OAB SCAN. Gemeente XXX EEN NIEUWE INDICATOR VOOR ONDERWIJSACHTERSTANDEN. Verschuivingen in beeld

Transcriptie

1 EEN NIEUWE INDICATOR VOOR ONDERWIJSACHTERSTANDEN Verschuivingen in beeld In het onderwijsachterstandenbeleid gaat het om het vergroten van de onderwijskansen van kinderen uit achterstandsmilieus. Een belangrijk onderdeel van het huidige onderwijsachterstandenbeleid is de zogeheten gewichtenregeling. Deze regeling bepaalt hoeveel geld een basisschool en gemeente krijgen om verwachte onderwijsachterstanden weg te werken. Deze gewichtenregeling gaat op 1 januari 2019 veranderen. Het rekenmodel dat aan deze nieuwe regeling ten grondslag ligt is ontwikkeld door het CBS. In deze OAB-scan maken we inzichtelijk hoe dit nieuwe rekenmodel uitpakt voor de gemeente XXX. Van een onderwijsachterstand is sprake als leerlingen door een ongunstige economische, sociale of culturele omgeving (met name de thuissituatie) op school slechter presteren (d.w.z. een lagere Cito-score halen in groep 8) dan zij bij een gunstiger situatie zouden kunnen (gezien hun potentieel, intelligentie). Waar in in de gemeente XXX zijn de grootste verwachte onderwijsachterstanden? Op welke scholen? In welke wijken? Bij welke besturen? AANLEIDING (+) De huidige regeling bepaalt op basis van het opleidingsniveau van ouders hoeveel gewichtenleerlingen een school heeft. Alleen kinderen waarvan beide ouders maximaal VMBO-kader hebben tellen mee als gewichtenleerling. Scholen verzamelen deze gegevens. Het totaal aantal gewichtenleerlingen bepaalt hoeveel geld een basisschool en de gemeente krijgen om verwachte onderwijsachterstanden weg te werken. Er is veel kritiek op deze regeling. Door de stijging van het opleidingsniveau neemt het aantal kinderen dat onder de doelgroep valt af en ontvangen scholen en gemeenten minder geld. Ook is de administratie van opleidingsniveaus door scholen foutgevoelig en tijds- en kostenintensief. Tijd voor een nieuwe regeling dus! NIEUWE REGELING HOOG De verwachte onderwijsachterstand van een leerling wordt niet langer alleen bepaald door het opleidingsniveau van de ouders, maar wordt door het CBS voor iedere leerling berekend op basis van een combinatie van vijf omgevingsfactoren: - het opleidingsniveau van vader en het opleidingsniveau van moeder - het herkomstland van de moeder - de verblijfsduur van de moeder in Nederland - het gemiddelde opleidingsniveau van de moeders op school - of ouders in de schuldsanering zitten. Deze gegevens hoeven scholen niet zelf aan te leveren, maar worden gehaald uit centraal beschikbare databestanden van het CBS. Met deze vijf factoren berekent het CBS voor iedere peuter en basisschoolleerling een verwachte Citoscore eind groep 8. Kinderen met de 15% laagste CITO-scores tellen mee in het berekenen van een gemeentescore en scholenscore. Die scores worden vertaald naar budgetten. Gemeenten en scholen krijgen ieder een afzonderlijk budget. Op pagina 2 leggen we uit hoe het nieuwe rekenmodel het CBS precies in elkaar steekt. VERSCHILLEN 1) OCW zal het nieuwe model gebruiken om haar budget eerlijker over Nederland te verdelen: het geld gaat naar die plekken waar de verwachte onderwijsachterstanden het grootst zijn (anders gezegd: waar kinderen wonen met de minst gunstige omgevingsfactoren). Dit leidt tot veranderingen in budgetten. De gevolgen voor de gemeente XXX maken we op de volgende pagina's inzichtelijk. De berekeningen doen we op basis van de schoolscores, die ten grondslag liggen aan de school(bestuur)budgetten. 2) Het is voor een school of gemeente niet meer te herleiden welke leerlingen de gewichtenleerlingen zijn. Het CBS levert de gegevens niet op leerlingniveau, maar op gemeenteniveau en schoolniveau. Dat betekent dat gemeenten en besturen zelf moeten bepalen aan welke kinderen, scholen en wijken zij hun onderwijsachterstandenbudget willen besteden. Onze berekeningen laten zien op welke plekken in de gemeente de verwachte onderwijsachterstanden het grootst zijn. 10 Bronnen: CBS (2017). Herziening gewichtenregeling primair onderwijs. Hoofdlijnenrapport. Kamerbrief minister Slob (26 april 2018). Nieuwe verdeling middelen onderwijskansenbeleid scholen gemeenten (nr ).

2 ACHTERGROND: Het nieuwe rekenmodel van het CBS Het nieuwe model van het CBS voorspelt de verwachte onderwijsachterstand per school en per gemeente. Hoe gaat dat in zijn werk? Stap 1: Voor elk kind wordt de verwachte Cito-score eind groep 8 berekend Het CBS heeft onderzocht met welke kenmerken de CITO-score het best voorspeld kan worden. Naast de intelligentie van een kind blijken de volgende omgevingskenmerken van belang: - het opleidingsniveau van de vader en de moeder - het herkomstland van de moeder - de verblijfsduur van de moeder in Nederland - het gemiddelde opleidingsniveau van de moeders op school - of ouders in de schuldsanering zitten Deze gegevens heeft het CBS voor ieder kind beschikbaar in haar databestanden. Per kenmerk is bepaald hoe groot het gemiddeld effect op de Cito-score is: hoeveel punten haalt het kenmerk de Cito-score gemiddeld omhoog of naar beneden. Voorbeeld: de verwachte Cito-score van kinderen met een ouder in de schuldsanering blijkt gemiddeld 2,6 punten lager te liggen. Door de effecten van alle omgevingskenmerken van een kind bij elkaar op te tellen kan de verwachte Cito-score eind groep 8 bepaald worden. verwachte Cito-score eind groep 8 = Constante Opleiding vader Opleiding moeder Herkomst Verblijfsduur moeder in NL Gemiddelde opleiding moeders op school Schuldsanering startwaarde die verwijst naar de verwachte Cito-score van kinderen die op alle kenmerken een 0 scoren 531,36 in acht van -1,68 voor alleen basisonderwijs tot +3,97 voor hbo/wo master, doctor in acht van -0,75 voor alleen basisonderwijs tot +5,09 voor hbo/wo master, doctor in acht van tot -2,29 voor Turkije tot +0,52 voor Oost- Azië in drie van +0 tot +1,46 (van nul tot vijf jaar, vijf tot vijftien jaar, vijftien jaar en langer) in twee laag -0,30 en hoog +1,07 in twee nee +0 en ja -2,60 Stap 2: De Cito-scores worden omgezet naar achterstandsscores Alleen de kinderen met de 15% laagste Cito-scores tellen mee als verwachte achterstandsleerlingen (zie Kamerbrief 26 april 2018). Bij die 15% hoort een grenswaarde, bijvoorbeeld een Cito-score van 531. Kinderen met een verwachte Cito-score boven deze waarde tellen niet mee in de berekeningen. Kinderen met een verwachte Cito-score onder deze grenswaarde tellen wel mee. De mate van hun verwachte achterstand wordt vastgesteld door hun verwachte Cito-score van de grenswaarde af te trekken. Deze verschilscore is de verwachte achterstandsscore. Stap 3: Achterstandsscores worden opgeteld tot schoolscores en gemeentescores Om tot school en gemeentescores te komen zijn de verwachte achterstandsscores per school en gemeente opgeteld. Hieronder een voorbeeld van het berekenen van een schoolscore voor een school met 4 kinderen. Bij het berekenen van de gemeentescores worden ook de verwachte Cito-scores van de peuters berekend en in de optelsom meegenomen. Verwachte Citoscore Verwachte achterstandsleerling Verwachte achterstandsscore Kind 1 536,9 Nee 0 (boven grenswaarde 531) Kind 2 534,1 Nee 0 (boven grenswaarde 531) Kind 3 528,3 Ja 2,7 (grenswaarde Cito) Kind 4 525,0 Ja 6,0 (grenswaarde Cito) Totale schoolscore 8,7 Let op: het CBS publiceert alleen schoolscores en gemeentescores. Dit is de optelsom van alle achterstandsscores. Er worden geen individuele scores van kinderen bekend gemaakt. Ook wordt niet openbaar gemaakt hoeveel achterstandsleerlingen er op een school of in een gemeente zijn.

3 Hoe scoort XXX op de verschillende omgevingskenmerken t.o.v. andere gemeenten? Opleidingsniveau moeder Opleidingsniveau XXX G4 G37 NL basisonderwijs 6,6% 11,2% 6,1% 5,2% vmbo-b/k, mbo1 8,9% 10,1% 8,3% 7,1% vmbo-g/t, avo onderbouw 3,6% 2,8% 2,8% 2,5% mbo 2,3 14,2% 12,0% 13,0% 12,8% mbo 4 27,7% 14,6% 24,5% 28,3% havo, vwo 7,7% 7,0% 6,9% 6,7% hbo/wo bachelor 19,1% 17,2% 21,8% 21,6% hbo/wo master, doctor 11,0% 22,9% 15,2% 14,7% onbekend 1,2% 2,1% 1,4% 1,2% Opleidingsniveau vader Opleiding XXX G4 G37 NL basisonderwijs 5,5% 11,2% 6,1% 4,3% vmbo-b/k, mbo1 10,1% 10,1% 8,3% 8,1% vmbo-g/t, avo onderbouw 2,4% 2,8% 2,8% 1,8% mbo 2,3 15,5% 12,0% 13,0% 13,1% mbo 4 25,6% 14,6% 24,5% 27,4% havo, vwo 7,7% 7,0% 6,9% 6,9% hbo/wo bachelor 15,4% 17,2% 21,8% 18,5% hbo/wo master, doctor 10,4% 22,9% 15,2% 14,4% onbekend 7,4% 2,1% 1,4% 5,5% Ouders in schuldsanering 1,2% G4: 0,95% G37: 1,2% NL: 1,0% Herkomstland Herkomstland XXX G4 G37 NL Nederland 69,9% 51,9% 77,6% 80,9% Suriname en Nederlandse Antillen 3,6% 7,6% 2,4% 2,3% Turkije 9,5% 8,3% 4,3% 3,0% Noord-Afrika 5,1% 15,0% 4,4% 4,5% EU-15, andere ontwikkelde economieën Nieuwe EU-landen en economieën in transitie 2,1% 3,1% 1,6% 1,4% 2,7% 3,8% 2,4% 2,1% Oost-Azië 1,7% 2,2% 1,8% 1,3% Rest Afrika, rest Azië, rest Latijns Amerika 5,0% 7,4% 5,0% 4,0% Onbekend 0,4% 0,6% 0,6% 0,4% NB: Kinderen van wie één ouder als herkomstland Nederland heeft, wordt in de categorie Nederland ingedeeld. Kinderen van wie beide ouders niet uit Nederland komen, worden in ingedeeld in de categorie waartoe het herkomstland van de moeder behoort. Verblijfsduur moeder NL XXX: 0,4% 80,9% 6,3% 12,4% NL: 5,4% 9,9% 84,3% 0,4% < 5 jaar 5-10 jaar > 15 jaar onbekend

4 Welke gegevens hebben we gebruikt en hoe zijn de berekeningen gedaan? Oude gewichtenregeling (gebaseerd op opleidingsniveau ouders): van iedere school weten we het aantal leerlingen met gewicht 0, gewicht 0.3 en gewicht 1.2. Er is een schoolscore berekend (som van de gewichten van alle leerlingen op een school) en een leerlingscore (schoolscore gedeeld door aantal leerlingen). De gegevens zijn ontleend aan de openbare DUO-bestanden over leerlinggewichten uit 2017/2018. NB: er is in deze berekeningen geen gebruik gemaakt van drempels. Nieuwe regeling (het CBS-model met vijf indicatoren): bij het CBS is een maatwerktabel opgevraagd met de schoolscores (2017). Om de scholen in de gemeente te kunnen vergelijken zijn alle schoolscores van de gemeente opgeteld en is berekend welk percentage van de totale achterstand zich op elke school bevindt. Daarnaast zijn de schoolscores omgezet naar leerlingscores door de schoolscore te delen door het totaal aantal leerlingen op een school (de gemiddelde achterstand per leerling). Grote/gemiddelde/kleine onderwijsachterstand: hiervoor is de schoolscore of leerlingscore afgezet tegen het gemiddelde in de gemeente. * grote onderwijsachterstand: scholen met een score die meer dan een halve standaarddeviatie boven het gemiddelde ligt * gemiddelde onderwijsachterstand: scholen met een score tussen een halve standaarddeviatie boven en onder het gemiddelde * kleine onderwijsachterstand: scholen met een score die meer dan een halve standaarddeviatie onder het gemiddelde ligt Schoolscore de totale onderwijsachterstand van alle leerlingen op een school zegt iets over zegt iets over de zwaarte van de zwaarte van de totale de totale problematiek problematiek maar corrigeert niet voor de grootte van de school Leerlingscore de totale onderwijsachterstand gemiddelde van onderwijsachterstan alle leerlingen op d van een school leerling op een school zegt iets over de zegt zwaarte iets over van de de zwaarte totale van problematiek de individuele problematiek is gecorrigeerd naar grootte van de scholen en dus goed vergelijkbaar

5 1. School B 2. School L 3. School C 4. School A 5. School J SCHOLEN VERGELEKEN: OUDE vs. NIEUWE REGELING Oud op basis van schoolscores 1. School I 2. School J 3. School H 4. School L 5. School F Nieuw Op welke scholen is de totale verwachte onderwijsachterstand met de nieuwe indicatoren het grootst? Nieuwe regeling In bijlage 1 is een overzicht van de scores van alle scholen te vinden. School A School B School H School K School D School E psz/vve School C School F School G School J School L School I grote verwachte onderwijsachterstand gemiddelde verwachte onderwijsachterstand kleine verwachte onderwijsachterstand

6 1. School C 2. School B 3. School A 4. School L 5. School D SCHOLEN VERGELEKEN: OUDE vs. NIEUWE REGELING op basis van leerlingscores Oud 1. School H 2. School J 3. School F 4. School B 5. School E Nieuw Op welke scholen is de verwachte onderwijsachterstand met de nieuwe indicatoren per leerling het grootst? Nieuwe regeling In bijlage 2 is een overzicht van de scores van alle scholen te vinden. School A School B School H School K School D School E psz/vve School C School F School J School G School L School I op alle scholen waar de verwachte gemiddelde onderwijsachterstand per leerling groot is, bevindt zich in schooljaar 17/18 een schakelklas grote verwachte onderwijsachterstand gemiddelde verwachte onderwijsachterstand kleine verwachte onderwijsachterstand

7 Bijlage 1: Totale achterstand per school Rang nieuwe regeling School Bestuur Aantal lln % van totale achterstand Urk Groot, gemiddeld, klein* Rang oude regeling % van totale achterstand Urk Verschil in rang: oud vs. nieuw 1 School I A ,2% groot 7 6,9% Is het nieuw School OAB-budget J van de gemeente Alkmaar School H A A ,4% 10,9% groot groot 5 8 7,3% 6,7% School L B 304 9,5% gemiddeld 2 14,0% -2 5 School F A 248 9,2% gemiddeld 10 5,5% +5 6 School E A 241 8,7% gemiddeld 9 6,0% +3 7 School B C 223 8,1% gemiddeld 1 15,1% -6 8 School G A 357 8,0% gemiddeld 11 4,8% +3 9 School D A 241 7,2% gemiddeld 5 7,3% School A B 200 6,9% klein 4 11,7% School C B 189 5,7% klein 3 13,3% School K D 131 2,1% klein 12 1,4% 0 Bijlage 2: Achterstand per leerling Rang nieuwe regeling School Bestuur Aantal lln Achterstand per leerling Groot, gemiddeld, klein* Rang oude regeling 1 School H A 234 0,57 groot Is het nieuw OAB-budget School J van de gemeente Alkmaar A 296 0,47 groot School F A 248 0,45 groot School B C 223 0,44 groot School E A 241 0,44 groot School A B 200 0,42 gemiddeld School L B 304 0,38 gemiddeld School C B 189 0,37 gemiddeld School D A 241 0,36 gemiddeld School I A 451 0,33 klein School G A 357 0,27 klein School K D 131 0,20 klein 12 0 Verschil in rang: oud vs. nieuw

8 bestuur OAB SCAN Bijlage 3: Achterstand naar bestuur aantal scholen in XXX totale achterstand % van totaal gemiddelde achterstand per school A 7 825,8 61,6% 118,0 0,41 B 3 269,9 24,8% 90,0 0,39 Is het nieuw OAB-budget van de gemeente C Alkmaar 1 25,8 4,2% 25,8 0,20 D 1 99,1 9,4% 99,1 0,44 gemiddelde achterstand per leerling Janneke Schilder en Karin Vander Heyden, juni 2018