WELKOM. #UDGseminar2018

Transcriptie

1 WELKOM #UDGseminar2018

2 Marcel Hoenderdos Manager Communicatie & Public Affairs bij EBN B.V. #UDGseminar2018

3 Wie zit er in de zaal

4 Programma Welkom Jan Willem van Hoogstraten Introductie EZK Green Deal UDG & Risicobeheersing: Veilig en verantwoord Maak kennis met de consortia Geo-thermie-logie voor niet geologen 12:25 Lunch KEP & EWP Column Frank Schoof Stichting Platform Geothermie Koffie Gesprek met experts Afsluiting Borrel

5 Jan Willem van Hoogstraten CEO bij EBN B.V.

6 Bert de Vries Plaatsvervangend Directeur Generaal Energie, Telecom en Mededinging bij Ministerie EZK

7 Sander de Jong Green Deal UDG

8 9 juni

9 Aanzienlijke warmtevraag

10 Dinantien play veelbelovend Jura/Krijt Trias Rotliegend Klei (zand) Dinantien Klei (zand) 10

11 Business case mogelijk Rendement op eigen vermogen (NPV (15%) 15%) 4 km 6 km 8 km NPV (EUR Mln.) Scenario nr. 11

12 Ondergrond onbekend 12

13 Identificatie marktpartijen Warmtevragers Industrie Warmte(netwerk)bedrijven Zekerheid warmte-afname Operators Gewone geothermiebedrijven, buitenlandse geothermiebedrijven, olieen gasbedrijven, mogelijk EBN, investeerders Kennis en expertise ondergrond, voldoende kapitaalskrachtig 13

14 Identificatie potentiële projecten Subplay Noord Project Leeuwarden Leeuwarden Project Heerenveen Heerenveen Subplay Midden Project GOUD GOUD Project Renkum HBR Schiedam Renkum Project Oost-Brabant Oost-Brabant Subplay Zuid Project Havenbedrijf Project Schiedam 14

15 Ontwikkelfase projecten Opsporingsvergunning Ondergrondgarantie Winningsvergunning SDE+ Warmtevraag Warmtenet Voorstudie Exploratie Ontwikkeling Boring 1 Evaluatie Boring 2 Realisatie Productie Opruimen Exploratiefase 15

16 Bouwstenen Markt Overheid ONTWIKKELKOSTEN CAPEX OPEX INKOMSTEN 2 1 Voorontwikkeling Voorontwikkeling Warmteinfra Boren doublet 4 Warmteopbrengsten SDE+ Produceren warmte Warmtevrager Operator 1 Exploratie werkprogramma (EWP) 50 : 50 Geologisch risico Geologisch risico 2 3 Kennis- en expertiseprogramma (KEP) Ondergrondsubsidiegarantie 4 SDE+ Geologisch exploratierisico Mogelijke deelname EBN

17 19 juni

18 Green Deal Doel Voor 2020, 1 of meer exploratie pilotprojecten, idealiter verdeeld over de 3 regio s Optimaal ontsluiten UDG potentieel Dinantien via play benadering Veilig, verantwoord Kosteneffectief, maximale kennisdeling Hoofdbestanddelen UDG Exploratie-werkprogramma (EWP) 50 : 50 Kennis- en expertiseprogramma (KEP) EBN & TNO brengen kennis in en coördineren kennisdeling EZK onderzoekt afdekken geologische risico s pilots EZK onderzoekt mogelijke deelname EBN in geothermie

19 Play benadering Klei (zand) Dinantien Klei (zand) 19

20 Kennis- en expertiseprogramma 1. Overzicht integrale projectontwikkeling en synergie 2. Exploratie en statisch geologisch model 3. Dynamische ondergrond modellering 4. Ontwikkelscenario's (putontwerpen- en stimulatieconcepten) 5. Communicatie, stakeholder engagement, wetgeving en toezicht 6. Business case analyse, financiering en subsidie-instrumentarium 7. Bovengrond warmtevraag: systeemintegratie en -optimalisatie 8. Uitbestedingen, operationeel projectmanagement en -organisatie Exploratie werkprogramma 20

21 500 m 21

22 Planning Veilig en verantwoord Versnellen Exploratie werkprogramma consortium A Exploratie werkprogramma consortium B Exploratie werkprogramma consortium C Exploratie werkprogramma consortium D Outlook Pilot project Vervolgproject Vervolgproject Pilot project Vervolgproject Vervolgproject Vervolg Vervolgproject Vervolgproject Vervolgpr Vervolgproject Vervolgproject Vervolgproject Vervolgproject Vervolgproject Vervolgproject Vervolgproject Vervolgproject Vervolg Vervolgproject Vervolgproject Vervolgproject Vervolgproject Verv Vervolgp Vervolgproject Vervolgproject Vervolgproject Vervolgprojec Exploratie werkprogramma consortium E Vervolgproject Vervolgproject Vervolgproject Exploratie werkprogramma consortium F Exploratie werkprogramma consortium G Pilot project Vervolgproject Vervolgproject Vervolgproject Vervolgproject Vervolgproject Vervolgproj Vervolgpro Vervolgproject

23 Eveline Rosendaal Veilig en verantwoord: Risicobeheersing

24 Aardbeving Zeerijp: code rood blijft heel 2018 van kracht Herman Damveld 4 februari 2018 Op maandag 8 januari 2018 vond om uur een aardbeving plaats bij Zeerijp. Het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) gaf vervolgens op 11 januari 2018 code rood voor de gaswinning uit het Groningen-veld. Code rood staat voor dreigend gevaar, bijvoorbeeld een zware storm of gladde wegen, waarbij men wordt afgeraden om de weg op te gaan als het niet echt noodzakelijk is. Na een dag of hooguit een paar Zware aardbeving in Groningse Zeerijp Wesley Schouwenaars maandag 8 januari 2018, 15:42Update: maandag 8 januari 2018, 19:06 In het Groningse Zeerijp heeft rond 15:00 uur een aardbeving plaatsgevonden met een kracht van 3,4 op de Schaal van Richter. Het is de zwaarste aardbeving sinds 2012 in het gebied. Het KNMI categoriseert de aardbeving als 'zwaar'. 24

25 1. Risico s identificeren Risico management 2. Risico s beoordelen Impact & waarschijnlijkheid 3. Beheersmaatregelen

26

27 5. Risico s monitoren en rapporteren 1. Risico s identificeren 4. Risico s beheersen Risico management 2. Risico s beoordelen Impact & waarschijnlijkheid Aanvaarden Rest risico Beperken Delen Risico strategie Vermijden 3. Beheersmaatregelen in kaart brengen en toepassen

28 5. Risico s monitoren en rapporteren 4. Risico s beheersen Risico management 1. Risico s identificeren Onverwachte druk Onverwachte samenstelling Lekkages Bevingen 2. Risico s beoordelen Impact & waarschijnlijkheid 3. Beheersmaatregelen in kaart brengen en toepassen

29

30

31 Vragen

32 Consortia UDG Green deal Geert Kooiker Frank van Bergen Vincent Helfferich Rob Mathlener Lodewijk Burghout Saskia Hagedoorn Okke Borggreve UDG Leeuwarden UDG Heerenveen UDG Renkum GOUD (Utrecht) UDG Oost Brabant UDG Schiedam UDG Rotterdam

33 Yvonne Schavemaker en Harmen Mijnlieff TNO: Geo-thermie-logie voor niet geologen

34 ULTRA DIEPE GEO-THERMIE-LOGIE -VOOR NIET GEOLOGEN Drs. H.F. Mijnlieff

35 KENNIS, KUNDE & RISICOPROFIEL -Socratische wijsheid: hoe meer je weet, hoe meer je weet dat je niks weet, -Dunning-Krugereffect Industrie Overheid Advies & Consultancy Overig Kennisinstelling 2 UDG symposion Bron:

36 COMPETENTIE & BEWUST ZIJN Waar zijn wij als UDG sector? Onbekwaam Bekwaam Onbewust onbekwaam 2. Bewust onbekwaam 3. Bewust bekwaam 4. Onbewust bekwaam Onbewust Bewust 2 UDG symposion

37 GEOLOGIE EEN INTRODUCTIE Er was eens een oerknal.. 13,7 miljard jaar geleden. Toen ±4,5 miljard jaar geleden: In den beginne was de aarde woest en ledig Nu: de aarde is gecultiveerd en vol. Wat gebeurde tussen toen en nu? 2 UDG symposion

38 ONTWIKKELING VAN FLORA EN FAUNA Dinantian Woest en leeg 2 UDG symposion From: all1.jpg

39 WAT TIJDSFEITEN Reservoir gesteente voor UDG in Nederland Andere Geothermische Reservoir gesteenten Oudste sedimentair gesteente aangeboord in Nederland Mens komt Dino s dood Reservoir gesteente van Groningen gasveld = groots uitsterven 2 UDG symposion Using time scale creator:

40 DE GEOLOGISCHE TIJDSREIS VAN NL 2 UDG symposion Source: de Jager 2007 Source:?RGD?

41 BEDANKT VOOR UW AANDACHT Voor meer inspiratie: TIME.TNO.NL

42 Middagprogramma KEP & EWP Stichting Platform Geothermie Koffie Gesprek met experts Afsluiting Borrel

43 Pauze

44 Bastiaan Jaarsma en Nora Heijnen Kennis en Expertise programma & Exploratie Werkprogramma

45 Vertrekpunt Kennis van de Nederlandse ondergrond Ervaringen buitenland Internationale studies Olie & Gas UDG Seminar 22 februari

46 Opsporingsvergunning SDE+ / garantstelling Winningsvergunning Integrale projectontwikkeling UDG voorbeeld exploratie en statisch geologisch model Voor-studie Exploratie Ontwikkeling Realisatie boring 1 Evaluatie Realisatie boring 2 Evaluatie Realisatie aansluiting Productie Opruimen 6 mnd - 1 jr 6 mnd - 2 jr 1,5-2 jr 6 mnd 1 jr 3-6 mnd 6 mnd 1 jr 2-4 mnd 6 mnd 1 jr jr 3 mnd - 1 jr Quickscan ondergrond & overzicht bestaande data Verkenning bovengrond, identificatie warmtevraag Indicatie businessplan Plan van aanpak vervolg VGM zorgsysteem Aanvraag opsporingsvergunning Communicatieplan & stakeholder engagement Projectorganisatie Vergunningen en meldingen Verdieping ondergrond op basis van bestaande data Nieuwe/gereproceste seismiek en interpretatie Ondergrond model (geologie, breuken, temperatuur, facies indien mogelijk, stressveld) Uitwerken warmtevraag, energetische inpassing, tracé studie Aanvang contractering warmtevraag Reservoir model Geomechanisch model en seismische risico analyse Voorontwerp boring, puttraject, completion, stimulatie Risico inventarisatie Optimale scenario onder-, bovengrond Definitief consortium Prelim. financiële haalbaarheid Financiering Communicatie stakeholders Projectorganisatie Definitief boorplan Definitief ontwerp: reservoir model, boring, puttraject, - completion, stimulatie Opstellen meet/log, monitor programma Risicomatrix en QRA Bovengrondse infra- en installatieontwerp Vergunningen en meldingen Communicatieplan uitvoering Aankoop grond Contractering contractors Vergunningen en meldingen Uitvoeren en testen boring 1 Monitoring seismiciteit Monitoring seismiciteit Evaluatie boring en evt. aanpassing boring 2 Indien nodig sidetrack / stimulatie, testen en evalueren Communicatie stakeholders Productiechemie Business case en financiering Projectorganisatie Communicatie Contractering warmteafname stakeholders Uitzetten tenders en Projectorganisatie onderhandelingen contractors Go/no-go Final Investment Decision moment (FID) alle betrokken partijen Minimale warmtevraag portfolio definitief Oprichten SPV Financial Close Communicatie stakeholders Projectorganisatie Vergunningen en meldingen Uitvoeren en testen boring 2 Monitoring seismiciteit Indien nodig sidetrack / stimulatie, testen en evalueren Communicatie stakeholders Projectorganisatie Monitoring seismiciteit Evaluatie boring Go/no-go moment Reservoir management strategie Productie-chemie Meet-, monitoren regelplan Definitief ontwerp bovengronds systeem Communicatie stakeholders Projectorganisatie Vergunningen en meldingen VGM zorgsysteem incl QRA productie-fase Bouw bovengrondse infra/faciliteiten Aansluiting doublet op warmtenet Preliminary en Final Acceptance Tests met subcontractors Administratieve en operationele organisatie gereed Communicatie stakeholders Projectorganisatie Ontwikkeling van de putten Meetprogramma tijdens productie Beheer en onderhoud Monitoring debiet, drukken, temperatuur, Reservering financiële middelen voor opruiming installatie en put Sluitingsplan Werkprogramma opstellen casing, waterkwaliteit, Vergunningen en gasconcentraties, vaste meldingen deeltjes, bovengronds Opruimactiviteiten per systeem doublet Monitoring seismiciteit Communicatie Verzekeringen stakeholders Vergunningen en Algemene en meldingen (o.a. operationele organisatie Winningsplan, NORM) Communicatie stakeholders Algemene operationele organisatie UDG Seminar 22 februari

47 Opsporingsvergunning SDE+ / garantstelling Winningsvergunning Integrale projectontwikkeling UDG Voor-studie Exploratie Ontwikkeling Realisatie boring 1 Evaluatie Realisatie boring 2 Evaluatie Realisatie aansluiting Productie Opruimen 6 mnd - 1 jr 6 mnd - 2 jr 1,5-2 jr 6 mnd 1 jr 3-6 mnd 6 mnd 1 jr 2-4 mnd 6 mnd 1 jr jr 3 mnd - 1 jr Quickscan ondergrond & overzicht bestaande data Verkenning bovengrond, identificatie warmtevraag Indicatie businessplan Plan van aanpak vervolg VGM zorgsysteem Aanvraag opsporingsvergunning Communicatieplan & stakeholder engagement Projectorganisatie Vergunningen en meldingen Verdieping ondergrond op basis van bestaande data Nieuwe/gereproceste seismiek en interpretatie Ondergrond model (geologie, breuken, temperatuur, facies indien mogelijk, stressveld) Uitwerken warmtevraag, energetische inpassing, tracé studie Aanvang contractering warmtevraag Reservoir model Geomechanisch model en seismische risico analyse Voorontwerp boring, puttraject, completion, stimulatie Risico inventarisatie Optimale scenario onder-, bovengrond Definitief consortium Prelim. financiële haalbaarheid Financiering Communicatie stakeholders Projectorganisatie Definitief boorplan Definitief ontwerp: reservoir model, boring, puttraject, - completion, stimulatie Opstellen meet/log, monitor programma Risicomatrix en QRA Bovengrondse infra- en installatieontwerp Vergunningen en meldingen Communicatieplan uitvoering Aankoop grond Contractering contractors Vergunningen en meldingen Uitvoeren en testen boring 1 Monitoring seismiciteit Monitoring seismiciteit Evaluatie boring en evt. aanpassing boring 2 Indien nodig sidetrack / stimulatie, testen en evalueren Communicatie stakeholders Productiechemie Business case en financiering Projectorganisatie Communicatie Contractering warmteafname stakeholders Uitzetten tenders en Projectorganisatie onderhandelingen contractors Go/no-go Final Investment Decision moment (FID) alle betrokken partijen Minimale warmtevraag portfolio definitief Oprichten SPV Financial Close Communicatie stakeholders Projectorganisatie Vergunningen en meldingen Uitvoeren en testen boring 2 Monitoring seismiciteit Indien nodig sidetrack / stimulatie, testen en evalueren Communicatie stakeholders Projectorganisatie Monitoring seismiciteit Evaluatie boring Go/no-go moment Reservoir management strategie Productie-chemie Meet-, monitoren regelplan Definitief ontwerp bovengronds systeem Communicatie stakeholders Projectorganisatie Vergunningen en meldingen VGM zorgsysteem incl QRA productie-fase Bouw bovengrondse infra/faciliteiten Aansluiting doublet op warmtenet Preliminary en Final Acceptance Tests met subcontractors Administratieve en operationele organisatie gereed Communicatie stakeholders Projectorganisatie Ontwikkeling van de putten Meetprogramma tijdens productie Beheer en onderhoud Monitoring debiet, drukken, temperatuur, Reservering financiële middelen voor opruiming installatie en put Sluitingsplan Werkprogramma opstellen casing, waterkwaliteit, Vergunningen en gasconcentraties, vaste meldingen deeltjes, bovengronds Opruimactiviteiten per systeem doublet Monitoring seismiciteit Communicatie Verzekeringen stakeholders Vergunningen en Algemene en meldingen (o.a. operationele organisatie Winningsplan, NORM) Communicatie stakeholders Algemene operationele organisatie UDG Seminar 22 februari

48 Portfolio voordelen Portfolio voordelen Integrale projectontwikkeling UDG Seminar 22 februari

49 UDG programma Kennis- en Expertise Programma (KEP) Kennis en expertise delen op 8 thema s om een veilig en verantwoorde succesvolle ontwikkeling mogelijk te maken Exploratie Werk Programma (EWP) Uitvoeren van technisch onderzoek aan de ondergrond 2. Exploratie en statisch model 1. Integrale project ontwikkeling UDG 3. Dynamische ondergrond modellering 4. Ontwikkelconcepten UDG Seminar 22 februari

50 EWP gebaseerd op play benadering Klei (zand) Dinantien Klei (zand) UDG Seminar 22 februari

51 Dinantien Dit is een kaart, niet de kaart UDG Seminar 22 februari

52 Doelen van het Exploratie Werk Programma Noodzakelijk voor een veilig en verantwoorde ontwikkeling Inzicht in optimale locatie pilotproject(en) Identificeren optimale exploratiestrategie per regio en voor UDG in Nederland UDG Seminar 22 februari

53 Opzet Exploratie Werkprogramma WP 1 - Data Management Gezamenlijke activiteiten WP 2 Exploratie en statisch geologisch model WP 3 - Dynamische modellering WP 4 - Conceptuele ontwerpen Regionale activiteiten WP 6 - Regio Noord WP 7- Regio Midden WP 8 - Regio Zuid Lokale activiteiten WP FrieslandCampina WP GOUD WP Havenbedrijf Rotterdam WP Heerenveen WP Oost Brabant WP Renkum WP Schiedam WP 5 - Seismische acquisitie en (re-)processing UDG Seminar 22 februari

54 Veilig & Verantwoord Volkomen risicoloos bestaat niet Leren van de juiste voorbeelden Gezamenlijke ontwikkeling risico-analyse en mitigatie Resultaten worden publiek Risico-analyse Onderverdeling in project stadia Onderscheiden van kans, effect, impact en mitigatie Voorbeelden: effecten seismische acquisitie, aanwezigheid gas of H2S, corrosie, seismiciteit, etc UDG Seminar 22 februari

55 Technische Risico Matrix No Injury No damage No effect no impact Slight injury First Aid Slight damage Slight effect Slight impact Consequences severity Minor Injury RWC Minor damage Minor effect within facility Limited impact Major Injury LTI Localised damage Localised effect inside fence Considerable impact PTD/Single fatality Major damage Major effect outside fence National impact Multiple fatalities Extensive damage Massive effect International impact People Assets Environment Reputation Likelihood of Occurrence A Almost certain L M H H E E B Likely L M M H H E C Possible L L M M H E D Unlikely L L M M M H E Rare L L L M M M UDG Seminar 22 februari

56 Seismiek acquisitie geluidsbron geofoons t = 1 s registratieapparatuur signalen van seismische golven weerkaatsend oppervlak ρ 1, v 1 ρ 2, v 2 UDG Seminar 22 februari

57 Seismiek acquisitie (2) Plaatje seismiek UDG Seminar 22 februari

58 Seismiek interpretatie Chalk Zechstein salt Westphalian Namurian UDG Seminar 22 februari

59 EWP seismiek acquisitie en reprocessing Leeuwarden Heerenveen GOUD HBR Schiedam Renkum Oost-Brabant UDG Seminar 22 februari

60 UDG in (inter)nationale context Kennis en expertise uit binnen- en buitenland Commerciële partijen, kennisinstellingen en universiteiten Uit geothermie en uit olie en gas Voor Nederland in samenhang met DAGO en SPG Kennis en expertise uit internationale onderzoeksprojecten Veel resultaten al beschikbaar voor UDG Minimaliseren milieu impact (e.g. GEISER, DESTRESS). Exploratiemethoden (e.g. IMAGE) Ontwikkeling materialen(e.g. GeoWell) Productiviteitsverhoging (e.g. SURE) Onderzoeks vragen uit EWP meenemen in toekomstige projecten UDG Seminar 22 februari

61 Planning van het EWP WP Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q3 WP 1 Data management WP 2 Exploratie en statisch model WP 3 Dynamische modellering WP 4 Conceptuele ontwerpen WP 5 Seismische acquisitie and (re)processing WP 6 Regio noord WP 7 Regio midden WP 8 Regio zuid WP 9 Lokale activiteiten Go/no-go moment UDG Seminar 22 februari

62 UDG programma Kennis- en Expertise Programma (KEP) Kennis en expertise delen op 8 thema s om een veilig en verantwoorde succesvolle ontwikkeling mogelijk te maken 8. Operationeel project management 7. Warmtevraag bovengrond: systeem integratie / optimalisatie 2. Exploratie en statisch model 1. Integrale project ontwikkeling UDG 3. Dynamische ondergrond modellering 4. Ontwikkelconcepten 6. Business case analyse, financiering 5. Communicatie en stakeholder engagement UDG Seminar 22 februari

63 Onderdelen KEP Workshopseries Onderwerpen afgestemd op de projectfasering Gedurende de looptijd van de projecten Expertise ingebracht door EBN, TNO, consortiumpartijen of derden Werkgroepen Per thema UDG Seminar 22 februari

64 Communicatie en stakeholder engagement Samenwerking met SPG en DAGO Consortia s eerste aanspreekpunt voor project EBN is aanspreekpunt voor het UDG Programma Jaarlijkse seminars om breed te informeren Projectpagina UDG Programma beschikbaar op Nieuwe data en informatie wordt vrijgegeven via de TNO websites Publicaties en presentaties in vakbladen en op conferenties UDG Seminar 22 februari

65 Communicatie Publiek Seminar 22 februari Communicatie Relevante betrokkenen en stakeholders Jaarlijks Direct betrokkenen 25 januari Betrokkenen I&M, IPO, VNG, KNMI, Mijnraad, TCBB, Betrokkenen SodM & TNO AGE Mogelijke vervolgprojecten Almere, Nijmegen, MRA Betrokkenen Platform GT DAGO Aantal maal per jaar Workshops nu Motor integrale projectontwikkeling Green Deal: EZ, EBN, TNO, Consortia Frequent UDG Seminar 22 februari

66 Planning Veilig en verantwoord Versnellen Exploratie werkprogramma consortium A Exploratie werkprogramma consortium B Exploratie werkprogramma consortium C Exploratie werkprogramma consortium D Outlook Pilot project Vervolgproject Vervolgproject Pilot project Vervolgproject Vervolgproject Vervolg Vervolgproject Vervolgproject Vervolgpr Vervolgproject Vervolgproject Vervolgproject Vervolgproject Vervolgproject Vervolgproject Vervolgproject Vervolgproject Vervolg Vervolgproject Vervolgproject Vervolgproject Vervolgproject Verv Vervolgp Vervolgproject Vervolgproject Vervolgproject Vervolgprojec Exploratie werkprogramma consortium E Vervolgproject Vervolgproject Vervolgproject Exploratie werkprogramma consortium F Exploratie werkprogramma consortium G Pilot project Vervolgproject Vervolgproject Vervolgproject Vervolgproject Vervolgproject Vervolgproj Vervolgpro Vervolgproject

67 Vragen

68 Frank Schoof Stichting Platform Geothermie

69 Pauze

70 Panel gesprek Olof van der Gaag Martin van der Hout Lodewijk Burghout Bernard Dost Thirza van Daalen Berend Scheffers NVDE DAGO Oost Brabant KNMI TNO EBN

71 Samenvatting en afsluiting Het UDG team

72 Berend Scheffers Director Strategy & Technology EBN B.V.

73 Hartelijk dank Als u nog vragen of opmerkingen heeft naar aanleiding van dit seminar of het UDG programma, neem dan contact op met communicatie@ebn.nl

74