Ambtenaren in Nederland

Transcriptie

1 Ambtenaren in Nederland Omvang, bureaucratisering en representativiteit van het ambtelijk apparaat Dr. F.M. van der Meer Dr. L.J. Roborgh Samsom H.D. Tjeenk Willink - Alphen aan den Rijn 1993

2 Inhoudsopgave Voorwoord xiii 1 Ambtenaren in Nederland 1 Omvang, bureaucratisering en representativiteit van het ambtelijk apparaat 1 Inleiding 2 2 Bestuurswetenschappen, ambtenaren en bureaucratie 4 3 Het doel van het onderzoek 6 4 De probleemstelling nader uitgewerkt 8 5 Replicatie en actualisering: een spanningsveld 8 6 Een onderzoeksproject, twee onderzoekers 11 2 Ambtenaren, bureaucratie en representativiteit: een begripsdefiniering 17 1 Inleiding Naar een definiering van het begrip 'ambtelijk apparaat' Het begrip 'overheid' Overheidspersoneel: ambtenaren in mime zin Overheidspersoneel: een verscheidenheid aan functionarissen 22 2 Bureaucratie Inleiding Bureaucratie: de ontwikkeling en veelvormigheid van een begrip De functie van ideaaltypische begrippen Gezag en bureaucratie Bureaucratie als bureaukratische Verwaltungsstab 33 3 Persoonskenmerken van ambtenaren en representativiteit van het ambtelijk apparaat Representativiteit van het ambtelijk apparaat in termen van gelijke kansen en afspiegeling Het belang van een representatieve bureaucratie Relativering van het representativiteitsidee 41 4 Het conceptueel model Drie groepen kenmerken Relaties tussen de kenmerken 45 5 De materiaalverzameling 47

3 viii Inhoud 3 De omvang van het ambtelijk apparaat 57 1 Inleiding 57 2 Naar een kwantificering van het overheidspersoneel: het statistisch materiaal 59 3 De omvang van het totale overheidspersoneel 62 4 De omvang van het rijkspersoneel 67 5 De omvang van het gemeentepersoneel Differentiatie van overheidspersoneel naar gemeentegrootte 80 6 Het personeel van de overige lagere publiekrechtelijke lichamen 87 7 Het rijks- en gemeentepersoneel ingedeeld naar de duur van de arbeidsbetrekking 90 8 Het aantal ambtenaren in engere zin Vergelijking van de ontwikkeling van de omvang van het personeel en ambtenaren werkzaam bij rijk, provincie, gemeenschappelijke regelingen en waterschappen Vergelijking van veranderingen in de personeelsomvang van overheid ten opzichte van andere sectoren in de samenleving Vergelijking van de in Nederland aangetroffen situatie met die in Groot-Brittannie, Frankrijk, Italie, de Bonds-republiek, Zweden en de VS Conclusie De functionele indeling van het ambtelijk apparaat Inleiding Functionele indeling en taaktoedeling De functionele ordening van het overheidsapparaat De functionele indeling van het rijkspersoneel en de rijksambtenaren Functionele indeling van het gemeentepersoneel en -ambtenaren Functionele indeling van het gemeentepersoneel en -ambtenaren gedifferentieerd naar grootteklasse van gemeenten Functionele indeling van rijks- en gemeente-ambtenaren naar de aard van de bijdrage aan het bestuursproces Conclusie Bijdrage tot de verklaring van de functionele indeling en de personeelsomvang van rijk en gemeenten Inleiding Naar een verklaringsmodel Politiek-bestuurlijke verklaringsgronden Politieke kleur en politieke besluitvormingsprocedures 172

4 Inhoud ix 3.2 Intern bureaucratische factoren: veranderingen in de bestuurscomplexiteit en -technologie en dysfuncties Bestuurlijk organisatorische vormgeving Ontwikkelingen in de samenleving en de omvang van overheidsdiensten Veranderingen in de bevolkingsomvang Sociaal-economische factoren Een verklaring voor de groei van het overheidspersoneel De hierarchische indeling van de ambtelijke apparaten van rijk en gemeenten Hierarchische indeling van het ambtelijk apparaat Terminologie De huidige hierarchische indeling van de ambtelijke apparaten van rijk en gemeenten De hierarchische indeling van de rijksambtenaren De spreiding van rijksambtenaren binnen de categorieen van de hierarchische indeling De huidige hierarchische indeling van gemeente-ambtenaren De spreiding van gemeente-ambtenaren binnen de categorieen van de hierarchische indeling De hierarchische indeling van gemeenten naar organisatie-onderdeel Indeling naar leidinggevende en ondergeschikte ambtenaren Dynamisch perspectief Verklaring voor de veranderingen in de hierarchische opbouw Conclusie Recrutering en carriere Inleiding Mobiliteit Het arbeidsverleden van ambtenaren Mobiliteit tussen bestuurslagen van ambtenaren Interdepartementale mobiliteit van ambtenaren Functie- en schaalmobiliteit van ambtenaren Mobiliteit ten aanzien van de aard van de functie De loopbaan van de ambtenaar Functies van carrieresystemen Vormen van ambtelijke loopbanen Motivering van ambtenaren om in dienst van de overheid te treden 266

5 x Inhoud 4.1 Indeling van de ambtenaren naar hun motieven bij de keuze van het ambtenarenschap Motivering en de indeling van ambtenaren naar inschaling en type functie Motivering en de indeling naar opleiding van ambtenaren Conclusie Demografische kenmerken van het ambtelijk apparaat Inleiding Man/vrouwverdeling Inleiding Man/vrouwverdeling binnen het ambtelijk apparaat Man/vrouwverdeling in de departementen van algemeen bestuur Het gemeentepersoneel naar man/vrouwverdeling Tenslotte Leeftijdsopbouw Inleiding Indeling van rijkspersoneel en -ambtenaren naar leeftijd Leeftijdsopbouw van het gemeentepersoneel en -ambtenaren Tenslotte Etnische minderheden Arbeidsmarktsituatie Etnische minderheden bij de rijksoverheid Etnische minderheden bij de gemeentelijke overheid Conclusies minderhedenbeleid Opleidingen en sociale herkomst van ambtenaren Inleiding Opleidingsniveau van de rijks- en gemeente-ambtenaren Inleiding Vooropleiding van ambtenaren De academisch gevormde rijks- en gemeente-ambtenaren De opleidingsniveaus van de ambtenaren vergeleken over de tijd Een vergelijking van het opleidingsniveau van rijks- en gemeente-ambtenaren en de Nederlandse beroepsbevolking Opleiding tijdens de diensttijd van rijks- en gemeenteambtenaren Sociale herkomst van rijks- en gemeente-ambtenaren Inleiding De sociale herkomst van rijks- en gemeente-ambtenaren 333

6 Inhoud xi 10 Lidmaatschappen, kerkelijke gezindte en politieke voorkeur van ambtenaren Inleiding Personeelsverenigingen Inleiding Personeelsverenigingen in Personeelsverenigingen; de huidige stand van zaken Vergelijking 1951 en Vakverenigingen Inleiding Organisatiegraad onder ambtenaren Organisatie in soorten vakverenigingen Kerkelijke gezindte binnen het ambtelijk apparaat Inleiding en vraagstelling Kerkelijke gezindte binnen het ambtelijk apparaat in kaart gebracht Ontwikkelingen in de kerkelijke gezindte van ambtenaren in relatie tot de kerkelijke gezindte van de bevolking De kerkelijke gezindte van de ambtelijke apparaten in de toekomst De kerkelijke gezindte van de 'Haagse' rijks- en gemeente-ambtenaren Uitspraken over een 'gelijke kansen'-bureaucratie De politieke voorkeur van het ambtelijk apparaat Inleiding Het onderzoek naar politieke voorkeur De politieke voorkeur van gemeente-ambtenaren Politieke profielen van ambtenaren Conclusie Inleiding Ambtelijk apparaat en bureaucratisering De representativiteit van het ambtelijk apparaat Bureaucratisering en representativiteit: ontwikkeling over veertigjaar in het perspectief van de negentiger jaren 429 Bijlage: ambtenaren-enquete Lijst van tabellen 445 Lijst van figuren 455 Literatuurlijst 457 Zakenregister 471 Namenregister 475 Zusammenfassung 479 Curriculum Vitae 483