Overheidsbeleid. Prof. dr. A. Hoogerwerf (red.) Een inleiding in de beleidswetenschap. Vijfde druk

Transcriptie

1 Overheidsbeleid Een inleiding in de beleidswetenschap Prof. dr. A. Hoogerwerf (red.) Vijfde druk Samsom H.D. Tjeenk Willink, Alphen aan den Rijn 1993

2 Inhoud Woord vooraf 13 I INLEIDING 15 Beleid, processen en effecten Prof. dr. A. Hoogerwerf 1.1 Beleid en beleidswetenschap 1.2 De beleidsinhoud 1.3 Het beleidsproces 1.4 De beleidseffecten 1.5 De omgeving van het beleid: aspecten van actoren 1.6 Beleid en beheer 1.7 Ontwikkeling van beleid op langere termijn 1.8 Samenvatting Literatuur Vragen en opgaven II DE BELEIDSINHOUD 35 2 Problemen en beleid 37 Prof. dr. A. Hoogerwerf 2.1 Inleiding Soorten van problemen Behandeling van problemen door een beleid Samenhang van de probleemperceptie en de beleidsvisie Het definiëren en preciseren van een probleem Het agenderen van een probleem Interne en externe problemen Samenvatting 48 Literatuur 49 Vragen en opgaven 50

3 De inhoud van het beleid 52 Prof. dr. J.ThA. Bressers en dr. P-J. Klok 3.1 Inleiding De onderdelen van het beleid De structuur van het beleid Een stappenschema voor een procesanalyse van de 61 beleidsinhoud 3.5 Samenvatting 69 Literatuur 69 Vragen en opgaven 69 Beleidsinstrumenten 71 Dr. F.CJ. van der Doelen en dr. P-J. Klok 4.1 Inleiding Typen van beleidsinstrumenten Van instrumententypologie naar instrumententheorie Een aanzet tot een instrumententheorie Samenvatting 86 Literatuur 87 Vragen en opgaven 87 Beleidstheorieën: veronderstellingen achter beleid 89 Prof. dr. F.L. Leeuw 5.1 Inleiding De inhoud van beleidstheorieën Een voorbeeld van een beleidstheorie: het beleid inzake de bestrijding van de kleine criminaliteit De werkwijze bij het reconstrueren van een beleidstheorie: methoderegels Criteria waarmee beleidstheorieën worden geëvalueerd Factoren die de inhoud van beleidstheorieën mede bepalen De relevantie van onderzoek naar beleidstheorieën voor de praktijk van het beleid Samenvatting 1 1 Literatuur 102 Vragen en opgaven 102 UI HET BELEIDSPROCES Beleidsvoorbereiding: het ontwerpen van beleid 10' Prof. dr. R. Hoppe 6.1 Inleiding 10?

4 Inhoud 6.2 Een eenvoudig model van beleidsvoorbereiding Ontwerpregels: beschrijvend en voorschrijvend Wegen naar een betere beleidsvoorbereiding: leren van maatgevende praktijk Samenvatting 124 Literatuur 124 Vragen en opgaven 125 Het bepalen van overheidsbeleid 127 Dr. MJ. Arentsen en drs. K.R.D. Lulofs IA Inleiding De beleidsbepaling als een proces van afweging van alternatieven De beleidsbepaling als een proces van interactie tussen actoren Beleidsbepaling als besluitvorming door actoren De evaluatie van de beleidsbepaling Wegen ter verbetering van de beleidsbepaling Samenvatting 140 Literatuur 141 Vragen en opgaven 142 De uitvoering van overheidsbeleid 144 Prof. dr. JAM. Maarse 8.1 Inleiding De beleidsuitvoering als deelproces van het beleidsproces De uitvoerende organisatie De klassieke theorievorming De moderne theorievorming Top-down en bottom-up benaderingen in het uitvoeringsonderzoek Succes en falen van de beleidsuitvoering Naar een verklaring van de beleidsuitvoering Samenvatting 158 Literatuur 158 Vragen en opgaven 159 Beleidsevaluatie en beleidseffecten 161 Prof. dr. J.ThA. Bressers 9.1 Beleidsevaluatie in de praktijk Typen en benaderingen van het evaluatie-onderzoek Een stappenschema voor de evaluatie van beleidseffecten Samenvatting 178

5 Literatuur 178 Vragen en opgaven Het gebruik van beleidsevaluatie: terugkoppeling 180 Dr. IMAM. Pröpper 10.1 Inleiding Begrippen Een procesmodel van het gebruik van beleidsevaluatie Drie stijlen van het gebruik van beleidsevaluatie Empirisch onderzoek naar het gebruik van beleidsevaluatie Verklaringen voor het gebruik van beleidsevaluatie Evaluatie van het gebruik van beleidsevaluatie Wegen naar het verbeteren van het gebruik van beleidsevaluatie Samenvatting 195 Literatuur 196 Vragen en opgaven Beëindiging van beleid 198 Prof. dr. A.FA. Korsten 11.1 Inleiding Beleidsbeëindiging: omschrijving van vormen Beleidsbeëindiging en beleidsdynamiek De praktijk van de beleidsbeëindiging Verklaring van het proces van de beleidsbeëindiging Evaluatie van de beleidsbeëindiging Wegen naar verbetering van de beleidsbeëindiging Samenvatting 212 Literatuur 212 Vragen en opgaven 213 IV BELEIDSASPECTEN VAN BURGERS EN OVERHEIDSORGANISATIES Afstand tussen burgers en overheid 217 Dr. H.H.FM. Daemen en prof. dr. JJA. Thomassen 12.1 Inleiding De afstand tussen de burgers en de overheid bij de totstandkoming van het beleid De afstand tussen de overheid en de burger bij de uitvoering van het beleid 228

6 9 Inhoud 12.4 Samenvatting 235 Literatuur 236 Vragen en opgaven Beleid en bureaucratie 239 Prof. dr. AJ.G.M. Bekke 13.1 Inleiding Legalistische benaderingen: de bureaucratie als instrument Politieke benaderingen: de bureaucratie als zelfstandige factor Managementbenaderingen: de bureaucratie als organisatievorm Samenvatting 255 Literatuur 256 Vragen en opgaven Horizontale taakverdeling en coördinatie 258 Drs. R.H.P.W. Kottman 14.1 Inleiding Problematiek Begripsbepaling Horizontale taakverdeling Coördinatie als beleidsinstrument Horizontale structurele coördinatiemiddelen Interdepartementale commissies Samenvatting 275 Literatuur 276 Vragen en opgaven Rijk, provincies en gemeenten: 278 spelregels en bestuursinstrumenten Dr. J. de Ridder en prof. dr. M. Herweijer 15.1 Inleiding De spelregels Bestuursinstrumenten Samenvatting 291 Literatuur 292 Vragen en opgaven 292

7 10 V INTERN GERICHT BELEID: BEHEER OF MANAGEMENT Organisatiebeleid 297 Dr. Th.P.WM. van derkrogt 16.1 Inleiding Inhoud van het organisatiebeleid: middelen en sturing Organisatieleden Technologie, structuren en processen De cultuur van de organisatie Problemen rond het organisatiebeleid Wegen naar verbetering van het organisatiebeleid Samenvatting 315 Literatuur 315 Vragen en opgaven Financieel management 318 Prof. dr. N.P. Mol 17.1 Financieel beleid, beheer en controle Comptabiliteitsvoorschriften Efficiënt financieel beheer Samenvatting 333 Literatuur 334 Vragen en opgaven Personeelsbeleid by de overheid 336 Drs. J.H. Weggemans 18.1 Inleiding Doelstelling en positie van het personeelsbeleid De overheid als arbeidsorganisatie Verbetering van het personeelsbeleid Samenvatting 353 Literatuur 353 Vragen en opgaven Informatiebeleid 355 Dr. M. Wolters 19.1 Inleiding Menselijke informatieverwerking Menselijk beslisgedrag Informatiebeleid en informatietechnologie Gevolgen van automatisering voor beleidsprocessen Wegen naar verbetering 366

8 11 Inhoud 19.7 Samenvatting 368 Literatuur 368 Vragen en opgaven 370 Noten 373 Trefwoordenregister 407 De auteurs 413