VIERDE TUSSENPRODUCT ONTWIKKELTEAM DIGITALE GELETTERDHEID

Transcriptie

1 VIERDE TUSSENPRODUCT ONTWIKKELTEAM DIGITALE GELETTERDHEID Voorliggend tussenproduct is het vierde tussenproduct van ontwikkelteam Digitale geletterdheid, opgesteld tijdens de vierde ontwikkelsessie in december Het betreft een overzicht van de (bijgestelde) grote opdrachten en (een eerste formulering van) de daaruit volgende bouwstenen. Deze bouwstenen zijn nog niet volledig uitgewerkt. Het ontwikkelteam digitale geletterdheid heeft voor vier grote opdrachten bouwstenen uitgewerkt: 1, 3, 4 en 7. De sets bouwstenen die het ontwikkelteam digitale geletterdheid heeft uitgewerkt, vergen nog nadere aanvulling en aanscherping. Het ontwikkelteam ontvangt in de komende weken graag uw input voor deze nadere uitwerking en aanvulling. De bouwstenen bij de overige grote opdrachten worden in de komende weken en in de volgende ontwikkelsessie in februari uitgewerkt. Ook hiervoor krijgt het ontwikkelteam graag input. Grote opdrachten beschrijven de essentie van het leergebied. Deze zijn in de vorige ontwikkelsessie opgesteld en op basis van de ontvangen feedback bijgesteld. Het ontwikkelteam heeft dankbaar gebruik gemaakt van de grote hoeveelheid constructieve feedback. Bouwstenen beschrijven de benodigde kennis en vaardigheden bij de grote opdrachten. De bouwstenen vormen uiteindelijk, samen met de visie en de grote opdrachten, input voor de herziening van de kerndoelen en eindtermen. Ontwikkelteam Digitale geletterdheid vraagt uw input op de bouwstenen op In dit tussenproduct vindt u: Overzicht van grote opdrachten en bouwstenen (raamwerk) - (p. 3); Voorbeelduitwerking van sets bouwstenen bij vier grote opdrachten (1, 3, 4 en 7) - (p. 4); Een toelichting op de bouwstenen. (p. 24); Consultatievragen om input op te halen voor de verdere ontwikkeling van bouwstenen. (p. 30); Bijlage 1: De bijgestelde grote opdrachten (op basis van de ontvangen feedback) (p. 32); Bijlage 2: Begrippenlijst (p. 46); Bijlage 3: Bronnenlijst (p. 49). De visie op het leergebied Digitale geletterdheid kunt u op raadplegen. Graag uw input Geef uw input voor de bouwstenen op uiterlijk op zondag 27 januari. Het ontwikkelteam zal uw input gebruiken bij de ontwikkeling van de bouwstenen: het beschrijven van de benodigde kennis en vaardigheden. Uw input is zeer gewenst, alvast bedankt! Over Curriculum.nu Het is belangrijk dat de inhoud van het onderwijs tegemoet komt aan de eisen die nu en in de toekomst gesteld worden aan mensen. Curriculum.nu gaat over de actualisatie van het curriculum, waarin is vastgelegd wat leerlingen moeten kennen en kunnen. Teams van leraren en schoolleiders ontwikkelen samen bouwstenen als basis voor de herziening van de kerndoelen in het primair onderwijs en de onderbouw van het voortgezet onderwijs. 1

2 Daarnaast doen zij aanbevelingen voor de bovenbouw in het voortgezet onderwijs. De curriculumherziening biedt kansen om te zorgen voor doorlopende leerlijnen van primair naar voortgezet onderwijs en van voortgezet onderwijs naar vervolgonderwijs. De bouwstenen bevatten een aanzet daartoe. De curriculumherziening wil daarnaast de samenhang in het onderwijs bevorderen, de overladenheid terugdringen en een betere balans brengen in de hoofddoelen van het onderwijs: kwalificatie, socialisatie en persoonsvorming. Kijk voor meer informatie op 2

3 OVERZICHT GROTE OPDRACHTEN EN BOUWSTENEN Raamwerk van bouwstenen: Digitale geletterdheid plus aanduiding van uitgewerkte bouwstenen. 3

4 Conceptuitwerking sets bouwstenen bij grote opdracht 1, 3, 4 en 7. Grote opdracht 1: Communiceren en samenwerken 1.1 Netwerken a. Bouwsteen PO Fase 1 PO onderbouw Inleiding: Leerlingen krijgen basiskennis van digitale netwerken aangeboden. Leerlingen gebruiken verschillende applicaties (programma s, software, online apps) en leren hoe deze functioneren in relatie tot verbindingen en netwerken en hoe deze verschillende programma s en apparaten data met elkaar uitwisselen. Leerlingen doen kennis op over essentiële begrippen betreffende digitale netwerken. De leerlingen worden zich steeds meer bewust van verbindingen, data en informatie, waarmee zij dagelijks omgaan. Kennis en vaardigheden: Leerlingen ontwikkelen een basiskennis over digitale netwerken; ze weten dat digitale apparaten met elkaar in verbinding staan en data met elkaar uit kunnen wisselen. Leerlingen kunnen de relaties tussen diverse digitale apparaten herkennen en benoemen; bijvoorbeeld, communicatie via telefoon, draadloze verbindingen. Leerlingen leren hoe digitale apparaten met elkaar kunnen communiceren en data uitwisselen. Leerlingen leren hoe ze verbinding kunnen maken in een digitaal netwerk; het verbinden van verschillende digitale apparaten met elkaar, het verbinden met het internet. Fase 2 PO bovenbouw Inleiding In de bovenbouw staat een meer bewuste en actieve rol binnen digitale netwerken van de leerling centraal. Leerlingen besteden aandacht aan verschillende functies van en verhoudingen tussen apparaten en netwerken. Het tot stand brengen van verbindingen op een veilige manier, zorgt voor een technische basis die privacy kan bewaken. Er ligt een sterke relatie met GO7: Veiligheid en privacy. Kennis en vaardigheden: Leerlingen leren diverse functies van netwerken kennen; bijvoorbeeld het delen van bestanden, het printen van bestanden, of bestandsopslag. Leerlingen hebben kennis over apparaten die zorgdragen voor een functioneel netwerk; denk aan routers, switches en acces-points. Leerlingen kunnen eenvoudige netwerk-instellingen beheren; bijvoorbeeld wifiinstellingen, bluetooth-verbindingen tussen telefoons of een verbinding tussen verschillende apparaten in een digitaal platform. Leerlingen leren over de voorwaarden van een veilig netwerk. Leerlingen weten hoe informatie in een (wereldwijd) netwerk is opgeslagen en verspreid kan worden. b. Bouwsteen VO Fase 3 VO onderbouw 4

5 Inleiding: Leerlingen leren over technische voorwaarden en afspraken die in verbindingen geldend zijn. Deze afspraken vormen de basis voor een veilige verbinding en toepassing van applicaties bij gegevensuitwisseling. Door de technologie op de juiste manier in te richten, de juiste afspraken en protocollen te hanteren, wordt veilig, digitaal samenwerken mogelijk. Kennis en vaardigheden: Kennis over digitale afspraken: protocollen, die de basis vormen van een verbinding tussen verschillende apparaten in een netwerk. Kennis over protocollen die de basis vormen voor het verzenden en ontvangen van data (tussen mensen en computers). Herkennen en benutten van kansen in digitale communicatie. Een digitaal netwerk inrichten en gebruiken. Samen met anderen internettoepassingen bedenken en deze uitvoeren en testen. Aanbevelingen VO bovenbouw - Het oplossen van beperkingen en het verbeteren van digitale netwerken. - Het optimaal gebruiken van de mogelijkheden van computernetwerken. - Internettoepassingen verbeteren en waar mogelijk een probleem oplossen. - De gelaagdheid van de architectuur van computernetwerken. - Het verborgen internet. - De wijze waarop netwerken een rol spelen in digitale communicatie in verschillende beroepssectoren. De vraag is op welke wijze bovenstaande onderwerpen aan de orde moeten komen; binnen vakken of als apart vak. In het laatste geval komt ook de vraag aan de orde wat de relatie is met het keuzevak informatica. Voor de bovenbouw vmbo: Aanbeveling is om de technische kant van netwerken en het internet aan de orde te laten komen in het kader van het beroepsgerichte programma, waarbij de internettoepassingen binnen de beroepscontext in verband gebracht worden met de onderliggende technologie. 5

6 Grote opdracht 1: Communiceren en samenwerken 1.2 Communiceren a. Bouwsteen PO Fase 1 PO Onderbouw Inleiding: In de onderbouw van het PO leren leerlingen over de verschillen tussen digitale communicatiemiddelen, gerelateerd aan verschillende doelen en doelgroepen. Leerlingen leren over de wijze waarop digitale communicatie vorm krijgt en hoe mensen met apparaten en apparaten onderling met elkaar in verbinding staan en data uitwisselen. Kennis en vaardigheden: De juiste toepassing kiezen en gebruiken voor digitale communicatie. Leren over de wijze waarop digitale berichten gemaakt, verzonden, ontvangen en bekeken worden, voorbereidend op het werken met het internet en sociale media. Weten dat digitale mediaboodschappen gericht kunnen zijn aan verschillende soorten doelgroepen; welk digitaal communicatiemiddel of toepassing kies je voor welke doelgroep? Kennis hebben over de plek die (sociale) media in onze samenleving inneemt. Kennis hebben over verschillende doelen van media en digitale communicatie. Een begin maken met digitaal communiceren (contact leggen, sociale media, informatie uitwisselen). Leerlingen leren om zelfregulerend om te gaan met (sociale) media (bewuste omgang met schermtijd, houding, digitaal welzijn). Fase 2 PO Bovenbouw Inleiding: Leerlingen leren over verschillen in het omgaan met digitale communicatie. Het maken van keuzes, afstemmen van boodschappen en herkennen van doelen en doelgroepen, gericht op digitale communicatie. In deze fase staat actief, bewust en kritisch omgaan met digitale technologie in relatie tot de online identiteit, centraal. Kennis en vaardigheden Weten dat er verschillen zijn in handelen tussen mensen met digitale communicatie. Inzicht in de mogelijkheden van beeldtaal en audiovisuele communicatie. De juiste communicatievorm kiezen voor de juiste situatie, doelgroep: professioneel, persoonlijk. De juiste technologie gebruiken om data, informatie en digitale content te delen. Bij het ontwerpen van media / content rekening houden met verschillende doelen en doelgroepen. Leerlingen zijn zich bewust van de invloed van sociale media en leren verschillende sociale media kanalen gebruiken. Leerlingen leren reflecteren op het eigen sociale media gebruik, leren om zelfregulerend om te gaan met (sociale) media (bewuste omgang met schermtijd, houding, digitaal welzijn). Leerlingen leren over de impact die digitaal pesten kan hebben en leren hier preventief in te handelen. b. Bouwsteen VO 6

7 Fase 3 VO onderbouw Inleiding: Leerlingen leren een actieve bijdrage te leveren aan digitale communicatie. Leerlingen kunnen de juiste vorm van een digitaal communicatiemiddel kiezen, afhankelijk van het doel en doelgroep. Zo leren leerlingen zowel persoonlijk als professioneel een actieve en bewuste bijdrage te leveren in de (digitale) maatschappij door middel van digitale communicatie. Kennis en vaardigheden: Leerlingen leren problemen op te lossen met behulp van digitale communicatiemiddelen. Leerlingen leren bewust participeren in sociale netwerken. Leerlingen leren op te treden als intermediair (schakel) bij het delen van informatie via digitale technologie. Leerlingen leren innoveren met digitale communicatie (het efficiënter inrichten van digitale communicatie). Leerlingen leren reflecteren op het eigen sociale media gebruik, leren om zelfregulerend om te gaan met (sociale) media (bewuste omgang met schermtijd, houding, digitaal welzijn). Leerlingen zijn zich bewust van de risico s van ongewenste digitale intimiteiten zoals sexting en grooming en weten welke persoon / welke instelling er te benaderen is indien deze zaken aan de orde zijn. Aanbevelingen VO bovenbouw Strategische toepassing van digitale communicatie. Reflectie op eigen mediagebruik in relatie tot welbevinden en welzijn. Expertise rondom mediagebruik delen met anderen. Interactie tussen anderen stimuleren. Ethische aspecten van communicatie. Vmbo: meer aandacht voor creatie en gebruik; vwo en havo: meer aandacht voor reflectie. Communiceren in relatie tot ondernemerschap. 7

8 Grote opdracht 1: Communiceren en samenwerken 1.3 Samenwerken a. Bouwsteen PO Fase 1 PO Onderbouw Inleiding: Leerlingen leren actief deel te nemen aan samenwerking in een digitale omgeving. Mensen werken onderling samen, kunnen samenwerken met apparaten, maar apparaten werken onderling ook samen (Internet of things). Kennis en vaardigheden: Leren over de mogelijkheden om digitaal samen te werken. Samenwerken in een digitale activiteit. Delen en uitwisselen van data en informatie. Fase 2 PO Bovenbouw Inleiding: De complexiteit van digitaal samenwerken neemt in de bovenbouw van het PO toe. Leerlingen leren geschikte digitale toepassingen voor samenwerking te kiezen en gebruiken om gezamenlijke doelen te bereiken. Daarbij leren ze nadenken over hun eigen rol en de effecten hiervan op anderen. Kennis en vaardigheden: Zelfstandig een keuze kunnen maken voor een digitale projectomgeving, gericht op het creëren van een gezamenlijk product. Een gezamenlijke digitale activiteit uitvoeren en bewust zijn van het effect van de activiteit op anderen. Op basaal niveau een digitale toepassing inrichten afgestemd op het juiste doel. Samenwerken met een groep aan een digitaal product en een specifiek doel. Organiseren van een project (bijvoorbeeld plannen en evalueren) in een digitale projectomgeving. Bestanden delen in een gezamenlijke digitale projectomgeving. b. Bouwsteen VO Fase 3 VO onderbouw Inleiding: In de onderbouw van het VO leren leerlingen digitale samenwerking in alle aspecten vorm te geven, iteraties toe te passen en projectmatig samen te werken in digitale omgevingen. Daarbij staat de reflectie op de gemaakte keuzes centraal. Kennis en vaardigheden Taakuitvoering en teamrollen, afstemmen op digitale samenwerking, digitale planning en afspraken. Achtereenvolgende versies van een digitaal project (met bijbehorende bestanden) beheren. In gezamenlijkheid een digitaal product beheren, aanpassen (bijvoorbeeld; reageren op en verwerken van feedback). Iteratief en efficiënt gebruik maken van digitale toepassingen. Groei naar complexiteit van taken in een digitale samenwerking. Gebruik maken van digitale technologie om kennis te construeren en te delen met anderen. 8

9 Reflecteren op gemaakte keuzes voor oplossingen ten behoeve van de verbetering van samenwerkingen. Aanbevelingen VO bovenbouw Verschillende projectvormen toepassen in digitale samenwerkingen. Samenwerken aan een digitaal product; bijvoorbeeld zelf een applicatie realiseren. Het verbinden van verschillende producten vanuit verschillende samenwerkingen. Vmbo: meer aandacht voor maakonderwijs: learning by doing ; Havo/vwo: meer aandacht voor de reflectieve component. Aandacht voor ondernemerschap. Internationale (digitale) samenwerkingen. 9

10 Grote opdracht 3: Data en informatie 3.1 Van informatie naar data a. Bouwsteen PO Fase 1 (po onderbouw) Inleiding Leerlingen leren in deze fase vragen op zo n manier te formuleren, dat ze er met behulp van (digitale) bronnen antwoord op kunnen vinden. Daarbij maken zij kennis met verschillende digitale bronnen waar informatie te vinden is. Hierbij zoeken ze eerst met bekende middelen naar nabije onderwerpen. Gaandeweg groeit dit door naar meer onbekende onderwerpen. Kennis en vaardigheden Leerlingen leren herkennen dat de wereld vol zit met data. Ze leren dat je uit data informatie kunt halen, door betekenis te geven aan data. Leerlingen leren om relevante informatie te vinden door het stellen van een informatievraag, zoals stemcommando en zoekopdrachten in zoekmachines. Leerlingen leren een geschikte digitale toepassing te kiezen waarmee ze zoeken naar de gewenste informatie (een kind zoekt bv met laptop of ipad op google of YouTube). Leerlingen maken kennis met informatie verwerken in tabellen en grafieken. Fase 2 (po bovenbouw) Inleiding Leerlingen leren in deze fase uit data informatie te destilleren, interpreteren en verwerken. Ze leren gebruik te maken van verschillende digitale bronnen en leren daarbij gebruik te maken van geschikte digitale applicaties. Hierbij wordt ook aandacht besteed aan het opslaan van bestanden, op een manier waarop deze later makkelijk teruggevonden kunnen worden. Kennis en vaardigheden Leerlingen leren wat data zijn en wat informatie is. Leerlingen leren om relevante en betrouwbare informatie te verzamelen door het stellen van een scherpe informatievraag. Leerlingen leren geschikte digitale toepassingen te kiezen om de geschikte informatie op te zoeken en te verwerken. Leerlingen leren data te verwerken, bijvoorbeeld in tabellen en grafieken. Zij leren om informatie overzichtelijk te plaatsen in mindmaps en woordwolken. Leerlingen leren om uit digitale tabellen, grafieken en andere representaties informatie te halen. Leerlingen leren informatie systematisch op te slaan in een bestandsstructuur en leren omgaan met clouddiensten. b. Bouwsteen VO onderbouw Inleiding Leerlingen leren in deze fase (zelfgemaakte) data te interpreteren, en het grootschaliger beheren, genereren, selecteren en interpreteren van data en bestandstypen. De onderwerpen waarop de data betrekking hebben, komen steeds verder van de leerling af te staan en worden gaandeweg abstracter. 10

11 Kennis en vaardigheden Leerlingen leren omgaan met (zelfgemaakte) datasets en deze te beoordelen op relevantie en betrouwbaarheid. Leerlingen leren data te ordenen, te filteren, patronen te herkennen en de juiste informatie te ontsluiten en data te genereren. Leerlingen kunnen verschillende typen vragen onderscheiden en die zelfstandig formuleren, bijvoorbeeld ten behoeve van maatschappelijke kwesties. Leerlingen leren de juiste digitale hulpmiddelen te kiezen om informatie te verwerken en te visualiseren. Leerlingen leren data te interpreteren o.a. met behulp van spreadsheets. Leerlingen maken kennis met big data en de strategieën om daarmee om te gaan, zoals zoekalgoritmes en machine learning. Leerlingen leren data te verwerken in tabellen en modellen (modelleren) en leren deze om te zetten in bijvoorbeeld grafieken. Daarnaast leren leerlingen informatie te rangschikken in mindmaps en woordwolken. c. Aanbevelingen VO bovenbouw In de bovenbouw zouden de volgende punten aan de orde kunnen komen: - Gebruik maken van relevante dataverwerkingsprogramma s zoals SPSS (voor opleidingen met statistisch onderzoek). - Data leren plaatsen in databases en daar met behulp van query's (een specifieke zoekopdracht) informatie uit ophalen. - Er kan aandacht worden besteed aan metadata en big data, en aan de (zoek- )algoritmes en verwerkingsmethoden die gebruikt worden om hiermee om te gaan. - Leerlingen maken kennis met beroepen die zich bezighouden met het vergaren en interpreteren van data en leren op welke manier datascience toepasbaar is in diverse beroepssectoren. 11

12 Grote opdracht 3: Data en informatie 3.2 De wereld in data a. Bouwsteen PO Fase 1 (po onderbouw) Inleiding Leerlingen leren op deze leeftijd zichzelf beter kennen. Ze ontdekken eigen voorkeuren en leren gaandeweg verschillen met andere leerlingen (her)kennen. Ze worden zich ervan bewust, dat de wereld om ons heen invloed heeft op de eigen voorkeuren en ze leren te herkennen op welke plaatsen en momenten dat gebeurt. Kennis en vaardigheden Leerlingen nadenken over de vraag wat met behulp van digitale technologie bewaard kan worden. Leerlingen ervaren dat de leefwereld doordrongen is van (audiovisuele) boodschappen. Leerlingen worden zich bewust van de invloed van media op wat je ergens van vindt. Leerlingen vertellen over eigen mediagebruik. Fase 2 (po bovenbouw) Inleiding Leerlingen leren over verschillende manieren om data te verzamelen, bijvoorbeeld met behulp van sensoren of informatiesystemen. Ze maken kennis met allerlei toepassingen daarvan. Ze worden zich ervan bewust dat ze zelf ook data achterlaten en dat daar gebruik van kan worden gemaakt door derden. Kennis en vaardigheden Leerlingen leren dat ze zelf producent zijn van data en deze op verschillende plekken achterlaten. Leerlingen leren dat data op verschillende manieren verzameld kunnen worden. Bijvoorbeeld met sensoren of monitoring van devices (apparaten). Leerlingen leren dat bedrijven, instellingen en overheden voor deze instanties bruikbare informatie halen uit beschikbare digitale data. Leerlingen begrijpen en ervaren dat informatie die uit media afkomstig is, toepasbaar is in het leren en bij het verwerven van kennis. b. Bouwsteen VO onderbouw Inleiding Leerlingen leren in deze fase op welke manieren er gegevens over persoonlijke voorkeuren en gedrag worden verzameld en gebruikt. Ze zijn zich ervan bewust dat ze met hun dagelijkse bezigheden een spoor van data achterlaten en leren hoe anderen die data gebruiken. Er wordt aandacht besteed aan de manier waarop data in allerlei sectoren gebruikt worden om dienstverlening en bedrijfsvoering te verbeteren of tot nieuwe inzichten te komen. 12

13 Kennis en vaardigheden Leerlingen leren hoe bedrijven, instellingen en overheden informatie halen uit beschikbare digitale data door deze te (laten) analyseren, te waarderen en vervolgens in te zetten om bedrijfsprocessen, producten en/of dienstverlening te verbeteren. Leerlingen worden zich bewust van het feit, dat data altijd een reductie van de werkelijkheid zijn. Leerlingen worden zich ervan bewust hoe zij als gebruiker van digitale middelen ook producent van data zijn, waarvan anderen gebruik kunnen maken om hun dienstverlening te verbeteren. Leerlingen krijgen leerlingen zicht op mogelijkheden studies en beroepen die zich met het analyseren en benutten van data bezig houden doordat zij daar in verschillende contexten mee in aanraking komen. c. Aanbevelingen VO bovenbouw In de bovenbouw kunnen de volgende punten aan de orde komen: Leerlingen leren welke processen ten grondslag liggen aan het vergaren en interpreteren en gebruiken van data door bedrijven, instellingen en overheden om deze in te zetten om bedrijfsprocessen, producten en/of dienstverlening te verbeteren. Leerlingen hebben inzicht in de plaats en mogelijkheden van data en informatie in diverse beroepssectoren en/of wetenschappen. 13

14 Grote opdracht 3: Data en informatie 3.3 Beoordelen en waarderen van data en informatie a. Bouwsteen PO Fase 1 (po onderbouw) In deze fase zijn leerlingen nog erg bezig met het leren begrijpen van wat waar en onwaar is, en wat dat betekent. Die ontwikkeling is nodig om vanaf fase 2 te kunnen starten met deze bouwsteen. Fase 2 (po bovenbouw) Inleiding Leerlingen leren om feiten en meningen in (digitale) bronnen te onderscheiden. Ze leren dat informatie die op internet staat niet waar hoeft te zijn, maar wel bewust geplaatst kan zijn. Dit vergt een kritische en mediawijze houding. Ze leren dat het waardevol kan zijn om meerdere bronnen met elkaar te vergelijken. Kennis en vaardigheden De leerlingen leren verschillende bronnen over eenzelfde onderwerp vergelijken. Ze leren hierbij aandacht te besteden aan de betrouwbaarheid van de auteur en het doel van de mediaboodschap. Ze leren hierbij aandacht te besteden aan het waarheidsgehalte van de inhoud en het onderscheid tussen feiten en meningen. De leerlingen ontwikkelen een kritische blik op de vorm van media-uitingen: een serieus journalistiek item heeft bijvoorbeeld een ander doel dan een vermakelijke vlog. De leerlingen ervaren op welke manieren audiovisuele media-uitingen gemaakt en bewerkt kunnen worden. b. Bouwsteen VO onderbouw Inleiding Leerlingen leren in deze fase onjuiste of gekleurde mediaboodschappen herkennen. Hierbij is een positief kritische grondhouding een belangrijke voorwaarde. Leerlingen kunnen zich zo ontwikkelen tot een bewuste en actieve burger. Kennis en vaardigheden De leerlingen herkennen wanneer een mediaboodschap gekleurd is door politieke, ideologische of levensbeschouwelijke overtuigingen. De leerlingen herkennen het wanneer mediaboodschappen vooroordelen, rolpatronen en ideologieën bevestigen en versterken. De leerlingen leren te verwoorden wat het doel van een mediaboodschap is. Leerlingen kunnen de invloed van (des)informatie en nepnieuws op overheid, beleid, maatschappij en cultuur herkennen en aan de hand van voorbeelden uitleggen en gebruikt deze kennis om mediaboodschappen kritisch te evalueren. Leerlingen kunnen (cijfermatige) gegevens in mediaboodschappen kritisch beoordelen. 14

15 c. Aanbevelingen VO bovenbouw In de bovenbouw kunnen de volgende punten aan de orde komen: De leerling kan in media-uitingen onderscheid maken tussen wetenschappelijke argumenten, normatieve maatschappelijke overwegingen en persoonlijke opvattingen De leerling leert welke mogelijkheden er zijn om actief deel te nemen in het online corrigeren van onjuiste informatie De leerling leert kritisch te analyseren hoe conventies en gebruiken binnen de mediabranche van invloed zijn op de maatschappelijke beeldvorming en de normen en waarden binnen een cultuur. 15

16 Grote opdracht 4: Gebruiken en aansturen 4.1 Het gebruiken van technologie a. Bouwsteen PO Fase 1 (po onderbouw) Inleiding In deze fase maken leerlingen kennis met verschillende soorten digitale technologie in de klas, waarbij ze op een basaal niveau leren om gebruik te maken van de meest relevante standaard toepassingen. Kennis en vaardigheden Leerlingen leren dat technologie overal om ons heen is. Leerlingen beseffen dat veel apparaten en speelgoed 'een soort computer' zijn. Leerlingen maken kennis en leren omgaan met standaard toepassingen van digitale technologie in hun directe omgeving, zoals tablets, laptops, telefoons en software als tekstverwerker, (educatieve)spelletjes, internet. Leerlingen leren over de gezondheidsaspecten die bij het gebruik van digitale middelen een rol spelen, zoals schermtijd en lichaamshouding. Fase 2 (po bovenbouw) Inleiding In deze fase leren leerlingen meer over hoe digitale technologie werkt en wat de rol van een microprocessor daarin is. Ook is er aandacht voor essentiële basisvaardigheden voor de meest gangbare programma s en algemeen gebruik van digitale technologie. Kennis en vaardigheden Leerlingen leren soft- en hardware gebruiken ten behoeve van hun leren, sociale contacten en ontspanning. Leerlingen denken na over de rol die digitale technologie heeft in school, hun privéomgeving en de wereld om hen heen. Leerlingen leren standaard toepassingen van digitale technologie gebruiken, zoals tekstverwerkers, presentatiesoftware, internet, zoekprogramma s. Leerlingen kunnen participeren in sociale netwerken en hier de juiste digitale technologie voor gebruiken en hier bewust mee om te gaan. Leerlingen leren dat een microprocessor wordt aangestuurd door de input (zoals een touchscreen of stemcommando) en naar aanleiding van input output creëert (zoals informatie op een beeldscherm of geluid uit een luidspreker). Leerlingen worden zich bewust van fysieke (denk aan RSI) en mentale gezondheidsaspecten (bijvoorbeeld gameverslaving) die bij het gebruik van digitale middelen komen kijken en leren daarmee rekening te houden in hun persoonlijke leven en dat van anderen. Leerlingen leren over de fysieke en mentale gezondheidsaspecten die bij het gebruik van digitale middelen een rol spelen. 16

17 b. Bouwsteen VO onderbouw Inleiding In deze fase breiden de leerlingen de basisvaardigheden verder uit met onder andere meer begrip over hoe een computer werkt. Daarnaast is er meer aandacht voor het ontwikkelen van een bewuste houding ten aanzien van het gebruik van digitale technologie Kennis en vaardigheden Leerlingen leren op een dusdanige manier omgaan met verschillende soft- en hardware, dat ze ook kunnen omgaan met voor hen nog onbekende soft- en hardware. Leerlingen leren crossmediaal te opereren. Leerlingen worden zich bewust van de technologische mogelijkheden en beheersen deze ook en kunnen de juiste digitale toepassing kiezen voor een specifieke taak. Leerlingen leren de concepten en basisprincipes van digitale technologie begrijpen en kunnen hiermee toekomstige ontwikkelingen volgen en hier een actieve bijdrage aan leveren. Leerlingen reflecteren op de rol die digitale technologie heeft in hun persoonlijk leven, hun omgeving en de maatschappij. Leerlingen begrijpen dat digitale technologie een fundamentele plek heeft in de samenleving en dat daardoor de samenleving constant en ingrijpend verandert. c. Aanbevelingen VO bovenbouw In de bovenbouw zou aandacht besteed kunnen worden aan de volgende punten: - Leerlingen zijn zich bewust van de technologische mogelijkheden en beheersen deze ook en kunnen de juiste tool kiezen voor uiteenlopende doeleinden ten behoeve van hun studie en met het oog op hun toekomstige beroep. - Leerlingen reflecteren op de rol van en oefenen invloed uit op digitale technologie in hun persoonlijk leven, hun omgeving en de maatschappij. - Leerlingen hebben inzicht in de invloed van digitale technologie en in de medialisering van de maatschappij. - Leerlingen reflecteren op de gevolgen van huidige en toekomstige toepassingen van digitale technologie en vormen zich een mening over de ethische, maatschappelijke, wetenschappelijke en economische aspecten. - Leerlingen kennen de rol van technologie en volgen actief de technologische ontwikkelingen en weten welke gevolgen deze hebben op studie en beroep. 17

18 Grote opdracht 4: Gebruiken en aansturen 4.2 Het aansturen van technologie a. Bouwsteen PO Fase 1 (po onderbouw) Inleiding Leerlingen ontdekken in deze fase dat het opdelen van een opdracht in deeltaken hen helpt om een opdracht uit te voeren. Ze leren dat de volgorde waarin ze deze taak aanpakken, belangrijk is om het gewenste resultaat te krijgen. Kennis en vaardigheden Leerlingen leren omgaan met digitale technologie om eenvoudige opdrachten uit te voeren. Leerlingen leren bij het gebruik van digitale technologie en toepassingen, patronen te herkennen en te ordenen. Leerlingen leren met behulp van digitale technologie een eenduidig probleem op te lossen door een stappenplan te maken. Bijvoorbeeld het opdelen van een eenvoudige taak in een logische volgorde van deeltaken. Leerlingen leren om concepten uit computational thinking toe te passen in het dagelijks leven in de klas, thuis en hun directe omgeving (bijvoorbeeld het alsdan principe). Fase 2 (po bovenbouw) Inleiding Leerlingen leren in deze fase dat de mens bepaalt op welke manieren apparaten worden aangestuurd ook al lijkt steeds meer vanzelf te gebeuren. Ze leren in deze fase de basisprincipes van programmeren en gebruik te maken van concepten van computational thinking, zodat zij deze kunnen inzetten om problemen op te lossen. Kennis en vaardigheden Leerlingen leren eenvoudige problemen oplossen met behulp van digitale technologie door het toepassen van de concepten, werkwijzen en perspectieven van Computational Thinking, zoals decompositie, patronen herkennen en algoritmen.. Leerlingen kunnen de basisprincipes van programmeren in een (visuele) programmeeromgeving toepassen. Leerlingen leren om programma s en stappenplannen te testen op fouten en deze te verbeteren waar nodig (debuggen). Leerlingen zijn zich er bewust van dat de mens bepaalt op welke manier apparaten worden aangestuurd, ook al lijkt steeds meer vanzelf te gebeuren. 18

19 b. Bouwsteen VO onderbouw Inleiding Leerlingen in deze fase van het onderwijs leren problemen oplossen met behulp van computational thinking. Ze maken kennis met programmeren in een tekstuele omgeving en denken na over de rol van technologie in hun persoonlijke leven, hun omgeving en de samenleving. Kennis en vaardigheden Leerlingen maken bij het oplossen van problemen gebruik van de concepten, werkwijzen en perspectieven van computational thinking, zoals probleemformulering, decompositie, patronen herkennen en algoritmen. Leerlingen leren kennis maken met programmeren in een textuele programmeeromgeving, waarbij leerlingen leren omgaan met begrippen als alsdan, zolang als (if, elseif, else, while, for) en leren op basaal niveau variabelen en functies toe te passen. Leerlingen worden zich bewust van de impact van automatisering op hun persoonlijke leven, hun omgeving en de samenleving en leren zelf (eenvoudige) taken te automatiseren. Leerlingen denken na over de relatie tussen mens en digitale technologie, zij zijn zich bewust van hoe de mens en technologie zich verhouden en denken na over de ethische, maatschappelijke en economische aspecten. Leerlingen maken kennis met robotica, machine learning en artificiële intelligentie en leren daarbij nadenken over de mogelijke implicaties van dergelijke innovaties in een voortdurend veranderende wereld. c. Aanbevelingen VO bovenbouw In de bovenbouw zouden de volgende punten aan de orde kunnen komen: Leerlingen maken bij complexe taken gebruik van de concepten, werkwijzen en perspectieven van Computational Thinking. Leerlingen maken kennis met programmeertalen en leren deze in de praktijk toe te passen. Leerlingen zijn zich bewust van de invloed van digitale technologie op de arbeidsmarkt en het beroepsperspectief. Leerlingen reflecteren op de impact van automatisering op de samenleving, op hun persoonlijke leven en dat van anderen. Daarbij leren de leerlingen zelf complexere taken te automatiseren. Leerlingen denken na over de relatie tussen mens en digitale technologie. Zij vormen zich een mening over hoe de mens en technologie zich verhouden en denken na over de ethische, maatschappelijke en economische aspecten. 19

20 Grote opdracht 7: Veiligheid en privacy 7.1: Veiligheid a. Bouwsteen PO Fase 1 (po onderbouw) Inleiding In deze fase maken leerlingen kennis met (digitale) systemen waarop je informatie kan opslaan en delen. Daarbij komen al snel veiligheidsaspecten aan bod: hoe zorg je dat jouw informatie alleen toegankelijk is voor degenen die jij toegang wilt geven? Leerlingen maken kennis met digitale systemen en internet in een beveiligde omgeving, maar worden ook bewust gemaakt van de (gewenste en ongewenste) content en bijbehorende risico s die je tegen kan komen als je digitale media gebruikt. Net als in het offline leven is het slim om online alleen dingen te accepteren waarvan je de bron kent en vertrouwt. Kennis en vaardigheden Kennis hebben en gebruik maken van een eigen veilige digitale omgeving. Kennis hebben over de rol, het doel en de waarde van accounts. Gebruiken van veilige inlogmethodes. Beslismomenten in digitale toepassingen (wanneer ga je in op verzoeken, popups en aanbevelingen). Herkennen van ongewenste content en cyberpesten en weten wie daarover te informeren. Fase 2 (po bovenbouw) Inleiding In deze fase wordt aandacht besteed aan het bedenken en onthouden van manieren om veilig in te loggen. Ook leren de leerlingen over de risico s die voortkomen uit het onzorgvuldig gebruik van inlogmethodes en onveilige online acties (klikken op een link, verzoeken). De leerlingen leren over de verschillende manieren waarop (gewenste en ongewenste) content binnen kan komen op je computer, en hoe je hier mee om moet gaan. Er wordt aandacht besteed aan manieren om computers, communicatie en data te beveiligen, zoals vergrendeling, virusscanners en beveiligde verbindingen en netwerken. Kennis en vaardigheden Kan een eigen account(s) beheren. Kan toegang tot eigen informatie instellen. Kennis hebben over en gebruik maken van veilige verbindingen en inlogmethodes. Kennis hebben over risico s van werken met digitale technologie; (digitale fraude, digitale diefstal, virussen, ransomware, hacken). Het kunnen uitleggen waar persoonsgegevens worden aangemaakt, opgeslagen en wie of wat daar toegang toe heeft. Kennen van methoden om eigen bestanden veilig te stellen, bijvoorbeeld door een backup te maken. Het kunnen inschatten wanneer een gesignaleerd veiligheidsprobleem gemeld moet worden bij iemand anders 20

21 b. Bouwsteen VO onderbouw Inleiding In deze fase wordt dieper ingegaan over wat er met slecht beveiligde gegevens kan gebeuren. Leerlingen leren hoe ze onveilige of onbetrouwbare websites, links en berichten herkennen, en wat er kan gebeuren als hier toch gebruikt van wordt gemaakt. Ze leren over het belang van beveiligingssoftware zoals spamfilters, adblockers en firewalls. Ook denken leerlingen na over de grenzen van hun online veiligheid: door onveilig gebruik, verzenden en onveilige opslag, kunnen ook gegevens waarvan je dacht dat ze veilig waren, soms op straat komen te liggen. Leerlingen leren veiligheid ook te benaderen vanuit een beroeps- en maatschappelijk perspectief. Kennis en vaardigheden De kenmerken van technieken zoals phishing, scam, spam, botnets, ransomware, DDOS-aanvallen. Begrip van de werking van beveiliging (virusscanners, spamfilters, adblockers en firewalls). Het gebruik van uitgebreide beveiliging, zoals biometrische kenmerken en twofactor authentication. Het bewust bepalen van vuistregels voor (digitale) veiligheid voor jezelf en anderen. Herkennen identiteitsfraude, misbruik van data of de aanzet daartoe. Kan op basis van vuistregels een passende en veilige digitale transactie kiezen. Nadelen van onveilig computergebruik; storing, aantasting, datalekken, afluisteren. Toegangsrechten van programma s instellen. c. Aanbevelingen VO bovenbouw In de bovenbouw leren leerlingen over de technieken achter encryptie. Kennis opdoen omtrent technieken zoals phishing; zelf experimenteren met ethical hacking. Leerlingen leren zelf digitale beveiliging in te richten. 21

22 Grote opdracht 7: Veiligheid en privacy 7.2 Privacy a. Bouwsteen PO Fase 1 (po onderbouw) Inleiding In deze fase leren leerlingen in hun eigen leefomgeving wat privacy is: sommige data en informatie zijn van jou en daar mogen anderen dus niet aan komen. Met technische digitale privacyaspecten hebben deze leerlingen nog niet veel te maken. Er wordt een basis gelegd voor het bewust delen (of niet delen) van gegevens. Kennis en vaardigheden Leerlingen zijn zich bewust van eigen grenzen en leren die van de ander respecteren. Leerlingen leren dat zij een digitale voetafdruk achterlaten. Leerlingen zijn zich ervan bewust dat niet alles digitaal gedeeld kan worden en hoeft te worden. Fase 2 (po bovenbouw) Inleiding Leerlingen leren zich weerbaar en actief opstellen als het gaat over het gebruik door derden van hun persoonlijke gegevens en online content. In de huidige samenleving kunnen je data en (online) gedrag op allerlei manieren gevolgd worden, denk aan gps-trackers, cookies, camera s op straat. Leerlingen leren op welke manieren dit kan gebeuren en denken erover na welke mogelijkheden, kansen en risico s dat met zich meebrengt. Kennis en vaardigheden Leerlingen hebben kennis van de privacyaspecten van het naar buiten brengen van content. Leerlingen ontwikkelen een ondernemende en kritische houding bij het omgaan met je eigen gegevens. Leerlingen denken na over welke content een ander wel of niet over hen mag plaatsen en ontwikkelen op basis daarvan een eigen regelkader. Leerlingen leren de online privacy van anderen respecteren. Leerlingen hebben kennis van de toegankelijkheid van online geplaatste data. Leerlingen leren wat ze kunnen doen als er iets geplaatst dat ongewenst is. Leerlingen leren de rechten van programma s en apps begrijpen en instellen. Leerlingen zijn zich bewust van het bewaargedrag van sociale media. Leerlingen denken na over de consequenties voor privacy bij het gebruik van online sites, apps en cloud services. Leerlingen worden zich bewust van de waarde van persoonsgegevens. b. Bouwsteen VO onderbouw Inleiding Een groot deel van het sociale leven speelt zich online af. Het is van belang dat leerlingen zich kritisch en actief opstellen bij het omgaan met persoonsgegevens. Door te reflecteren op eigen handelen en ervaringen kunnen leerlingen online gedragsregels leren hanteren: op welke wijze en wat deel ik met wie; hoe zorg ik ervoor dat ik daarmee een ieders privacy respecteer? Leerlingen leren hoe ze invloed 22

23 kunnen uitoefenen op de sporen die ze digitaal achterlaten en hoe ze kritisch kunnen omgaan met het verzenden en ontvangen van gegevens. Kennis en vaardigheden Leerlingen leren de relevante dreigingen bij het gebruik van mobiele media en het internet. Bijvoorbeeld spam, ransomware, nep data, cyberpesten, cyberstalken, botnets. Leerlingen kunnen de gangbare verborgen mechanismen om persoonsgegevens te achterhalen en/of te misbruiken benoemen en herkennen. Bijvoorbeeld gratis diensten, likes, cloudservices, cookies, trackers, hacking. Leerlingen hebben kennis van de sporen die door online aanwezigheid worden achtergelaten Leerlingen leren nadenken over het respectvol omgaan met ieders privacy Leerlingen leren omgaan met hulpmiddelen zoals incognito-tabbladen en adblockers Leerlingen leren op welke wijze ongewenste content gewist kan worden door henzelf of door anderen. Leerlingen worden zich bewust van analyse gedrag van sociale media c. Aanbevelingen VO bovenbouw Leerlingen leren hoe zij om moeten gaan met het auteursrecht. De leerlingen kunnen de verschillende creative commons symbolen herkennen en kunnen een onderscheid maken tussen de verschillende symbolen om de verschillende (digitale) verschillende informatiebronnen (beeld, geluid of tekst) die zij onderzoeken/raadplegen correct te gebruiken. Ook leren zij hoe zij hun eigen werk auteursrechtelijk correct kunnen beschermen. Kennis hebben over wetgeving rondom privacy aspecten Technische kennis hebben die het mogelijk maakt om actief, bewust en kritisch om te gaan met ICT en ICT toepassingen Ethisch bewustzijn ontwikkelen ten aanzien van privacy en veiligheid Kennis hebben van auteursrechten en plichten in de digitale wereld en bewust gebruik hiervan Bewust leren omgaan met persoonlijke gegevens in tekst, beeld en geluid. 23

24 Toelichting op de bouwstenen Inleiding In dit document wordt een toelichting gegeven op het formuleren van de bouwstenen van het ontwikkelteam Digitale Geletterdheid. Er wordt beschreven vanuit welke principes de kennis en vaardigheden in de bouwstenen PO en VO onderbouw en de aanbevelingen voor VO bovenbouw zijn opgebouwd. Daarnaast wordt er aangegeven hoe de leergebiedspecifieke vaardigheden zijn gerelateerd aan de brede vaardigheden zoals benoemd in de Handreiking Brede Vaardigheden. Ten slotte wordt er beschreven welke bouwstenen samenhangen met bouwstenen van andere leergebieden. Tijdens de vierde ontwikkelsessie heeft het ontwikkelteam digitale geletterdheid (OTDG) gewerkt aan een raamwerk van bouwstenen en aan de uitwerking van de bouwstenen bij de acht grote opdrachten. Het OTDG is niet zo ver gevorderd met de uitwerking van de bouwstenen, dat van alle grote opdrachten bouwstenen naar buiten gebracht kunnen worden. Van vier grote opdrachten zijn de bouwstenen zodanig uitgewerkt, dat het OTDG deze ter consultatie wil voorleggen. Dit zijn bouwstenen van grote opdrachten: 1, 3, 4 en 7. Er is voor deze bouwstenen gekozen, omdat het OTDG van mening is dat deze de meest ontwikkelde bouwstenen zijn op dit moment. Deze bouwstenen moeten echter niet worden beschouwd als zijnde volledig. Daarom is de kans aanwezig dat niet alle kennis en vaardigheden behorende bij die bouwstenen zijn verwerkt. Om die reden het nadrukkelijke verzoek deze consultatiefase te gebruiken om input te geven betreffende ontbrekende kennis en vaardigheden en suggesties te doen voor aanvullingen. Van visie naar grote opdrachten naar bouwstenen. Na het formuleren van een visie op digitale geletterdheid heeft het OTDG acht grote opdrachten geformuleerd. Deze grote opdrachten beschrijven de onderwerpen die binnen het leergebied aan de orde moeten komen. De bouwstenen zijn daar een verdere concretisering van. Net als in de visie en de grote opdrachten werkt het OTDG in de bouwstenen met de vier perspectieven (kennis van, omgaan met, nadenken over, creëren met), in samenhang met de drie hoofddoelen van het onderwijs (socialisatie, kwalificatie, persoonsvorming). De vier perspectieven komen in mindere of meerdere mate aan de orde in de bouwstenen. De inhoud van de bouwstenen is tot stand gekomen door, redenerend vanuit de grote opdrachten, vast te stellen welke kennis en inhouden er aan de orde zouden moeten komen. Daarbij heeft het OTDG van verschillende bronnen gebruik gemaakt: de voorbeeldleerlijnen van SLO, publicaties van Computing at School (Engeland), het Curriculum for Excellence (Schotland), het Australische curriculum en het curriculum uit Wales. Daarnaast is gebruik gemaakt van het Digital Competence Framework voor Citizens, opgesteld in opdracht van de Europese Commissie en van het Competentiemodel Mediawijsheid van Netwerk Mediawijsheid. Ook is bij het formuleren van de bouwstenen aandacht besteed aan de brede vaardigheden (zie volgende paragraaf). In figuur 1 is de aanpak van het OTDG grafisch weergegeven. 24

25 Figuur 1: Van visie naar grote opdrachten naar bouwstenen. Brede vaardigheden Binnen Curriculum.nu wordt er een generiek model gehanteerd van brede vaardigheden voor alle ontwikkelteams (zie afbeelding 2). Het model kent drie groepen vaardigheden: manieren van denken en handelen, manieren van omgaan met anderen en manieren van jezelf kennen. Deze vaardigheden zijn niet direct aan één vak- of leergebied te koppelen, maar leerlingen hebben ze nodig om te functioneren in de snel veranderende samenleving van de 21e eeuw. Deze vaardigheden worden geïntegreerd met inhouden van verschillende vak- en leergebieden. Brede vaardigheden staan dus niet op zichzelf, ze zijn leerbaar en leerlingen kunnen zich erin ontwikkelen. Binnen de opgeleverde bouwstenen van het ontwikkelteam zijn de brede vaardigheden niet specifiek benoemd. De brede vaardigheden zijn daarentegen verweven in de bouwstenen. Het ontwikkelteam is van mening dat ze op deze manier goed tot hun recht komen. 25

26 Figuur 2: brede vaardigheden. 26

27 Verantwoording bouwstenen In deze verantwoording leggen we uit hoe het ontwikkelteam tot de keuze van de verschillende thema s van de bouwstenen is gekomen. Allereerst heeft het OTDG per grote opdracht bekeken welke subthema's daaronder zouden vallen. Die subthema's zijn afgeleid van de elementen waaruit de grote opdrachten zijn opgebouwd. In figuur 3 is de indeling in subthema's te zien. Figuur 3: subthema's per grote opdracht. Elk subthema is vervolgens uitgewerkt in een set bouwstenen. Elke set bestaat uit twee bouwstenen en uit aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs. De eerste bouwsteen is bedoeld voor het primair onderwijs. Daarin wordt onderscheid gemaakt tussen de eerste fase van het primair onderwijs (denk aan groep 1 t/m 4) en de tweede fase van het primair onderwijs (groep 5 t/m 8). De tweede bouwsteen is bedoeld voor de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Door onderscheid te maken tussen deze verschillende fasen ontstaat er een doorlopende leerlijn van onderbouw PO tot bovenbouw VO. Kennis en vaardigheden worden opgebouwd van eenvoudig naar complex. Sommige vaardigheden ontwikkelen zich gedurende de verschillende fasen. Er is voor gekozen om deze te benoemen in de fase die volgens de ontwikkelingspsychologie passend is bij de onderwijsontwikkeling van de leerling. Deze ontwikkeling is niet per definitie leeftijdsgebonden. In onderstaand schema staat een overzicht van de sets bouwstenen die het OTDG ter consultatie voorlegt. Hierin staat een korte typering van die sets. 27

28 Figuur 4: Overzicht van sets bouwstenen. Grote opdracht Thema s Verantwoording 1. Communiceren & samenwerken 1.1 Netwerken 1.2 Communiceren 1.3 Samenwerken 1.1: In dit thema wordt kennis opgedaan over digitale netwerken om bewust en actief om te kunnen gaan met deze netwerken. Door de technologie op de juiste manier in te richten en te benutten, wordt veilig, digitaal samenwerken mogelijk. 1.2 Dit thema belicht het communicatieve aspect van digitale technologie. Dus hoe mensen en apparaten met elkaar in verbinding staan/ communiceren. Mensen met mensen, mensen met apparaten en apparaten met apparaten. 1.3 Dit thema belicht het aspect van verschillende manieren van samenwerken in een digitale omgeving. Leerlingen leren geschikte en steeds complexere digitale samenwerkingstoepassingen te kiezen en gebruiken om gezamenlijke doelen te bereiken.. 3. Data & Informatie 4. Gebruiken & aansturen 3.1 Van data naar informatie 3.2 De wereld in data 3.3 Beoordelen en waarderen van data en informatie. 4.1 Het gebruiken van technologie 3.1 Dit thema omvat het proces dat nodig is om middels een concrete zoekvraag de juiste informatie te vinden en deze te verwerken/ gebruiken, 3.2 Dit thema richt zich op het feit dat data overal om ons heen aanwezig zijn en van directe invloed zijn op de wereld om ons heen. Data worden (onbewust) achtergelaten en ingezet door derden. 3.3 Dit thema richt zich op het aanleren van een kritische blik op de data die de leerlingen vinden of (ongevraagd) aangeboden krijgen en hoe ze deze waarderen en inzetten. 4.1 In dit thema is o.a. aandacht voor de ICT- basisvaardigheden. Daarnaast leren leerlingen meer over hoe digitale technologie werkt en wat de rol van een microprocessor daarin is. Daarnaast is er aandacht voor het 28

29 ontwikkelen van een bewuste houding ten aanzien van het gebruik van digitale technologie. 7. Veiligheid en Privacy 4.2 Het aansturen van technologie 7.1 Veiligheid 7.2 Privacy 4.2 In dit thema komen de principes en concepten van programmeren en Computational Thinking aan bod, zodat leerlingen deze kunnen inzetten om technologie aan te sturen om zo problemen op te lossen. Daarnaast denken leerlingen na over de rol van technologie in hun persoonlijke leven, hun omgeving en de samenleving. 7.1 In dit thema leren leerlingen hoe zij op een veilige manier binnen de digitale wereld kunnen participeren. Er is aandacht voor veilige inlogmethodes maar ook voor de risico s van werken met digitale content. (digitale fraude, ransomware, hacken etc). 7.2 Binnen dit thema is het waarborgen van je ( digitale ) privacy belangrijk. Ook is er aandacht voor he correct omgaan met persoonsgegevens. Wat deel je wel en wat beter niet? Samenhang met andere leergebieden Over de samenhang met de grote opdrachten van andere leergebieden zijn gesprekken gevoerd. Het OTDG heeft gesproken met de ontwikkelteams van Kunst & Cultuur, Burgerschap, Engels / Moderne vreemde talen, Mens & Natuur, Mens & Maatschappij, Bewegen & Sport en Rekenen & Wiskunde. Daarbij is duidelijk geworden over welke bouwstenen in een volgende fase van ontwikkeling nadere afstemming moet plaatsvinden. 29

30 CONSULTATIEVRAGEN Het ontwikkelteam Digitale geletterdheid vraagt u input te geven voor het raamwerk van de bouwstenen en de eerste ontwikkelde bouwstenen. Hieronder vindt u de consultatievragen die bij het tussenproduct horen. In de periode van 11 tot en met 27 januari 2018 kunt u uw input geven via Uw input is zeer gewenst, alvast bedankt! Algemene vragen Vragen over het raamwerk (vraag 1 t/m 4) Het ontwikkelteam Digitale geletterdheid heeft in het raamwerk een aantal subthema s per grote opdracht benoemd. Een aantal van deze subthema s is uitgewerkt in bouwstenen. 1. Zijn er subthema s die u mist in het raamwerk? 2. Zijn er bij de uitgewerkte subthema s bouwstenen die u mist en die wel nodig zijn als uitwerking van de grote opdrachten? Licht uw antwoord toe, zo mogelijk met verwijzing naar relevante bronnen. 3. Zijn er subthema s in het raamwerk die volgens u niet nodig zijn als uitwerking van de grote opdrachten? Licht uw antwoord toe, zo mogelijk met verwijzing naar relevante bronnen. 4. Zijn er bouwstenen bij de uitgewerkte subthema s in het raamwerk die volgens u niet nodig zijn als uitwerking van de grote opdrachten? Licht uw antwoord toe, zo mogelijk met verwijzing naar relevante bronnen. Vragen over bouwstenen (vraag 5 t/m 16) Voor vier grote opdrachten heeft het ontwikkelteam bouwstenen uitgewerkt. 5. Hoe beoordeelt u de uitwerking van grote opdracht 1? Geef aan op een schaal van 1-4 (1=onvoldoende, 2=matig, 3=voldoende, 4=goed). Licht uw antwoord toe. 6. Zijn er bij de bouwstenen bij grote opdracht 1 kennis en vaardigheden die u zou willen toevoegen of schrappen? Licht uw antwoord toe, zo mogelijk met verwijzing naar relevante bronnen. 7. Kan in de bouwstenen bij grote opdracht 1 de verdeling van kennis en vaardigheden voor po en vo onderbouw worden verbeterd? Licht uw antwoord toe, zo mogelijk met verwijzing naar relevante bronnen. 8. Hoe beoordeelt u de uitwerking van grote opdracht 3? Geef aan op een schaal van 1-4 (1=onvoldoende, 2=matig, 3=voldoende, 4=goed). Licht uw antwoord toe. 9. Zijn er bij de bouwstenen bij grote opdracht 3 kennis en vaardigheden die u zou willen toevoegen of schrappen? Licht uw antwoord toe, zo mogelijk met verwijzing naar relevante bronnen. 10. Kan in de bouwstenen bij grote opdracht 3 de verdeling van kennis en vaardigheden voor po en vo onderbouw worden verbeterd? Licht uw antwoord toe, zo mogelijk met verwijzing naar relevante bronnen. 30

31 11. Hoe beoordeelt u de uitwerking van grote opdracht 4? Geef aan op een schaal van 1-4 (1=onvoldoende, 2=matig, 3=voldoende, 4=goed). Licht uw antwoord toe. 12. Zijn er bij de bouwstenen bij grote opdracht 4 kennis en vaardigheden die u zou willen toevoegen of schrappen? Licht uw antwoord toe, zo mogelijk met verwijzing naar relevante bronnen. 13. Kan in de bouwstenen bij grote opdracht 4 de verdeling van kennis en vaardigheden voor po en vo onderbouw worden verbeterd? Licht uw antwoord toe, zo mogelijk met verwijzing naar relevante bronnen. 14. Hoe beoordeelt u de uitwerking van grote opdracht 7? Geef aan op een schaal van 1-4 (1=onvoldoende, 2=matig, 3=voldoende, 4=goed). Licht uw antwoord toe. 15. Zijn er bij de bouwstenen bij grote opdracht 7 kennis en vaardigheden die u zou willen toevoegen of schrappen? Licht uw antwoord toe, zo mogelijk met verwijzing naar relevante bronnen. 16. Kan in de bouwstenen bij grote opdracht 7 de verdeling van kennis en vaardigheden voor po en vo onderbouw worden verbeterd? Licht uw antwoord toe, zo mogelijk met verwijzing naar relevante bronnen. Vervolgopleiding/PABO 17. Het ontwikkelteam geeft bij de bouwstenen ook aanbevelingen voor de bovenbouw van het vo. In welke mate sluiten de deze aanbevelingen aan bij de kennis en vaardigheden die u van belang acht bij de vervolgopleidingen? Geef aan op een schaal van 1-4 (1=onvoldoende, 2=matig, 3=voldoende, 4=goed). Licht uw antwoord toe. Wilt u in uw toelichting ook suggesties voor aanvulling of verbetering geven? Kinderen/leerlingen 18. Verwacht je dat de lessen over de dingen die in de bouwstenen staan leuk worden? Licht je antwoord toe. Experts 19. Zien we in onze stukken bepaalde thema s/onderwerpen over het hoofd? Of heeft u voorstellen voor verbetering van onze aanpak van onderwerpen of thema s? Licht uw antwoord toe, zo mogelijk met verwijzing naar relevante bronnen. 31

32 BIJLAGE 1: GROTE OPDRACHTEN De grote opdrachten zijn opgesteld op basis van de visie op het leergebied. Wilt u deze visie bekijken? Kijk dan op TOELICHTING: VAN VISIE NAAR GROTE OPDRACHTEN Over de visie Het ontwikkelteam heeft een visie beschreven op digitale geletterdheid. Vanuit deze visie is er een definitie van het begrip digitale geletterdheid geformuleerd. Er is bij de formulering van visie en definitie gebruik gemaakt van verschillende onderzoeken, rapporten, experts en feedback vanuit verschillende organisaties. De omschrijving van digitale geletterdheid, die vanuit het ontwikkelteam wordt gehanteerd, is: Digitale geletterdheid is van belang voor leerlingen om toegang te krijgen tot informatie en om actief te kunnen deelnemen aan de hedendaagse (kennis)maatschappij én aan de toekomstige maatschappij. Leerlingen zijn digitaal geletterd als ze overweg kunnen met en inzicht verkrijgen in ICT, digitale media en andere technologieën die hiervoor nodig zijn. Om de visie vorm te geven vanuit meerdere invalshoeken zijn er door het ontwikkelteam vier perspectieven omschreven. De perspectieven worden in alle grote opdrachten ondergebracht: Omgaan met... Nadenken over... Creëren met... Kennis van... Er is binnen deze perspectieven geen sprake van een rangschikking. Alle perspectieven hebben onderlinge samenhang en wederkerigheid. De perspectieven hebben als doel samenhang in de inhoud van de grote opdrachten te genereren. De vier perspectieven zijn van belang voor alle fasen van het onderwijs, van onderbouw po t/m bovenbouw vo. In de grote opdrachten worden de vier perspectieven verbonden aan de vier inhoudelijke domeinen die volgens SLO invulling geven aan het begrip digitale geletterdheid. Dit zijn: ICT-basisvaardigheden Mediawijsheid Computational Thinking Informatievaardigheden De grote opdrachten plaatsen we in drie contexten: persoonlijk leven, de maatschappij en studie en beroep. De contexten maken de grote opdrachten betekenisvol en toekomstgericht. De verbinding tussen de perspectieven, SLO-domeinen, context en brede vaardigheden zien we terug in dit model, dat een schematische samenvatting van onze visie weergeeft: 32

33 Van visie naar grote opdrachten De grote opdrachten omschrijven de grote thema s die relevant zijn voor het leergebied digitale geletterdheid. De thema s bieden context voor de praktische uitwerking van de visie. In de grote opdrachten komen alle elementen vanuit de visie samen, volgens een holistische benadering. Het ontwikkelteam is tot deze grote opdrachten gekomen door aan te haken op de volgende opmerkingen uit de visie: 1. Digitale technologie speelt een steeds grotere rol in het leven en werken van mensen. 2. De samenleving is ingrijpend veranderd onder invloed van digitale technologie en die verandering gaat door. 3. Digitale informatie in woord, beeld en geluid zijn een fundamenteel onderdeel geworden van onze samenleving. Het is belangrijk dat leerlingen leren media bewust, kritisch en actief te gebruiken. 4. De hoeveelheid beschikbare data groeit. Data zijn een belangrijke grondstof geworden in de moderne wereld, daarom is het van belang dat leerlingen leren met die grote hoeveelheden data om te gaan, die te selecteren en te verwerken. 5. Digitale geletterdheid is ook verrijkend voor het persoonlijk leven en leren van leerlingen. Het geeft mogelijkheden om zich intellectueel en creatief te uiten. 6. Het is van belang dat leerlingen inzicht verwerven in de onderliggende concepten van digitale technologie en dat zij een kritische onderzoekende houding verwerven. Op basis van trendanalyse is het ontwikkelteam tot de volgende thema's voor grote opdrachten te komen 1. 1 Naar aanleiding van de feedback op de grote opdrachten zijn de grote opdrachten 5 en 8 aangepast: 33

34 Grote opdracht Thema Aansluitend op punt, hierboven genoemd. GO1: Communiceren en samenwerken. 1 GO2 Digitaal burgerschap. 2 GO3 Data en informatie. 3, 4 GO4 Gebruiken en aansturen. 6 GO5 Toepassen en ontwerpen. 5, 6 GO6 Digitale economie. 1, 2 GO7 Veiligheid en privacy. 2, 3, 4 GO8 Duurzaamheid en innovatie. 1, 2, 6 De grote opdrachten zijn gelijkwaardig aan elkaar. Het is voorstelbaar dat in de uitwerking rekening gehouden moet worden met de fase van ontwikkeling van leerlingen in de verschillende sectoren, zodat de ene grote opdracht meer aandacht zal krijgen in de ene fase van het onderwijs en de andere grote opdracht in een andere fase van het onderwijs. Door in iedere opdracht de perspectieven omgaan met en kennis over aan de orde te laten komen, is er een substantiële plek voor basisvaardigheden en kennis binnen digitale geletterdheid. De perspectieven creëren met en nadenken over, borgen de creatieve toepassingen en de ethische, maatschappelijke en economische aspecten van digitale geletterdheid. GO 5: De grote opdracht Toepassen & Ontwerpen is omgedoopt tot: Ontwerpen & Toepassen. Dit vanwege het feit dat het dan logischer aansluit op de beschreven bouwstenen in grote opdracht 4. Daarnaast is de rol die innovatie speelt in een maakproces in deze opdracht dan beter te plaatsten in de te ontwikkelen bouwstenen. GO 8: Zoals bleek uit de feedback werd de link met digitale geletterdheid onvoldoende gezien. De opdracht is zo herschreven zodat de digitale technologie een prominentere plek krijgt. Daarnaast ligt de nadruk minder op het innovatieproces, maar meer op een bewustwordingsproces dat de leerling onderdeel uitmaakt van de wereld en actief een bijdrage kan leveren aan duurzaamheid. Bovendien staat het leven lang leren centraal. Dat wil zeggen dat leerlingen bewust zijn van maatschappelijke veranderingen/ problematieken en een bijdrage kunnen leveren om hier oplossingen voor te bedenken. De nieuwe titel voor deze grote opdracht is: Duurzaamheid en leren voor de toekomst. 34

35 De positie van digitale geletterdheid in andere leergebieden Digitale geletterdheid krijgt volgens de visie van het ontwikkelteam bij voorkeur een integrale plek binnen andere leergebieden. Door (uiteindelijk) concrete bouwstenen te formuleren, maken wij het mogelijk, om de vaardigheden en inhoud vanuit digitale geletterdheid in de context van andere leergebieden toe te passen. In de (uiteindelijke) bouwstenen wordt duidelijk gemaakt binnen welke leergebieden de toepassing kan plaatsvinden. Vaardigheden die minder vanzelfsprekend in de context van andere leergebieden aan de orde komen, vergen wellicht een specifiek aanbod. De koppeling tussen vaardigheden en context wordt gerealiseerd door de thematiek vanuit de grote opdrachten en de integratie in andere leergebieden. De verhouding tussen visie, context, grote opdrachten, perspectieven en bouwstenen, zijn omschreven in onderstaande model: Op basis van bovenstaande model, worden de bouwstenen in een volgend stadium vormgegeven. 35