Regionale energievisie Noord Limburg

Transcriptie

1 Regionale energievisie Noord Limburg 1

2 Inleiding De groeiende wereldbevolking, klimaatverandering, milieuvervuiling en het opraken van fossiele brandstoffen hebben de noodzaak gecreëerd om het huidige energieverbruik van de mens te transformeren naar een duurzaam verbruik. Doorgaan op de huidige manier zal er toe leiden dat de fossiele brandstoffen opraken en de gevolgen van klimaatverandering groter worden. Daarnaast vervuilen fossiele brandstoffen o.a. de luchtkwaliteit en hebben daarmee een negatief effect op de gezondheid van de mens. De energietransitie is een alomvattende en uitdagende maatschappelijke opgave. Energieakkoord voor Duurzame Groei 2013 In september 2013 tekenen meer dan 40 organisaties het Energieakkoord voor Duurzame Groei. Organisaties als de overheid, werkgevers, vakbeweging, natuur- en milieuorganisaties, andere maatschappelijke en financiële instellingen verbinden zich hiermee aan deze maatschappelijke opgave. In het akkoord staan breed gedragen afspraken over energiebesparing, schone technologie en klimaatbeleid. Het uitvoeren van het energieakkoord heeft op diverse aspecten een positieve invloed. Zo ontstaat er een schone werk- en leefomgeving, een schone en betaalbare energievoorziening, werkgelegenheid en economische groei. Het akkoord gaat voor een volledig klimaatneutraal Nederland in Ondertekenden zetten zich in voor: - Een besparing van het finale energieverbruik met gemiddeld 1,5 procent per jaar PJ aan besparing in het finale energieverbruik van Nederland per Een toename van het aandeel van hernieuwbare energieopwekking (nu 4 procent) naar 14 procent in Een verdere stijging van dit aandeel naar 16 procent in Ten minste banen, voor een belangrijk deel in de eerstkomende jaren te creëren. Opgave regio Noord Limburg Gemeenten hebben zich individueel als ook collectief via het Nationaal energieakkoord gecommitteerd aan de energietransitie. De provincie Limburg heeft middels het POL 2014 de regio Noord Limburg uitgedaagd om een visie te formuleren over deze transitie en te concretiseren in regionale energieafspraken. De regionale energieafspraken geven kaders voor invulling door de gemeenten. De visie De visie geeft een richting, een punt op de horizon, wat i.r.t. het thema energie behaald dient te worden door het maken van regionale afspraken. Daarnaast zal ook de rol van de regio en individuele gemeenten besproken worden, en een actieplan opgesteld worden. Het actieplan bevat een overzicht van acties met welke sectoren er afspraken gemaakt dienen te worden om de doelstellingen te realiseren. Het actieplan geeft o.a. weer welke partijen in de samenleving benaderd dienen te worden voor het maken van afspraken. Vervolgstap, nadat visie geformuleerd is, is het formuleren van deze afspraken met de genoemde doelgroepen. De daadwerkelijke afspraken zijn een gevolg van de geformuleerde visie en actieprogramma. 2

3 Uit de energievisie zal blijken op welke punten er nadere samenwerking in de regio gewenst is in het uitvoeringsprogramma en op welke aspecten er lokaal gehandeld kan worden. De ambitie van de regio Noord Limburg is: het creëren van een energieonafhankelijke regio met een economisch gezonde woon-, werk- en leefomgeving, welke geschikt is voor toekomstige generaties. Voor de korte termijn wordt dit vertaalt naar de regionale doelstellingen, overgenomen uit het Nationaal Energieakkoord: - een energiebesparing van 1,5% per jaar; - 14% duurzame energie opwekking in Binnen enkele jaren is het jaar 2020 al bereikt. De regio vindt het belangrijk om een verdere doorkijk te maken dan dit jaar. De regio onderschrijft de volgende doelen voor 2030 (t.o.v. 2013): - 35% energiebesparing hebben gerealiseerd; - 30% duurzame energie opwekking. Om deze ambitie en doelstellingen te behalen, heeft de regio het volgende nodig: - het weergeven van de besparings- en opwekkingspotentieel; - het opstellen van ruimtelijke kansenkaarten; en - het formuleren van regionale kwaliteitsprincipes. 3

4 1. Analyse 1.1 Achtergrond Een diversiteit aan onderzoeken, tools en statistieken zijn er beschikbaar op het gebied van energieverbruik in de regio. In 2013 hebben de gemeenten Beesel, Venlo en Venray gezamenlijk een analyse laten opstellen. Dit heeft zich geresulteerd in de Energiestrategie Deze analyse is inclusief huidig gebruik, potentiele besparing en opwekking, en doorvertaling naar economische gevolgen. De provincie Limburg heeft in 2014 de Energieanalyse Limburgse Regio s laten opstellen door het bureau Ecorys. Deze analyse is door de provincie opgesteld uit het belang dat vergelijkbare uitgangspunten gehanteerd worden wat betreft de startsituatie en het potentieel van verschillende energiemaatregelen. Het rapport heeft als doel een ondersteunende rol te vervullen voor de regionale energievisies. Net als de Energiestrategie 2030 bevat de Energieanalyse Limburgse Regio s een overzicht van de huidige energievoorziening, de economische vertaling in termen van werkgelegenheid, potentie voor hernieuwbare energieopwekking en besparing. Basisjaar gegevens Een grensoverschrijdende studie uit 2011 is Energie ohne Grenzen. Hier werd de potentie naar het gebruik van duurzame energie in de grensregio Maas-Niers onderzocht. Deelnemende Nederlandse gemeenten waren: Beesel, Gennep, Horst aan de Maas, Peel en Maas, Venray en Venlo. Aan de Duitse zijde waren dit Geldern en Straelen met hun stadscentra en dorpsstructuren. Een tool ontwikkeld door Enexis welke het energieverbruik van de gemeente weergeeft is Energie in Beeld. Dit is een website waar elke gemeente toegang tot haar eigen gegevens heeft. Er kan data van verschillende schalen geraadpleegd worden: van gemeente breed, tot postcode6. Er is een verdeling mogelijk tussen zakelijk en particulier, elektra en gas, en opwek van zonne-energie en overige opwek. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) publiceert statistische informatie over een diversiteit aan onderwerpen. Zo ook het thema energie. 1.2 Conclusie achtergrond Met het vergelijken van deze verschillende bronnen blijkt al snel dat de energiedata met regelmaat gebaseerd zijn op aannames. Daardoor zijn de resultaten vrij divers en komen ze vaak niet overeen. Er zal daarom voor enkele bronnen gekozen moeten worden welke als nulmeting gelden. Belangrijk aan de nulmeting voor de analyse is dat deze in een later tijdstip herhaald uitgevoerd kan worden. Daarvoor is het van belang helder te hebben waar de gegevens vandaan komen en hoe de resultaten tot stand zijn gekomen. Daarnaast is het voor de provincie relevant dat de verschillende regio s ook met elkaar te vergelijken zijn. Zo voorkomt men dat er een scheve vergelijking plaatsvindt. Vanuit deze redenen is er voor gekozen om de studie van de provincie Limburg Energieanalyse Limburgse Regio s in combinatie met Energie in Beeld als uitgangspunt te hanteren. Een analyse met deze gegevens als basis is goed te herhalen en te vergelijken met andere regio s. De Energiestrategie 2030 voor Beesel, Venlo en Venray zal dienen als voorbeeld en inspiratie. 4

5 1.3 Het energieverbruik in de regio Het totale energetisch verbruik van de provincie Limburg is 126PJ. Daarvan wordt ruim 20% (27PJ) in de regio Noord-Limburg verbruikt. Deze 27PJ bestaat uit behoefte aan warmte, elektriciteit en mobiliteit van huishoudens, industrie, diensten, landbouw, visserij, vervoer, en de energiesector. De grootste energiedragers zijn olie, steenkool en aardgas. Duurzame energie wordt vooralsnog minimaal gebruikt als energiebron. Het energetisch verbruik, 27PJ, is het uitgangspunt voor het behalen van de duurzame energiedoelstellingen. Daarnaast heeft energiebesparing wel invloed op het conversieverlies. Autobrand stof 11% Aardgas 43% Energiedragers Ook dit heeft een wezenlijk aandeel in het energieverbruik en zal energiebesparing gestimuleerd dienen te worden om deze bijdrage ook te reduceren. Uitgaande van de 27PJ, kan er geconcludeerd worden dan de meeste energie naar de behoefte aan elektriciteit gaat. Opgevolgd door de vraag naar warmte en als laatste mobiliteit. Verder is er uit tabel 1 te halen dat er zakelijk (zowel klein zakelijk als industrie) meer vraag is naar elektriciteit, en dat huishoudens het meest verantwoordelijk zijn voor de warmtevraag. Tabel 1.1: Regionale energieverbruik naar behoefte (PJ) Noord Limburg Huishoudens Klein zakelijk Industrie Totaal Energetisch verbruik Behoefte aan 1,26 7,68 2,48 11,42 26,96 elektriciteit Behoefte aan 5,00 3,81 0,65 9,46 warmte Behoefte aan 3,98 2,09-6,08 mobiliteit Behoefte aan - - 9,42 9,42 producten Conversieverlies 2,10 12,80 4,13 19,03 Totaal 12,34 26,39 16,68 55,41 Bron: Ecorys (2013, basisjaar 2012) Onderstaande tabel geeft het verbruik per gemeente in Noord Limburg weer. Deze gegevens komen uit Energie in Beeld van Enexis. Het totale verbruik volgens deze bron is 30PJ. Het verschil kan afkomstig zijn door de verschillende aannames die in elke studie worden gedaan. Bovendien wordt de energievraag voor mobiliteit ook niet meegenomen in Energie in Beeld. De verdeling particulierbedrijven is per gemeente te vinden in bijlage 1. Olie, Steenkool 45% Duurzame energie 1% 5

6 Tabel 1.2: Energieverbruik naar gemeenten Particulier verbruik (PJ) Zakelijk verbruik (PJ) Totaal (PJ) Elektra Gas Totaal Elektra Gas Totaal Elektra Gas Totaal Beesel 0,063 0,251 0,314 0,170 0,318 0,488 0,232 0,569 0,801 Bergen 0,063 0,237 0,300 0,186 0,737 0,922 0,249 0,974 1,223 Gennep 0,075 0,237 0,363 0,463 0,456 0,919 0,538 0,744 1,282 Horst aan de Maas 0,194 0,748 0,942 0,815 5,259 6,074 1,009 6,007 7,017 Mook en 0,035 0,148 0,183 0,054 0,136 0,191 0,089 0,284 0,374 Middelaar Peel en 0,197 0,805 1,001 0,625 4,703 5,327 0,821 5,507 6,329 Maas Venlo 0,446 1,780 2,226 2, ,698 2,799 7,125 9,926 Venray 0,197 0,750 0,947 1,003 1,279 2,282 1,200 2,029 3,229 Totaal 1,270 5,007 6,277 5,668 18,232 23,900 6,938 23,239 30,177 Bron: Energie in Beeld, Enexis (basisjaar 2012) Van het totale energieverbruik in de regio verbruikt Venlo met iets minder dan een derde het meeste energie. Dit is te verklaren door de grootte van de stad en de vele bedrijvigheid. Horst aan de Maas en Peel en Maas zijn respectievelijk de tweede en derde grootste verbruikers. Dit is onder andere te verklaren door de vele glastuinbouw actief binnen deze gemeenten. Mook en Middelaar is de kleinste verbruiker in de regio. 1.4 De particulier De huishoudens in de regio verbruiken zowel volgens de studie van provincie Limburg als Energie in Beeld een kleine 6,3PJ. Hiervan wordt het grote merendeel (5PJ) gebruikt om het huis warm te houden. De rest gaat op aan elektriciteit. Bij de particulier is het dus vooral noodzaak om op warmtebesparing te richten. 1.5 Zakelijk De zakelijke markt is in te delen in een diversiteit van sectoren. De sectoren welke het meest aanwezig zijn in Noord Limburg, zijn: (1) financiële instellingen (11,2%), (2) Landbouw, bosbouw en visserij (9,0%), (3) advisering, onderzoeken en overige specialistische dienstverlening (8,8%), (4) overige dienstverlening (8,4%) en (5) gezondheids- en welzijnszorg (7,3%). Een grote groep wordt ook benoemd als onbekend (8,4%). De sectoren die in de regio gemiddeld het meeste energie verbruiken zijn: Elektra (KWh) Gas (M3) 1. Winning en distributie water, afval 1. Landbouw, bosbouw en visserij 2. Industrie 2. Industrie 3. Vervoer en opslag 3. Horeca en accommodatie 4. Groothandel 4. Overheidsdiensten en sociale verzekeringen 5. Horeca en accommodaties 5. Cultuur 6. Landbouw, bosbouw en visserij 6. Financiële instellingen Deze verdeling van sectoren is een landelijk gegeven. Zo is in de regio de sector landbouw, bosbouw en visserij de grootste gasverbruiker. In de praktijk zijn dit voornamelijk de glastuinbouwbedrijven. 1.6 Mobiliteit Ook mobiliteit neemt zijn aandeel in het energieverbruik binnen de regio Noord Limburg. Echter is er voor gekozen om mobiliteit niet mee te nemen in de vertaling van de POL uitwerking Energie. Dit is 6

7 vanwege het feit dat de regio het Mobiliteitsplan Noord Limburg momenteel formuleert. Deze dient in 2018 vastgesteld te worden. Er is voor gekozen om het Mobiliteitsplan Noord Limburg volgens de richtlijnen van het Sustainable Urban Mobility Plan op te stellen. Het thema duurzaamheid loopt hier als een rode draad doorheen. 1.7 Duurzame energie Voor het opstellen van deze visie zijn de duurzame energiebronnen bestudeerd. De Rijksdienst van Ondernemend Nederland hanteert de volgende duurzame energiebronnen: zon, wind, biomassa, water en bodem (RVO,2015). In de energievisie zullen dan ook deze bronnen behandeld worden. In 2012 werd van alle energie in Noord Limburg 0,85PJ duurzaam opgewekt. Dit staat gelijk aan 1,5% van alle energiedragers. Voor heel Limburg is dit 0,85%, In midden Limburg is dit 1,1%, en Zuid 0,5%. In onderstaande tabel is te zien dat voor Noord Limburg biomassa veruit het grootste aandeel heeft in duurzame energie. Wind en water zijn niet in de tabel meegenomen omdat hier in het meetjaar nog geen energie mee opgewekt werd. Tabel 1.3: Duurzame energie in PJ Noord Biomassa Bodemenergie Zon Buitenluchtwarmte Totaal Limburg Elektriciteit 0,36 0,02 0,38 Warmte 0,27 0,16 0,4 0,47 % 73,95% 19% 2,08% 4,98% 100% Bron: Ecorys (2013, basisjaar 2012) 1.8 Huidige projecten Momenteel lopen er tal van initiatieven die zich richten op het verduurzamen van de huishoudens. Zowel particuliere eigenaren als woningcorporaties zijn hier belangrijke stakeholders in. Een initiatief wat regio-overschrijdend is, is de Regionale Energie Alliantie (REA) welke voort is gekomen uit de ondersteuning van VNG voor het SER-energieakkoord. REA is er voor Noord en Midden Limburg en heeft als doel: het stimuleren en ondersteunen van energiebesparend gedrag, energiebesparende maatregelen en duurzame energieopwekking bij particuliere woningeigenaren. Om dit doel te bereiken wordt samenwerking gezocht tussen gemeenten, bedrijven, woningcorporaties, energiecoöperaties, stichtingen, e.d. Verder zijn er per gemeenten verschillende initiatieven actief. Zo is er de Groene Vogel in Beesel, Gloei in Peel en Maas en Venray Energiezuinig in Venray. In Mook en Middelaar worden bewoners gefaciliteerd bij verduurzaming van hun woning met het project Buurten Over Energie. Beesel, Venlo en Peel en Maas participeren ook in de provinciale pilot Verduurzaming Particuliere Woningvoorraad. Ook voor bedrijven worden in de regio al acties ondernomen om hen te stimuleren om energie te besparen en duurzaam op te wekken. Enkele initiatieven eerder genoemd bij de particulier richten zich ook op het zakelijk segment (Gloei, Venray Energiezuinig). In Venlo is de Energiedeal Venlo actief: een netwerk van bedrijven die 10% energie willen besparen in 3 jaar tijd. 7

8 2. Het speelveld Om de ambities te realiseren, zal de regio aan de slag moeten. De analyse geeft het huidige verbruik en het duurzame aandeel aan. De doelstelling is samengevat om het energieverbruik in 2020 terug te brengen naar 24 PJ (dit was in 2012 nog 27 PJ)en om 14% daarvan (3,4 PJ) duurzaam op te wekken. Een deel van de opgave zal door de individuele gemeente moeten worden gerealiseerd, maar er zijn ook zaken die beter gezamenlijk georganiseerd kunnen worden. hieronder het speelveld uitgewerkt aan de hand van de volgende items: (1) definitie regionale taken; (2) rol gemeenten; (3) grote klappers; (4) koppeling POL thema s; en (5) kosteneffectiviteit. 2.1 Definitie regionale taken De energietransitie blijft een gemeentelijke taak en zal op verschillende vlakken zelfstandig opgepakt worden. Echter zijn er ook aspecten waar de regiogemeenten de meerwaarde ziet om gezamenlijk op te trekken. Deze meerwaarde wordt gezien in de volgende punten: - Kennis- en netwerkdeling. Het wiel hoeft niet opnieuw te worden uitgevonden per gemeente. - Afstemming met regionale brancheverenigingen, zoals o.a. Smart Logistics Centre, Techno Vally en de LLTB. Grote energie vragende sectoren hebben zich regionaal georganiseerd. - Solidariteit van de gemeenten, want de omvang van de opgave vraagt daar om. Elke gemeente is ruimtelijk anders samengesteld. Dit resulteert dat de ene gemeente meer geschikt is voor bijv. windenergie, en een andere gemeente meer ruimte heeft voor zonnepanelen of een biovergister. Gezamenlijk kan er voldoende ruimte worden gevonden voor een gezonde energiemix. - Afstemming over de effecten van grootschalige ontwikkelingen. De effecten van windturbines zijn grensoverschrijdend en tegelijk zijn locaties langs de gemeentegrenzen kansrijk. Dit vraagt om afstemming. - Sommige inspanningen, bijv. gezamenlijke inkoop of aanbestedingen, hebben in regioverband een groter effect. - Communicatie. Een uniforme aanpak in de regio om doelgroepen te benaderen zorgt voor helderheid. - In regioverband is er meer mogelijkheid om invloed uit te oefenen, en daarmee de daadkracht van de individuele gemeente te vergroten. De regiogemeenten hebben afspraken gemaakt over bestuurlijke samenwerking rond de verschillende energiethema s. figuur 2.1 geeft per thema/maatregel aan welk schaalniveau van toepassing is. dit gaat van een enkele individuele woning tot aan bovenregionaal niveau. 8

9 Figuur 2.1: Schaalniveau bestuurlijke samenwerking Wat betreft de bestuurlijke samenwerking tussen gemeenten, kan er een onderscheid gemaakt worden tussen het elkaar informeren, het met elkaar afstemmen en in sommige gevallen zelfs instemmen. Wanneer een initiatief zich voordoet dat in bovenstaande figuur ook de regionale, dan wel bovenregionale ring raakt, zal actie ondernomen moeten worden: De gemeente waar het initiatief binnenkomt informeert ambtelijk de overige gemeenten en vraagt of het initiatief invloed uitoefent in hun gemeente en om dit te onderbouwen. Dit kan leiden tot de volgende antwoorden: Impact blijft binnen gemeentegrens waar initiatief is binnengekomen: het initiatief blijft binnen deze gemeente en de regio zal daarover geïnformeerd worden. Impact overstijgt gemeentegrens: het initiatief gaat naar regiotafel waar afstemming zal plaatsvinden. Afhankelijk van de grootte van impact, kan dit ook intergemeentelijk plaatsvinden. Naast regionale samenwerking zijn er ook verantwoordelijkheden op inter- en gemeentelijke schaal. Intergemeentelijk gaat om samenwerkingen tussen enkele gemeenten in de regio, waarbij niet alle regiogemeenten betrokken zijn. Een duidelijk voorbeeld hiervan is windenergie. We zien dat de mogelijkheden voor windenergie veelal liggen in de meer open gebieden nabij de gemeentegrenzen. Dit vraagt om intergemeentelijke afstemming. Daarnaast kan zich dit ook voordoen wanneer bijvoorbeeld een woningcorporatie actief is in meerdere gemeenten, of wanneer een project wordt opgepakt waar meerdere gemeenten samen in willen optrekken. Op gemeentelijke schaal blijven ook nadrukkelijk verantwoordelijkheden aanwezig. Hier betreft het activiteiten waarvan de ruimtelijke impact lokaal is, zoals energiebesparing (bij bedrijven en inwoners), of het verduurzamen van de eigen organisatie. Aangezien de regio inzet op kennisdeling, kan het voorkomen dat een project op gemeentelijk niveau ontwikkeld wordt, maar dat door interesse van regiogemeenten het project opgeschaald kan worden 9

10 tot intergemeentelijk, dan wel regionaal. Ook hier speelt informeren een belangrijke rol. Er blijft vrijheid in het opschalen van het schaalniveau. 2.2 Rol gemeenten De gemeenten in Noord-Limburg nemen over het algemeen een stimulerende, faciliterende en feliciterende rol in. Bewustwording is een belangrijk aspect op dit thema. Om de doelstellingen te behalen, zal de regio duurzame initiatieven moeten blijven stimuleren en faciliteren. De stimulerende rol heeft invloed op de bewustwording van de samenleving. Om inwoners en bedrijven in beweging te krijgen, is het nodig om aan de volgende zaken te werken: Weten, Willen, Kunnen, Doen. Partijen gaan pas wat doen als ze weten waar het over gaat, als ze de wil hebben om een bijdrage te leveren, als ze de kennis en de mogelijkheden hebben om daadwerkelijk iets te gaan doen en ook de (financiële) voordelen ervan inzien. Op elk van die aspecten kan de gemeente een stimulerende rol spelen. Uitvoering wettelijke taken. Er zijn enkele aspecten waar gemeenten en/of provincie wettelijk verantwoordelijk voor zijn. Het gaat hier o.a. om toezicht en handhaving, vergunningverlening, of verordeningen. De Regionale Uitvoeringsdienst (RUD) vervult hier een belangrijke rol in. Faciliteren is een breed begrip. Voor de maatregelen genoemd in figuur 2.1 waar een faciliterende rol gevraagd wordt, is hoe dan ook medewerking van een gemeente/regio nodig. Dit kan op verschillende manieren: - kennis: studies, tools, analyses - financieel: fondsen, (Europese) subsidies, leningen - regisserend: kaderstellen, beleid, herbestemmen, samenwerken Op welke manier er gefaciliteerd wordt, is afhankelijk van het initiatief en zal per aanvraag bepaald worden. Voorbeeldrol. Gemeenten zijn ook eigenaar van gebouwen, voorzieningen, infrastructuur en openbare verlichting. Hier hebben zij direct invloed op en zijn verantwoordelijk om energiemaatregelen te nemen. Het goede voorbeeld geven stimuleert anderen en creëert bewustwording. De feliciterende rol is het vieren van successen. Gemeenten kunnen hun waardering uiten naar actoren in de samenleving die actief bijdragen aan het behalen van de door de overheid geformuleerde energiedoelstellingen. Dit kan door te communiceren successen. Ook goede voorbeelden van anderen zijn een stimulans en creëren bewustwording. Stakeholders De hele samenleving is aan zet. Het is noodzaak om de dialoog over energiebesparing en duurzame opwek met de samenleving te voeren. Voor het opstellen van de Energiestrategie 2030 van de Gemeenten Beesel, Venlo en Venray zijn zowel de raden als diverse stakeholders benaderd. Voor de uitwerkingen van het POL is er voor gekozen deze input te gebruiken (bijlage 2). 10

11 Onderstaande tabel geeft een indicatie hoe de takenverdeling gezien kan worden in relatie tot de stakeholders. Tabel 2.1: indicatie takenverdeling regionaal en (inter)gemeentelijk niveau Energiebesparing Energie opwekken Regionale schaal Afspraken met regionaal Afspraken met regionaal georganiseerde georganiseerde brancheverenigingen/sectoren brancheverenigingen/sectoren Grootschalige duurzame energie opwek Regionale Energie Alliantie RUD RUD Intergemeentelijke schaal Afspraken met Afspraken met woningcorporaties woningcorporaties Wind energie Gemeentelijke schaal (individuele) inwoner (individuele) inwoner stimuleren stimuleren (individuele) bedrijven (individuele) bedrijven stimuleren stimuleren Gemeentelijke organisatie Gemeentelijke organisatie Kleinschalige duurzame energie opwek 2.3 Grote klappers Figuur 2.2 geeft indicatief weer de mate van invloed van de gemeente en het effect van de maatregel op de doelstelling. Uitgangspunt voor figuur 2.2 is de Energiestrategie 2030 Beesel-Venlo-Venray. Het in beeld brengen van de invloed en het effect is belangrijk om te bepalen welke rol er gehanteerd moet worden en waar de focus dient te liggen. Figuur 2.2: Grote klappers versus invloed gemeente (indicatief) 11

12 De meeste energie in Noord-Limburg wordt gebruikt door bedrijven. Het is logisch om daar de meeste aandacht aan te schenken. Via de Wet Milieubeheer zijn bedrijven en instellingen verplicht om energiebesparing toe te passen als de maatregelen binnen 5 jaar kunnen worden terugverdiend. Daarnaast worden er ook afspraken gemaakt in de MJA (meer jaren afspraken) en de EED-richtlijnen (Europese energie-audit). Het is van belang dat afspraken gemaakt gaan worden met belangrijke stakeholders in de regio over het nemen van maatregelen en de eventuele rol van gemeenten/regio. 2.4 Verband met andere POL thema s Energie vraagt om integraliteit. Het is onderdeel van alles en loopt als een rode draad door de andere POL thema s heen. Het is dan ook vanzelfsprekend om verbanden te leggen met de overige POL thema s en waar mogelijk koppelkansen te formuleren. bij de andere POL thema s is afgesproken dat tijdens de visievorming een vertegenwoordiger van de werkgroep energie wordt uitgenodigd om afspraken verder te verankeren. Nadat de visies geformuleerd zijn, zal er afstemming plaatsvinden volgens het afstemmingsprotocol. Daarin is afgesproken om doorgaans met 4 werkgroepen te werken: wonen, vrijetijdseconomie, landelijk gebied en economie. Om in deze werkgroepen het optimale wat betreft de energiedoelstellingen te halen is er voor gekozen dat bij elke werkgroep een vertegenwoordiger van het thema energie zal aansluiten. 2.5 Kosteneffectiviteit De hoeveelheid energie welke opgewekt dient te worden, staat in relatie tot de potentie om ook energie te besparen. Hoe meer er bespaard wordt, hoe minder er opgewekt hoeft te worden. Een introductie van het besparingspotentieel is ter inspiratie opgenomen in bijlage 3. In de uitzending van Tegenlicht van 13 maart 2016, wordt duidelijk hoe snel de ontwikkelingen gaan rondom duurzame energie en vooral ook wat de economische voordelen zijn. Dat betekent in toenemende mate dat een keuze voor wind- en zonne-energie geen ethische keuze meer is, maar een economische. Dit kan invloed hebben op de snelheid van de energietransitie. In landen als Brazilië, Australië, Chili en delen van de Verenigde Staten is de overweging om over te gaan op duurzame energie nu al een puur economische geworden. De komende jaren zal de prijs van zonne- en windenergie in snel tempo verder dalen. Daarna zal het aantal landen waar het omslagpunt voor duurzame energie wordt bereikt, verder toenemen. De investeringen (voor Beesel Venlo Venray 1,4 miljard) die nodig zijn voor de energietransitie leiden tot werkgelegenheid en omzet voor de toeleverende bedrijven. Uit vorige projectervaringen blijkt dat tot 80% van deze investeringen worden uitgevoerd door regionale bedrijven. Wat de financieel-gunstigste investering is, wordt in figuur 2.1 weergegeven. Hier worden de kosten per GJ per opwekkingsbron en besparing getoond. Ook vanuit kostenoogpunt is te zien dat investeren in energiebesparing effectief is. Daarnaast is te zien dat van de duurzame energiebronnen bodem- en windenergie het meest kosteneffectief zijn. Windenergie zou gebruikt kunnen worden om te voorzien in de elektriciteitsvraag, bodem in de warmtevraag. 12

13 Figuur 2.3: kosteneffectiviteit energiemaatregelen Bron: Energiestrategie Beesel, Venlo, Venray (2013) Dit is een grove inschatting op basis van investeringen versus besparingen. Daadwerkelijke kosten zijn van meerdere aspecten afhankelijk, zoals klimatologische aspecten, financieringskosten, inflatie, energieprijsstijging, etc. 2.6 Uitdagingen Om de doelstellingen te behalen, zijn diverse uitdagingen te overbruggen. Enkele, vooralsnog bekende, uitdagingen worden hier toegelicht: Lage energieprijs: grootenergieverbruikers hebben een laag energietarief. Dit zorgt er voor dat investeringen in energiemaatregelen ten eerste een lange terugverdientijd hebben en ten tweede dat energiebesparing resulteert in een hoger energietarief voor de ondernemer. Deze omstandigheden maken het voor de ondernemer minder aantrekkelijk om te investeren in energiebesparing, dan wel duurzame opwekking. Actie: als regio of provincie heb je dit niet in de hand. De provincie zou deze uitdaging kenbaar kunnen maken bij de landelijke overheid. Bouwbesluit: in Nederland is het zo geregeld dat voor nieuwe bouwontwikkelingen, of grootschalige renovaties, het bouwbesluit leidend is. Hierin worden de bouweisen meegegeven, waaronder ook het thema energie valt. Dit zijn minimumeisen. Een lokale overheid of provincie mag publiekrechtelijk geen strengere eisen opleggen dan in het bouwbesluit zijn opgenomen. Hierdoor hebben lokale overheden op dit moment geen harde instrumentaria om de energietransitie verder te bevorderen. Een instrumentarium wat hier wel mogelijkheden in, is de crisis- en herstelwet. Hier kan gebruik van worden gemaakt in een specifiek project/ontwikkeling. Opgemerkt dient te worden dat de opgave grotendeels in de bestaande gebouwde omgeving zit. Nieuwbouw zal in de toekomst stagneren en de energie-eis in het bouwbesluit zal steeds strenger worden. Op het gebied van energiebesparing is er nog veel te winnen in de bestaande gebouwde omgeving. Actie: als regio of provincie heb je dit niet in de hand. De provincie zou deze uitdaging kenbaar kunnen maken bij de landelijke overheid. Als gemeenten of regio zou je wel in de voorfase van ontwikkeling sterk kunnen inzetten op het maken van afspraken met betrekking tot duurzame energie en/of energiebesparing. Michael Kors en Heylen op Klavertje 4 zijn hier goede voorbeelden van. 13

14 Te laat betrokken in proces: energiebesparende en/of opwekkende maatregelen kunnen het beste in beginstadium van ontwikkeling meegenomen worden in de plannen. Dit voorkomt extra kosten en werk om achteraf aanpassingen te doen. Vooralsnog wordt het thema energie aan de voorkant niet optimaal meegenomen in acquisitiegesprekken, nieuwbouwprojecten of renovaties. Actie: zowel ambtelijk als bestuurlijk dient er genoeg kennis en kunde over het thema aanwezig te zijn om in de eerste gesprekken het onderwerp te kunnen behandelen. Kennisen netwerkdeling kan hierbij helpen. Conclusie: focus aanbrengen Om zo effectief mogelijk het maximale te kunnen realiseren is het van belang focus aan te brengen. Bij de keuze voor de focus is rekening gehouden met drie afwegingen: 1. de bijdrage van de doelgroep of sector aan het huidige energiegebruik. 2. de potentie van de energiemaatregel, afgezet tegen de beschikbare ruimte in de regio. Zo heeft windenergie de grootste ruimtelijke impact, maar levert veel energie. 3. de schaalgrootte van de energiemaatregel, die bepaalt of de maatregel (inter)gemeentelijk of regionaal opgepakt wordt en welke rol de gemeenten dan op zich nemen. in het kader van de POL uitwerkingen thema energie, kiest de regio Noord-Limburg ervoor om de focus te leggen op: 1. De doelgroep die de grootste energievraag heeft, is het bedrijfsleven. Met name de bestaande bedrijven zijn van groot belang om de energiedoelstellingen te behalen. 2. Energiebesparing speelt een belangrijke rol en heeft vooral betrekking op de bestaande voorraad van zowel bedrijven als woningen. Nieuwbouw moet al voldoen aan strengere energie-eisen. 3. voor het verduurzaam opwekken van energie steken we in op de volgende technieken: Voor kleinschalige duurzame opwek zal de focus liggen op zonne-energie en wko. Voor grootschalige duurzame opwek is vooral windenergie en geothermie effectief. De regio Noord-Limburg hanteert het motto: Gemeente als het kan, regio als het moet. Vele aspecten, zoals bewustwording, kan op gemeentelijke schaal uitgerold worden. Elk traject vraagt maatwerk. Het is daarom op voorhand niet te generaliseren op welke schaal een ontwikkeling/project wordt opgepakt en wat de rol van de gemeente daarin is. 14

15 3. Theoretische ruimtevraag niet willen is geen optie meer In het vorige hoofdstuk, het speelveld, is aan het einde focus aangebracht. Energiebesparing dient vooral bij bedrijven gestimuleerd te worden. bedrijven dienen een minimale inspanning te leveren zoals het toepassen van maatregelen die een terugverdientijd hebben van minder dan 5 jaar. Duurzame grootschalige energie opwekken heeft de focus op wind en geothermie, kleinschalige energie opwek omvat zon en wko. Dit hoofdstuk gaat verder over de ruimtevraag die nodig is om aan de doelstelling omtrent duurzame energie opwek te voldoen. Bij windturbines wordt uitgegaan van een opwek van 3MW, bij geothermiebronnen een levering van 6,5MW. Gegevens zijn gecontroleerd door energie ontwikkelbedrijf Etriplus. Tabel 3.1: Samenvatting focus, rol gemeente en ruimtevraag Woningen / kleinschalig Bedrijfsmatig / grootschalig Aandeel energieverbruik 20% 80% Besparen REA RUD Opwek Rol gemeenten en Regionale afstemming ruimtevraag Focus: kleinschalig zon, wko. Enexis: In Noord Limburg 7000huishoudens met zon-pv = totaal90tj Stimuleren. Minimale afstemming Minimaal. Zon op daken. Wko ondergrondse afstemming 20% Focus: wind, geothermie en grootschalig zon op daken (en weides) Stimuleren en faciliteren. Optimale afstemming Aanzienlijk. 80% 1 windmolen 100ha 1 geothermiebron 450ha (ondergronds) 15

16 In de samenvatting is een verdeling gemaakt tussen woningen/kleinschalig en bedrijfsmatig/grootschalig. Dit is gedaan omdat de hoeveelheid energievraag ver uit elkaar ligt en daarmee een andere benadering en rol van de regio vraagt. De verantwoordelijkheid van de energietransitie van de woningen/kleinschalig ligt bij de gemeente. Dit zal dus op gemeentelijke schaal gestimuleerd en faciliteert moeten worden. Dit hoofdstuk gaat over de bedrijfsmatige/grootschalige energievraag. Bedrijven hebben een aanzienlijk deel in de energievraag. Om de energiedoelstellingen te behalen is het van belang op deze doelgroep de focus te houden. Deze focus is in te delen in 2 sporen: - Spoor 1: energiebesparing bij bedrijven; - Spoor 2: duurzame energie opwek en haar ruimtevraag. Conclusie #1 Om de ruimtevraag in beeld te brengen gelden de volgende richtlijnen (afgerond): - 1 windturbine 22,5TJ (bij 2100 vollasturen per jaar) - 1 ha aan zonnepanelen 2,9TJ - 1 geothermiebron 70TJ (bij 3000 vollasturen per jaar) - 1 windturbine 7,7ha zonnepanelen 16

17 3.1 Spoor 1: energiebesparing bij bedrijven Wat betreft energiebesparing ligt er een hele opgave. Veel energie gaat momenteel verloren door niet goed geïsoleerde gebouwen, productieprocessen of het gebruik van niet-efficiënte technieken. Energiebesparing zal zowel bij woningen als bij bedrijven gerealiseerd moeten gaan worden. Voor bedrijven ligt de opdracht om in TJ bespaard te hebben. Inzetten op besparing is ook erg van belang voor de ruimtevraag van het opwekken. Hoe meer er energie bespaard kan worden, hoe minder er opgewekt hoeft te worden. Voor de jaren 2020 en 2030 zijn bespaardoelstellingen geformuleerd. Bij het nastreven van deze doelstellingen zal uiteindelijk minder windturbines, zonnepanelen en geothermiebronnen aangelegd hoeven te worden. Ter illustratie wat energiebesparing kan opleveren aan reductie in duurzame energiebronnen, is onderstaand schema gemaakt waar de energievraag van de regio Noord Limburg van het jaar 2012, 2020 en 2030 vertaald zijn naar aantal windturbines, hectare zonnepanelen en geothermiebronnen. De aantallen in het schema zijn de aantallen nodig wanneer de regio volledig van 1 duurzame energiebron afhankelijk is. Er is dan geen sprake van een energiemix. Dus met 980 windturbines in het jaar 2030, is de regio Noord Limburg volledig energieonafhankelijk. Tabel 3.2: Benodigde energiebronnen bij onafhankelijk van fossiele bronnen Jaar Energieverbruik TJ* TJ* TJ* Wind 1490 turbines 1290 turbines 980 turbines Zon ha ha 7500ha Geothermiebron 480 bronnen 415 bronnen 315 bronnen *Het totale energieverbruik is de energievraag van zakelijk, particulier en mobiliteit. Conclusie #2 Een totale energiebesparing van 2400TJ staat gelijk aan windturbines in lengte de A67 van Venlo naar Eindhoven; óf ha zonnepanelen 80% van het oppervlak nieuw te ontwikkelen werklandschap in Greenport Venlo; óf - 35 geothermiebronnen complete ondergrond van gemeente Beesel Mook & Middelaar en Bergen samen. 17

18 3.2 Spoor 2: duurzame energie opwek en haar ruimtevraag Voor 2020 staat de regio voor de opgave om van de energievraag 14% duurzaam op te wekken. Er is een verdeling gemaakt tussen grootschalig (wind en geothermie) en kleinschalig (zon en wko). Zonne-energie vraagt hier extra aandacht. Deze kan namelijk op meerdere schaalniveaus ingezet worden. Bij kleinschalig kan men denken aan woningeigenaren en kleine ondernemers die ervoor kiezen zonnepanelen op daken te leggen. In deze gevallen neemt de overheid een stimulerende, en geen faciliterende rol op zich (zie figuur 2.1 van vorig hoofdstuk). Op grootschalig niveau kan gedacht worden aan het plaatsen van zonnepanelen op daken bij grote ondernemers en eventueel zonneweides. Hier neemt de overheid een faciliterende rol, door het beschikbaar stellen van de kennis en kunde van bijvoorbeeld energie-ontwikkelbedrijf Etriplus en het planologisch mogelijk maken van bijvoorbeeld zonneweides. Ook stimuleert en faciliteert de regio om maximaal (grootschalig) zonnepanelen op daken te plaatsen. Dit heeft de voorkeur boven het realiseren van grondgebonden zonneweides. Dit om de kwaliteit van de grond zo optimaal te benutten. Illustratie 3.1: Verdeling duurzame energie opwek 80% Duurzame energie opwek 20% Grootschalig Kleinschalig Windenergie Geothermie Zon op daken (en zonneweides) Zon Wko De verdeling tussen grootschalig en kleinschalig heeft overeenkomsten met de verdeling tussen bedrijven en particulieren: - Bedrijven verbruiken veel energie, grootschalige opwek wekt veel energie op; - De woningvoorraad verduurzamen vraagt een stimulerende overheidsrol, kleinschalige opwek vraagt een stimulerende overheidsrol. Vanwege de al aanwezige overeenkomsten is er voor gekozen om ook de percentageverdeling ook over te nemen: van de totale energievraag gaat 80% naar bedrijven; van het totaal duurzaam op te wekken, zal 80% grootschalig gebeuren. 18

19 Dit enkel is te realiseren door een mix van energiebronnen in te zetten. Daarvoor zijn de volgende argumenten aan te voeren: - Inzetten op één duurzaam energiesysteem is ruimtelijk moeilijk inpasbaar; - Wind en zon wekken elektriciteit op, geothermie voornamelijk warmte; - Energiebronnen zijn complementair aan elkaar: wanneer het hard waait, schijnt over het algemeen gezien de zon minder en visa versa; - Belasting van de infrastructuur is bij een energiemix beter verdeeld. Een energiemix is gewenst. Onderstaande tabel geeft aan hoe deze verdeling zou kunnen zijn: Tabel 3.3: Theoretische benadering energiemix 2020 Grootschalige duurzame energie opwek (3250TJ) in 2020 Windenergie Geothermie Zon op daken (en zonneweides) Aandeel grootschalige 25% 25% 50% duurzame opwek Te realiseren voor windturbines 12 bronnen 610ha Zachte plannen Beesel: 5 turbines Venlo: 10 turbines Peel en Maas: 5 turbines Lipzig: 7,5MW gerealiseerd 0 Wijnen: 7,5MW Micheal Kors: 25TJ = 8,5ha Vida XL: 11TJ = 4ha Wienerberger: 4TJ = 1ha VS Rubber: 0,8TJ = 0,3ha Blueberry: 1,5TJ = 0,5ha Stichting Sportpark beheer: 0,5TJ = 0,17ha ZZON coöperatie Gouden Leeuw: 0,4TJ = 0,14ha Div. agrarische bedrijven: 1TJ = 0,35ha Te kort 16 windturbines 10 bronnen 595ha zonnepanelen NOTE: eventuele toename in energieverbruik is niet meegenomen in deze berekeningen. Conclusie #3-12 ondergrondse geothermiebronnen staat gelijk aan 36 windmolens ha zon op daken staat gelijk aan 72 windmolens. - Op Klavertje 4 was in totaal 600ha bedrijventerrein uit te geven. Stel dat dit voor 60% bebouwd zou worden. Deze daken volleggen met zonnepanelen staat gelijk aan 32% van de te behalen duurzame energie opwek opgave voor 2020! 19

20 3.3 Vooruitblik De doelstellingen voor 2030 en energieonafhankelijkheid gaan verder. In 2030 zal er nog meer energiebesparing gerealiseerd moeten zijn en een groter aandeel van de gevraagde energie komt uit duurzame energiebronnen. Voor energieonafhankelijkheid zal de gehele energievraag vanuit duurzame energiebronnen moeten komen. Gebaseerd op deze doelstellingen zal in TJ grootschalig duurzaam opgewekt dienen te worden. Tabel 3.4: Theoretische benadering energiemix 2030 Grootschalige duurzame energie opwek (5300TJ) in 2030 Windenergie Geothermie Zon op daken (en zonneweides) Aandeel grootschalige 25% 25% 50% duurzame opwek Te realiseren voor 60 turbines 19 bronnen 915ha 2030 Te realiseren voor 36 turbines 12 bronnen 610ha 2020 Te kort voor periode turbines 7 bronnen 305ha zonnepanelen NOTE: eventuele toename in energieverbruik is niet meegenomen in deze berekeningen. Wanneer beide tabellen, 2020 en 2030, met elkaar vergeleken worden, is te zien dat in de periode tot 2020 veel meer gerealiseerd moet worden dan in de periode Dit is te verklaren doordat energiebesparing verder is doorgezet. Hierdoor is de totale energievraag in de regio afgenomen en dus ook een kleiner aandeel duurzaam opgewekt te worden. Rekenen we dit nog door tot volledige energieonafhankelijkheid, dan geldt het volgende: Tabel 3.5: Theoretische benadering energiemix energieonafhankelijk Grootschalige duurzame energie opwek voor energieonafhankelijke regio (uitgaande van geen verdere energiebesparing na 2030) Windenergie Geothermie Zon op daken (en zonneweides) Aandeel grootschalige 25% 25% 50% duurzame opwek totaal 250 turbines 80 bronnen 3800ha Conclusie #4 - Volgens deze berekeningen: in 2030 zullen er per gemeente in Noord Limburg gemiddeld 8 windturbines, 2 geothermiebronnen en 115ha aan zonnepanelen op daken gerealiseerd zijn. - Volgens deze berekeningen: de regio Noord Limburg heeft voor volledige energieonafhankelijk 250 windturbines, 80 geothermiebronnen en 3800ha zonnepanelen nodig. Dit is respectievelijk 32, 10 en 475ha per gemeente. - De ontwikkelingen rondom duurzame energie gaan snel. Er zullen in de toekomst nieuwere/efficiëntere technieken beschikbaar komen. En de energievraag zal veranderen. 20

21 3.4 Haalbaarheid Dit hoofdstuk is een theoretische benadering om aan te geven hoeveel er nodig is per duurzame energiebron. De structuren in bestaand landschap zijn hier niet in meegenomen. Of deze theoretische benadering ook daadwerkelijk haalbaar is, moet nog blijken. Op moment van schrijven zijn er twee sporen in ontwikkeling die antwoord gaan geven op de haalbaarheid: (1) de ruimtelijk kwaliteitskader en (2) de kansenkaartsessies per gemeente. Ruimtelijk kwaliteitskader Overkoepelend aan de uitwerkingen per POL thema wordt er een ruimtelijk kwaliteitskader geformuleerd. Hierin wordt gekeken waar de opgaven per thema met elkaar botsten, maar ook waar zij elkaar kunnen aanvullen. Op vele andere POL thema s is sprake van het stabiliseren van de huidige voorraad, dan wel het verminderen van deze. Het thema energie is wat dit betreft een uitzondering, en is juist op zoek naar ruimte om haar doelstellingen te realiseren. Kansenkaartsessies per gemeente Door de provincie Limburg zijn kansenkaarten ontwikkeld per duurzame energiebron. Deze geven weer waar ruimte is voor bijvoorbeeld zonneweides. De regio heeft afgesproken deze sessie per gemeente uit te voeren. Dit betekent dat er een diversiteit van medewerkers van ruimtelijke ordening en energie in gezamenlijkheid gaan bepalen waar ruimte is voor welke duurzame energiebron. Wanneer alle gemeenten deze sessie hebben gehad, is er inzichtelijk hoeveel duurzame energie er in de regio opgewekt zou kunnen worden. Hiermee wordt de haalbaarheid van de doelstellingen zichtbaar. 3.5 (Ruimtelijke) randvoorwaarden per energiebron De opgave voor een energieonafhankelijke regio is groot. Kleinschalige energie opweksystemen kunnen worden geïntegreerd zonder extra ruimte te vragen. Zonnepanelen kunnen op daken, wko s kunnen onder de grond. Bij de kleinschalige wko s kan sprake zijn van afstemming met de ondergrondse omgeving om elkaars bron niet te beïnvloeden. Grootschalige energie opweksystemen vragen ook (ruimtelijke) randvoorwaarden. Er is geen sprake van uitwisselbaarheid. Om een energieonafhankelijke regio te worden zal de regio alle initiatieven die aan de randvoorwaarden voldoen, moeten onderzoeken en waar mogelijk faciliteren. Voor de grote duurzame energiebronnen zijn ruimtelijke randvoorwaarden van kracht. Deze houden rekening met de inpasbaarheid, veiligheid en wenselijkheid van de omgeving. Voor alle grote energie opweksystemen geldt dat deze bij voorkeur ook in de nabije omgeving van de energievrager gesitueerd worden. Windenergie Uitgangspunten die elders in de provincie Limburg worden gehanteerd heeft de regio Noord Limburg omarmd en gespecificeerd naar de Noord Limburgse omstandigheden en wensen. 1. Betrokken en actieve rol omgeving De omgeving heeft een actieve en betrokken rol bij de ontwikkeling en de exploitatie van windturbines. De initiatiefnemer is actief aan de slag met de omgeving. 2. Profijt De opbrengsten ( en kwh) van windturbines moeten maximaal terugvloeien in de gemeenschap. Voorziene opbrengsten dienen niet alleen naar de initiatiefnemers en 21

22 grondeigenaren te gaan, maar ook maximaal verveeld te worden met de omgeving. Op voorhand een profijtplan is nodig. Er is ruimte voor een coöperatieve ontwikkeling. In het zoekgebied zal één samenhangend project ontwikkeld worden. Wanneer er meerdere partijen zich in één zoekgebied begeven, zullen deze gezamenlijk moeten optreden. Alle betrokkenen in het projectgebied van het windmolenpark krijgen een eerlijke vergoeding. 3. Goede locatie Vanuit wet- en regelgeving zijn er enkele uitsluitingsgebieden. Vanuit veiligheid zijn voor bepaalde objecten afstanden bepaald. Deze objecten zijn: wegen, spoorwegen, vaarwegen, waterkeringen, vliegvelden/radars, hoogspanningsleidingen, straalverbindingen, transportleidingen, gebouwde objecten zoals woningen en bedrijven. De afstanden zijn verschillend per object. De provincie Limburg heeft in de POL2014 het volgende uitgesloten: Natura 2000, watervoerend bed van de Maas en het Nationaal Landschap Zuid Limburg. Vervolgens zijn er aspecten waar met maatwerk rekening gehouden dient te worden. Deze zijn niet op voorhand op locatieniveau uit te sluiten en dienen bij elk locatieonderzoek meegenomen te worden. Dit zijn o.a.: natuurgebieden, vleermuisbeschermingsgebieden en stiltegebieden. Los van de uitsluitingsgebieden en aandachtsgebieden, zijn er ook ruimtelijke randvoorwaarden. Er moet minimaal ruimte zijn voor het plaatsen van 3 windturbines (van minimaal 3MW). Er dient een landschapsontwerp aangeleverd te worden. Dit biedt diverse mogelijkheden: a. het huidige landschap kan in stand gehouden worden (het plaatsen bij al bestaande turbines); b. windturbines koppelen aan aanwezige structuurdragers (lijnelementen); c. het bestaande landschap wordt getransformeerd naar een energielandschap. Om aanlegkosten te drukken, is de voorkeur windturbines in de omgeving van het elektriciteitsnet aan te leggen. Geothermie Naarmate men dieper de aardbodem ingaat, stijgt de warmte in temperatuur. Deze warmte kan gebruikt worden voor de warmtevraag bovengronds te voorzien. Afhankelijk van de warmtevraag bovengronds wordt bepaald welke diepte er nodig is voor een geothermiebron om aan die gevraagde warmte te faciliteren. Er worden drie niveaus gehanteerd: Hoge temperatuur warmtebronnen Hoge temperatuur warmtebronnen hebben een temperatuur tussen de 90 C en 120 C en zijn gebruikelijk dieper dan 4km. Deze warmtebronnen zijn direct inzetbaar op regionale warmtenetten. Midden temperatuur warmtebronnen Een bron met temperaturen tussen de 70 en 90 C zijn midden temperatuur warmtebronnen. Dit kunnen industriële restbronnen zijn, maar ook geothermie van dieptes tot 2,5 km. Midden temperaturen kunnen lokaal ingezet worden. Lage temperatuur warmtebronnen Alles onder de 70 C zijn de lage temperatuur warmtebronnen. Dit kan bijvoorbeeld vrijkomen bij een rioolwaterzuiveringsinstallatie, of de warmte die vrijkomt bij datacentra. 22

23 Met behulp van warmtepompen kunnen deze temperaturen verhoogd worden naar 40 tot 70 C. Daarmee worden ze lokaal inzetbaar voor een lage temperatuur vraag. De lage temperatuur warmtebron is niet warm genoeg voor het faciliteren van heet tapwater (Voskuilen, 2016). Geschikte locatie Waar een geothermiebron ontwikkeld gaat worden, is afhankelijk van de warmtevraag. In een gebied waar alleen lage temperatuurvraag is, is het onrendabel om een bron van 4km diep aan te leggen. De volgende factoren zijn van belang voor het bepalen van de locatie voor een warmtebron: Er dient een warmtevraag in de omgeving aanwezig te zijn. Een nieuwe ontwikkelingslocatie heeft een andere warmtevraag dan bijvoorbeeld een bestaande woonwijk. Aanwezigheid bestaande warmtenetten is een voordeel in de aanlegkosten. Prijszekerheid: zowel voor afnemer als leverancier. Beschikbare retourtemperatuur. Het koele retourwater wat terugkomt van de afnemer bepaald mede het vermogen van de geothermiebron. Ruimtevraag bovengronds Tijdens het aanleggen van een geothermiebron zullen er bovengrondse werkzaamheden plaatsvinden die ruimte nodig hebben. Een bron aanleggen vraagt veel aan logistieke planning en bevoorraading. Zodra de put gerealiseerd is, is er een minimale bovengrondse ruimtevraag. Ruimtevraag ondergronds Om de bronnen optimaal te laten werken, is er ondergronds afstemming nodig. Wanneer bronnen te dicht bij elkaar zijn, verstoren deze elkaar. Wanneer de afstand tussen de injector en producer van één bron op 1,5km afstand van elkaar liggen, is het totale ondergrondse verbruik circa 4,5km 2 (Stichting Platform Geothermie, 2012). Grootschalige zonne-energie De regio Noord Limburg kiest er voor om zo optimaal mogelijk gebruik te maken van de lege daken. Eerder is al gebleken dat alleen al het plaatsen van zonnepanelen op het potentieel bebouwd oppervlak van Klavertje 4 ruim 30% van de energieopgave van 2020 beantwoordt. Het is daarom essentieel goed gebruik te maken van het dubbelgebruik van daken. De plaatsing van grondgebonden zonneweides vraagt een goede ruimtelijke inpassing. De voorwaarden waaraan deze moeten voldoen, komen voort uit het ruimtelijk kwaliteitskader en de kansenkaartsessies per gemeente. 23

24 3. Regionaal actieprogramma Energie Om zowel de landelijke (2020) als ook de regionale (2030) energiedoelstellingen te behalen, zal er actie ondernomen moeten worden. Eerder in deze visie is al vermeld dat overheden een beperkte rol hebben in het realiseren van deze doelstellingen. De samenleving is daarvoor aan zet. De regio Noord Limburg wil dit stimuleren en faciliteren. Het actieprogramma is vanuit dat oogpunt geformuleerd. Gelet op de omvang van het huidige energieverbruik bij bedrijven, ligt daar de focus van het Regionaal Actieprogramma Energie. Onderstaand is een overzicht van acties die in 2017 richting bedrijven in regionaal verband opgepakt zullen gaan worden. 1. Energiebesparing bij bedrijven Fors inzetten op energiebesparing kan grote, positieve, gevolgen hebben voor de ruimtevraag van de duurzame energiebronnen. Op de lange termijn (2030) geldt: hoe meer er bespaard wordt, hoe minder er opgewekt hoeft te worden. Voor de korte termijn (2020) moet de achterstand op duurzame opwekking nog worden ingelopen en zal ook daar zwaar op moeten worden ingezet. Acties De RUD: branchegericht de bewustwording bij het MKB vergroten met een energie-ambassadeur. Deze ondersteunt en adviseert bedrijven op energiebesparende maatregelen die een terugverdientijd hebben van korter dan vijf jaar. - Kennis over energiebesparing delen en stimuleren bij bedrijven. De Energiedeal Venlo is daar een voorbeeld van. Een dergelijk netwerk zal in de overige gemeenten, of regio breed, georganiseerd worden. - Kansen bij verkassen inzetten. Deze website schetst verduurzamingskansen voor bedrijven bij nieuwbouw, verbouwing, renovatie of verhuizing. Venlo heeft de licentie zodat bedrijven er gratis gebruik van kunnen maken. De overige gemeenten gaan ook een licentie aanvragen. Daarmee kan de regio gezamenlijk het instrument inzetten. Inspanningsniveau 3 2. Duurzame energie opwek op eigen terrein van bedrijven Op eigen terrein kan al veel energie worden opgewekt. Afhankelijk van de energievraag kan op eigen terrein een warmte/koude bron worden aangelegd, of zonnepanelen toegepast worden. Acties Aanhaken bij regionale bedrijvennetwerken, zoals Smart Logistics Centre, Techno Valley, Agriboard en overige ondernemersverenigingen om gezamenlijk de energiedoelstellingen te behalen. - Aanjaagteam zonnedaken voor bedrijven oprichten. Dit team bestaat uit, nader te benoemen, bedrijven die zich hiervoor gaan inzetten zodat er meer zonnedaken gerealiseerd gaan worden. 3 3 Inspanningsniveau 4 3. Grootschalige duurzame energie opwek Niet alle energie die we in de regio gebruiken kan op eigen terrein worden opgewekt. Er zijn extra locaties nodig om grootschalig duurzame energie op te wekken. De provincie heeft de regio gevraagd invulling te geven aan deze opgave. Mocht de regio er niet uit komen, of zich niet maximaal er voor in zetten, kan de provincie overwegen om een PIP in te zetten. Grootschalige opwek kan op initiatief van bedrijven, burgercoöperaties en/of gemeenten worden ontwikkeld. Acties Alle gemeenten uit Noord Limburg gaan separaat, of met deelgemeenten, de kansenkaartsessie met de Provincie Limburg doen. Hier wordt bepaald waar de kansen liggen voor grootschalige duurzame energie opwek, zoals 4 Inspanningsniveau 2 24

25 windmolens, geothermie en zonneweides. - In 2017 gaan de regiogemeenten de uitslag van de lokale kansenkaarten samenvoegen en vergelijken met de uitkomst van de verbruiksmonitoring over 2015, om daarmee te toetsen of de regionale doelen gehaald worden. - Een regionale visie vaststellen voor zonneweides en windenergie. Hiervoor wordt samen opgetrokken met de provinciale alliantie Zon op de kaart Verankering overige POL thema s Van de overige POL thema s zijn met name het Landelijk gebied en Werklocaties relevant om de energiedoelstellingen te behalen. Voor het landelijk gebied wordt momenteel het Ruimtelijk Kwaliteitskader geformuleerd. Hierin wordt het opwekken van (grootschalige) energie als kans gezien om een nieuwe invulling te geven aan het landelijk gebied. Voor werklocaties is het zaak dat zij fors gaan inzetten op energiebesparing en het ter beschikking stellen van daken voor het opwekken van duurzame energie. Acties Het thema energie opnemen in het ruimtelijk kwaliteitskader (landelijk gebied) - Het thema energie opnemen in de POL uitwerking werklocaties en bedrijventerreinen. - Deelname aan regionale werkgroepen economie (bedrijventerreinen, kantoren en detailhandel), vrijetijdseconomie, landelijk gebied en wonen om initiatieven in een vroegtijdig stadium te voorzien van input voor energiebesparing en duurzame opwek. Inspanningsniveau 4 5. Bewustwording en communicatie voor bedrijven In Noord Limburg is een diversiteit van bedrijvigheid aanwezig. De grootverbruikers hebben afspraken met Het Rijk lopen en zijn via die weg verplicht maatregelen te treffen. Het is daarom zaak om richting andere doelgroepen, zoals het MKB bewustwording te creëren. Acties Energienetwerken en kansen bij verkassen - Inspireren met goede voorbeelden 4 4 Inspanningsniveau Monitoring Er is afgesproken dat de Provincie Limburg een jaarlijkse energiemonitoring gaat uitvoeren voor de regio Noord Limburg. Dezelfde uitgangspunten en aannames zullen jaarlijks worden toegepast. Hiermee kan de voortgang op de energiedoelstellingen gemonitord worden. Acties De provincie stelt voor 1 mei 2017 een rapportage op over het werkelijke energiegebruik in Noord-Limburg in het jaar 2015 en Deze monitoringsrapportage wordt vervolgens jaarlijks herhaald, zodat er inzicht is in de voortgang en het halen van de doelen. Inspanningsniveau 2 Wat speelt er verder De focus ligt op de groot verbruikende doelgroep, het bedrijfsleven. Maar dat wil niet zeggen dat er op andere vlakken niets gebeurd. Ook bij de overige doelgroepen (huishoudens en mobiliteit) wordt ingezet op energiebesparing en duurzame energie opwek. Ook deze worden regionaal opgepakt, maar vallen niet onder de acties afkomstig uit de uitwerkingen van het POL thema Energie. 25

26 Regionale Energie Alliantie (REA) De REA is een regionaal samenwerkingsverband tussen de gemeenten van Noord en Midden Limburg, het bedrijfsleven, energie coöperaties en allianties. De volgende doelstellingen zijn geformuleerd: 1. oprichten of versterken van lokale samenwerkingsverbanden; 2. stimuleren van energiebesparing bij bestaande woningen. Vanuit de REA is een digitaal energieloket gelanceerd, bespaarenergieinlimburg.nl, waar alle voor bewoners en woningbezitters relevante informatie op het gebied van energiebesparing en duurzame energie bijeen is gebracht. De regio heeft afgesproken verdere stimulering bij deze doelgroep via de REA en op lokaal niveau te laten verlopen. In 2017 wordt onderzocht hoe de REA en het digitaal energieloket verder ontwikkeld kan worden en bekendheid gegenereerd kan worden. Gemeente Mook en Middelaar is geen onderdeel van de REA. Zij participeren mee in de Gelderlandse regio voor energieallianties en het energieloket Duurzaam wonen plus. Duurzame mobiliteit Het thema duurzame mobiliteit wordt in de regio opgepakt onder Trendsportal, een initiatief van het RMO Noord Limburg. Hier worden professionals en inwoners van Noord Limburg uitgedaagd om mee te denken en mee te doen in de visievorming van slimme mobiliteit voor morgen. Om hier tot te komen faciliteert Trendsportal in ontmoetingen, werksessies, legt verbindingen en zoekt samen met de markt naar nieuwe businessmodellen om samen te komen tot één mobiliteitsvisie voor Noord- Limburg. Het doel is om deze visie eind 2017 vast te stellen. Maar aangezien ontwikkelen nooit stopt zal dat zeker niet het eindstation worden. 26

27 Bijlage 1: energieverbruik particulier-bedrijven per gemeente Verdeling particulier-bedrijven energieverbruik Noord Limburg Met mobiliteit Zonder mobiliteit Noord Limburg Noord Limburg 23% 54% 23% particulier bedrijven mobiliteit 79% 21% particulier bedrijven Bron: Ecorys Bron: Enexis Verdeling particulier-bedrijven energieverbruik per gemeente (zonder mobiliteit) Bron: Enexis Beesel Bergen 39% particulier 25% particulier 61% bedrijven 75% bedrijven Gennep Horst aan de Maas 28% particulier 13% particulier 72% bedrijven 87% bedrijven 27

28 Mook en Middelaar Peel en Maas 16% 51% 49% particulier bedrijven 84% particulier bedrijven Venlo Venray 22% particulier 29% particulier 78% bedrijven 71% bedrijven 28

29 Bijlage 2: visie raad en stakeholders betrokken Energiestrategie 2030 Gezamenlijke raadsbijeenkomst De raadsleden onderschrijven het belang van de energietransitie, omdat dit zowel goed is voor de lokale economie (werkgelegenheid, woonlasten) als voor de lokale milieukwaliteit. Er was veel draagvlak voor het lokaal en duurzaam opwekken van energie, mede omdat hiermee de grootste financiële effecten voor de lokale gemeenschap zijn te behalen. In het voorgestelde scenario zijn de mogelijkheden voor biomassa en zonne-energie al maximaal ingezet, maar is het onvermijdelijk dat een deel van de energie moet worden opgewekt met windmolens (20 stuks, waarvan 10 al zijn voorzien in Klavertje 4). In Venlo en Beesel lijkt voor windmolens meer politiek draagvlak te zijn dan in Venray. Wel is men unaniem over het nauw volgen van technische ontwikkelingen op het gebied van de duurzame energie opwekking en het voortschrijdend inzicht gebruiken bij de realisatie van duurzame energie. De raadsleden waren het er grotendeels over eens dat de sleutel voor succes van de energietransitie ligt bij de samenleving zelf en dat de rol van de overheid daarbij vooral is gelegen in faciliteren. Daarbij gaat de voorkeur eerder uit naar het ondersteunen en stimuleren van koplopers, dan naar het handhaven van de wettelijke normen bij achterblijvers. Bijeenkomst met stakeholders Bij de bijeenkomst met stakeholders is met name getoetst of er draagvlak is voor de voorgestelde strategie en hoe alle partijen daar zelf een bijdrage aan zouden kunnen leveren. Ook is getoetst wat er in dat verband van de gemeente wordt verwacht. Er was veel enthousiasme voor het onderwerp, en het niveau van de discussies was hoog. Niet alleen werd er gesproken over de diverse technieken, maar er was vooral veel oog voor het proces waarmee energiebesparing en duurzame opwekking kunnen worden gerealiseerd, de zaken die nodig zijn om dat voor elkaar te krijgen, en de rollen die diverse partijen daar in kunnen spelen. Er blijkt veel draagvlak te zijn voor energiebesparing en duurzame opwekking. Het gros van de aanwezigen was van mening dat de hiermee samenhangende financiële, economische en sociale kansen niet gemist mogen worden. Betrouwbaarheid van informatie én van de afzender wordt als zeer belangrijk gezien. Zowel voor het bedrijfsleven als voor particulieren is de gemeente die betrouwbare, onafhankelijke partij. Betrokkenheid van de gemeente bij projecten of initiatieven is daarom in veel gevallen gewenst. Dat betekent niet dat de gemeente de kar moet trekken. Veel gehoord was dat de initiatieven van onderop moeten komen en zelf, op basis van ondernemerschap, groter moeten groeien. Van de gemeente, als betrouwbare afzender, wordt verwacht dat zij zorgt voor het actief verspreiden van kennis en ervaring, het bij elkaar brengen van partijen, het houden van overzicht (monitoring), het faciliteren en ontzorgen van initiatieven op vlakken die binnen de invloedssfeer van de gemeente liggen (zoals het wegnemen belemmeringen, hetzij in de eigen regels, hetzij door lobby). Ook wordt verwacht dat de gemeente zelf het goede voorbeeld geeft. 29

30 Bijlage 3: besparingspotentieel Het stimuleren van energiebesparing is essentieel om op een effectieve wijze de duurzame energie opwek te faciliteren. Hoe meer er bespaard kan worden, hoe minder er opgewekt dient te worden Particulier Onderstaande afbeelding geeft een indicatie over de voor de hand liggende bespaarmogelijkheden voor een gemiddelde eengezinswoning. Deze afbeeldingen zijn er ook specifiek voor appartementen, rijtjeswoning, hoekwoning en vrijstaande woning (Milieucentraal 2014). Afbeelding 2.1: besparingspotentieel gemiddelde eengezinswoning Bedrijven Voor bedrijven is het ingewikkelder om helder het besparingspotentieel weer te geven. Er zal tal van sectoren en elk bedrijf heeft zijn eigen bedrijfsvoering en formaat. Helaas is er dan voor bedrijven geen algemeen overzicht van besparingskansen zoals dat voor de particulier wel is. In het SER-akkoord staat de energiebesparingsverplichting voor geheel Limburg vermeld. De doelstelling voor Limburg is om 2,64PJ energie te besparen. In 2015 is vanuit de RUD Noord en Zuid Limburg hiernaar gehandeld. Zij hebben energie ambassadeurs opgeleid en er is voor een 30