Provinciale Bevolkings- en Huishoudenprognose

Transcriptie

1 Provinciale Bevolkings- en Huishoudenprognose 212

2 Provinciale Bevolkings- en huishoudenprognose 212 nota met analyse, verantwoording en presentatie van resultaten van de prognose voor bevolking, huishoudens en beroepsbevolking Uitgave: Provincie Zeeland Samenstelling: Léon Kaagman, info Vastgesteld: 19 december 212 Omslagfoto: Barbara van Doornum Druk: Provincie Zeeland

3 Inhoudsopgave Samenvatting 4 Aannames 4 Bevolking 4 Regio s 4 Huishoudens 4 Beroepsbevolking 5 Gemeenten 5 1. Inleiding Aanleiding Historie en terugblik 6 2. Methodiek en aannames Model en aannames Binnenlands migratiesaldo Analyse Aannames binnenlands migratiesaldo Buitenlands migratiesaldo Analyse Aannames buitenlands migratiesaldo Geboorte en sterfte Bevolking Bevolkingsomvang Zeeland Bevolkingsomvang Zeeuwse regio's Leeftijdsopbouw Gevoeligheidsanalyse Huishoudens Huishoudens Zeeland Huishoudens per regio 3 5. Beroepsbevolking De beroepsbevolking van Zeeland Beroepsbevolking per regio Regionale verdieping De Bevelanden Schouwen-Duiveland en Tholen Walcheren Zeeuws-Vlaanderen Scenario Vlamingen 47 Bijlage 1: Correctie aannames als gevolg van AZC's 49 Bijlage 2: Bevolkingscomponenten per prognose 51 2

4 A.1. Bevolking Zeeland drie prognoses 51 A.2. Geboorteoverschot drie prognoses 52 A.3. Binnenlandse migratiesaldo drie prognoses 52 A.4. Buitenlandse migratiesaldi drie prognoses 52 A.5. Huishoudenontwikkeling Zeeland per leeftijdsgroep en huishoudentype. 53 A.6. Ontwikkeling (absoluut) van de beroepsbevolking van Zeeuwse gemeenten tussen 211 en A.7. Ontwikkeling (absoluut) van de beroepsbevolking van Zeeuwse gemeenten tussen 211 en A.8. Migratiesaldi tussen Zeeuwse gemeenten tussen 2 en A.9. Ontwikkeling (absoluut) van de bevolking van Zeeuwse gemeenten tussen 211 en Bijlage 3: lijst van afbeeldingen 58 3

5 Samenvatting De Provinciale Bevolkings- en Huishouden Prognose 212 volgt de prognose uit 29 op en is gemaakt met behulp van het Primos-IPB model. Aannames Aannames voor de prognose zijn gemaakt op basis van migratiesaldi uit het verleden. Opvallend hierbij is de ontwikkeling van het binnenlands migratiesaldo in de leeftijdsgroep jaar, kortweg de mensen die een gezin stichten of gesticht hebben. De groep vestigers uit deze groep was van oudsher groter dan de vertrekkers: Zeeland als aantrekkelijk vestigingslocatie voor gezinnen. Het positief migratiesaldo in deze leeftijdsgroep is sinds 25 echter flink geslonken. Dit beeld is ook herkenbaar bij soortgelijke gebieden in Nederland, en geldt omgekeerd voor de grote steden: De grote steden hebben veel geïnvesteerd in de leefbaarheid en kwaliteit van hun stad. Hoogopgeleide stellen ontvluchten de grote steden niet meer na het stichten van een gezin. Bij de jaarlijkse uitstroom van jongeren om te studeren is bovendien iets bijzonders aan de hand: Relatief meer vrouwen dan mannen gaan studeren, waardoor de verhouding mannen en vrouwen in de leeftijdscategorie 18-3 jaar steeds schever wordt (9 vrouwen op 1 mannen). Deze trends lijken structureel en heeft veel invloed op de bevolkingsprognose op lange termijn. Of de trends onomkeerbaar zijn is de vraag: Mogelijk kan deze trend gekeerd of bijgebogen worden wanneer er stedelijke vestigingsmilieus versterkt worden die aantrekkelijk zijn voor deze doelgroepen. Deze trend lijkt structureel en heeft veel invloed op de bevolkingsprognose op lange termijn. Mogelijk kan deze trend gekeerd of bijgebogen worden wanneer er stedelijke vestigingsmilieus versterkt worden die aantrekkelijk zijn voor deze doelgroepen. Bevolking De nieuwe prognose voorspelt Zeeland als totaal eerst een lichte groei tot 216 (ongeveer 383. inwoners) en vervolgens een lichte daling van de bevolking. Het omslagmoment is gelijk aan dat van de vorige prognose. Over het algemeen verandert er tot 22 niet veel, na 22 ontstaan meer en meer gebieden met een dalende bevolking. De ontwikkeling van de verschillende leeftijdsgroepen is echter ingrijpender van aard en omvang. Het aantal jongeren neemt licht af, het aantal personen tussen 3 en 6 neemt sterk af, terwijl het aantal mensen tussen 6 en 8 sterk toeneemt, het percentage 8-plussers gaat zelfs verdubbelen. Regio s De regio s Zeeuws Vlaanderen en Schouwen-Duiveland zetten de ingezette daling van de bevolking in licht tempo voort. De daling van Zeeuws Vlaanderen is geleidelijk van aard en niet vergelijkbaar met 'topkrimpregio's' als Noord-Oost-Groningen en Parkstad Limburg. De regio s de Bevelanden en Walcheren zullen licht groeien tot ze hun hun piek bereiken tussen 22 en 225. Tholen blijft voorlopig groeien. Huishoudens Het aantal huishoudens is afhankelijk van de bevolkingsontwikkeling en de huishoudenvorming. De huishoudenvorming staat sterk onder invloed van de individualisering waardoor meer mensen bewust voor een eenpersoonshuishouden kiezen. Door de toename van de sterfte ontstaan er in de toekomst ook steeds meer eenpersoonshuishoudens in de oudere leeftijdsgroepen. Ondanks een dalend inwonertal neemt hierdoor het aantal huishoudens nog toe tot het jaar 225 met 877 huishoudens. De jaarlijkse groei neemt hierbij wel geleidelijk af. 4

6 De huishoudengroei zal voornamelijk bestaan uit één-persoonshuishoudens. Qua leeftijdsgroep daalt het aantal huishoudens tot 6 jaar met , het aantal huishoudens met hoofdbewoners ouder dan 6 neemt toe met Na 225 zal het aantal huishoudens gaan dalen. In alle regio's blijft het aantal huishoudens tot 22 stijgen. Tussen 22 en 23 is de groei in elke regio veel kleiner, of in het geval van Zeeuws Vlaanderen en Schouwen-Duiveland, negatief. Beroepsbevolking De potentiële beroepsbevolking van Zeeland neemt al enkele jaren af. Door een verwachte toename van de arbeidsparticipatie blijft de beroepsbevolking tot 22 stabiel, daarna zal een ook de beroepsbevolking (aantal personen tussen 15 en 65 dat bereid is 12 uur per week of meer te willen werken), krimpen. De verwachting is dat de beroepsbevolking tussen 22 en 23 met bijna 1% zal afnemen. De beroepsbevolking van Tholen blijft qua omvang op gelijke hoogte, in de andere regio's wordt een daling verwacht, deze is relatief het hoogst op Schouwen-Duiveland (15,7%) en Zeeuws Vlaanderen (15,2%). De daling is lager op de Bevelanden (5,7%) en Walcheren (5,6%). Gemeenten De verschillen tussen gemeenten qua bevolkingsontwikkeling lopen soms behoorlijk uiteen. Op Walcheren blijft Middelburg voorlopig doorgroeien, in tegenstelling tot Veere en Vlissingen. De bevolking van de Zeeuws Vlaamse gemeenten daalt in gelijk tempo. Op de Bevelanden lijkt Goes de enige gemeente waarvan de bevolking snel gaat dalen, bij de vorige prognose was hier nog geen sprake van. Nadere analyse laat zien dat dit komt doordat in Goes in de afgelopen periode relatief weinig woningen zijn gebouwd. Inzetten op bundeling van woningbouw in het stedelijke centrum van de Bevelanden is het uitgangspunt om de centrumfunctie van Goes te versterken 5

7 1. Inleiding 1.1. Aanleiding De provincie Zeeland heeft in het verleden regelmatig een bevolkingsprognose opgesteld. Een herijking was elke twee/drie jaar nodig om de maatschappelijke ontwikkelingen bij te benen. Deze maatschappelijke ontwikkelingen gaan steeds sneller waardoor de behoefte aan een nieuwe prognose zich ook sneller voordoet. De meest recente prognose is gemaakt in de tweede helft van 29. Het is dan ook de hoogste tijd voor een nieuwe prognose. Voor u ligt de nieuwste prognose van de provincie Zeeland, een prognose die op enkele punten afwijkt van de vorige prognose: Uiteraard zijn de uitkomsten veranderd ten opzichte van de vorige prognose, zowel op provinciaal niveau als op gemeentelijk niveau. Ook anders is de mate van onzekerheid over de gemaakte aannames, deze onzekerheid is groter geworden. Nieuw bij deze prognose is ook dat, naast bevolking en huishoudens, ook projecties gemaakt kunnen worden van de beroepsbevolking. Het uitgangspunt bij het opstellen van een nieuwe prognose is: 'Het maken van een beleidsarme prognose voor bevolking en huishoudens van Zeeland waarmee de meest waarschijnlijke werkelijkheid wordt weergegeven op basis van een solide onderbouwing'. In deze nota wordt aangegeven: Terugblik op de vorige prognoses van de Provincie Zeeland Beschrijving van de onderbouwing en methodiek van de prognose 212 Resultaten van leeftijd, type en geografische spreiding tot 23/24 van de - Bevolkingstotalen - Huishoudens en woningbehoefte - Beroepsbevolking - Regionale uitwerking 1.2. Historie en terugblik Bij het maken van een nieuwe prognose is het altijd goed om terug te blikken op de eerder gemaakte prognoses door de provincie Zeeland. In het begin werden Zeeuwse prognoses 'handmatig' gemaakt door overgangskansen per leeftijdscohort door te rekenen op de toekomst. Later is er in Interprovinciaal (IPO) verband een eigen computermodel (IPB) gemaakt dat onderhouden wordt door ABF Research uit Delft. Een voorwaarde hierbij is dat de afzonderlijke provincies zelf aannames konden inbrengen, zodat voor hun eigen grondgebied kennis en ervaring van de demografische ontwikkelingen en omgevingsfactoren ingebracht kon worden. Gaandeweg is het IPBmodel jaarlijks verbeterd. Daarnaast is het model waar de rijksoverheid altijd gebruik van maakt (Primos) en IPB naar elkaar toegegroeid. De laatste vier jaar is het IPB en Primos geïntegreerd in één prognosemodel. Binnen dit model is het mogelijk berekeningen te maken op basis van woningbouwplannen (Primos) of door eigen aannames in te voeren, in het bijzonder op het gebied van migratiesaldi. In hoofdstuk 2 wordt nader ingegaan op de methodiek en verantwoording van deze prognose. In onderstaand figuur is te zien hoe de voorgaande Zeeuwse prognoses van de provincie Zeeland eruitzagen, afgezet tegen de werkelijke bevolkingsontwikkeling. 6

8 waarneming Figuur 1-1 Resultaten omvang bevolking van Zeeland volgens de bevolkingsprognoses van provincie Zeeland tussen 1985 en 23, en de waargenomen bevolkingsontwikkeling gedurende die jaren. Opvallend aan de opeenvolgende prognoses is dat er in de jaren tachtig en negentig sprake was van onderschatting van de bevolkingsgroei, en dat later juist sprake was van een overschatting. Terugkijkend is dit te verklaren door de factor buitenlandse migratie. Eind jaren tachtig en de negentiger jaren werd het buitenlands migratiesaldo vooral beïnvloed door de instroom van asielzoekers. Deze instroom wordt sterk beïnvloed door strenge wetgeving en de aanwezigheid van conflicthaarden elders op de wereld. De sterke groei van het aantal asielzoekers werd telkens onderschat. Dit is terug te zien in de prognoses uit die periode. Na de invoer van strengere toetsing en regelgeving op dat gebied (ongeveer vanaf 2) liep de instroom sterk terug: ook deze ontwikkeling kon niet worden voorzien waardoor de bevolkingsgroei van Zeeland werd overschat. Op dit moment lijkt de instroom van asielzoekers redelijk stabiel en gering. De instroom van arbeidsmigranten en Vlamingen is echter een nieuwe ontwikkeling waarvan de omvang en de duur onzeker is. 7

9 2. Methodiek en aannames 2.1. Model en aannames De Provinciale Zeeuwse bevolkings- en huishoudenprognose 212 is gemaakt met het prognosemodel PRIMOS- IPB 211. Dit model is eind 211 gereed gekomen en begin 212 geactualiseerd. Met het model kunnen prognoses gemaakt worden waarbij uitkomsten zichtbaar worden op het gebied van bevolking, huishoudens, beroepsbevolking en zorgwoningen. De mogelijkheid bestaat om een berekening te maken van de migratiestromen op basis van het verwachte aantal nieuwbouwwoningen per gemeente (hiervan maakt PRIMOS gebruik). Ook is het mogelijk aannames op het gebied van binnenlandse- en buitenlandse migratiesaldi en geboorte of sterfte con- /divergentie in te voeren. Deze mogelijkheden worden gebruikt door provincies om eigen kennis van de regio in de aannames te verwerken, om zodoende de 'meest waarschijnlijke werkelijkheid' te kunnen benaderen. De prognose kan als 'beleidsarm' worden gekenmerkt. Hiermee wordt bedoeld dat beslissingen door overheden en bedrijven geen rol spelen bij de aannames omdat de onzekerheid van uitvoering en succes ervan groot is. De afgelopen decennia heeft de provincie Zeeland veel ervaring opgedaan met het IPB (PRIMOS-IPB) model. Zeeland kenmerkt zich door de typerende eilandstructuur maar sinds enkele jaren ook door een ontspannen woningmarkt 1 (zie analyse WOON29). In deze situatie creëert en stuurt het aanbod geen vraag. Het toedelen van migratiestromen op basis van verwachte nieuwbouwprogrammeringen in het model blijkt de werkelijke bevolkingsontwikkelingen daarom onvoldoende te kunnen voorspellen. Vandaar dat wordt gekozen voor de methode waarbij migratiesaldi wordt berekend op basis van trends uit het verleden en kennis uit het heden. Gebleken is dat daarmee de bevolkingsontwikkeling goed voorspeld kan worden en dit bovendien consistente uitkomsten geeft. De aannames zijn tot stand gekomen in samenspraak met een werkgroep, bestaande uit vertegenwoordigers van de Zeeuwse gemeenten en Scoop. In de volgende twee paragrafen wordt uiteengezet voor welke aannames van de binnenlandse en buitenlandse migratiesaldo is gekozen en waarom Binnenlands migratiesaldo Het binnenlands migratiesaldo is het saldo van vestiging vanuit- en vertrek naar elders in Nederland. Dit saldo fluctueert per jaar, maar er zitten wel bepaalde patronen in Analyse In de jaren zestig en zeventig was het binnenlands migratiesaldo sterk positief (zie figuur 2.1) door de komst van grote nieuwe bedrijven naar het Sloegebied en Kanaalzone. Destijds was het gebruikelijk dat gezinnen één (mannelijke) kostwinner hadden en meeverhuisden naar de nieuwe werkplek. Een groei van arbeidsplaatsen zorgde daardoor ook voor groei van inwoners (wonen volgt werk). Toen in de jaren tachtig de groei van het aantal arbeidsplaatsen geen gelijke tred hield met de groei van de beroepsbevolking, vertrokken er daarom ook veel gezinnen weer naar elders in Nederland. Tegenwoordig wordt de woonplaatskeuze strategischer benaderd, waarbij ook naar andere factoren wordt gekeken dan de werklocatie van de kostwinner. Voorbeelden daarvan zijn de potentiële omvang van het aantal geschikte banen binnen een bepaalde straal, het voorzieningenniveau en kwaliteit van woningen en de omgeving. Dit is ingegeven door maatschappelijke trends als de toename van huis- 1 Zie ook SCOOP Zeeland,' Om de kwaliteit van het wonen; Analyse van het WoON 29', september 21, Middelburg 8

10 houdens met twee volwaardige inkomens, de toename van het aantal hoogopgeleiden, de toename van mobiliteitsmogelijkheden, de moderne ICT mogelijkheden, het verdwijnen van de 'baan voor het leven', et cetera. Dankzij deze maatschappelijke veranderingen had Zeeland gemiddeld een positief binnenlands migratiesaldo in de jaren negentig en het eerste decennium na 2, ondanks een lagere werkgelegenheidsgroei in Zeeland dan in de rest van Nederland. De woonkwaliteiten van Zeeland zorgde ervoor dat het binnenlands migratiesaldo van Zeeland niet sterk negatief werd. Het aantal forenzen dat pendelt vanuit Zeeland is de afgelopen jaren dan ook toegenomen binnenlands migratiesaldo (CBS) [personen] Figuur 2-1 Binnenlands migratiesaldo provincie Zeeland * (CBS, * 211 voorlopige cijfers). Bij de binnenlandse migratie van Zeeland is sprake van twee leeftijdsgroepen met een sterk uiteenlopende ontwikkeling. Enerzijds is er de groep jongeren tussen jaar, waarvan een groot deel verhuist naar een gemeente buiten Zeeland om te gaan studeren aan een HBO of WO opleiding. Anderzijds is er de groep 'overige leeftijden' waaronder gezinnen met kinderen, 'empty nesters' en 'actieve ouderen' vallen. De verhuisstromen van 7+ of 8+ zijn te verwaarlozen qua omvang. In figuur 2.2 zijn de leeftijdsgroepen weergegeven. Hieruit valt op dat: Het binnenlands migratiesaldo van de groep jarigen ('studerenden') is min of meer stabiel is rond de - 1 per jaar: elk jaar vertrekken er dus 1 Zeeuwen in de leeftijd van meer dan dat er jongeren in die leeftijd zich in Zeeland vestigen. In 23 was het negatiever dan normaal door de sluiting van een AZC in de gemeente Sluis. In de jaren 24 en 25 zorgde de komst van de Roosevelt Academy voor een grotere vestiging van jarigen zonder dat er nog vertrek van RA studenten tegenover stond. Vertrek op grotere 9

11 schaal van RA studenten begon pas nadat er na drie jaar studenten de eerste Bachelor graad behaald hadden. Het binnenlands migratiesaldo van de overige leeftijden was tot 25 ongeveer 13 positief. Dit betekent dat er in de leeftijd van jonge gezinnen, empty nesters en actieve ouderen ongeveer 13 meer naar Zeeland kwamen dan er vertrokken. Sinds 25 is dit aantal echter gestaag gaan dalen, met name bij leeftijdsgroepen die de jonge gezinnen vormen, maar ook bij de 4-49 jarigen. In 21 was het positieve saldo geslonken tot zo'n 25, niet voldoende om de migratie van studerenden te kunnen compenseren. Deze ontwikkeling in Zeeland komt overeen met de urbanisatietrends die ook elders in Nederland zichtbaar zijn: de grote steden (eventueel met suburbane gemeenten er omheen) zijn steeds meer in trek bij hoogopgeleiden, jonge gezinnen, kenniswerkers en alleenstaanden. Dit gaat ten koste van alle dorpen en steden die niet tot de grote steden behoren, waaronder dus Zeeland. Bij de jaarlijkse uitstroom van jongeren om te studeren is bovendien iets bijzonders aan de hand: Relatief meer vrouwen dan mannen gaan studeren, waardoor de verhouding mannen en vrouwen in de leeftijdscategorie 18-3 jaar steeds schever wordt (9 vrouwen op 1 mannen) jaar 4-49 jaar jaar jaar -14 jaar Figuur 2-2 Binnenlands migratiesaldo per leeftijdsgroep provincie Zeeland 2-21 (CBS) Aannames binnenlands migratiesaldo Om de aannames voor het binnenlands migratiesaldo te bepalen is het verstandig de recente ontwikkelingen hierbij te betrekken voor zowel de leeftijdsgroep 15 tot en met 24 jaar als voor de overige leeftijdsgroepen. De aannames van deze prognose zijn gemaakt met gebruik van kennis van het verleden en 'feitelijke kennis van de 1

12 toekomst' 2. Hierbij wordt gebruik gemaakt van trendlijnen, waarbij correcties toegepast kunnen worden als er sprake is van feitelijke kennis van de toekomst. In figuur 2.3 zijn de ontwikkelingen tot nu met bijbehorende trendlijnen weergegeven. Te zien is dat de trendlijn voor de leeftijdsgroep jarigen eenvoudig te maken is. Voor de toekomst wordt verwacht dat deze gemiddeld iets boven de -1 uitkomt. De verwachting is dat de uitstroom van jongeren, ondanks de ontgroening, stabiel blijft. Dit komt omdat de verwachte toenemende deelname aan hoger onderwijs de ontgroening compenseert. Bij de overige leeftijdsgroepen is, zoals gezegd ook sprake van een duidelijke trend. De moeilijkste keuze van deze prognose is: Op welke manier betrek je deze trend in de aannames? Wanneer gekozen wordt voor de trendlijn met de best voorspellende waarde (R2-toets) dan ontstaat een lijn die recht naar beneden gaat ('lineair (waarneming overige leeftijden)') en bij doortrekking zou betekenen dat er in 24 jaarlijks 7 mensen vertrekken en de inwoners van Zeeland op zouden raken. Dit is onwaarschijnlijk omdat de kans dat een trend zich tot in het oneindige voordoet, gezien de ervaringen met migratietrends, zeer klein is. De kans is bovendien dat er binnen deze trend ook een 'crisis' effect verborgen zit door onzekerheid over economie en woningmarkt, hoewel de crisis pas vanaf 29 is begonnen. Vandaar dat gekozen is voor een logaritmische trendlijn waarbij een afbuiging wordt gemaakt voor de lange termijn (Aanname optie B). Dit verklaart ook de afwijkende aanname ten opzichte van de andere regionale prognoses, Primos en PEARL op het vlak van binnenlands migratioesaldo (zie figuur A3 van bijlage 2). In hoofdstuk 3 wordt bij de gevoeligheidsanalyse de lineaire lijn gebruikt evenals een andere aanname waarbij de binnenlandse migratie stabiel blijft op het gemiddelde niveau van de afgelopen jaren. 2 Met dit laatste bedoelen we ontwikkelingen waarvan grote zekerheid is dat deze in de toekomst plaats zullen vinden, bijvoorbeeld het sluiten van een AZC. 11

13 y = -157,94x ,1 waarneming overige leeftijden waarneming jongeren (15-24 jr) Aanname jongeren Aanname B overige leeftijden (logaritmische trendlijn) Aanname A: overige leeftijden (Lineaire trendlijn) -2. Figuur 2-3 Binnenlands migratiesaldo per leeftijdsgroep provincie Zeeland , waarneming t/m 21 (CBS) en aannames per leeftijdsgroep. Naast de trends uit het verleden is er ook sprake van kennis over zaken die in de toekomst met grote zekerheid gaan gebeuren. Het gaat hierbij om de ontwikkelingen rond sluiting en opening van asielzoekerscentra in Middelburg en Goes in Bij het maken van de prognose is nog uitgegaan van het besluit dat de sluiting van het AZC Goes in 216 plaats zal vinden 4. De migratiestromen die dit teweegbrengen zijn betrokken bij de aannames voor binnenlands- en buitenlandsmigratiesaldo (zie bijlage 1). In figuur 2.4 is het resultaat te zien van de berekende aanname van het binnenlands migratiesaldo van Zeeland tot 24. Het betreft de optelling van de aanname van de leeftijdsgroep jaar en van de gekozen aanname voor overige leeftijdsgroepen, gecorrigeerd voor de sluiting en opening van AZC's in Middelburg en Goes. 3 De ontwikkelingen in het jaar 211 zijn in detail nog niet bekend waardoor een inschatting moet worden gemaakt en het niet als 'verleden' wordt beschouwd. 4 Inmiddels is duidelijk dat de sluiting is vervroegd naar

14 Binnenlands migratiesaldo Borsele Goes Hulst Kapelle Middelburg Noord-Beveland Reimerswaal Schouwen- Duiveland Sluis Terneuzen Tholen Veere Vlissingen Figuur 2-4 Aanname Binnenlands migratiesaldo in prognose 212 provincie Zeeland (Provincie Zeeland). Het berekende binnenlands migratiesaldo is vervolgens verdeeld over de Zeeuwse gemeenten op basis van het gemiddelde aandeel over de afgelopen 5 jaren, apart per jarige leeftijdsgroep en per overige leeftijdsgroepen. Bovendien zijn correcties toegepast voor de sluiting (Middelburg) en komst (Goes) van AZC-centra. % overige leeftijden 3,4% 2,1% 11,3% 16,1% 12,5% 7,6% -11,5% 15,9% 1,% 18,8% 5,9% 12,% -22,% % jaar 1,% 7,7% 1,1% 5,% 2,7%,9% 2,4% 13,5% 7,6% 14,5% 5,2% 12,8% 7,5% Tabel 2.1: Verdelingspercentages voor het binnenlands migratiesaldo per Zeeuwse gemeente in de prognose 212 (Provincie Zeeland). Wanneer deze percentages en correcties toegepast worden op het eerder bepaalde binnenlands migratiesaldo voor geheel Zeeland, ontstaat een tabel met verwachte binnenlands migratiesaldi per gemeente per jaar. In onderstaand figuur is weergegeven hoe groot het binnenlands migratiesaldo cumulatief is volgens de aannames van 21 tot 23 13

15 Figuur 2-5: Cumulatieve Binnenlands migratiesaldi per Zeeuwse gemeente tussen 21 en 23 volgens de prognose 212 provincie Zeeland Buitenlands migratiesaldo Het buitenlands migratiesaldo is het saldo van vestiging en vertrek van mensen tussen Zeeland en het buitenland. Het betreft mensen met een buitenlandse nationaliteit die naar Nederland migreren voor werk, opleiding of sociale motieven dan wel mensen met een Nederlandse nationaliteit die na eerdere emigratie terugkeren naar Nederland. Dit saldo fluctueert per jaar, maar er zitten wel bepaalde patronen in Analyse Het buitenlands migratiesaldo werd lange tijd beheerst door gebeurtenissen in het buitenland. De onafhankelijkheid van Suriname (1975), de Iran-Irak-oorlog begin jaren tachtig, de Joegoslavië-oorlog en later de Kosovo-strijd veroorzaakten een groei van het aantal immigranten uit het buitenland. Door strengere asielwetgeving en groei van emigratie verdampte het hoge buitenlandse migratiesaldo snel in de jaren na 2. De laatste paar jaar is een toename te zien door de instroom van arbeidsmigranten. 14

16 Figuur 2-6 Buitenlands migratiesaldo in Zeeland tussen 1972 en 21 (CBS). De instroom van arbeidsmigranten bestaat voornamelijk uit mensen uit Polen en andere Oost-Europese landen, maar ook Portugezen (zie figuur 2.7). Deze groei van het aantal arbeidsmigranten in de laatste jaren is voorzien in eerdere prognoses en uitgekomen. De oorzaak hiervan is de afnemende groei van de beroepsbevolking in combinatie met het openstellen van de grenzen voor EU-burgers Pools Portugees Overige Europese nationaliteiten Figuur 2-7 Aantal inwoners van Zeeland per nationaliteit (CBS) 15

17 2.3.2 Aannames buitenlands migratiesaldo Het goed voorspellen van het buitenlands migratiesaldo is moeilijk door de onvoorzienbaarheid van vele externe factoren. Het CBS heeft bij de nationale prognose een aantal elementen gebruikt van het buitenlands migratiesaldo o.a. het verwachte aantal arbeidsmigranten op basis van afname van de beroepsbevolking, het verwachte aantal asielimmigranten èn het aantal Nederlandse retourmigranten: zo'n 6% van de Nederlanders die emigreren keert binnen vijf jaar terug. Dit laatste veroorzaakt voor het verwachte buitenlands migratiesaldo een korte dip omdat in het recente verleden minder Nederlanders zijn geëmigreerd 5. In het Primos-model is deze CBS prognose vertaald per provincie. Het totaal voor Zeeland wordt overgenomen voor de provinciale prognose omdat er geen aanleiding is om deze aantallen bij te stellen. In figuur 2.8 is de verwachte buitenlandse migratiesaldi te zien voor Zeeland tot Figuur 2-8 Aanname Buitenlands migratiesaldo in prognose 212 provincie Zeeland (Provincie Zeeland). Bij de verdeling van de buitenlands migratiesaldi van Zeeland over de Zeeuwse gemeenten zijn de recente buitenlands migratiesaldi per gemeente en de ontwikkelingen rond de AZC's betrokken (zie Bijlage 1). Het aandeel van de Zeeuwse gemeenten in het totale buitenlands migratiesaldo van Zeeland wordt berekend op basis van de saldi van de afgelopen drie jaar. Hierbij is het saldo van Middelburg gecorrigeerd voor het AZC, aangezien dit in 211 dicht is gegaan. Opvallend is dat enkele gemeenten een licht opwaartse trend laten zien, vermoedelijk door immigratie van arbeidsmigranten. Voor die gemeenten wordt een aandeel berekenend op basis van het gemid- 5 Zie Nicolaas, van Duin, Verschuren en Wobma: Bevolkingsprognose 21-26: veronderstellingen over immigratie, CBSwebsite: 2 mei 211, Heerlen/Den Haag 16

18 Buitenlands migratiesaldo Borsele Goes Hulst Kapelle Middelburg Noord-Beveland Reimerswaal Schouwen-Duiveland Sluis Terneuzen Tholen Veere Vlissingen delde over drie jaar, waarbij 29 twee keer en 21 drie keer tellen. Het gaat om Borsele, Goes, Hulst, Sluis, Terneuzen en Veere. % totaal 4,3% 3,7% 6,% -1,% 16,9% 2,7% 9,8% 7,1% 6,1% 2,4% 3,4% 4,6% 34,% Tabel 2.2: Verdelingspercentages en correcties voor het buitenlands migratiesaldo per Zeeuwse gemeente in de prognose 212 (Provincie Zeeland). In figuur 2.9 is de uiteindelijke verdeling te zien van het buitenlands migratiesaldo per gemeente, gecumuleerd voor de jaren Alle gemeenten, behalve Kapelle, hebben een positief buitenlands migratiesaldo. De grootste steden Vlissingen en Middelburg hebben het hoogste buitenlands migratiesaldo. Vergeleken met vorige prognose valt op dat Goes en Reimerswaal een hoger saldo hebben, veroorzaakt door de komst van het AZC (Goes) en de toename van arbeidsmigranten in Reimerswaal Figuur 2-9 Cumulatieve Buitenlands migratiesaldi per Zeeuwse gemeente tussen 21 en 23 volgens de prognose 212 provincie Zeeland 17

19 Geboorte en sterfte Het aantal geboortes is berekend op basis van de veronderstelling dat het gemiddeld kindertal in Nederland stabiel zal blijven. Het gemiddelde kindertal per vrouw in Zeeland ligt de laatste tien jaar vrij stabiel tussen 1,85 en 1,9 kinderen per vrouw. Verwacht wordt dat dit ook de komende jaren stabiel zal blijven, ook omdat de effecten van uitstel op jonge leeftijd en inhaal op hogere leeftijd grotendeels uitgewerkt zal zijn. Economische ontwikkelingen hebben een kleine invloed op vruchtbaarheid 6, verwachtingen hierover zijn niet meegenomen. Door het toenemend aantal vrouwen van rond de 3 jaar oud zal het aantal geboortes licht stijgen van ongeveer 37 in 211 naar 38 per jaar in 22. De toename is toe te schrijven aan de lichte geboortegolf van eind jaren '8 en begin jaren '9 van de vorige eeuw. Na 22 neemt het aantal geboorten weer af tot 33 per jaar in 24. Ten opzichte van de prognose uit 29 is het vruchtbaarheidscijfer iets omhoog gegaan, waardoor het aantal geboorten in Zeeland met ongeveer 3/jaar hoger is dan bij de prognose 29. Het vruchtbaarheidscijfer wordt constant verondersteld. De aannames bij sterfte komen ook overeen met die van het CBS. In vergelijking met de vorige prognose wordt rekening gehouden met een sterkere stijging van de levensverwachting: bij mannen stijgt de levensverwachting gemiddeld van 79 jaar tot 83,7 in 25, bij vrouwen stijgt het iets minder, van 82,9 naar 86,6 in 25. Door de stijgende levensverwachting zijn de sterfte-aantallen naar beneden bijgesteld. Ondanks de toenemende levensverwachting zal de sterfte sterk toenemen omdat de naoorlogse babyboom-generatie tot de oudste leeftijdscategorieën gaan horen. 6. waarneming sterfte prognose sterfte waarneming geboorte prognose geboorte Figuur 2-1 Geboorte en sterfte provincie Zeeland (waarneming t/m 211 (CBS) en prognose vanaf 21) 6 Carel Harmsen (21). Het effect van de economische crisis op demografische ontwikkelingen. In: Bevolkingstrends, 4e kwartaal 21, CBS, blz

20 Het saldo van geboorte en sterfte (ook wel geboorte- dan wel sterfteoverschot genoemd) is sinds de zeventiger jaren sterk teruggelopen van bijna 2 per jaar tot praktisch nu. De komende jaren zal het geboorteoverschot rond de nullijn zweven, na 22 zal dit echter sterk gaan afnemen. waarneming prognose Figuur 2-11 Saldo geboorte en sterfte provincie Zeeland (waarneming tot en met 211 (CBS) en prognose vanaf 21) 19

21 Bevolking 3.1. Bevolkingsomvang Zeeland Volgens de prognose stijgt de bevolkingsomvang van de provincie Zeeland licht tot het jaar 216 ( inwoners) waarna een gestage daling ingezet wordt (zie figuur 3.1). Tot 23 zal de bevolkingsomvang dalen met ongeveer 5 inwoners (-1,5%) en tot 24 met 22. inwoners (-5,9%). In 24 zal Zeeland volgens de prognose uitkomen op een bevolkingsomvang van ongeveer 36. inwoners, ongeveer het niveau van begin jaren negentig van de vorige eeuw. In bijlage 2 A1-3 is de prognose afgezet tegen de nieuwste prognoses van Primos en Pearl (CBS/PBL). Prognose 212 waarneming Figuur 3-1 Bevolkingsontwikkeling provincie Zeeland volgens waarneming tot en met en prognose tussen 21 en Bevolkingsomvang Zeeuwse regio's De bevolkingsontwikkeling van de Zeeuwse regio's verloopt in Zeeland van oudsher verschillend. In figuur 3.1 is te zien dat de mate waarin groei en krimp plaatsvindt per regio sterk verschilt. Het meest opvallend is de dalende omvang van de bevolking van Zeeuws Vlaanderen en Schouwen-Duiveland. De overige regio's laten nog een lichte groei zien, waarna de bevolking van elke regio op een bepaald tijdstip licht gaat dalen. 2

22 Bevelanden Schouwen-Duiveland Tholen Walcheren Zeeuws Vlaanderen 2. Figuur 3-2 Bevolkingsontwikkeling Zeeuwse regio's tussen 211 en 24 (provincie Zeeland) Wanneer de groei of daling per regio cumulatief wordt weergegeven wordt duidelijker met welke omvang de bevolking verandert. De regio's Zeeuws-Vlaanderen en Schouwen-Duiveland hebben op dit moment een dalende bevolking. Deze trend zet zich voort in beide decennia tot 23. Voor de Bevelanden geldt dat tot 22 sprake is van groei, het decennium erna is sprake van een lichte daling. Walcheren volgt hetzelfde patroon, maar dan iets later. Terwijl Tholen een blijvende groei laat zien, in het laatste decennium wordt deze groei echter substantieel kleiner. 21

23 Bevelanden Schouwen-Duiveland Tholen Walcheren Zeeuws Vlaanderen Figuur 3-3 Bevolkingsontwikkeling Zeeuwse regio's cumulatief tussen 211 en 22 en tussen 221 en 23 De bevolkingsontwikkeling is uit te splitsen naar de ontwikkelcomponenten 'geboorteoverschot/tekort', 'binnenlands migratiesaldo' en 'buitenlands migratiesaldo' (zie figuur 3.4). Elke regio laat bij deze componenten een ander beeld zijn, maar er is wel één belangrijke overeenkomst: het geboorteoverschot- of tekort is het meest bepalend voor de totale groei of krimp van de bevolking. In alle regio's houden binnenlandse- en buitenlandse migratiesaldi elkaar min of meer in evenwicht Geboorteoverschot Buitenlands migratiesaldo Binnenlands migratiesaldo Bevelanden Schouwen-Duiveland Tholen Walcheren Zeeuws Vlaanderen Figuur 3-4 Bevolkingscomponenten (cumulatief) van Zeeuwse gemeenten tussen 21 en 23 (provincie Zeeland) 22

24 3.3. Leeftijdsopbouw De leeftijdsopbouw van Zeeland verandert drastisch de komende jaren. Het aantal mensen in de leeftijdscategorie 6-79 jaar neemt flink toe de komende jaren, tegen een sterke afname van het aantal 3-59 jarigen. De oorzaak hiervan is dat de 'babyboom' generatie de komende jaren opschuift van de leeftijdscategorie 3-59 jaar naar 6-79 jr. Na 225 verschuift deze omvangrijke generatie naar de leeftijdsklasse 8 plus (zie figuur 3.3) jr jr 3-59 jr 6-79 jr Figuur 3-5 Bevolkingsontwikkeling per leeftijdsgroep van Zeeland tussen 21 en 24 In Figuur 3-6 en Figuur 3-7 is de ontwikkeling per leeftijdsgroep tussen 21 en 24 weergegeven, relatief en absoluut. In omvang is de grootste verandering te zien bij de leeftijdsgroep 3-59 jaar (-35.), het aantal 8 plussers neemt met 21. toe. Relatief is de verandering het grootst bij de 8+ers: de komende 3 jaar vindt er een toename plaats van 18%, meer dan een verdubbeling. De ontgroening vindt vooral plaats tot 22, daarna is de leeftijdsgroep tot 15 jaar redelijk stabiel. 23

25 3. 12,% jr jr 3-59 jr 6-79 jr 8+ 1,% 8,% 6,% 4,% 2,%,% -2,% -14 jr jr 3-59 jr 6-79 jr ,% Figuur 3-6 Bevolkingsontwikkeling per leeftijdsgroep van Zeeland tussen 21 en 24 absoluut Figuur 3-7 Bevolkingsontwikkeling per leeftijdsgroep van Zeeland tussen 21 en 24 relatief Wanneer de leeftijdsopbouw wordt weergegeven in een bevolkingspiramide voor de jaren 211 en 23 (figuur 3.7), dan valt op dat met name de generatie jaar substantieel kleiner wordt. De generatie 55-plus wordt sterk groter in 23 dan in 211, waardoor er van een piramide geen sprake meer is, eerder een 'gespierde torso'. De afname van de ene leeftijdsgroep en de toename van de andere leeftijdsgroep is toe te schrijven aan dezelfde groep mensen: de 'babyboomers'. Vrouw 23 Vrouw 211 Man 23 Man Figuur 3-8: Bevolkingspiramide provincie Zeeland 211 en 23 24

26 Gevoeligheidsanalyse Voor de prognose is gebruik gemaakt van een aantal aannames die in hoofdstuk 2 aan bod zijn gekomen. In paragraaf 2.2 is ingegaan op de op ontwikkeling van het binnenlands migratiesaldo in het verleden en hoe de recente trendbreuk is verwerkt in de prognose. Door de onzekerheid die bestaat over de mate waarin de trendbreuk zich voortzet is het nuttig om een gevoeligheidsanalyse te maken. Dit wordt gedaan door twee alternatieve aannames door te rekenen: Scenario Laag, waarbij het binnenlands migratiesaldo voor overige leeftijden blijft dalen in de mate waarin het de afgelopen jaren deed (Aanname A in Figuur 2-3) Scenario Hoog: waarbij de trend van afgelopen jaren genegeerd wordt en een niet gewogen gemiddelde van de jaren 2 tot en met 211 is toegepast als aanname. Het resultaat van deze exercitie is te zien in Figuur 3-9. De uitkomst van de bevolkingsomvang volgens de hoge en lage scenario's liggen boven en onder de uitkomst van de prognose. Het lage scenario 'loopt' op lange termijn verder weg van de prognose dan het hoge scenario. Tot 22 zijn de verschillen echter klein. De conclusie die uit deze gevoeligheidsanalyse getrokken moet worden, is dat door de toenemende onzekerheid over de migratiesaldi voorzichtig moet worden omgegaan met uitkomsten op de lange termijn. Dit betekent enerzijds dat bij het gebruik van de prognose voorzichtigheid geboden is bij voorspellingen op lange termijn en lage schaalniveaus, en anderzijds dat regelmatig gecheckt moet worden of de aannames van de prognoses redelijk in de pas lopen met de werkelijke ontwikkeling. Indien dit laatste niet het geval is moet er een update van de prognose gemaakt worden. Prognose 212 Scenario Hoog Scenario Laag Figuur 3-9 Bevolkingsomvang provincie Zeeland volgens Prognose 212 en Scenario Hoog en Scenario Laag 25

27 Huishoudens De ontwikkeling van het aantal huishoudens hangt af van de bevolkingsontwikkelingen en van het 'huishoudensvormende gedrag' van die bevolking. Huishoudens kunnen ontstaan doordat bijvoorbeeld jongeren op eigen benen komen te staan, of dat mensen samen gaan wonen. Huishoudens kunnen veranderen qua type als paren scheiden (van 'Samenwonend zonder kind' naar twee 'alleenstaande' huishoudens) of als er een eerste kind wordt geboren (van 'samenwonend zonder kind(eren)' naar 'samenwonend met kinderen'). De huishoudenvorming staat sterk onder invloed van de individualisering waardoor meer mensen bewust voor een eenpersoonshuishouden kiezen. Door de toename van de sterfte ontstaan er in de toekomst ook steeds meer eenpersoonshuishoudens in de oudere leeftijdsgroepen Huishoudens Zeeland Het aantal huishoudens in Zeeland neemt tot 225 toe ( huishoudens) ondanks de stabiele en licht dalende bevolkingsomvang (zie figuur 4.1). Vanaf 21 betekent het een groei van huishoudens (vanaf 212 gaat het om extra huishoudens) prognose waarneming Figuur 4-1 Huishoudenontwikkeling van Zeeland tussen 1995 en 24 De jaarlijkse groei van het aantal huishoudens schommelt de komende jaren tussen de 5 en 1 (figuur 4.2). Na 225 slaat de groei om in daling van het aantal huishoudens, na 23 met meer dan 5 per jaar. 26

28 Figuur 4-2 Jaarlijkse groei van het aantal huishoudens in Zeeland tussen 211 en 24 Het aantal huishoudens blijft langer doorgroeien dan het aantal inwoners. Dit komt door de toenemende individualisering, een maatschappelijke trend waarbij de omvang van het gemiddelde huishouden steeds kleiner wordt. Zeeland heeft van oudsher een hogere huishoudenomvang vergeleken met de rest van Nederland. Het verschil is de afgelopen jaren echter kleiner geworden. Dit komt enerzijds door de ontspannen woningmarkt in Zeeland waardoor huishoudenvorming minder belemmerd wordt dan in een gespannen woningmarkt het geval is. Anderzijds zorgt de sterkere mate van vergrijzing in Zeeland voor een toename van alleenstaande oudere huishoudens, waardoor de gemiddelde huishoudengrootte ook sterker afneemt. Na 22 stokt de afname van de huishoudengrootte, waardoor de groei van het aantal huishoudens ook afneemt en uiteindelijk omslaat in een daling. 27

29 Waarneming Zeeland Waarneming Nederland Prognose Zeeland Prognose Nederland 2,5 2,45 2,4 2,35 2,3 2,25 2,2 2,15 2,1 2,5 2, Figuur 4-3 Gemiddelde huishoudengrootte Zeeland en Nederland De groei van het aantal huishoudens kan gezien worden als een indicator hoeveel woningen er nog gebouwd moeten worden. 7 Er dient echter wel rekening gehouden te worden met de bestaande leegstand/ woningoverschot dat de afgelopen jaren is ontstaan. Sloop of een andere vorm van onttrekking aan de woningvoorraad zal daarom een hogere plaats krijgen op de agenda om nieuwbouw mogelijk te maken, en daarmee ook de verbetering van de kwaliteit van de Zeeuwse woningvoorraad. In figuur 4.4 is een combinatie van de ontwikkeling van huishoudentypes en leeftijdsgroepen weergegeven. Onder leeftijd wordt verstaan de leeftijd van de hoofdbewoner. Twee zaken vallen op: Ten eerste de afname van de huishoudens jonger dan 6 en de toename van het aantal huishoudens ouder dan 6. Ten tweede, de toename van met name het aantal alleenstaanden, oudere huishoudens. In bijlage A5 is de ontwikkeling tot 24 te zien, waarbij de huishoudens van 8+ sterker stijgen. In totaal daalt tussen 211 en 23 het aantal huishouden tot 6 jaar met , het aantal huishoudens vanaf 6 jaar stijgt met Een betere indicator is het aantal 'woningbehoevende eenheden', waarbij het aantal huishoudens wordt vermeerderd met het aantal 'urgente leden plus semi starters' en verminderd met het aantal 'urgente woningverlaters' en huishoudens 'vrijwillig in een niet-woning'. De ontwikkeling ervan verloopt praktisch hetzelfde als het aantal huishoudens.. 28

30 15-3 jaar 3-6 jaar 6-8 jaar 8+ Totaal Samenwonend met kind Samenwonend zonder kind 1 oudergezinnen Aleenstaanden Figuur 4-4 Ontwikkeling van het aantal huishoudens in Zeeland tussen per leeftijdsgroep en huishoudencategorie 29

31 4.2. Huishoudens per regio De ontwikkeling van het aantal huishoudens is niet in elke regio hetzelfde (zie figuur 4.4). In de regio De Bevelanden is de grootste huishoudengroei te zien, hoewel de groei na 22 ook hier veel lager is. Eenzelfde beeld laat Walcheren zien. Tholen blijft ook na 22 consistent doorgroeien qua huishoudens. Schouwen-Duiveland en Zeeuws Vlaanderen laten voor 22 een lichte groei van het aantal huishoudens zien van respectievelijk 434 en 144, het decennium erna gaat het aantal huishoudens echter dalen in deze regio's Figuur 4-5 Ontwikkeling van het aantal huishoudens per regio in Zeeland tussen en tussen

32 De groei en daling van het aantal huishoudens vertelt nog niet het hele verhaal: de ontwikkeling van de huishoudentypen verschilt sterk per regio. De belangrijkste overeenkomst is dat het aantal alleenstaande huishoudens in elke regio sterk toeneemt. In Zeeuws Vlaanderen en Schouwen-Duiveland daalt het aantal huishoudens van samenwonende stellen met- of zonder kind(eren) sterk, op Tholen groei dit aantal nog, terwijl op de Bevelanden en Walcheren deze huishoudentypes qua omvang relatief stabiel blijven. Het aantal één-ouderhuishoudens neemt alleen op de Bevelanden en op Walcheren toe Samenwonend met kind Samenwonend zonder kind 1 oudergezinnen Alleenstaanden Figuur 4-6 Ontwikkeling van het aantal huishoudens per regio in Zeeland tussen per huishoudentype 31

33 Beroepsbevolking 5.1 De beroepsbevolking van Zeeland Voor de economie is de beschikbaarheid van voldoende en goed opgeleide arbeidskrachten essentieel. De ontwikkeling van het aantal mensen dat minimaal 12 uur per week wil werken, wordt weergegeven door de ontwikkeling van de beroepsbevolking. De beroepsbevolking wordt berekend aan de hand van twee factoren: de potentiele beroepsbevolking (het totale aantal mensen tussen 15 en 65 jaar) en het percentage mensen dat daadwerkelijk minimaal 12 uur wil werken (de arbeidsparticipatiegraad). In het bevolkingsprognosemodel wordt ook een berekening gemaakt van de beroepsbevolking, waarbij gebruik wordt gemaakt van een aanname van de arbeidsparticipatie (zie groene lijn in figuur 5.1.) 8. Voorzien wordt dat deze zal blijven stijgen tot een maximum percentage wordt behaald van rond de 75%. Dat wil zeggen: 75% van het aantal mensen tussen 15 en 65 zal in het jaar 22 minimaal 12 uur per week willen werken. De toename wordt voorzien door de hogere arbeidsparticipatie van (jonge) vrouwen en ouderen. De rode lijn van figuur 5.1 geeft de beroepsbevolking van Zeeland weer. Opvallend is dat deze stabiel blijft tot 22 ondanks een dalende potentiële beroepsbevolking. De stijgende arbeidsparticipatiegraad compenseert deze daling waardoor per saldo de beroepsbevolking op korte termijn gelijk blijft. De verwachting is dat het plafond van de arbeidsparticipatiegraad bereikt is na 22, waardoor de beroepsbevolking volgens het model vanaf dan structureel gaat dalen % 75% 73% 71% 69% 67% 65% Potentële beroepsbevolking Beroepsbevolking Arbeidsparticipatiegraad Figuur 5-1 Ontwikkeling van de (potentiele) beroepsbevolking en de arbeidsparticipatiegraad in Zeeland tussen De basis van de berekening van de arbeidsparticipatiegraad wordt gevorm door de Enquête Beroepsbevolking (EBB). Op basis van de EBB wordt de participatiegraad vastgesteld en uit deze gegevens in de afgelopen decennia wordt aansluitend een verdere ontwikkeling geëxtrapoleerd (Bron ABF Research). 32

34 In figuur 5.2 is de ontwikkeling van de beroepsbevolking van Zeeland weergegeven, tussen 1996 en 211 de waargenomen ontwikkeling, erna gaat het om prognosecijfers. Aan de stijging van de beroepsbevolking lijkt een einde gekomen te zijn, Zeeland maakt zich op voor een daling op de middellange termijn. Tussen 22en 23 gaat het om een daling van , bijna 1% in 1 jaar. Dit betekent enerzijds dat de factor arbeid schaars wordt en daardoor beter betaald zal worden en dat werkloosheid minder snel zal ontstaan. Anderzijds zal het voor werkgevers (nog) moeilijker worden om aan voldoende geschikt personeel te komen. Scholing en innovatie zal harder nodig zijn om economische groei te behouden. waarneming prognose Figuur 5-2 Ontwikkeling van de beroepsbevolking van Zeeland tussen , prognose vanaf De leeftijdsopbouw van de beroepsbevolking zal de komende jaren veranderen door de pensionering van de omvangrijke baby-boomgeneratie en de hogere arbeidsparticipatie van vrouwen en ouderen. In figuur 5.3 is te zien dat vergeleken met de huidige situatie, de beroepsbevolking in de leeftijd 6 tot 65 zal groeien, in de andere leeftijdsgroepen zal de beroepsbevolking dalen. Figuur 5-3 Groei of daling van de beroepsbevolking van Zeeland per leeftijdsgroep tussen 211 en 23 33

35 De omvang en ontwikkeling van de leeftijdsopbouw van de beroepsbevolking is te zien in figuur 5.4. Ook op lange termijn blijft de beroepsbevolking ouder dan 6 verreweg de kleinste groep. Opvallend is dat het deel van de beroepsbevolking in de leeftijdsgroep 4-49 jaar in 211 het grootst is, maar dat deze in de loop van de jaren 'verhuist' naar de leeftijdsgroep 5-59 jaar. Deze groep is geboren in de tien jaar voordat de sterke daling van het aantal geboortes werd ingezet in 1972 (zie Figuur 2-1) Daling van de beroepsbevolking heeft gevolgen voor de economie, mobiliteit en indirect ook voor de woningbehoefte Figuur 5-4 Ontwikkeling van de beroepsbevolking van Zeeland per leeftijdsgroep tussen 211 en 24 34

36 5.2 Beroepsbevolking per regio De ontwikkeling van de beroepsbevolking hangt af van de ontwikkeling van het aantal geboortes, het migratieoverschot in de leeftijdsklassen tot 65 jaar èn de leeftijdsopbouw van de bestaande beroepsbevolking. In figuur 5.5 is de toe- of afname van de beroepsbevolking te zien tot 23. In figuur 5.6 is de relatieve ontwikkeling van de beroepsbevolking te zien. Opvallend daarbij is dat relatief de beroepsbevolking van Schouwen-Duiveland het sterkst afneemt, en dat de relatieve afname vergelijkbaar is op Walcheren en de Bevelanden Figuur 5-5 Ontwikkeling (absoluut) van de beroepsbevolking van Zeeuwse regio's tussen 211 en 23,% -5,% -1,% -15,% -2,% Figuur 5-6 Ontwikkeling (relatief) van de beroepsbevolking van Zeeuwse regio's tussen 211 en 23 35

37 6. Regionale verdieping In dit hoofdstuk wordt per regio verder ingegaan op de verschillen per gemeente op het gebied van bevolking en huishoudens. Ook wordt daarbij de achterliggende factoren behandeld die de verschillen kunnen verklaren De Bevelanden De bevolking van de regio de Bevelanden groeit licht tot 23 (zie par. 3.2), waarbij een omslagpunt plaatsvindt in 223. In Figuur 6-1 is de toename te zien van de bevolking per gemeente op de Bevelanden. Opvallend daarbij is de voorspelde daling van de bevolking in centrumgemeente Goes, terwijl omliggende plattelandsgemeenten blijven groeien, met name Kapelle en Reimerswaal. Dit is vooral opvallend, enerzijds omdat het ongebruikelijk is dat centrumgemeenten inwoners verliezen aan plattelandsgemeenten, anderzijds omdat bij voorgaande provinciale prognoses een stabiele groei van de gemeente Goes werd voorspeld. Figuur 6-1 Absolute ontwikkeling bevolkingsomvang gemeenten in de regio de Bevelanden tussen 21 en 23 De voorspelde groei van de bevolkingsomvang van de oude prognose is niet uitgekomen. De verschillen bij de gemeente Goes tussen de oude prognose en de nieuwe worden veroorzaakt door een lagere berekening van het verwachte binnenlands migratiesaldo in de prognose 212 (zie Figuur 6-2). Zoals in paragraaf is te lezen, wordt de aanname voor binnenlands migratie in de prognose berekend op basis van het verleden. In de vorige prognose werd nog uitgegaan van een binnenlands migratiesaldo van gemiddeld 25 per jaar, in de nieuwe prognose is dat bijgesteld tot rond de nullijn. 36

38 prognose 29 prognose Buitenlands migratiesaldo Binnenlands migratiesaldo Sterfteoverschot Figuur 6-2 Ontwikkeling bevolkingscomponenten Goes volgens de prognose van de provincie Zeeland uit 29 en 212. In Figuur 6-3 is te zien dat het migratiesaldo van Goes met de vier andere Bevelandse gemeenten terug is gelopen van 45 naar 1/15. Ook het saldo met de rest van Nederland is afgenomen van tot gemiddeld Rest van Nederland Reimerswaal Noord-Beveland Borsele Kapelle Figuur 6-3 Migratiesaldo vier Bevelandse gemeenten en rest van Nederland met Goes (CBS) 37

39 Het achterblijven van het binnenlands migratiesaldo bij de verwachtingen ligt vermoedelijk voor een belangrijk deel aan de woningbouwontwikkelingen op de Bevelanden. Op een laag schaalniveau en bij een bepaalde mate van druk op de woningmarkt, is woningbouw in Zeeland wel degelijk sturend voor migratiestromen. Zeker rond Goes waar zonder veel afstand te overbruggen gemeentegrenzen overgestoken worden (bijv. Heinkenszand en Kapelle- Biezelinge). In Figuur 6-4 is de groei van de woningvoorraad van de Bevelandse gemeenten weergegeven van 1996 tot 21. Opvallend is dat het aandeel van Goes in de groei van de totale woningvoorraad sterk is afgenomen, en dat de groei van omliggende gemeenten als Borsele en Kapelle sterk is toegenomen. Bekend is dat de nieuwbouwplannen van Goes de laatste jaren sterk zijn vertraagd, de nieuwbouwprojecten in Kapelle en Borsele lijken hiervan te hebben geprofiteerd. Om de effecten van spreiding van woningbouw te verkennen is in Figuur 6-5 en Figuur 6-6 de uitkomsten/aannames van de binnenlandse migratiesaldi en nieuwbouw van de Primos prognose in relatie tot de Provinciale prognose weergegeven voor de Bevelandse gemeenten. De Primos prognose is daarbij een goede referentie omdat (zoals in par. 2.1 is beschreven) in deze prognose woningbouw sturend is in plaats van migratie. De aannames voor woningbouw in de Primos prognose gaan ervan uit dat 1% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% % 1% 8% 6% 4% 2% % Provincie Primos Reimerswaal Noord-Beveland Kapelle Borsele Goes Figuur 6-4 Percentage woningbouw op de Bevelanden verdeeld over de Bevelandse Gemeenten (CBS) Reimerswaal Noord-Beveland Kapelle Borsele Goes Figuur 6-5 Woningbouw volgens Primos (aanname) en Prognose 212 Provincie Zeeland (output) Figuur 6.8 Percentage nieuwbouw van de totaal verwachte Reimerswaal nieuwbouw op de Bevelanden per gemeente Noord-Beveland 1. Kapelle Provincie Primos Goes Borsele Figuur 6-6 Binnenlands migratiesaldo volgens Primos (output) en Prognose 212 Provincie Zeeland (aanname) 38

40 een hoog percentage van minimaal 5% van de woningbouw op de Bevelanden in Goes plaats zal vinden. Dit leidt logischerwijs tot een hoger binnenlands De ontwikkelingen op de Bevelanden doen denken aan de situatie rond de Nederlandse steden in de migratiesaldo voor Goes. De aannames van de binnenlandse migratiesaldi van bij de provinciale progno- jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw. Toen slonk het inwonertal van de grote steden terwijl se zorgen juist voor een halvering van dat percentage, omliggende gemeenten wel groeiden. De aanzet namelijk 25%. hiertoe werd gegeven door het ruimtelijk beleid van destijds. Migratie van gezinnen naar zogenaamde groeikernen werd gestimuleerd door bouw- Omdat bij het maken van aannames voor de prognose naar de ontwikkelingen in het verleden wordt gekeken, stromen te verleggen naar deze groeikernen ('gebundelde deconcentratie'). De basis voor de ont- worden de recente Goese migratiecijfers doorgetrokken naar de toekomst. In een gebied als Goes en wikkelingen in Goes e.o. zijn gelegd in de streekplanuitwerking Stedelijke Ontwikkelingszone Goes omgeving, met kernen van Kapelle en Borsele die als satellieten van Goes fungeren, kunnen de migratiecijfers anders uitpakken als de toekomstige woningbouw uit 23. Hierin zijn forse woningbouwgebieden aangewezen in Goes èn Borsele en Kapelle. Anders op een andere manier wordt verspreid over de Bevelandse gemeenten. De Bevelandse gemeenten heb- dan in de jaren zestig en zeventig is op de Bevelanden niet aangestuurd op gebundelde deconcentratie, maar ontstond hetzelfde effect doordat woben hiertoe het stuur in handen wanneer regionale woningmarktafspraken gemaakt worden over de kwaliteit en kwantiteit van woningen. Bundeling van woningbouwprojecten in Goes moeilijk van de grond kwamen. ningbouw in stedelijke centra is hierbij het uitgangspunt, gezien het belang dat gehecht wordt aan de versterking van Goes als centrumkern op de Bevelanden. 39

41 6.2. Schouwen-Duiveland en Tholen Schouwen-Duiveland en Tholen zijn twee regio's die dichtbij elkaar liggen maar toch enorm verschillen. Ook demografisch zijn het twee uitersten Net als veel andere kustgemeenten trekt Schouwen-Duiveland veel oudere immigranten aan waardoor de bevolking sterker vergrijsd is en een sterfteoverschot heeft. Tholen heeft een jongere bevolking en een blijvend geboorteoverschot. 4 Schouwen-Duiveland Tholen Buitenlands migratiesaldo Binnenlands saldo -2-4 Geboorteoverschot Schouwen-Duiveland Tholen Figuur 6-7 Cumulatieve ontwikkeling van bevolkingscomponenten Schouwen-Duiveland en Tholen tussen 21 en 23 Figuur 6-8 Ontwikkeling migratiesaldo (incl. admin. Correcties) Schouwen-Duiveland en Tholen tussen 1993 en 211 Voorheen hadden Schouwen-Duiveland en Tholen een hoog positief migratiesaldo. De laatste jaren is dat substantieel minder geworden. In Schouwen-Duiveland speelt de komst en vertrek van een opvangcentrum voor asielzoekers een rol, in Tholen is de omvang van de binnenlandse vestiging afgenomen (zie Figuur 6-7). In de toekomst blijft Tholen een hoog geboorteoverschot houden, al wordt het per jaar steeds kleiner. Het sterfteoverschot op Schouwen-Duiveland wordt steeds groter. Het buitenlands migratiesaldo is bij beide gemeenten licht positief en het binnenlands licht negatief (zie Figuur 6-8.) 4

42 In Figuur 6-9 is te zien dat de verwachting is dat de bevolkingsomvang van Schouwen-Duiveland daalt tot 23 en Tholen blijft groeien. Percentueel betekent het een daling van 6,6% voor Schouwen-Duiveland, een lichte afname vergeleken met de bevolkingsgroei van 15% die Schouwen-Duiveland kende tussen 199 en 22, het jaar dat de bevolking van Schouwen-Duiveland haar grootste omvang kende. Door de lichte afname, gecombineerd met de economische situatie, is de 'krimpproblematiek' kleiner dan in andere krimpgebieden. De problemen op het gebied van bereikbaarheid van voorzieningen in kleine kernen, basisonderwijs en de woningvoorraad waarop geanticipeerd moet worden hangen nauw samen met de sterke mate van vergrijzing op Schouwen- Duiveland. Dergelijke problemen ontstaan ook op Tholen, alleen in mindere mate. Figuur 6-9 Absolute ontwikkeling bevolkingsomvang gemeenten Schouwen-Duiveland en Tholen tussen 21 en 23 41

43 6.3 Walcheren De regio Walcheren kent geen uitgesproken sterke groei of krimp van de bevolking. De Walcherse gemeenten verschillen op vele punten sterk, zo ook op het gebied van bevolkingsontwikkeling. Figuur 6-1 geeft de verschillende bevolkingscomponenten weer van de drie gemeenten sinds 2. Hierbij zijn de saldi van geboorte en sterfte (Natuurlijke aanwas) en binnenlandse- en buitenlandse migratie (incl. administratieve correcties) cumulatief weergegeven. Wat opvalt is dat de natuurlijke aanwas (geboorteoverschot/tekort) in Veere nihil is, in Vlissingen klein en Middelburg positief. De twee stedelijke gemeenten kennen een hoog positief buitenlands migratiesaldo terwijl het binnenlands migratiesaldo sterk negatief is in Vlissingen, en in mindere mate Veere. De bevolking van Veere en Vlissingen zijn de afgelopen 11 jaar daardoor stabiel gebleven, terwijl Middelburg een flinke groei doormaakte. Middelburg kende een hoog migratiesaldo met name dankzij de instroom vanuit Veere en Vlissingen (zie figuur in Bijlage A8). Het migratiesaldo naar de rest van Nederland (zie bijlage A9) was negatief voor Middelburg en Vlissingen: hierbij gaat het met name om jongeren die vertrekken naar studentensteden om te Middelburg Veere Vlissingen Natuurlijke aanwas Binnenlands migratiesaldo Buitenlands migratiesaldo Figuur 6-1: Cumulatieve ontwikkeling van bevolkingscomponenten per gemeente op Walcheren tussen 2 en 211 (CBS) Middelburg Veere Vlissingen Natuurlijke aanwas Binnenlands migratiesaldo Buitenlands migratiesaldo studeren. Veere laat een klein positief Figuur 6-11 Cumulatieve ontwikkeling van bevolkingscomponenten per saldo zien, het betreft hier met name gemeente op Walcheren tussen 21 en 23 ouderen die de kust als woonplaats zoeken. De prognose uitkomsten van de bevolkingscomponenten per Walcherse gemeente zijn weergegeven in Figuur De migratiecomponenten zijn gelijkwaardig aan de ontwikkeling tot nu toe. Door de toename van het aantal sterftes slaat het geboorteoverschot in Veere en Vlissingen echter om in een sterfteoverschot. Middelburg blijft sterk blijft groeien dankzij een positief buitenlands migratiesaldo en een blijvend geboorteoverschot, terwijl Vlis- 42

44 singen en Veere dalen, met name door het negatieve binnenlands migratiesaldo. Belangrijk hierbij is dat door de aard van de prognose als trendprognose de verdeling binnen de regio Walcheren, de toestroom vanuit Veere en Vlissingen naar Middelburg uit het verleden ook in de verwachte toekomst stand zal houden. In Figuur 6-12 is de absolute toe-of afname te zien van de drie Walcherse gemeenten tot 23. Middelburg groeit hierbij met zo'n 4 inwoners terwijl de bevolkingsomvang van Vlissingen en Veere afneemt met resp. 1 en 16 inwoners. Figuur 6-12 Ontwikkeling bevolkingsomvang tussen 21 en 23 per gemeente op Walcheren 6.4 Zeeuws-Vlaanderen Zeeuws Vlaanderen is de regio in Zeeland waar structurele bevolkingsdaling als eerste aan de orde was. De bevolkingsomvang van de gemeente Hulst was in 27 op het hoogtepunt, in Terneuzen was dat het jaar 1982 en in Sluis het jaar1981. De bevolkingsomvang van Zeeuws Vlaanderen was in 23 op het hoogtepunt. Relatief stelt de bevolkingsdaling echter niet veel voor, de bevolkingsomvang is in bijna 1 jaar met slechts met 1,7% gekrompen. Hiermee (en met de sociaal-economische situatie) wijkt Zeeuws Vlaanderen sterk af van de andere zogenaamde topkrimpregio's in Nederland. De Zeeuws Vlaamse gemeenten zijn in demografisch opzicht verschillend, maar toch vergelijkbaar. Lang was Hulst de gemeente waar bevolkingsdaling niet aan de orde was, maar sinds enkele jaren is dit veranderd. Figuur 6-13 geeft weer dat alle drie de gemeenten te maken hebben met een sterfteoverschot (negatieve natuurlijke 43

45 aanwas), waarbij Sluis een substantieel hoger sterfteoverschot heeft gekend. Het binnenlands migratiesaldo was de afgelopen jaren negatief in Terneuzen, maar positief in de andere twee gemeenten. Het buitenlands saldo was voor alle drie de Zeeuws Vlaamse gemeenten positief. 1.5 Terneuzen Sluis Hulst 1. 5 Buitenlands migratiesaldo Binnenlands migratiesaldo Natuurlijke aanwas Figuur 6-13 Cumulatieve ontwikkeling van bevolkingscomponenten in Zeeuws Vlaamse gemeenten (CBS) Het is interessant om in te zoomen op het verloop van het binnenlands migratiesaldo van de drie Zeeuws- Vlaamse gemeenten: in Figuur 6-14 is het grillige verloop te zien, waarbij opvalt dat de trend van alle drie de gemeenten negatief was. In 23 valt het sterk negatieve saldo van Sluis op, veroorzaakt door het sluiten van het AZC in dat jaar. Terneuzen kende jarenlang een negatief binnenlands saldo. Midden jaren 2 werd dit saldo echter weer positief, de laatste jaren is het weer onder de -lijn. Hulst kende jarenlang een hogere vestiging van buitenaf dan er vertrokken, maar dat is sinds 28 ook niet meer het geval. 44

46 Terneuzen Sluis Hulst -2-3 Figuur 6-14 Ontwikkeling Binnenlands Migratiesaldo Zeeuws Vlaamse gemeenten De binnenlandse vestiging en vertrek verloopt grotendeels binnen regionale grenzen van Zeeuws Vlaanderen, waarbij het aantal verhuizingen tussen Sluis en Hulst relatief klein is. Tussen Hulst en Terneuzen was voorheen een structurele verhuisstroom van Terneuzen naar Hulst zichtbaar, de laatste jaren is de verhuisrichting omgedraaid (zie Figuur 6-15). Vermoedelijk heeft de veranderde regionale positie van Terneuzen door de komst van de Westerscheldetunnel en de uitbouw van de woonwijk Othene aan deze ontwikkeling bijgedragen. Het opgetelde binnenlands migratiesaldo tussen Hulst en Terneuzen van de periode 2-21 is nog wel 179 in het voordeel van Hulst (zie figuur A8 van Bijlage 2) Figuur 6-15 Jaarlijkse weergave migratiesaldo van gemeente Hulst naar Terneuzen tussen 2 en 21 45

47 Tussen 21 en 23 hebben de drie gemeenten een positief buitenlands migratiesaldo en negatieve saldi voor binnenlandse migratie en geboorte en sterfte (zie Figuur 6-16). Het binnenlandse en buitenlands migratiesaldo heffen elkaar min of meer op. De bevolkingsdaling wordt dan ook veroorzaakt door het toenemende sterfteoverschot Hulst Sluis Terneuzen Buitenlands migratiesaldo Binnenlands migratiesaldo Natuurlijke aanwas Figuur 6-16 Cumulatieve ontwikkeling van bevolkingscomponenten in Zeeuws Vlaamse gemeenten In totaal zal de bevolking van Zeeuws Vlaanderen met bijna 8 inwoners dalen tot 23 (zie Figuur 6-17). Percentueel betekent dit een daling van 7,5%, een gemiddelde jaarlijkse daling van,3%. Voor Sluis betekent dit een daling van 1, %, voor Terneuzen 5,1% en voor Hulst een daling van 9,6%. Figuur 6-17 Ontwikkeling bevolkingsomvang tussen 21 en 23 per gemeente in Zeeuws Vlaanderen 46

48 Scenario Vlamingen In 211 is een opmerkelijke instroom van Belgen naar Zeeuws Vlaamse gemeenten tot stand gekomen. Door het grote verschil in huizenprijzen en mogelijk ook de publiciteit hierover, is het aantal Belgische kopers in Zeeuws Vlaamse gemeenten gestegen, en daarmee ook het aantal inwoners met de Belgische nationaliteit. In 211 is in Sluis het aantal Belgen met 15 personen toegenomen, in Hulst 61 en Terneuzen is het aantal inwoners met de Belgische nationaliteit afgenomen met twee. Dit terwijl het aantal Belgen in Zeeuws Vlaanderen sinds 22 juist gestaag afnam. Omdat de dalende bevolking en vergrijzing in Zeeuws Vlaanderen op allerlei vlakken problemen veroorzaken, is het groeiende aantal Belgen een positieve ontwikkeling. De vraag is wat deze aantallen tot gevolg hebben als deze groei zich in dezelfde mate voortzet in de komende jaren. In het scenario 'Vlamingen' is daarom het buitenlands migratiesaldo opgehoogd met 61 in Hulst en 15 in Sluis, en vervolgens doorgerekend. In Figuur 6-18 is het verschil weergegeven tussen de ontwikkeling van de bevolking van de Zeeuws-Vlaamse gemeenten bij de prognose en bij het doorgerekende scenario. Voor Terneuzen verandert er niets, voor Hulst en vooral Sluis des te meer. Hulst Terneuzen Sluis prognose 212 scenario Vlamingen Figuur 6-18 Ontwikkeling bevolking Zeeuws-Vlaamse gemeenten tussen 211 en 23 volgens prognose 212 en scenario 'Vlamingen' Bij doorrekening van het scenario voor huishoudenontwikkeling blijkt dat de gevolgen ook daarbij substantieel zijn. De voorspelde huishoudenkrimp in de periode voor Hulst en Sluis slaat daarbij om in een huishoudengroei, terwijl voor Terneuzen niets verandert (zie Figuur 6-19) 47

49 8 Hulst Terneuzen Sluis prognose 212 scenario Vlamingen Figuur 6-19 Ontwikkeling aantal huishoudens tussen 211 en 23 volgens prognose 212 en scenario Vlamingen Het is belangrijk om te melden bij dit scenario dat de( toekomst voorspellende) waarde hiervan laag is. Bij dit scenario is de ontwikkeling van een trend die zich nog maar één jaar manifesteert lineair en jarenlang doorgetrokken, terwijl het nog onzeker is in hoeverre de fiscale aantrekkelijkheid en prijsverschillen blijvend zijn. Om een trend mee te nemen in een prognose is het nodig te weten hoe structureel de trend is en in welke mate het zich voor zal blijven doen in welke gebieden. Deze kennis ontbreekt op dit moment nog volledig. De meerwaarde van dit scenario is dat zichtbaar wordt dat een ogenschijnlijk laag aantal van 164 extra Vlamingen dan voorheen op lange termijn substantiële gevolgen heeft. Het verdient dan ook zeker de aandacht deze ontwikkeling op de voet te blijven volgen. 48

50 Binnenlands migratiesaldo Borsele Goes Hulst Kapelle Middelburg Noord-Beveland Reimerswaal Schouwen- Duiveland Sluis Terneuzen Tholen Veere Vlissingen Bijlage 1: Correctie aannames als gevolg van AZC's Bij het maken van aannames voor binnenlandse- en buitenlandse migratiesaldi is het nodig om naast de trends uit het verleden ook kennis te betrekken over zaken die in de toekomst met grote zekerheid gaan gebeuren. Bij deze prognose gaat het hierbij om de ontwikkelingen rond sluiting en opening van asielzoekerscentra in Middelburg en Goes in Bij het maken van de prognose is nog uitgegaan van het besluit dat de sluiting van het AZC Goes in 216 plaats zal vinden 1. De gevolgen hiervan voor de prognose-uitkomsten zijn echter klein, waardoor een nieuwe doorrekening achterwege is gelaten. Kenmerkend voor asielzoekerscentra is dat de mensen zich er vestigen zich als buitenlands immigrant inschrijven, en (meestal) als binnenlands migrant weer vertrekken. Voor de aanname van het binnenlands migratiesaldo betekent dit dat er (in het model) in het jaar 211 zo'n 35 mensen uitstromen naar elders in Nederland vanuit het AZC Middelburg. Voor de aanname van het binnenlands migratiesaldo Goes betekent het een extra uitstroom jaarlijks van 113 tussen 211 en 216. Dit getal is gebaseerd op een schatting van de hoeveelheid mensen die elk jaar zullen inschrijven op basis van de opgedane ervaringen in 211. Bovendien is uitgegaan van een sluiting van het AZC Goes in 216 en 217, waardoor een extra uitstroom van 17 (schatting) plaatsvindt verdeeld over 216 en 217. In de tabel hieronder is het weergegeven. % overige leeftijden 3,4% 2,1% 11,3% 16,1% 12,5% 7,6% -11,5% 15,9% 1,% 18,8% 5,9% 12,% -22,% % jaar 1,% 7,7% 1,1% 5,% 2,7%,9% 2,4% 13,5% 7,6% 14,5% 5,2% 12,8% 7,5% correcties correcties correcties correcties correcties correcties correcties Tabel 2.1: Verdelingspercentages en correcties voor het binnenlands migratiesaldo per Zeeuwse gemeente in de prognose 212 (Provincie Zeeland). Net als bij het binnenlands migratiesaldo wordt ook bij het buitenlands migratiesaldo een correctie toegepast door de komst en sluiting van AZC's in Goes resp. Middelburg. Voor Middelburg betekent dit een afname van 35 voor het jaar 211 door de sluiting van het AZC. Voor Goes betekent dit een eenmalig hoger saldo van 283 door de openstelling van het AZC ( ). De jaren erna tot aan de beoogde sluiting, wordt jaarlijks een ophoging van 9 De ontwikkelingen in het jaar 211 zijn in detail nog niet bekend waardoor een inschatting moet worden gemaakt en het niet als 'verleden' wordt beschouwd. 1 Inmiddels is duidelijk dat de sluiting is vervroegd naar

51 Buitenlands migratiesaldo Borsele Goes Hulst Kapelle Middelburg Noord-Beveland Reimerswaal Schouwen-Duiveland Sluis Terneuzen Tholen Veere Vlissingen 113 toegepast. De verwachting is dat dit aantal mensen van buiten Nederland zich in het AZC Goes zal vestigen en inschrijven in het GBA. Ditzelfde aantal zal binnenlands doorverhuizen naar een locatie elders in Nederland. In tabel 2.2 is het aandeelpercentage weergegeven evenals de toegepaste correcties. % totaal 4,3% 3,7% 6,% -1,% 16,9% 2,7% 9,8% 7,1% 6,1% 2,4% 3,4% 4,6% 34,% correcties correcties correcties correcties correcties correcties Tabel 2.2: Verdelingspercentages en correcties voor het buitenlands migratiesaldo per Zeeuwse gemeente in de prognose 212 (Provincie Zeeland). De correcties voor binnenlands en buitenlands migratiesaldo zijn even hoog, en kunnen als het ware tegen elkaar weggestreept worden. Het AZC in Goes sluit eerder dan voorzien: de aannames, doorrekening en verwerking is echter achterwege gelaten gezien de geringe gevolgen voor de uitkomsten en de vertraging die het zou betekenen voor de oplevering en publicatie van de prognose. 5

52 Bijlage 2: Bevolkingscomponenten per prognose A.1. Bevolking Zeeland drie prognoses Prognose 212 Primos 211 CBS/PBL waarneming De Primos prognose laat een blijvende stijging zien door een sterk hogere inschatting van het binnenlands migratiesaldo (zie bijlage 2 A3). De prognose van het Planbureau voor de Leefomgeving laat op de korte termijn nauwelijks groei zien maar laat de bevolkingsomvang langer stabiel. De werkelijke bevolkingsontwikkeling tot en met 1 januari 212 (de zwarte lijn) loopt achter bij alle drie de prognoses. 51

53 A.2. Geboorteoverschot drie prognoses primos provincie Pearl A.3. Binnenlandse migratiesaldo drie prognoses primos provincie Pearl A.4. Buitenlandse migratiesaldi drie prognoses primos provincie Pearl 52

54 A.5. Huishoudenontwikkeling Zeeland per leeftijdsgroep en huishoudentype Samenwonend met kind Samenwonend zonder kind 1 oudergezinnen Aleenstaanden jaar 3-6 jaar 6-8 jaar 8+ A.6. Ontwikkeling (absoluut) van de beroepsbevolking van Zeeuwse gemeenten tussen 211 en

55 A.7. Ontwikkeling (absoluut) van de beroepsbevolking van Zeeuwse gemeenten tussen 211 en 23 1,% 5,%,% -5,% -1,% -15,% -2,% 54