VERSLAG ACTIVITEITEN Nederlands Gebarencentrum in het kader van OCW subsidie 2017

Transcriptie

1 VERSLAG ACTIVITEITEN Nederlands Gebarencentrum in het kader van OCW subsidie 2017 isignngt NS gebarenapp NGT-AB2 cursusmateriaal Gebarenschat Online Gebarenwoordenboek NGT De Kleine Walvis

2 Verslag van de activiteiten van het Nederlands Gebarencentrum in het kader van de subsidie van het Ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschap 2017

3 Inleiding Op 6 oktober 2004 is aan de Tweede Kamer tijdens het Algemeen Overleg over de Nederlandse Gebarentaal structurele financiering van het Nederlands Gebarencentrum toegezegd (vergaderjaar , XVI, nr.107). Belangrijke overweging bij het verstrekken van de subsidie is dat in het kader van het kabinetsstreven naar een verdergaande erkenning van de Nederlandse Gebarentaal een eigen taal en ontwikkelingsinstituut voor deze taal past. In november 2016 is de subsidie toegekend voor de activiteiten zoals beschreven in het Activiteitenplan 2017 onder verplichtingsnummer PO/ We doen hierbij verslag van de activiteiten van De activiteiten van het Nederlands Gebarencentrum vallen uiteen in drie onderdelen: informatievoorziening en monitoring, beheer van de NGT en taalbeleid en productontwikkeling. De activiteiten waarvan verslag worden gedaan zijn onderverdeeld in een aantal projecten, te weten: A. Informatie en Voorlichting, project A B. Beheer NGT en Taalbeleid, project B 1 tot en met B 5 Een algemene opmerking vooraf over de bestede uren in relatie tot de begrote uren: in 2017 hebben we meer uren besteed dan begroot aan de OCW projecten in het algemeen: met name de projecten die vallen onder Beheer NGT en Taalbeleid (B1 tot en met B5). Aan de multimedia projecten zijn meer uren besteed als gevolg van werkzaamheden die meer tijd vergden dan voorzien, zoals de productie van de NGT AB 2 module en de bijbehorende films, de ontwikkeling van de Gebarenschat en de herziening van de Basis set van de app isignngt. Alle voorgestelde projecten in het activiteitenplan 2017 zijn succesvol afgerond. Hieronder volgt het verslag per project. 2

4 A. Informatie en monitoring Eén kerntaak van het Gebarencentrum is het geven van informatie en adviezen op het terrein van de Nederlandse Gebarentaal in al haar verschijningsvormen en daar aan verwante onderwerpen zoals tweetalig onderwijs, het gebruik van ondersteunende gebaren in tal van situaties. Gezien het belang dat door de Nederlandse overheid gehecht wordt aan uniformering en standaardisering van de Nederlandse Gebarentaal wordt hierbij veel aandacht gegeven aan het informeren van doelgroepen over standaard en nieuwe gebaren en de bewustwording van de eigen taal- en cultuurgeschiedenis. Vanaf 2011 is er veel aandacht besteed aan het informeren van doelgroepen in de zorg aan mensen met een verstandelijke handicap. We zien dan ook een duidelijke toename in de belangstelling voor het gebruik van gebaren vanuit de sector die zich bezighoudt met de zorg van en het onderwijs aan mensen met een verstandelijke handicap, hetgeen onder meer blijkt uit de vragen die gesteld worden en uit de organisaties die gebruik maken van ons online gebarenwoordenboek en andere online producten. Sinds 12 april 2016, toen de Eerste Kamer haar steun uitsprak voor het VN-verdrag inzake de rechten van personen met een handicap, is er vanuit verschillende overheidsdiensten en met name ook de Rijksoverheid zelf meer aandacht besteed aan het toegankelijk maken van informatie in de Nederlandse Gebarentaal voor dove en slechthorende mensen die gebaren gebruiken. Het Nederlands Gebarencentrum is als expertisecentrum diverse keren betrokken bij advies op dit terrein en heeft ook diverse vertalingen gemaakt voor websites. Het is duidelijk dat er steeds meer prioriteit gelegd wordt vanuit de overheid om informatie zo toegankelijk mogelijk te maken en dat is een zeer positieve ontwikkeling. Het Nederlands Gebarencentrum werkt ook nauw samen met Dovenschap om de Nederlandse Gebarentaal wettelijk erkend te krijgen en de toegankelijkheid van informatie voor dove mensen te vergroten. Zo heeft Dovenschap ook het project NS gebaren ondersteund. In bijlage 1 is een volledig overzicht te vinden van alle voorlichtingsactiviteiten die in het kader van de projecten die onder A vallen uitgevoerd zijn. Hieronder wordt een korte beschrijving gegeven van de belangrijkste activiteiten. 3

5 Project A1: Voorlichting en Informatie In april waren we aanwezig met een stand op het Simea Congres, waar we meewerkten aan een interview door TOS medewerkers. Regelmatig adviseren wij organisaties over de Dovengemeenschap, de rol van NGT en de wijze waarop informatie toegankelijk gemaakt kan worden voor dove mensen. In 2017 hebben wij in het kader van de toegankelijkheid van Musea samengewerkt met de organisatie WatTelt! in het kader van vertalingen voor het Van Gogh Museum. We hebben meegewerkt aan het programma de Tafel van Taal wat een TV programma is over talen. Er werd ook een deel aan NGT gewijd. Net als in de gesproken talen is een gebarentaal ook constant in ontwikkeling. Elk jaar komen er nieuwe woorden bij zoals de Selfie. Wij leverden een quiz aan met video s van 5 nieuwe gebaren (Facebook, Brexit, Trump, Mindfulness en Twitter). Daarnaast hebben wij ook een radio-interview, van Bureau Kijk in de Vegte met onze adjunct directeur vertaald naar de Nederlandse Gebarentaal en hebben we deze vertaling op onze website en Facebook-pagina gezet wat veel positieve reacties opleverde. Om de website tweetalig toegankelijk te maken voor zowel mensen die het Nederlands als voor mensen die de Nederlands Gebarentaal als moedertaal hebben, is het ons streven om zoveel mogelijk materiaal in twee talen te presenteren. In 2016 is er onderzoek geweest naar de functie van het gebaar ZELF in de Nederlandse Gebarentaal waarover een verslag is geschreven. Dit verslag is vertaald naar de Nederlandse Gebarentaal en is geplaatst op onze website waardoor deze interessante onderzoeksresultaten nu ook toegankelijk zijn voor mensen die de Nederlandse Gebarentaal als moedertaal hebben. Uiterst belangrijk in de voorlichting en verspreiding van informatie over de Nederlandse Gebarentaal en standaardgebaren is de website en de (digitale) gebarenwoordenboeken. In het kader van meer informatie over gebaren wordt het Gebaar van de week niet alleen op de website maar ook op Facebook geplaatst. 4

6 Facebook: Elke week een gebaar van de week-3881 volgers. Het aantal vind-ik-leuk-is nu Gemiddeld 5200 kijkers op onze berichten, maar soms ook een veelvoud daarvan, bijvoorbeeld bij het bericht over het Sinterklaas journaal ( kijkers) en bij berichten over materialen ( kijkers). Vandaaruit wordt er veel g d naar het Gebarencentrum met uiteenlopende vragen over Gebarentaal en dovencultuur o.a. voor scriptie en spreekbeurten. Voor een compleet overzicht zie Bijlage 1. 5

7 B. Beheer NGT en taalbeleid Doel van deze projecten algemeen: Een tweede kerntaak van het Nederlands Gebarencentrum is het beheer van het lexicon van de Nederlandse Gebarentaal. Om dat te kunnen doen staat het ontwikkelen en beheren van een landelijke databank van NGT taaldata centraal waarbij het accent ligt op het lexicon. Het Nederlands Gebarencentrum zorgt voor de standaard van het lexicon van de Nederlandse Gebarentaal op basis waarvan materialen ontwikkeld kunnen worden. Het is van belang om deze standaard landelijk te houden zodat alle gebruikers van zowel de Nederlandse Gebarentaal als Nederlands met Gebaren over dezelfde gebaren beschikken. Zeker gezien de diversiteit van de doelgroepen is dit een groot voordeel omdat dit de communicatie - met name bij cliënten die ondersteunende communicatie gebruiken- en de uitwisseling van materialen ten goede komt. Het verzamelen van bestaande gebaren en het ontwikkelen van nieuwe gebaren doen we in samenwerking met dove native signers en inhoudelijke experts. De gegevens uit deze databank worden vervolgens toegankelijk gemaakt voor verschillende doelgroepen. Het Gebarencentrum heeft een centrale rol in het verzamelen van gebaren en het ontwikkelen van nieuwe (vak) gebaren in nauwe samenwerking met NGT gebruikers. We richten ons ook op de ontsluiting van historisch materiaal, zoals het KOMVA materiaal en materiaal dat verzameld is in het zuiden van het land. Dit is van belang voor het inzicht in de ontwikkeling van het NGT lexicon. Voor de tolken NGT is inzicht in regionale variatie van belang voor een goede uitoefening van hun beroep. In 2017 hebben we ook een begin gemaakt met het verzamelen van gebaren die te maken hebben met nieuwsbegrip, een methode die in het dovenonderwijs (Auris, Kentalis) gebruikt wordt. Elke week komt er een tekst met nieuws items die besproken wordt in de klassen. De dove docenten NGT van Auris inventariseren de begrippen waar geen gebaar voor is in het online gebarenwoordenboek. Zij stellen nieuwe gebaren voor die gefilmd worden en via een Whatsapp groep gedeeld worden met docenten op andere scholen en met het Nederlands Gebarencentrum. Wij verzamelen de gebaren en nemen ze opnieuw op en zetten ze in een openbaar woordenboek. De gebaren worden vervolgens in het Gebarenatelier besproken en als zij als standaard vastgesteld worden opgenomen in het online woordenboek. Er wordt voortdurend gewerkt aan de kwaliteitsverbetering van het lexicon dat gebruikt wordt door alle organisaties en scholen die gebruik maken van ons online gebarenwoordenboek door meer informatie over de betekenis van gebaren toe te voegen aan de database. 6

8 In 2017 heeft het Nederlands Gebarencentrum de volgende projecten uitgevoerd op het terrein van beheer NGT en Taalbeleid: B1. Uitbreiding van taaldatabank NGT Doel: Het verzamelen en vastleggen van gebaren, verzamelen en vastleggen van regionale variatie, ontwikkelen van nieuw (specifiek) lexicon; Vastleggen van gebaren, zinnen en uitleg in films; Vastleggen van historisch materiaal en controle van gegevens; Vrijgeven van gebaren en tekeningen voor online producten zoals het online gebarenwoordenboek. Dit is een kerntaak en een continue proces. De wijze waarop dit gebeurt sluit aan bij de behoefte van enerzijds het onderwijs en professionals die gebruik maken van gebaren, anderzijds bij de behoefte van de dovengemeenschap. In december 2017 stonden er records in onze database met zo n films. Met name in de diepte is de database uitgebreid, dat wil zeggen dat er per gebaar varianten aan zijn toegevoegd en voorbeeldzinnen in NmG en NGT. In 2017 zijn begrippen van de HU modules aangepast en is het lexicon van de module NGT AB2 aangepast en zijn veel nieuwe films opgenomen. Het vervangen van films die verouderd zijn of kwalitatief niet ( meer) goed genoeg is een continue proces. Daarnaast is aan een aantal specifieke lexicon projecten gewerkt die hieronder genoemd staan: Topografie-gebaren Volgens de Verenigde Naties bestaan er in totaal 192 soevereine landen op de wereld met elk een eigen naam. De aanname is dat elk soevereine land ook een eigen naamgebaar heeft. In ons online Basiswoordenboek NGT stond al een groot aantal naamgebaren van verschillende landen, maar de lijst was niet geheel compleet. Het was onze doelstelling om zoveel mogelijk gebruik te maken van het originele naamgebaar van een land dat daar ter plekke wordt gebruikt. Ter vergelijking: in Nederland wordt het land Duitsland als Duitsland gespeld maar in Duitsland wordt het als Deutschland gespeld. Zo hebben wij in de Nederlandse Gebarentaal ook onze eigen naamgebaren voor landen die in vorm anders zijn dan de naamgebaren die in deze landen worden gebruikt. In dit project werd er gekeken of de naamgebaren van landen die al in ons online Basiswoordenboek NGT stonden, overeenkwamen met wat er in deze landen gebaard werd. Als de vorm van ons gebaar anders was dan het eigen landgebaar, werden ons naamgebaar én het naamgebaar wat in dit land werd gebruikt synoniemen in ons online Basiswoordenboek NGT, zodat de in de Nederlandse Gebarentaal gebruikte gebaren niet uit ons lexicon verdwijnen. Daarnaast werd onze lijst van naamgebaren van landen flink uitgebreid met een aantal naamgebaren van landen die we voorheen niet hadden. Voorbeelden van landen waarvan wij de naamgebaren nog niet hadden zijn: Abu Dhabi, Amerikaanse Maagdeneilanden, Brunei, Eritrea, Frans-Guyana, Gambia, Guinee-Bissau, Guyana, Kirgizië, Maldiven, Marshalleilanden, Mauritanië, Mauritius, Qatar, Senegal, Seychellen, Sudan, Tsjaad en Trinidad en Tobago. 7

9 Daarnaast hebben wij ook naamgebaren van een aantal regionale gebieden die geen soevereine landen zijn zoals Guam, Palestina, Reunion en Noord-Ierland aan ons online Basiswoordenboek NGT toegevoegd. Helaas hebben we nog niet alle naamgebaren van alle 192 soevereine landen kunnen vinden, er is nog een lijst van kleine landen waarvan wij nog geen naamgebaren hebben kunnen achterhalen zoals Anguilla, Bhutan, Gabon, Nauru en Palau. Regionale variatie In 2017 is er doorgegaan met het aanvullen van ontbrekende lexicale items met Groningse en Rotterdamse lexicale varianten. Daarnaast werd er ook een begin gemaakt met het aanvullen van Sint Michielsgestelse regionale varianten op het online gebarenwoordenboek. Tenslotte is het verzamelen en inventariseren van lexicale items die in meerdere regio s worden gebruikt gecontinueerd. Daarmee worden niet-gestandaardiseerde gebaren die niet specifiek bij een regio horen bedoeld. Deze gebaren worden in ons online woordenboek NGT aangeduid als behorend bij Meerdere regio s. Dit zijn gebaren die veelvuldig door de dovengemeenschap worden gebruikt in tenminste twee of meerdere regio s en die duidelijk niet van één van de vijf regionale varianten afkomstig zijn. Tijdens de standaardisatie werden er soms keuzes gemaakt voor een specifieke regionale variant. Bijvoorbeeld voor het gebaar voor DOOD werd er gekozen voor de Groningse variant, terwijl de rest van het land een ander gebaar voor DOOD gebruikt. Dit laatste gebaar voor DOOD was niet specifiek gekoppeld aan één regio, het werd in alle andere regio s behalve de Groningse regio gebruikt. Dit gebaar wordt nu opgenomen in het online gebarenwoordenboek onder Meerdere Regio s. Deense Gebarentaal DTS: 300 begrippen in Deense Gebarentaal opgenomen en ingevoerd. Voor iedereen toegankelijk gemaakt in het online woordenboek waarin een vergelijking is te vinden van verschillende gebarentalen (NGT, ASL en DGS). Gebarenatelier In 2017 zijn de dove gebarentaalgebruikers (acht personen) 3 x bij elkaar gekomen op 10 februari 2017, 23 juni 2017, en 17 november Gebarenatelier specifiek voor Museumlexicon 9 november, 23 november 2017 en 14 december In totaal zijn er 273 begrippen/gebaren vastgelegd waaronder ook de NS begrippen en de gebaren voor nieuwe ministers etc. 8

10 B2. Vernieuwing en herziening database Doel: De herziening van de database op basis van o.a de gebruikersevaluatie uit 2016 en de blauwdruk voor een nieuwe databasestructuur die we in 2016 hebben vastgesteld. Hierbij zullen ook inhoudelijke veranderingen worden doorgevoerd, met name het zoeksysteem waardoor in een volgend traject we de gegevens die in het online woordenboek staan beter kunnen ontsluiten. De nieuwe database zal zoveel mogelijk op basis van bestaande software ontwikkeld worden door externe programmeurs in samenwerking met de ontwikkelaars van de huidige database. In de eerste maanden van 2017 zijn offertes aangevraagd bij drie verschillende bedrijven, daaruit is de keuze gevallen op SST software. In juni 2017 is begonnen met de bouw van de nieuwe database aan de hand van het blauwdrukdocument dat in 2016 is vastgesteld. In samenwerking met SST software en Hestronics zijn in verschillende sessies de functie eisen voor de database vastgesteld. Op 22 augustus is het document user stories opgeleverd aan de hand waarvan door ons feedback gegeven is. Vanaf augustus tot en met december 2017 is de nieuwe database structuur getoetst aan de opgestelde criteria en is de structuur bijgesteld aan de hand van feedback documenten. In november is een eerste versie van de database opgeleverd waarbij duidelijk was dat er nog het nodige gedaan moest worden aan de gebruikersvriendelijkheid en routing van de database. De omzetting van de inhoud van de Gidsbeheer database naar NGT beheer database vond plaats in januari Technisch is de omzetting succesvol geweest, maar er moet nog veel handmatig worden aangepast omdat sommige velden nieuwe informatie bevatten. Daarnaast moet de gebruiksvriendelijkheid verbeterd worden. Dit zal in 2018 gecontinueerd worden. Hieronder zijn twee voorbeelden van screenshots van de nieuwe database NGT beheer. 9

11 B3. Vertaalprojecten: verhaaltjes in NGT en NmG Doel: Het bevorderen van het lezen van jonge kinderen die gebruik maken van NGT of NmG door middel van het vertalen van prentenboeken en liedjes. Elk jaar in januari vinden de Nationale Voorleesdagen plaats met als doel het stimuleren van het voorlezen: Doe het elke dag!. Uit onderzoek blijkt dat kinderen enorm veel leren van voorlezen, het is belangrijk voor de taalontwikkeling, en het geeft bovendien veel plezier en rust. Voorlezen is een must, zeker ook voor dove en slechthorende kinderen en anderen die communiceren met gebaren. Het Nederlands Gebarencentrum wil graag een bijdrage leveren aan de Nationale Voorleesdagen vanaf 25 januari 2017 en heeft daarom met toestemming van Uitgeverij Luitingh-Sijthoff een vertaling gemaakt van het Prentenboek van het Jaar 2017: "De Kleine Walvis" Tekst en illustraties van Benji Davies, uitgegeven door Luitingh-Sijthoff Twee presentatoren vertellen het grappige verhaal van De Kleine Walvis in de Nederlandse Gebarentaal (NGT) en in Nederlands met ondersteunende Gebaren (NmG). Op de achtergrond zijn de prachtige illustraties uit het boek te zien. Kinderen kunnen naar het verhaal kijken maar ook kan het materiaal gebruikt worden als voorbeeld voor ouders en leerkrachten om zelf het boek voor te lezen. En op die manier ook aandacht aan de Nationale Voorleesdagen te geven en het voorlezen aan dove kinderen te stimuleren. 10

12 In onderstaande screenshots zijn de vertalingen te zien in NGT en NmG. Elk jaar in oktober vindt de kinderboeken week plaats en wordt er een speciaal Prentenboek uitgegeven. In 2017 is het Prentenboek "Knikkeruil" geschreven door Maranke Rinck met illustraties van Martijn van der Linden en uitgegeven door het CPNB uitgekomen. Door onze samenwerking met het CPNB kreeg het Gebarencentrum voorafgaand aan de kinderboeken week een exemplaar van dit boek en werd er een vertaling gemaakt in NGT en NmG van dit vrolijke prentenboek. Doel van deze vertalingen is om enerzijds het boek toegankelijk te maken voor kinderen die communiceren in de Nederlandse Gebarentaal of Nederlands met Gebaren, anderzijds om als voorbeeld te dienen voor ouders en professionals die dit boek zelf willen voorlezen in NGT of NmG. 11

13 Filmpjes van de vertaling in NGT en NmG waren te bekijken via de websites van de CPNB en het Nederlands Gebarencentrum. 12

14 Alle verhalen zijn ook opgenomen in de webapplicatie De Gebarenschat die in 2017 is ontwikkeld (zie onder projecten B4). Tot en met 2017 hebben we de verhalen altijd op DVD opgenomen, maar omdat DVD s steeds minder gebruikt worden en de behoefte aan materiaal voor tablets groot is onder ouders en leerkrachten van dove kinderen is besloten om deze verhalen niet meer op DVD uit te brengen maar in bovengenoemde webapplicatie. B4. Toegepast (multimedia) materiaal NGT en NmG Doel: Het ontwikkelen van multimedia applicaties om aan de behoefte van de gebruikers tegemoet te komen en het uitbreiden van de database met tekeningen van gebaren en het ontsluiten van digitaal materiaal. In 2017 zijn we met een pilot gestart voor een webapplicatie die we De Gebarenschat genoemd hebben, waarin we de verhalen, rijmpjes en liedjes die in NGT en NmG op verschillende manieren beschikbaar zijn kunnen bundelen en beschikbaar maken voor ouders en leerkrachten. Dit is een gevolg van het feit dat DVD s steeds minder gebruikt worden en computers/laptops vaak geen CD-ROM afspeelmogelijkheid meer hebben. De Gebarenschat is een vrolijke online applicatie voor jonge (dove) kinderen die gebaren gebruiken. De Gebarenschat bevat alle 41 verhaaltjes, 24 liedjes en 6 rijmpjes die het Nederlands Gebarencentrum eerder heeft uitgebracht op DVD of online, maar ook nieuw materiaal. Daarnaast zijn er oefeningen en spelletjes. Alles is op een overzichtelijke manier bij elkaar gebracht, geschikt voor jonge kinderen om zelf verhaaltjes liedjes en gebaren te bekijken in NGT of NmG. De Gebarenschat is beschikbaar in abonnementsvorm en zal elk jaar uitgebreid worden met nieuwe verhalen en liedjes in NGT en NmG, nieuwe oefenstof en spelletjes. Doelgroep: jonge dove en slechthorende kinderen en hun ouders, logopedisten en leerkrachten. Naast deze doelgroep is het ook geschikt voor alle kinderen die baat hebben bij een visuele ondersteuning door middel van gebaren zoals kinderen met een verstandelijke beperking of kinderen met een spraak- taalprobleem. De applicatie De Gebarenschat is in maart 2017 succesvol gelanceerd en in de loop van 2017 uitgebreid met een aantal verhalen en oefenstofzinnen. 13

15 Hieronder zijn screenshots te zien van de applicatie. 14

16 15

17 Update en uitbreiding basisapp isignngt in samenwerking met Nederlandse Spoorwegen. In 2016 is een aantal thema s beschikbaar gemaakt via de app isignngt. In 2017 is een aantal thema s toegevoegd, waaronder NmG 2 Onderwijs en drie thema s in samenwerking met de NS die zijn toegevoegd aan de basis set. 16

18 Het project met de NS is tot stand gekomen naar aanleiding van één van hun medewerksters, die een cursus NGT gevolgd had. In het kader van de toegankelijkheid van het openbaar vervoer voor mensen met een beperking heeft NS ons gevraagd om gebaren te verzamelen en beschikbaar te maken voor een groot aantal begrippen die te maken hebben met het reizen met de trein. Daartoe is de basis set van de app isignngt herzien en uitgebreid met ruim 300 gebaren. De app is begin 2018 gelanceerd en heeft veel enthousiaste reacties opgeleverd binnen en buiten de NS. In het kader van de voorlichting rondom deze NS gebaren is een speciaal filmpje gemaakt door het Nederlands Gebarencentrum dat te zien is op: 17

19 Ontwikkeling module NmG 3 op maat: module Verder met NmG en NmG AB 1 In voorgaande jaren zijn de NmG modules onderwijs 1 en 2 vernieuwd. Omdat er uit het werkveld de vraag was om een verdieping na module 2 is in 2017 een kleine module op maat ontwikkeld Verder met NmG, waarin ook aandacht is voor de valkuilen van NmG gebruik in het omzetten van Nederlands naar NmG. De thema s die in deze module aan de orde komen zijn: Kennismaking Classifiers Wat staat waar? (localisatie) Voorzetsels Geen één op één relatie Perspectief en rolnemen De kleine walvis Gevoelens en meningen Gezichtsexpressie Werkwoorden Locatieve werkwoorden Kijken en lopen Het lichaam Rekenen Meten en wegen Groot, groter, grootst Tijdsaanduidingen Tijdlijnen Galgje (vingerspellen) Vertel een verhaal De module zal in 2018 geproduceerd worden. Daarnaast zijn het docentenboek en het werkboek van NmG AB1 aangepast en geschikt gemaakt voor gebruik in de ELO omgeving. 18

20 Vernieuwing en ontwikkeling module NGT AB2 De online module NGT AB1 is in 2015 uitgebracht. Omdat er veel behoefte was aan een herziening van NGT AB 2 is deze module in 2017 herzien en aangepast aan de ERK normen. De ontwikkeling en productie van deze module heeft aanzienlijk meer tijd gekost dan gepland, met name ook omdat er veel nieuw materiaal is opgenomen en alle tekeningen zijn nieuw. De illustraties en films uit de oude module NGT AB 2 waren niet meer bruikbaar. De module is in december aan een aantal docenten NGT gepresenteerd in een docenteninstructie en de module is vanaf januari 2018 in gebruik genomen. Docenten- en werkboek NGT AB 2 19

21 20 Leeromgeving NGT AB2

22 B5. Grammaticaal onderzoek Doel: Het NGT lexicon dat is opgeslagen in de database wordt gebruikt als basis voor onderzoek naar taalvariatie en taalverandering in NGT en naar grammaticale aspecten van NGT. In 2017 hebben we ons gericht op twee projecten: taalverandering bij drie generaties dove mensen in de regio Zuid en bijvoeglijke naamwoorden (adjectiva) in NGT met name in relatie tot het rekenonderwijs. 1. Inzicht in de taalverandering bij drie generaties dove mensen in de regio Zuid. In 2017 is verder gewerkt aan het project waarin inzicht is gekregen in het verschil in gebarengebruik tussen generaties dove mensen in de regio Zuid: de Sint Michielgestelse variant. Dit heeft interessante resultaten opgeleverd waar we verslag van doen in bijlage 2. Dit project zal nog een vervolg krijgen in 2018 door dieper in te gaan op de verschillen tussen de verschillende generaties. 2. Inzicht in gebruik van adjectieven in NGT en de verschillende contexten ten behoeve van rekenonderwijs In 2016 is een rekenproject uitgevoerd ten behoeve van het rekenonderwijs aan dove kinderen in samenwerking met de Werkgroep Sprong Vooruit. Daaruit bleek dat er bij leerkrachten vaak te weinig inzicht is in het gebruik van adjectiva zoals groot en klein in verschillende contexten. In 2017 hebben we informatie toevoegd aan de database en het online woordenboek waarbij specifiek aandacht besteed is aan de toepassingen van adjectiva in NGT. De adjectiva die in 2016 zijn verzameld voor het project Rekentaal zijn uitgebreid in contextzinnen en voorbeelden van toepassingen in NGT die worden toegevoegd aan het online woordenboek. Hieronder is een voorbeeld te zien van een zin BREED van klein voorwerp waarin een classifier gebruikt wordt. 21

23 BIJLAGE 1 In het kader van voorlichting NGT en NmG zijn in 2017 de volgende activiteiten uitgevoerd: Voorlichting - 10 januari - Interview Facultair magazine Geestdrift Geesteswetenschappen (Trude Schermer) - 16 februari - De Tafel van Taal, Amsterdam (opname Richard Cokart) - 18 februari - VVLT bijeenkomst (Sarah Muller) - 06 april - Voorlichting NGT en NmG op het Simeacongres, Lunteren - 07 april - Nederlandse Ouderendag voor Doven, Gelderhorst, Ede - 10 april - SignAbility WIl de Waal - 20 april - De Tafel van Taal NPO2 met Quiz over nieuwe gebaren (Richard Cokart) - 18 mei - Voorbereiding WDD 17 (Trude Schermer, Sarah Muller, Richard Cokart, Benny Elferink) - 22 mei - Interview Brandpunt (Richard Cokart) over Gay Sign variation waarbij het Gebarencentrum ook de illustraties verzorgd heeft. Zie: brandpuntplus/doof-en-gay/ - 27 mei - Voorlichting op Lees-vertelwedstrijd, Amsterdam georganiseerd door Woord en Gebaar - 07 juni - Gesprek met RTGS/VVLT (Sarah Muller) - 07 juni - Afsluiting cursus NGT AB 1,SWDA Amsterdam (Sarah Muller) - 21 juni - Overleg WDD 17 Utrecht (Sarah Muller) - 23 september - WDD Rotterdam (Benny Elferink) - 23 september - WDD Amsterdam (Richard Cokart) - 23 september - WDD Groningen (Sarah Muller) - 25 september - Radio TV Noord (korte vraag uitzending) (Trude Schermer) - 03 oktober Evaluatie Leesvertelwedstrijd, Amsterdam (Sarah Muller) - 05 oktober - Gesprek over 100% meedoen Kees Knol (Trude Schermer) - 04 november - Voorlichting FOSS (Nederlandse Federatie van Ouders van Slechthorende kinderen en van kinderen met Spraak-taalmoeilijkheden) informatiedag Utrecht - 28 november - Polanoschool, Rotterdam (Trude Schermer) Met informatiestand - 06 april - Simeacongres, Lunteren - 27 mei - Lees-vertelwedstrijd, Amsterdam georganiseerd door Woord en Gebaar - 07 juni - Afsluiting cursus NGT AB 1,SWDA Amsterdam (Sarah Muller) - 23 september - WDD Rotterdam (Benny Elferink) - 23 september - WDD Amsterdam (Richard Cokart) - 23 september - WDD Groningen (Sarah Muller) - 04 november - Informatiestand FOSS (Nederlandse Federatie van Ouders van Slechthorende kinderen en van kinderen met Spraak-taalmoeilijkheden) Informatiedag Utrecht 22

24 Workshops a. voor doven en slechthorenden - 23 november - workshop Nieuwe Gebaren bij de bijeenkomst voor doven, slechthorenden en hun naaste omgeving in Leeuwarden, georganiseerd door Hoor Friesland b. Logopedisten - 07 maart - Workshop Praten met je handen 1-28 maart - Workshop Praten met je handen 1-04 april - Workshop Praten met je handen 2-13 juni - Workshop Praten met je handen 3-13 september - Workshop Praten met je handen 1-11 oktober - Workshop Praten met je handen 2-22 november - Workshop Praten met je handen 3 Gebarenatelier - 11 januari (Lijst van gebaren samenstellen Sarah Muller) - 10 februari - 23 juni - 17 november Bijeenkomsten specifiek lexicon - 03 februari - Opname wetenschapsfilosofie, ethiek, en pedagogische wetenschappen Corrie Tijsseling (Sarah Muller, Benny Elferink) - 08 februari - Opname Moslimgebaren (Mike Hartzema, Sarah Muller) - 02 maart - Topografie (Benny Elferink, Richard Cokart, Nienke Sijm) - 14 maart - Opname NS gebaren (Mike Hartzema, Sarah Muller, RichardCokart) - 28 maart - Opname Wiskunde, Natuurkunde gebaren Albert Wijbenga (Corline Koolhof, Benny Elferink, Mike Hartzema) - 24 april - Opname Gestelse variant Alice vd Garde (Richard Cokart, Nathalie Muller) - 25 april - Opname Gestelse variant Alice vd Garde (Richard Cokart, Mike Hartzema) - 09 mei - Opname Deense gebaren Christina Bihl (Mike Hartzema, Sarah Muller) - 14 juni - Gebarenatelier Wis- en natuurkunde, Guyot VSO Haren (Corline Koolhof, Benny Elferink) - 07 augustus - Opname Juridische gebaren Nienke Sijm (Corline Koolhof, - Sarah Muller) - 08 augustus - Overleg NS gebaren Marthe Vlaskamp (Trude Schermer) - 31augustus - Opname Wiskunde, Natuurkunde gebaren Arno Roeleveld - (Benny Elferink, Corline Koolhof, Mike Hartzema) - 27 september - Opname NS gebaren (Sarah Muller, Corline Koolhof, Mike Hartzema) - 10 oktober - Opname NS gebaren (Sarah Muller, Corline Koolhof, Mike Hartzema) - 02 november - Opname NS gebaren (Samantha Fles, Sarah Muller, Mike Hartzema) - 09 november Museumlexicon SWDA, Amsterdam (Sarah Muller) - 23 november - Museum lexicon, SWDA Amsterdam (Sarah Muller, Nathalie Muller) - 14 december - Museum lexicon, SWDA Amsterdam (Sarah Muller, Nathalie Muller) 23

25 Cursussen/trainingen - 23 januari - Workshop Bijbelgebaren voor schrijftolken (Arie Terpstra) - 31 januari - Voorleesontbijt t.b.v. Voorleesweken, Auris, Rotterdam (Sarah Muller) - 21 februari - Gastles bij Hogeschool Utrecht Yfke vd Woude (Sarah Muller) - 21 februari - Overleg SHC Training (Richard Cokart, Sarah Muller, Trude Schermer) - 20 maart - SIGV Suzanne Heuft (Sarah Muller) - 27 maart - SHC Training (Richard Cokart, Sarah Muller) - 12 april - SIGV Examen Justitie (Sarah Muller) - 21 april - SIGV Alinda Höfer Examen Justitie (Sarah Muller) - 01 juni - Workshop Webmastery (Patricia Smids) - 09 juni - Workshop Atlas KidTech (Patricia Smids) - 18 september - Training Museum Academie, Amsterdam (Richard Cokart) Congressen maart - 2nd International Conference on Teaching Deaf Learners, Amsterdam (Corline Koolhof, Sarah Muller, Trude Schermer) - 09 mei - ICA Congress Amsterdam, 2 workshops (Richard Cokart) oktober Deaf Teachers conferentie Bazel (Sarah Muller) november - 3rd International Conference of the World Federation of the Deaf "Full inclusion with sign language!" Budapest (Richard Cokart) - 18 november - Simea Onderwijs conferentie Ermelo (Trude Schermer) Lezingen - 17 mei - Leven na Taalwetenschap UvA, Amsterdam (Richard Cokart) - 7 juni- Lezing over het Nederlands Gebarencentrum en de werkwijze van het Gebarenatelier bij de SWDA in Amsterdam (Sarah Muller) september - WDD Over het Gebarenatelier Amsterdam (Richard Cokart) - 23 september - WDD Over het Gebarenatelier Groningen (Sarah Muller) Bezoek / Voorlichting - 09 januari - Bijwonen premiere Brimstone (Richard Cockart) - 09 februari - Interview Bureau Kijk in de Veght (Richard Cokart, Mike Hartzema, Corline Koolhof) - 13 maart - Bezoek Opening Auris, Rotterdam (Benny Elferink) - 18 mei - Voorlichtings(skype)gesprek met Sam Verstraete (Vlaamse Gebarentaalcentrum) (Benny Elferink) mei Rabat: bezoek Dovenschool en bespreking met minister van onderwijs over de standaardisatie van gebarenlexicon in Marokko (Trude Schermer ism Auris) - 29 juni - Promotie Stijn Deckers, Radboud Nijmegen (Benny Elferink) - 14 oktober - Onthulling Muurgedicht Wim Emmerik, Leiden (Richard Cokart) - 16 november - Première Deaf Child (Trude Schermer, Corline Koolhof) 24

26 Erkenning Nederlandse Gebarentaal - 20 januari Lobbycursus Nieuwpoort, Den Haag (Benny Elferink) - 03 februari Gesprek strategie wetsvoorstel Corrie Tijsseling (Trude Schermer) - 03 februari Volkskrant interview (Trude Schermer) - 06 mei Debat erkenning NGT, Amsterdam (Sarah Muller) - 11 juli Corrie Tijsseling advisering en strategie ten aanzien van het wetsvoorstel Erkenning NGT (Trude Schermer, Benny Elferink) Project - 27 maart - Sign First skype meeting (Trude Schermer) juni - Sign First consortium bijeenkomst in Amersfoort (Richard Cokart, Trude Schermer) oktober Second Project Consortium Meeting Sign First, Nicosia, Cyprus (Trude Schermer) Publicaties - De kleine Walvis van Benji Davies Prentenboek van het jaar 2017 in NGT en NmG - Knikkeruil van Maranke Rinck & Martijn van der Linden Kinderboekenweek, Vertaald in NGT en NmG - 21 maart - Online Gebarenschat Presentatie - 15 december Presentatie NGT AB 2 25

27 BIJLAGE 2 Inzicht in de sociolinguïstische varianten binnen de Sint Michielsgestelse variant Richard Cokart 1. Inleiding In 2017 is er verder gewerkt aan het project Sint Michielsgestelse variant waardoor er meer inzicht is gekregen in het verschil in gebarengebruik tussen verschillende groepen mensen in de regio Zuid die op het Instituut voor Doven in Sint Michielsgestel hebben gezeten. De Sint Michielsgestelse variant ging jarenlang gebukt onder het stempel oraal terwijl er in de Sint Michielsgestelse dovengemeenschap heel wat gebaren gebruikt werden. Daarnaast wordt de Sint Michielsgestelse variant vaak ten onrechte gelabeld als oraal omdat het toenmalige Instituut voor Doven als laatste overstag ging om onderwijs in gebarentaal te introduceren. Maar wat veel mensen niet weten is dat het toenmalige Instituut voor Doven ook als laatste overschakelde op de orale methode wat betekent dat er in de eerste jaren van de 20ste eeuw volop werd gebaard in Sint Michielsgestel terwijl op de andere vier dovenscholen in Nederland gebarentaal strikt verboden werd. Dit heeft als gevolg dat het toen gangbare Van Beek-gebarensysteem, waar een groot deel van de Sint Michielsgestelse variant op gebaseerd is, goed geconserveerd werd. 2. Achtergrondinformatie In 1840 werd het Instituut voor Doven te Sint Michielsgestel opgericht door de priester Martinus van Beek en de Zusters van de Choorstraat (Rietveld-van Wingerden & Tijsseling 2010). Vanaf het begin werd het Van Beek-gebarensysteem gebruikt op het Instituut voor Doven. Het Van Beekgebarensysteem is door de priester Van Beek ontwikkeld op basis van het gebarensysteem van De l Épée aangepast aan de zinsstructuur van de Nederlandse taal. Daarnaast waren de meeste handvormen van de Van-Beek gebaren gebaseerd op het handalfabet, dat wil zeggen dat de meeste gebaren werden uitgevoerd met een handvorm vanuit het handalfabet corresponderend met de eerste letter van het woord. De belangrijkste motivatie hiertoe was het onderwijzen van katholieke geloofsovertuiging aangezien anders de doven nooit kennis zouden maken met geschriften van de bijbel. Deze methode werd geschikter geacht voor het overbrengen van het evangelie op dove kinderen (Rietveld-Van Wingerden & Tijsseling, 2010). In 1880 werd er een wereld congres voor onderwijzers in het dovenonderwijs georganiseerd te Milaan, Italië met grote gevolgen voor het dovenonderwijs wereldwijd. Tijdens het congres werd er besloten dat de orale methode de enige methode zou moeten zijn voor het onderwijs aan Doven. De ideologie van de orale methode was geïnspireerd door het geloof in het idee dat de gesproken taal superieur is aan een gebarentaal (McCaskill et al 2011). Dit idee heeft lang voortbestaan. Pas toen in de jaren na 1960 vastgesteld werd dat gebarentalen wel degelijk natuurlijke, en dus echte talen zijn, kon dit idee niet meer gehandhaafd blijven. Dus gebarentaal werd verbannen in het dovenonderwijs in Nederland, behalve op het Instituut voor Doven. Later bleef ondanks de discussies het gebruik van de gecombineerde methode gehandhaafd, aangezien de opinie heerste dat dit essentieel was voor het onderwijs aan dove kinderen (Rietveld-Van Wingerden & Tijsseling, 2010). Vooral vanuit godsdienstige overwegingen werd het belangrijk gevonden de gebaren te blijven gebruiken, aangezien gebaren meer dan de gesproken talen zouden helpen bij het begrijpen van de gebruiken binnen de katholieke kerk. De religieuze opvoeding werd immers gezien als het belangrijkste in de school (Gedenkboek, 1940). In 1909 veranderde de methode onder het beleid van A. Hermus. Hij wilde geleidelijk de spreekmethode invoeren, ondanks de voordelen die het gebruik van gebaren had (Rietveld-Van Wingerden, 2003). Na de overstap op de orale methode als modus van communicatie werd het gebruik van gebarentaal actief ontmoedigd en gestraft, met als gevolg dat de dove mensen stiekem gebarentaal gebruikten. 26

28 Het verbod op gebarentaal heeft grote gevolgen gehad voor de ontwikkeling van de Sint Michielsgestelse variant. Het jarenlange verbod op het gebruik van gebarentaal en het strikt gescheiden houden van jongens en meisjes op het Instituut voor Doven hebben als gevolg dat er een grote discrepantie bestaat tussen verschillende generaties dove mensen op het gebied van lexicale elementen. 3. Onderzoek en Resultaten Naar aanleiding van ons onderzoek hebben wij een lijst van 467 lexicale items kunnen samenstellen waarvan wij zeker kunnen zijn dat ze gebruikt worden in de regio Sint Michielsgestel. Deze lijst met 467 lexicale items hebben wij in 2017 opgenomen met als doel dit online te zetten in ons online Basiswoordenboek NGT. Deze opnames werden gemaakt met een presentator die van oorsprong uit het zuiden komt en zelf als leerling op het Instituut voor Doven heeft gezeten. Als native gebaarder was zij het meest geschikt om deze gebaren te presenteren. Daarnaast trad zij ook op als onze informant tijdens het verzamelen van de lexicale varianten in de Sint Michielsgestelse regio wat inhoudt dat zij uitvoerige kennis had van de stof. Uit de lijst van 467 lexicale items hebben wij kunnen vaststellen dat er sociolinguïstische verschillen bestaan in lexicale items van jongens en meisjes en tussen gebaren van verschillende generaties. Daarnaast werd ook aangetoond dat de Sint Michielsgestelse variant zijn oorsprong heeft liggen in de Van Beek variant want een groot aantal gebaren heeft een handvorm die gebaseerd is op het handalfabet, hiermee bedoelen wij dat deze gebaren worden uitgevoerd met een handvorm vanuit het handalfabet corresponderend met de eerste letter van het woord. Tenslotte werd aangetoond dat begrippen voor familie en relaties op een heel andere manier worden gebaard in Sint Michielsgestel vergeleken met de rest van het land. Een aantal voorbeelden van deze typisch Sint Michielsgestelse varianten zijn uitvoerig beschreven in ons jaarverslag van In 2017 hebben wij de voorkomende sociolinguïstische varianten van de Sint Michielsgestelse variant uitgebreid verder onderzocht. Hierbij hebben wij 29 lexicale items kunnen ontdekken waarbij er een duidelijk verschil is geconstateerd in hoe jongens en meisjes deze gebaren uitvoerden. Deze 29 lexicale items zijn geïnventariseerd in tabel 1. Figuren 1 en 2 geven weer hoe de jongens en meisjes verschillen in hoe zij het gebaar BLAUW gebaren. Daarnaast zijn er 16 lexicale items gevonden waarbij er een verschil is tussen hoe de verschillende generaties deze gebaren uitvoerden. Deze verschillen zijn geïnventariseerd in tabel 2. 27

29 BESCHUIT BLAUW BROEDER DOKTER DONKER DUIF EINDHOVEN EVEN FIETS GEHEIM GEHOORZAAM HOUT JONGEN KARNEMELK KERMIS KIP LASTIG MEISJE NAAM NUMMER OOM PANTOFFEL PASEN SPEELGOED TANTE VERSCHILLEND VUIL WANNEER WOLK Tabel 1: lexicale items waarbij er verschillen bestaan tussen hoe jongens en meisjes deze lexicale items gebaren Figuur 1: jongens versie voor het gebaar BLAUW Figuur 2: meisjes versie voor het gebaar BLAUW 28

30 GELUKKIG HARDLOPEN LEEUWARDEN NIEUW NIEUWSGIERIG OMA ONDERWIJZER OPA PARIJS PEER POEPEN STRENG TAFELTENNIS TOEVALLIG VERHAAL VROEG Tabel 2: lexicale items waarbij er verschillen bestaan tussen hoe verschillende generaties van Dove gebaarders deze lexicale items gebaren. 4. Conclusie Dit vervolg van het onderzoek naar lexicale verschillen in de Sint Michielsgestelse regionale variant laat zien dat er nog additioneel onderzoek nodig is. Het is nog niet duidelijk in hoeverre de Sint Michielsgestelse variant aan het veranderen is. Aanname is dat in de regionale varianten waar de gebarenomgeving minder sterk is, wat veroorzaakt is door de orale geschiedenis van het dovenonderwijs in de betreffende regio s, het gebarenlexicon sneller verandert. Dat komt waarschijnlijk omdat kinderen op orale dovenscholen steeds opnieuw het wiel moeten uitvinden wat betreft het gebarenlexicon omdat er sprake is van verminderd doorgeven van gebarenlexicon van generatie op generatie. Daarnaast speelt het gescheiden houden van jongens en meisjes ook een rol bij de grote variatie aan Sint Michielsgestelse gebaren. Voor verder onderzoek is het aanbevolen om meer lexicon te verzamelen van verschillende generaties gebaarders, namelijk die van jarige gebaarders en gebaarders die jonger zijn dan 40 jaar oud. Door het vergelijken van verschillende groepen generaties kunnen wij een beter beeld schetsen van hoe de lexiconverandering binnen een bepaalde regio gaat. Daarnaast hopen wij ook op deze manier meer verschillen tussen de gebaren van jongens en meisjes te inventariseren, omdat dit verschil een uniek verschijnsel betreft in de Nederlandse Gebarentaal. 29