Zorg en Welzijn Ouderen, de ontwikkeling van een multi level learning community in de zorg voor ouderen

Transcriptie

1 Zorg en Welzijn Ouderen, de ontwikkeling van een multi level learning community in de zorg voor ouderen Evelyn Finnema & Paula Groenewoud Dr. Evelyn Finnema is lector van het NHL Stenden Talmalectoraat Wonen, Welzijn & Zorg op hoge leeftijd Paula Groenewoud is teamleider aan de hbo-verpleegkunde NHL Stenden hogeschool Samenvatting In dit artikel gaan we in op het waarom, het hoe, het proces en het resultaat van een unieke samenwerking tussen een VVT-organisatie en onderwijsorganisaties gericht op kwaliteit van zorg aan ouderen en toekomstbestendige zorgprofessionals. In de innovatiewerkplaats 'Welzijn en Zorg Ouderen: innoveren door leren' is een multilevel learning community opgezet om zorgprofessionals van nu en de toekomst te kwalificeren voor het bieden van goede zorg aan ouderen. Hierbij hebben ouderenzorgorganisatie ZuidOostZorg, ROC Friesland College, twee vmboscholen (VHS Singelland en Burgemeester Harmsma School) en NHL Stenden hogeschool - samen met Phillips, als partner uit het bedrijfsleven, samengewerkt. Vanuit de ambitie toekomstbestendige zorgprofessionals op te leiden door toekomstige zorgprofessionals van verschillende opleidingsniveaus en studierichtingen al in hun opleiding met elkaar en de professionals uit het werkveld te laten samen werken en samen leren. Aanleiding Nederland vergrijst. Nog nooit waren er zoveel ouderen. Ouderen willen zolang mogelijk thuis wonen en mee blijven doen in de samenleving. Wanneer dit moeilijker gaat, wordt eerst een beroep gedaan op de eigen naasten, vervolgens vindt ondersteuning plaats in een combinatie van informele en formele zorg. Voor het relatief klein percentage ouderen dat in een verpleeghuis woont, wordt de zorg hoofzakelijk verleend door zorgprofessionals. De focus in de zorg is aan het verschuiven van een gerichtheid op zorg en ziekte naar gedrag en gezondheid, van zorgen voor naar zorgen dat. Voor zorgprofessionals betekent dit een andere manier van denken en handelen om de oudere te ondersteunen bij eigen regie en participatie. Ze dienen daarbij over de grenzen van de eigen discipline en sector heen te kijken en samen te werken met andere professionals, de ouderen en hun naasten, de zogeheten t-shaped professional. Om daadwerkelijk te werken aan toekomstbestendige zorgprofessionals is er behoefte aan toekomstbestendig onderwijs. Naast de veranderende visie op zorg is er ook sprake van een tekort aan werknemers op de arbeidsmarkt in de ouderenzorg. Jongeren op het vmbo hebben vaak geen goed beeld van het werken met en voor ouderen. Het is de bedoeling dat de learning community, vanuit het principe onbekend maakt onbemind bijdraagt aan een goede oriëntatie op het beroep en dat daardoor meer jongeren kiezen voor een opleiding in de (ouderen)zorg. Deze twee aspecten vormden de aanleiding voor het aangaan van intensieve samenwerking tussen werkveld en onderwijs. 1

2 Opzet De samenwerking is vormgegeven in een innovatiewerkplaats (IWP) als onderdeel van het Centre of Expertise Healthy Ageing (CoEHA)). Medio 2013 is de Innovatiewerkplaats Welzijn & Zorg Ouderen: innoveren door leren gestart met een beoogde projectduur van 3.5 jaar. De IWP heeft het karakter van een proeftuin, waarin zorgprofessionals, studenten (vmbo, mbo en hbo), docenten, onderzoekers en het bedrijfsleven samenwerken. Innovatiewerkplaatsen kenmerken zich door een sterk praktijkkarakter en een mix van betrokkenheid en gedeeld eigenaarschap (Degenaar en Sijde, 2013). Doelstelling en uitgangspunten Het doel van de IWP is om door samenwerking tussen zorg, onderwijs en bedrijven een multilevel learning community te ontwikkelen waarin leerlingen en studenten van het vmbo, mbo en hbo, zorgprofessionals, docenten en onderzoekers de mogelijkheid krijgen om: Van en met elkaar te leren van integrale ondersteunings- en zorgvraagstukken (Finnema, 2013; Heijne et al., 2015); Met professionals en studenten werken aan de paradigmashift van zorg en ziekte naar gedrag en gezondheid met een focus op leefplezier (Heijne et al., 2015); Een bijdrage te leveren aan kwaliteit van zorg en onderwijs passend bij het nieuwe onderwijs- en zorglandschap en de veranderende rol van de professionals (Finnema, 2013; Heijne et al., 2015; Westerlaken et al., 2013). De werkwijze is gebaseerd op maatwerk en gezamenlijkheid, met behoud van eigenheid van de deelnemende organisaties. De learning community moet zowel interessant zijn voor leerlingen van het vmbo, als de studenten van het mbo en hbo (multilevel). Aanpak De uitdaging was een multilevel learning community op te zetten, waarbij het multilevel karakter bestaat uit het samen leren van verschillende leerniveaus (vmbo, mbo en hbo) en opleidingen (zorg en welzijn). Er is gekozen voor een groeimodel. Vanuit de intentie uiteindelijk breed multidisciplinair te gaan werken is gestart met vmbo en de zorgopleidingen, mbo niveau 3 en 4 en hbo niveau 6. Op deze manier is vanaf het begin invulling gegeven aan het multilevel, van vmbo tot en met hbo, leren. Er werd gewerkt met een stuurgroep die fungeerde als facilitator en opdrachtgever, een werkgroep gericht op invulling geven aan de uitgangpunten door het uitvoeren van specifieke activiteiten en een projectleider die de rol had van aanjager en de verbinding vormde tussen de stuurgroep en de werkgroep. In de stuurgroep en de werkgroep zaten medewerkers van de deelnemende organisaties. Binnen de IWP werden de activiteiten georganiseerd vanuit onderling wisselende samenwerkingsverbanden: alle projectpartners: gezamenlijke leervisie ontwikkelen, uitvoeren project leefplezier gericht op kwaliteit van leven van de bewoners van de zorgorganisatie en uitvoeren (hbo) dan wel deelnemen aan praktijkgericht evaluatief onderzoek (allen); zorgorganisatie, mbo en hbo: doorontwikkeling praktijkleerroute als nieuwe vorm van praktijkleren met de zorgorganisatie als centrale leerplek in plaats van het schoolgebouw; 2

3 zorgorganisatie, vmbo en mbo: buddystages, waarin mbo studenten vmbo leerlingen begeleiden tijdens hun kennismakingsweek met de zorg; zorgorganisatie, mbo en bedrijfsleven: excellentieprogramma voor mbo studenten, om samen met de zorgorganisatie en Philips te werken aan nieuwe en betere producten voor oudere gebruikers. Alle activiteiten zijn gebaseerd op en vonden plaats binnen de dagelijkse praktijk van de ouderenzorgorganisatie. De ontwikkeling van de IWP is gecombineerd met praktijkgericht kwalitatief onderzoek op proces, inhoud en resultaat. Betrokkenen van de deelnemende organisatie zijn groepsgewijs geïnterviewd: zorg (zorgprofessionals), onderwijs (studenten en docenten), management en projectmedewerkers. Het uitgangspunt was dat het onderzoek direct moest bijdragen aan vragen van of verbeteracties in de praktijk. Zo konden de resultaten van het onderzoek direct worden gebruikt voor aanpassingen binnen de IWP. De resultaten van het onderzoek naar het proces en resultaat van de Learning Community zijn gepubliceerd in januari 2017 (Vuijk en Finnema, 2017) en dienen mede als input voor het continueren van de samenwerking tussen de zorg- en onderwijsorganisaties. Resultaten Bij de IWP lag het accent op de realisatie van nieuwe vormen van praktijkleren, van vmbo tot hbo, gericht op toekomstbestendige zorg voor ouderen. De IWP heeft geleid tot een duurzaam netwerk van zorginstelling, opleidingen en bedrijfsleven gericht op nieuwe vormen van praktijkleren en innovaties in zorg. Tabel 1 Resultaten toegespitst naar onderwijs en zorg ALGEMEEN Er is een leervisie Professional in ontwikkeling opgesteld die geconcretiseerd is in een doorlopende leerlijn van waaruit onderwijsactiviteiten worden vormgegeven. De integrale leer- en competentielijn (NLQF) wordt gebruikt als brondocument voor de ontwikkeling van de professional en de studenten. Er is onderzoek uitgevoerd door hbo studenten en een onderzoeker. De resultaten van het onderzoek zijn gebruikt voor aanpassingen in de learning community. Bijvoorbeeld het anders organiseren van de week van het leefplezier, een week met extra aandacht voor individuele bewonersactiviteiten en het toevoegen van een docent van het hbo in een projectontwikkelteam van de zorgorganisatie. VMBO In het kader van een nieuw buddysysteem zijn vmbo-leerlingen begeleid door mbostudenten, die op hun beurt gecoacht werden door hbo-studenten. De focus ligt op de verbinding tussen zorgorganisatie-vmbo-mbo-hbo. De twee vmbo-scholen zijn in samenwerking met professionals van de zorgorganisatie bezig met het ontwikkelen van actuele en representatieve examenopdrachten in het vmbo gericht op ouderen. Doel van de buddystage voor de vmbo-leerlingen: oriëntatie op het beroep, doorstroom creëren naar zorgopleidingen in het mbo. MBO Als spin-off van de samenwerking is een Excellentieproject mbo Health & Technology gestart door Philips, zorgorganisatie ZuidOostZorg en ROC Friesland College. Het excellentieprogramma is bedoeld voor gemotiveerde studenten die een "extra programma" willen volgen naast hun opleiding. Zorgorganisatie ZuidOostZorg wil diensten aanbieden die het leefplezier van ouderen vergroten en Philips wil producten maken waar ouderen behoefte aan hebben. 3

4 HBO Borging van de opgedane kennis in de verschillende opleidingen en curricula vindt plaats. Het bachelor 2020 curriculum hbo-v is verbonden met de leervisie van de IWP. De minoren Zorg, Welzijn & Technologie, Happy & Healthy Ageing en Welzijnswerker Nieuwe Stijl zijn op basis hiervan aangepast. De praktijkleerroute van ROC Friesland College is aangevuld met een praktijkleerroute voor de NHL Stenden Hogeschool afdeling verpleegkunde (hbo). Docenten en studenten van beide onderwijsinstellingen werken intensief samen. In deze praktijkroute is de verbinding gelegd met de buddystage. ZOZ en NHL Stenden Hogeschool hebben samengewerkt aan het vertalen van de Vilans kennisbundel vraaggerichte zorg naar een versie voor hbo-professionals. ZORG Bewoners Er is onderzoek naar leefplezier uitgevoerd onder bewoners van de zorgorganisatie. Doordat inzicht is verkregen in de mate van leefplezier, zijn in vervolg op het onderzoek activiteiten op maat aangeboden aan de bewoners die op bepaalde gebieden niet tevreden waren. Te denken valt aan vaker activiteiten bieden en activiteiten die aansluiten bij de voorkeuren van de bewoners. Zo waren er activiteiten in de week van het leefplezier. Hierbij hebben leerlingen van vmbo, studenten van mbo en hbo en personeelsleden van de zorgorganisatie zich ingezet om bewoners een week lang activiteiten op maat te bieden. Een inspirerende samenwerking die heeft geleid tot een verder vervolg in onderzoeken en continuering van activiteiten ter bevordering van het leefplezier van de bewoners. Medewerkers Iedere zorgmedewerker heeft sinds 2016 een eigen digitaal leeraccount: vanuit een breed aanbod van trainingen en opleidingen kan een medewerker eigen ontwikkeling laten zien. Dit digitale account is ook het forum waarin de partners leren: de vmboscholen, het mbo en het hbo. Dit kan het ideaal van 'Community Learning' weer een stapje dichterbij brengen. Binnen de zorgorganisatie zijn leerateliers ontwikkeld. Hierin worden de leervragen van het team uit Excellente Zorg en de Professionaliteitsscan uitgewisseld en ondersteund. De (voormalig) projectleider van de IWP is aangesloten bij de regiegroep om de verbinding tussen de IWP-doelstellingen en ontwikkelingen binnen de zorgorganisatie verder te concretiseren. Een van de verbindingen is dat docenten van alle onderwijspartners als gids de leerateliers begeleiden bij hun leervragen. Conclusie We hebben geleerd dat samenwerken leidt tot daadwerkelijk nieuwe vormen van praktijkleren. De voor velen onmogelijk lijkende samenwerking tussen zorg, vmbo, mbo en hbo blijkt niet alleen realiseerbaar, maar is ook aanvullend, wenselijk, effectief, verbredend en verdiepend. Er zijn leerervaringsplaatsen voor alle opleidingsniveaus gerealiseerd, er zijn buddystages ontwikkeld, er is aangesloten bij ontwikkelingen in de zorgorganisatie en het onderwijs en het hbo is aangesloten bij de praktijkroute van het mbo. Andere ontwikkelingen zijn in gang gezet, maar nog niet volledig geeffectueerd, zoals de gewenste multilevel en multidisciplinaire aanpak voor bijscholing van professionals. De samenwerking met Philips is bij de ontwikkeling van nieuwe vormen van praktijkleren in de zorg uniek en van grote toegevoegde waarde voor het beoogde multidisciplinaire karakter van de IWP. Discussie 4

5 Samenwerking met vijf verschillende organisaties met eigen uitgangspunten en visies bleek een mooie uitdaging. Elkaar kennen, elkaar vertrouwen, elkaar successen gunnen, loslaten van eigen opvattingen en werkwijzen, open staan voor nieuwe invalshoeken, soms samen optrekken, maar soms ook niet, zijn hierbij belangrijke ingrediënten gebleken. Vaststaat dat de focus bij zo n project moet liggen op proces en inhoud. Wat we wilden bereiken op het gebied van professionalisering van zorgmedewerkers en onderwijsontwikkeling moest duurzaam zijn. Dit betekent dat de ontwikkelingen niet altijd zo snel gingen als gewenst of gepland. Duurzame implementatie is immer onderhevig aan verschillende voorwaarden, waaronder: ervaren noodzaak tot verandering (motivatie), tijd, kwaliteit, de beschikbaarheid van een aanvaardbaar alternatief (is het nieuwe beter?) etc. Dit zijn geen knelpunten, maar standaardfactoren die ook binnen dit veranderproject naar voren komen. Vanuit de verschillende betrokkenen is hier continu op geanticipeerd, proactief gehandeld, gereageerd, geacteerd en gestuurd. De ene keer met direct resultaat, de andere keer met minder direct resultaat. Het is allemaal onderdeel van de samenwerking en zo is dit ook ervaren. We merkten wel dat we eerst stapsgewijs, maar gaandeweg met grotere sprongen mooie resultaten hebben behaald. Aanbevelingen Voorwaarde is en blijft dat iedere deelnemende organisatie, op elk niveau, achter de doelen en visie van de Learning Community moet staan. Dit vraagt flexibiliteit en de bereidheid om in het diepe te springen. Niet alles werkt direct, maar door de uitdaging aan te gaan komen de knelpunten beter aan het licht en kan daarop worden geanticipeerd. Bij veranderingstrajecten zoals het opzetten van een learning community moeten alle organisaties de bereidheid hebben over eigen grenzen en belangen heen te kijken. Daarbij moet voldoende inzet (tijd en geld) beschikbaar worden gesteld door de organisaties om te kunnen werken aan de Learning Community. Binnen de Learning Community is en wordt de uitdaging aangegaan om het beroepsonderwijs gezamenlijk vorm te geven (co-makership). Dit vergt een andere blik op leren met gevolgen voor de wijze van opleiden binnen de verschillende organisaties (praktijk gestuurd en vanuit integrale aanpak). Leren van en met elkaar in een intensief traject, waarbij gebruik wordt gemaakt van elkaars kennis en kunde. Het bijna vier jaar durende project is afgerond, maar de Learning Community blijft in ontwikkeling. Het raamwerk en het fundament zijn gelegd. Met name blijven er uitdagingen op organisatorisch en praktisch gebied liggen: hoe coördineren we instroom van leerlingen en mbo en hbo studenten? Bij wie ligt welke verantwoordelijkheid? Wie begeleidt wie? In dit proces worden zowel professionals in opleiding als al werkzame professionals meegenomen. De uitdaging ligt (zonder projectstructuur) in het bestendigen van de activiteiten binnen de organisaties van de samenwerkende partners. Tot slot De IWP is regionaal uitgevoerd, echter, de opzet, resultaten en ontwikkelingen zijn niet organisatie-, sector-, of regio gebonden. De blauwdruk van deze IWP, zoals nu zichtbaar via de ontwikkelde leervisie Professional in Ontwikkeling en de doorlopende leerlijn kan overal in Nederland worden toegepast op elk samenwerkingsverband tussen onderwijs, zorg- en welzijnsorganisaties en bedrijven. 5

6 Kortom, samen werken en samen leren werkt! Dit artikel is tot stand gekomen met dank aan de stuurgroep, het projectteam en de betrokken medewerkers en studenten van ZuidOostZorg, VHS Singelland, VHS Singelland, Burgemeester Harmsmaschool, Friesland College en NHL Stenden Hogeschool. Meer informatie: Literatuur Degenaar. J, & Sijde, N. van der, (2013). Realisatie Centre of Expertise Healthy Ageing en oprichting innovatiewerkplaatsen. Stand van zaken, criteria en werkwijze, versie 11 februari Finnema, E.J. (2013). InnovatieWerkPlaats Welzijn & Zorg Ouderen: innoveren door leren (projectaanvraag). Leeuwarden: NHL Hogeschool. Heijne, V. (2015). IWP Welzijn & Zorg Ouderen: Innoveren door leren: Leervisie De professional in ontwikkeling. Leeuwarden, NHL Hogeschool. Vuijk, L. en Finnema, E.J. (2016). Welzijn & Zorg Ouderen: Innoveren door leren. Resultaten onderzoek Innovatiewerkplaats Centre of Expertise Healthy Ageing. Leeuwarden, NHL Hogeschool Westerlaken, A. et al. (2013). Voortrekkers in Verandering. Zorg en opleidingen partners in innovatie. Advies van de Verkenningscommissie hbo gezondheidszorg. 6