weten wat een OTS gemiddeld kost ( euro) en we weten bijvoorbeeld wat detentie kost (200 euro per dag). De kosten, in andere woorden, kunnen we hard maken. Met de baten ligt dat anders. Immers, die zullen over het algemeen in de toekomst liggen. En de toekomst is per definitie onzeker. Dat iemand in het kader van GRIP een baan vindt, wil immers niet zeggen dat diegene die baan over vijf jaar nog heeft. We weten dus niet tot hoever we de positieve financiële effecten van een baan moeten doorrekenen. Vooral ook omdat het hier gezinnen betreft die allemaal anders zijn. Desalniettemin zijn de potentiële inverdieneffecten van GRIP groot. Dat komt met name door de kosten van hulpverlening die GRIP voorkomt. In tabel 2 noemen we enkele veelvoorkomende kosten. Tabel 2: kosten voor baten Product Kosten Bron Overig OTS 5931 Rapport VNG AMK Melding 2293 Rapport VNG Intensief ambulant VNG zorgtraject Kortdurende NZA zorgtrajecten Voorkomen Schooluitval LPBL SCM op langere termijn Uithuiszetting 5000 Diverse rapporten Noodopvang LPBL SCM Per jaar, gemiddeld 2,5 jaar Intensieve zorg LPBL SCM Schuldhulp LPBL SCM Uithuisplaatsing Kind (UHP) Verschillende bronnen We rekenen 1 jaar. Residentieel Per jaar zorgtraject Jeugddetentie Per jaar Uitkering 1200 Nu komt het voor dat een GRIP-coach in een gezin bijvoorbeeld voorkomt dat een kind uit huis geplaatst wordt. Dat scheelt de provincie nu en na decentralisatie Jeugdzorg de gemeente zo n euro per jaar. Een andere GRIP-coach 18

19 voorkwam dat een gezin vanwege een huurachterstand uit huis werd gezet. Daarmee bespaart een GRIP-coach 5000 euro. Ook voorkwamen gezinscoaches ondertoezichtstellingen (5931 euro) intensieve ambulante zorgtrajecten ( euro) en zorgden ze voor werk (wat de gemeente een uitkering bespaart). Bij een gezin voorkwam de GRIP-coach dat twee gezinsleden in de crisisopvang terechtkwamen (minimaal euro) en een ander gezinslid in de 24-uurs zorg ( euro). Daarnaast zijn er resultaten die minder goed in geld uit te drukken zijn. Het voorkomen van huiselijk geweld bijvoorbeeld, of afkicken van een drugsverslaving. Nogmaals, dit zijn geen pure baten. Het zijn eerder besparingen, inverdieneffecten. Daarnaast komt het ook voor dat gezinnen door GRIP juist aan de zorg toe komen waar ze recht op hebben. Maar het geeft zeker een betrouwbare indicatie van GRIP in financiële zin oplevert. Maar dat zegt natuurlijk vooral iets, als we ook de kosten weten. Een GRIP-coach kost ongeveer euro per jaar full time (inclusief sociale lasten / werkgeverspremies). Een full time werkweek is 36 uur. De GRIP-coaches werken 24 uur per week aan GRIP en hebben gemiddeld een caseload van 4 gezinnen euro per jaar voor 36 uur is ,33 euro per jaar voor 24 uur ,33 euro voor vier gezinnen (24 uur, 6 uur per gezin) is 8333,33 per gezin. Dat is inclusief de reflectiesessies en casusoverleggen die het team voert. De kosten zijn dus zo n euro per gezin. Dat bestaat volledig uit loonkosten van de GRIP-coach. Op basis daarvan kunnen we concluderen dat de GRIP-coach over het algemeen haar geld meer dan waard is. Niet alleen in kwalitatieve zin, maar ook in financiële zin. Met name het feit dat vrijwel alle bedragen die hierboven genoemd zijn na de decentralisaties voor kosten van de gemeente komen, maakt dat een belangrijke conclusie. Of, scherper: als er niets was gebeurd, zouden deze baten in de toekomst waarschijnlijk kosten op de gemeentelijke begroting geweest. Oftewel: iedere voorkomen uithuisplaatsing van een kind, scheelt euro per jaar op de gemeentelijke begroting. Of, in concluderende zin: GRIP bespaart de gemeente in potentie geld. 19

20 5. Het Team 5.1 Ontwikkeling Naast de effecten van GRIP voor de gezinnen, bestudeerden we ook de effecten van GRIP voor het team. Het team Het team is samengesteld uit 1 e en 2 e lijns (jeugd) zorgaanbieders en procesmanager van de gemeente. De procesmanager het team zijn ruim een jaar ondersteund door een projectleider. GRIP startte in september 2011 met MEE Twente, Mediant, Carintreggeland, Ambiq, Jarabee. Al snel kwamen er veel aanmeldingen. Om die reden is het uitgebreid met de capaciteit en de kennis van BJzO, Accare en het Leger de Heils (Tien voor Toekomst). Alle partijen hebben medewerkers geleverd voor 24 uur per week. Met alle medewerkers is een gesprek gevoerd over hun motivatie, ervaring en leerdoelen en wensen. Naast ervaring met multiprobleemhuishoudens waren een reflexieve houding, en plezier in het werk belangrijke criteria. Vervolgens startte er een intensief teamproces. De teamleden moesten los komen van hun eigen organisatie en koker, leren om elkaar aan te spreken, gezamenlijk input leveren voor de aangemelde gezinnen. Wrap Around Care Wrap Around Care was leidende methodologische principe. Die methode houdt in dat verschillende professionals samen het gezin helpen. Het delen van kennis, het vertrekken vanuit het gezin en het schakelen tussen eerste en tweede lijns zorg heeft de inhoudelijke visie van het team versterkt. De verschillende achtergronden en expertise van de GRIP-coaches kwamen met name bij elkaar tijdens de casuïstiekbesprekingen. Praktisch heeft dit geleid tot een directe samenwerking die in het reguliere veld niet snel mogelijk zou zijn. Het volgende voorbeeld illustreert dat. In een van de gezinnen spelen naast financiële en opvoedproblemen, psychiatrische problemen, het gezin is niet gemakkelijk te motiveren om naar de GGZ instelling te gaan voor hulp. Doordat in het GRIP team medewerkers zitten die kennis hebben van de GGZ kunnen zij deze expertise meegeven aan hun collega GRIP-coach of mee gaan indien nodig. Dit scheelt tijd, en is bovendien erg laagdrempelig vergeleken bij de reguliere werkwijze. De procesmanager Naast de inhoudelijke ontwikkeling in het team is de rol van de gemeentelijke procesmanager een belangrijke toevoeging. De procesmanager kan vanuit het proces de juiste vragen stellen aan het team waardoor de kennis wordt vergroot. De korte lijnen die de procesmanager heeft met de gemeentelijke diensten is een belangrijk succesfactor voor het GRIP team. De procesmanager kan vanuit haar rol direct intern en ook extern met organisaties in gesprek om knelpunten die GRIP-coaches tegenkomen te bespreken en op te lossen. Met name als het gaat om verschillende belangen tussen organisaties en bureaucratische problemen. Daarmee zorgt de procesmanager ervoor dat de lessen uit de uitvoering, uit de praktijk ook op beleidsniveau terechtkomen. Daarnaast is de procesmanager functioneel teamleider van het team en houdt verbinding met de hiërarchisch teamleider vanuit de organisatie. Succesvoorwaarden voor het team 20

21 Achteraf gezien waren de belangrijkste regels om tot een team te komen, de volgende: Voer gezamenlijke selectiegesprekken (om de gezinnen te selecteren), over proces en inhoud. Intervisie en casuïstiek bespreken zijn de basis voor de teamontwikkeling als het gaat om de ontwikkelslag van specialist (die ze waren) naar generalist (die ze werden) in het team. De drie rollen aannemer, coach, en regisseur zijn leidend in overleg en intervisie. Steun en positieve motivatie van de moederorganisatie is essentieel Een onafhankelijk liefst persoonlijk/klant gericht registratiesysteem is helpend. Als de GRIP-coach ook nog uren in de moederorganisatie werkt is het belangrijk dat de GRIP-coach ook nog ruimte heeft om ervaringen te delen met collega s binnen de organisatie, dus niet een hele volle caseload. Leg de focus op positiviteit en ontwikkeling en niet op weerstand in en buiten het team. Succesvoorwaarden voor GRIP Tijd en onderling vertrouwen vormen de basis van GRIP. De teamleden geven aan dat het intensief bespreken van de casuïstiek en de wekelijkse intervisie belangrijke pijlers zijn geweest in het ontwikkelproces. Daar is voldoende tijd voor nodig. Ook geven de teamleden aan dat de koppeling aan gemeentelijke diensten een grote meerwaarde is van GRIP. Wat de coaches zelf ten slotte ook aangeven is dat het voor hen ook belangrijk is dat ze namens de gemeente optreden. Dat opent deuren richting andere instellingen. 5.2 Conclusie De GRIP-coaches, de procesmanager en de projectleider, zijn er goed in geslaagd om zich te ontwikkelen tot een effectief team. Dat houdt vooral ook in dat ze de systeemwereld zijn gaan leren kennen. Inmiddels weten de teamleden hoe de hazen lopen in hulp- zorg en dienstverleningsland. Dat is een complexe wereld en dat is vaak de reden dat gezinnen vastlopen. Daar kunnen GRIP-coaches de gezinnen goed bij helpen: het schakelen tussen de instellingen. Ze voegen bureaucratische competenties toe aan de competenties van het gezin. We concluderen dat GRIP niet alleen effect heeft op de gezinnen, maar dat er feitelijk een nieuwe en effectieve manier van werken ontstaat. Het team kan goed functioneren door: 1) Voldoende tijd (uren) en ruimte (kunnen doen wat nodig is en ruimte voor intervisie) 2) De aanwezigheid van een gemeentelijke procesregisseur die structurele knelpunten aanpakt 3) Werken uit naam van de gemeente 4) Het combineren van de rollen Aannemer, Coach en Regisseur 5) Het ontwikkelen van bureaucratische competenties 21

22 6. Eindconclusies en aanbevelingen 6.1 conclusies Hierboven formuleerden we verschillende conclusies over GRIP. Op basis van een kwalitatieve analyse concludeerden we ten eerste dat: 1) De rol van aannemer, coach en regisseur die GRIP-coaches in formele zin hebben zich in de praktijk vertalen in doorzettingsvermogen (aannemer), vertrouwen (coach) en onafhankelijke keuzes (regisseur). Daardoor pakken gezinnen problemen op, waar ze dat daarvoor niet deden. Vervolgens voerden we een kwantitatieve analyse uit. De cijfers lieten ons zien dat: 2) GRIP complete probleemanalyses maakt en gezinnen op de kaart zet 3) GRIP wantrouwen aan de kant van gezinnen doorbreekt om vervolgens de bureaucratische rompslomp aan te pakken. Nadat financiële problemen zijn gestabiliseerd slaat ook zwaardere hulp aan. GRIP betrekt het gezin op zo n wijze dat de zelfredzaamheid van het gezin vergroot. GRIP-coaches laten het gezin aan het roer staan GRIP analyseert kortom problemen, verheldert vragen, doorbreekt wantrouwen in organisaties, en maakt ruimte voor gezinnen om zelf aan problemen te werken. Uiteindelijk worden door GRIP-coach en gezin gezamenlijk veel problemen opgelost. Daarnaast keken we naar kosten en baten van GRIP. Het is nog te vroeg om de daar heel uitvoerig op in te gaan, maar: 4) In potentie bespaart GRIP de gemeente veel geld Tot slot beschreven de nieuwe manier van werken die in het GRIP-team ontstaan is. Succesvoorwaarden voor GRIP zijn: a) Voldoende tijd (uren) en ruimte (kunnen doen wat nodig is en ruimte voor intervisie) b) De aanwezigheid van een gemeentelijke procesregisseur die structurele knelpunten aanpakt c) Werken uit naam van de gemeente d) Het combineren van de rollen Aannemer, Coach en Regisseur e) Het ontwikkelen van bureaucratische competenties De naam GRIP, kortom is goed gekozen. GRIP is namelijk precies wat gezinnen terugkrijgen. GRIP biedt gezinnen ruimte om zelf problemen aan te pakken door problemen waar de overheid voor verantwoordelijk is, op te lossen. Dat is de kern van GRIP. 6.2 Aanbevelingen We sluiten af waar we mee begonnen. De toekomst van het lokale beleid. De gemeente krijgt steeds meer verantwoordelijkheden op haar bord. Tegelijkertijd wordt er flink op voorzieningen bezuinigd. Zowel in de sociale zekerheid als in de 22

23 zorg. Of het nu gaat om de begeleiding AWBZ, de schuldsanering, de sociale werkplaatsen, de uitkeringstoets, de gemeente moet het gaan doen. En dat is een mooie kans om zaken te verbeteren. En dat gaat niet vanzelf. Want ondanks een keur aan transitie modellen, factsheets, agenda s en congressen, weten we niet hoe het in de praktijk gaat uitpakken. En het is wel in de praktijk waar het moet gebeuren. En dat is precies waarom GRIP een belangrijke rol kan spelen voor de decentralisatie. Als GRIP immers iets is, dan is het praktijk georiënteerd. Want in het bovenstaande hebben we een ding onderbelicht, namelijk het lerend vermogen van GRIP en de kans om GRIP te benutten om beleid van onderop te verbeteren. GRIP signaleert knelpunten, leerpunten, fricties en onverwachte effecten. De kans is groot dat die tijdens en na decentralisaties ook optreden. GRIP neemt ze waar. Daar kan de beleidsorganisatie van de gemeente Hengelo haar voordel mee doen. GRIP ziet als eerste waar schrijnende toestanden ontstaan, waar nieuwe plannen niet werken, en zaken anders uitpakken dan bedoeld. Maar om grip te benutten is het wel van belang dat gemeente en deelnemende partijen van zins zijn om te leren. Aanbevelingen Het leer en ontwikkelpotentieel van GRIP voor de organisatie is nog onder benut. En dat is niet nodig. De wereld van morgen ziet er anders uit, en we weten niet precies hoe. Wat we wel weten is dat het GRIP-team in die wereld rondloopt en als eerst merkt wat de veranderingen zijn en hoe ze uitpakken voor een doelgroep die de verzorgingsstaat het hardste nodig heeft. Het ontwerpen van een leerproces waarin het GRIP-team structureel aan de beleidswereld, aan beleidsmakers wordt gekoppeld, is de belangrijkste aanbeveling van dit rapport. Dat hoeft niet ingewikkeld te zijn. Organiseer twee maandelijks een leer- en ontwikkeloverleg 3D waarin GRIP-coaches de knel en ontwikkelpunten die ze de afgelopen twee maanden tegen kwamen op tafel leggen. Met name de consequenties van die ontwikkelpunten voor de drie d s zullen dan onderwerp van gesprek moeten zijn. Daarbij is het ten slotte van belang om ook de sociale dienst en sociale zaken intensiever dan voorheen bij dat proces te betrekken. Immers, we zagen in hoofdstuk 2 al dat financiële problemen de belangrijkste problemen zijn. Dat kan door nog meer samenwerking te zoeken met medewerkers van van de sociale dienst. En door beleidsexperts van sociale zaken deel te laten nemen aan de leer- en ontwikkelsessies. Op dezelfde manier kunnen anderen flexibel bij het overleg betrokken worden. GRIP vormt de ogen en oren van de gemeente in de leefwereld van mensen die de verzorgingsstaat het hardste nodig hebben. Er lijkt geen twijfel over te bestaan dat de verzorgingsstaat voor die mensen overeind moet blijven. Maar met alle nieuwe verantwoordelijkheden die op de gemeente afkomen is dat geen sinecure. Wie heeft er nog overzicht? Wie weet precies hoe de vork in de steel zit? Hoe beïnvloeden de decentralisatie Jeugdzorg, AWBZ en WWnV elkaar? En hoe verhouden ze zich tot andere domeinen? Uiteindelijk is die vraag alleen in de praktijk te beantwoorden. En juist daarmee heeft GRIP de afgelopen tijd ervaring opgedaan. Het lijkt zinvol om die ervaring de komende jaren verder uit te nutten. 23

24 Bijlage 1: Problemen en domeinen voor 24 gezinnen Financiën(inkomen / uitgaven) Inkomen Financieel huishouden PGB 0 Kinderbijslag 11 vrijstelling gemeentelijke belastingen 3 huurtoeslag 11 Langdurigheidstoeslag 1 Reeks1 Kindgebonden budget 8 zorgtoeslag 11 Voedselbank 6 bijzondere bijstand 7 Schulden 18 Uitkering Werk zoekend 6 Zwart 0 Eigen bedrijf 1 Werkeloos 19 Reeks1 Scholing 2 Tijdelijk 1 Vast

25 Onderwijs VsV 0 Speciaal onderwijs 11 Startkwalificatie 1 Reeks1 Leerplicht 2 Regulier onderwijs Dagbesteding Rondhangen 3 Vrijwilligerswerk 2 Reeks1 geen

26 Huisvesting Huishouden 6 Vervuiling 5 Reeks1 Fysiek (water / elektr) 4 dak Gezin Mishandeling 3 Verwaarlozing 4 Opvoeding 19 Relatie ouder kind 17 Huiselijk geweld Één ouder Gescheiden Reeks1 Gebroken 0 Getrouwd 5 Relatie ouders

27 Dagbesteding Rondhangen 3 Vrijwilligerswerk 2 Reeks1 geen Gezondheid fysiek Hygiëne 1 Chronische aandoeningen 9 Reeks1 Tijdelijke aandoeningen

28 Gezondheid geestelijk Chronische aandoeningen 14 Reeks1 Tijdelijke aandoeningen Jeugdzorg ontwikkeling 15 Reeks1 gedrag , , ,

29 verslaving alcohol 2 Reeks1 Drugs 2 0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 1,2 1,4 1,6 1,8 2 veiligheid crisis 6 Geweld 5 Reeks1 Bedreiging

30 Justitie Contact politie 6 Overtredingen 6 Reeks1 Detentie / JJI 4 Illegale activiteiten Organisatie Wantrouwen 18 bureaucratie administratie 9 Meerdere instanties (regie) Tegenwerken 9 11 Reeks2 Reeks1 Apathie 2 Entry exit

31 Buurt / participatie Sociaal netwerk 13 Mee doen 1 Reeks1 Overlast Zelfredzaamheid Sociale vaardigheden / resistentie 12 Regie 16 Neerwaartse spiraal 11 Handelen 15 Handelingsbereidheid 9 Reeks1 Handelingsalternatieven 12 Probleemperceptie 11 Zorgmijden