GAMEN & SOCIALE MEDIA BIJ JONGEREN

Transcriptie

1 GAMEN & SOCIALE MEDIA BIJ JONGEREN EEN ONDERZOEK NAAR HET GAMEGEDRAG EN HET GEBRUIK VAN SOCIALE MEDIA BIJ JONGEREN april 2018 Dit rapport kwam tot stand dankzij de medewerking van:

2 Gamen en sociale media bij jongeren 2

3 INHOUD Inleiding... 4 Steekproef... 5 Gamegedrag... 6 Wie zijn de gamende jongeren?... 6 Speelduur... 7 Problematisch gamen... 9 Gebruik Sociale media Welke jongeren gebruiken sociale media? Tijd online Welke sociale media? Sexting Cyberpesten Schoolreglement Besluit Gamen en sociale media bij jongeren 3

4 INLEIDING Gamen en jongeren, een combinatie die de laatste jaren steeds meer de media haalt. Zo zouden steeds meer jongeren problematisch omgaan met gamen. De Wereldgezondheidsorganisatie wil dan ook de stap zetten om gameverslaving op te nemen in de Internationale Classificatie van Ziekten (ICD11). Is deze keuze terecht? Een vraag die vele discussies opent. Na gameverslaving nu ook sociale media-verslaving? Niet enkel gamen won de laatste jaren aan populariteit, ook sociale media zoals Facebook Messenger en Snapchat worden steeds meer geliefd door jongeren. Ook door jongeren die nog onder de toegelaten leeftijdgrens van deze apps vallen. Van welke sociale media maken jongeren nu juist gebruik en waarvoor gebruiken ze deze media? Uit literatuur blijkt om contact te houden met anderen één van de voornaamste reden voor het gebruik van sociale media (Kloosterman & van Beuningen, 2015). Vanuit diverse scholen kwamen vragen over het gebruik van sociale media bij hun leerlingen. In het bijzonder stelde men zich vragen over de fenomenen sexting en cyberpesten. Om een beeld te schetsen van zowel het gamegedrag als het sociale mediagebruik, werden twee online vragenlijsten opgesteld. Één voor het lager onderwijs en één voor het secundair onderwijs. De bevraging bevatte drie grote thema s: gamen, sociale media en het schoolreglement over smartphonegebruik op school. In het onderdeel over gamen werd de frequentie en de duur van het gamen nagegaan en werd een inschatting gemaakt van het aantal jongeren dat problematisch bezig is met gamen. Binnen het onderdeel over sociale media werd eveneens de frequentie en de tijd dat men online doorbrengt, in kaart gebracht. Hiernaast werd ook gekeken van welke sociale media jongeren gebruik maken en waarvoor ze deze gebruiken. Opkomende fenomenen zoals sexting (enkel secundair) en cyberpesten kwamen eveneens aan bod. Zowel de betrokken personen als emoties enzovoort werden hierbij in beeld gebracht. In het laatste deel gaven de jongeren aan in welke mate ze kennis hebben van het schoolreglement en welke activiteiten men zoal doet gedurende de pauzes. Daarnaast kregen de jongeren eveneens de kans om aan te geven wat ze graag zouden willen doen op deze momenten. Onderstaand rapport bevat de meest opvallende resultaten die naar voor kwamen uit de bevraging. Deze resultaten kunnen een vertrekpunt vormen bij onder meer de uitwerking van campagnes rond gamen en sociale media. Gamen en sociale media bij jongeren 4

5 STEEKPROEF Een grootschalige leerlingenenquête over het gamegedrag en het gebruik van sociale media bij jongeren werd afgenomen bij leerlingen uit zowel het lager als het secundair onderwijs. Tien scholen uit Aalter, Knesselare, Zelzate, Deinze en Machelen namen hieraan deel: Emmaüs Aalter (56%), De Beuk Aalter (18,7%), MS Go! Zelzate (6,5%), GBS De Krekel Zelzate (6,1%), VBS Leiebloem Machelen (4,1%), Sint-Medardus Ursel (2,7%), Het Klavertje Vier Knesselare (1,6%), Basisschool Leieparel Deinze (1,6%), Taborschool Maria-Aalter (1,6%) en Taborschool Aalter-Brug (1%). In totaal namen 873 leerlingen uit het lager (40%) en secundair (60%) onderwijs deel aan deze bevraging. Uit Tabel 1 blijkt dat de grootste groep jongeren zich situeren tussen de 10 en 17 jaar. Een kleinere groep is 9 jaar of ouder dan 17 jaar. Omwille van deze verdeling zal in de volgende delen gebruik gemaakt worden van leeftijdsgroepen. Van de jongeren die deelnamen, zat 39,6% in de derde graad van het lager onderwijs (5 e en 6 e leerjaar), 33,6% in de eerste graad van het secundair onderwijs (1 e en 2 e middelbaar), 16,7% in de tweede graad van het secundair onderwijs (3 e en 4 e middelbaar) en 10,1% in de derde graad van het secundair onderwijs (5 e en 6 e middelbaar). De geslachtsverdeling is ongeveer gelijk, 50,2% is mannelijk en 49,8% is vrouwelijk. Leeftijd Man Vrouw Totaal Totaal Tabel 1: Leeftijds- en geslachtsverdeling steekproef Van de jongeren die les volgen in het secundair onderwijs, volgde 66,8% ASO, 18,6% TSO en 14,6% BSO. Daar de groepen ongelijk verdeeld zijn, zal hierbij voornamelijk gesproken worden over indicaties. De enquête voor het lager onderwijs bestond in totaal uit 60 vragen, de vragenlijst voor het secundair onderwijs bevatte 79 vragen. De enquête werd afgenomen in maart en april Met de bekomen resultaten trachten we enkele indicaties weer te geven over het gamegedrag en het sociale media gebruik bij jongeren. Gamen en sociale media bij jongeren 5

6 GAMEGEDRAG WIE ZIJN DE GAMENDE JONGEREN? Een groot deel van de bevraagde jongeren blijkt het voorbije jaar gegamed te hebben (90,3%). Voornamelijk jongens geven aan te gamen (98,4%), maar ook een groot aantal meisjes heeft het voorbije jaar minimum één maal een game gespeeld (82,1%). Van de jongeren uit het lager onderwijs gamede 96,5%. In de eerste graad van het secundair onderwijs gamede 89,8% het voorbije jaar, in de tweede graad 86,3% en in de derde graad 73,9%. Ongeveer 85,5% van de jongeren uit het ASO gaven aan te hebben gegamed, in het TSO 91,8% en in het BSO 81,8%. De meeste jongeren gamen meerdere keren per week of dagelijks. Uit de bevraging blijkt dat de meeste jongeren meerdere keren per week (38,5%) of dagelijks (36%) gamen. Zowel jongens (42,5%) als meisjes (28,3%) gamen dagelijks. De grootste groep meisjes gamet echter meerdere keren per week (30,8%). Binnen de verschillende graden worden geen grote verschillen opgemerkt (Tabel 2). Vooral jongeren uit het BSO blijken dagelijks te gamen (Tabel 3). 3 e Graad lager 1 e Graad 2 e Graad 3 e Graad Ongeveer 1 keer per maand 6,6% 13,7% 11,1% 18,5% 1 keer per week 14,7% 13,3% 13,5% 24,6% Meerdere keren per week 41,3% 35,7% 38,9% 33,8% Dagelijks 37,4% 37,3% 36,5% 23,1% Tabel 2: Gamefrequentie per graad Ongeveer 1 keer per maand 1 keer per week Meerdere keren week per Dagelijks BSO 4,8% 14,3% 19% 61,9% TSO 6,7% 15,5% 40% 37,8% ASO 17,6% 15% 38,9% 28,6% Tabel 3: Percentage frequentie gamen per opleidingsvorm Gamen en sociale media bij jongeren 6

7 SPEELDUUR Daar de duur van een game kan variëren naar gelang de aard van het spel enzovoort, werden zowel de gemiddelde speelduur als de speelduur op schooldagen en vrije dagen bevraagd. Onderstaande grafieken (1 en 2) geven de speelduur weer op een school- en een vrije dag naargelang het geslacht. Gamen is een belangrijke vrijetijdsbesteding voor veel jongeren Uit de resultaten komt naar voor dat jongeren tijdens een vrije dag gemiddeld langer gamen dan op een schooldag. De grootste groep jongens gamet op een schooldag ongeveer een uur (31,1%). De meeste meisjes gamen niet op een schooldag (32,5%). Een minderheid van zowel de jongens (4,9%) als de meisjes (1,4%) gamet meer dan vier uur op een schooldag. Op een vrije dag wordt opvallend meer gegamed. Het grootste deel van de jongens gamet op een vrije dag tussen de twee en vier uur (26,9%) of meer dan vier uur (26,7%). Meisjes gamen ongeveer een uur (26,3%). Een minderheid van de meisjes gamet langer dan vier uur op een vrije dag (10,1%). Grafiek 1: Speelduur naar geslacht op schooldag Gamen en sociale media bij jongeren 7

8 Grafiek 2: Speelduur naar geslacht op vrije dag Binnen de verschillende graden kunnen we zien dat 15,6% van de jongeren uit de derde graad lager onderwijs meer dan vier uur gamet op een vrije dag. Binnen de eerste graad secundair 20,5%, in de tweede graad 24,6% en in de derde graad 21,5% (Grafiek 3). Van de jongeren uit het ASO gamet 12,6% meer dan vier uur op een vrije dag, in het TSO 35,6% en in het BSO 46%. Hierbij dient rekening gehouden te worden met het feit dat het aantal leerlingen per opleidingsvorm verschilt. Grafiek 3: Meer dan vier uur gamen op een vrije dag per graad Gamen en sociale media bij jongeren 8

9 PROBLEMATISCH GAMEN Gamen is voor jongeren vaak een ideale manier om even te ontspannen. Voor sommige jongeren is het echter moeilijker om het gamen los te laten. Zo geeft 7,1% van de jongeren die gamen aan dat anderen (bijvoorbeeld ouders of vrienden) zeer vaak zeggen dat hij/zij minder zou moeten gamen en verheugt 7,6% zich zeer vaak op de volgende keer dat hij/ zij kan gamen. Binnen de geestelijke gezondheidszorg wordt er steeds meer gesproken van problematisch gamegedrag. Deze problematiek is echter moeilijk in beeld te brengen met alleenstaande vragen. Om een indicatie van het problematisch gamegedrag te vormen, werd de VAT i (Videogame Addiction Test) opgenomen in de vragenlijst. De VAT bevat volgende vragen: Hoe vaak vind je het moeilijk om met gamen te stoppen? Hoe vaak ga je langer door met gamen, terwijl je je had voorgenomen om te stoppen? Hoe vaak zeggen anderen (bijvoorbeeld ouders of vrienden) dat je minder zou moeten gamen? Hoe vaak ga je liever gamen dan dat je je tijd met anderen doorbrengt (bijvoorbeeld vrienden of ouders)? Hoe vaak kom je slaap te kort door het gamen? Hoe vaak ben je in gedachten aan het gamen, ook als je niet online bent? Hoe vaak verheug je je op de volgende keer dat je kunt gamen? Hoe vaak denk je dat je eigenlijk minder zou moeten gamen? Hoe vaak heb je geprobeerd om minder tijd aan gamen te besteden en is dat niet gelukt? Hoe vaak voel je je slecht wanneer je niet kunt gamen? Hoe vaak maak je je huiswerk snel en slordig af om te kunnen gamen? Hoe vaak maak je je huiswerk niet omdat je wilt gamen? Hoe vaak ga je gamen omdat je je slecht voelt? Hoe vaak ga je gamen om een probleem te vergeten? De jongeren konden de vragen een score toekennen van 1 (nooit) tot 5 (zeer vaak). Van deze antwoorden werd vervolgens het gemiddelde berekend. Indien jongeren op bovenstaande vragen een gemiddelde score hoger dan 2,7 halen, kan er een indicatie zijn van problematisch gamegedrag. Om een echte diagnose te stellen, is echter een grondige klinische toetsing nodig. Ongeveer 11,3% van de gamende jongeren haalt een gemiddelde score boven 2,7. Voornamelijk jongens scoren boven de drempelwaarde (Tabel 4). Bij 11,3% van de gamende jongeren is er een indicatie voor problematisch gamegedrag. Man Vrouw Totaal VAT >2,7 14,8% 7% 11,3% Tabel 4: Percentage problematische gamers naar geslacht Binnen de derde graad van het lager onderwijs scoort 12% boven de drempelwaarde. Er dient echter voorzichtig omgegaan te worden met dit resultaat. Bij het invullen van de VAT dienen jongeren Gamen en sociale media bij jongeren 9

10 namelijk over zichzelf te reflecteren. In de eerste graad van het secundair onderwijs scoort 12,2% boven de cut-off, in de tweede graad 8,7% en in de derde graad 9,2%. Dit kan er mogelijks op wijzen dat voornamelijk jongeren tussen de 10 en 13 jaar het risico lopen om problematisch om te gaan met gamen (Grafiek 4). Van de jongeren uit het ASO behaalt 7% de drempelwaarde, binnen het TSO 15,6%. In het BSO scoort 22,2% boven de cut-off. Opnieuw dient rekening te worden gehouden met het feit dat het aantal leerlingen per opleidingsvorm varieert (Grafiek 5). Grafiek 4: Percentage problematische gamers per graad Grafiek 5: Percentage problematische gamers naar opleidingsvorm De jongeren kregen in de bevraging de kans om aan te geven hoe zij vinden dat hun school de leerlingen bewust kan maken van hun gamegedrag. Verschillende jongeren gaven aan dat gamen bespreekbaar gemaakt kan worden aan de hand van getuigenissen, een quiz, een toneel, lessen, spelen, workshops enzovoort. Gamen en sociale media bij jongeren 10

11 GEBRUIK SOCIALE MEDIA WELKE JONGEREN GEBRUIKEN SOCIALE MEDIA? De grootste groep jongeren die deelnamen aan de bevraging gebruikte de voorbije maand sociale media (91,3%). Zowel jongens (89%) als meisjes (93,6%) maakten gebruik van sociale media. Ook over de graden heen zien we dat de meeste jongeren gebruik maakten van sociale media. In de derde graad van het lager onderwijs gebruikte 81,5% de voorbije maand sociale media, in de eerste graad van het secundair onderwijs 96,9% en in de tweede graad 97,9%. In de derde graad van het secundair onderwijs gebruikte iedereen de voorbije maand sociale media. De meeste jongeren maken dagelijks gebruik van sociale media, zowel jongens (69,2%) als meisjes (78,1%). De meeste jongeren Uit Tabel 5 kunnen we afleiden dat de meeste jongeren in het secundair onderwijs dagelijks gebruik maken van sociale media. Maar ook de helft van de jongeren uit de derde graad van het lager onderwijs zijn dagelijks online. Over de opleidingsvormen heen zien we dat de meeste leerlingen dagelijks gebruik maken van sociale media (Tabel 6). maken dagelijks gebruik van sociale media. 3 e Graad lager 1 e Graad 2 e Graad 3 e Graad Ongeveer 1 keer per maand 4,6% 1% 0% 0% 1 keer per week 13,5% 6,7% 0% 0% Meerdere keren per week 30,1% 12% 8,4% 5,7% Dagelijks 51,8% 80,3% 91,6% 94,3% Tabel 5: Frequentie gebruik sociale media per graad Ongeveer 1 1 keer per Meerdere Dagelijks keer per week keren per maand week BSO 1,3% 5,3% 6,7% 86,7% TSO 1,1% 2,1% 10,5% 86,3% ASO 0,3% 3,8% 10,4% 85,5% Tabel 6: Frequentie gebruik sociale media per opleidingsvorm Gamen en sociale media bij jongeren 11

12 TIJD ONLINE Net zoals bij het gamegedrag werd nagegaan hoelang jongeren online zijn op een schooldag en op een vrije dag. Ook hier is te zien dat jongeren meer tijd op sociale media doorbrengen op een vrije dag (Grafieken 6 en 7). Op een schooldag zien we dat de meeste jongens (31,8%) ongeveer een half uur online zijn, bij de meisjes is de grootste groep ongeveer een uur online (26,3%). Een minderheid van de jongens (6,7%) en de meisjes (9,6%) maakt meer dan vier uur gebruik van sociale media op een schooldag. Op een vrije dag maken zowel jongens als meisjes meer gebruik van sociale media. 17,2% van de jongens is langer dan vier uur online, bij de meisjes 25,3%. De grootste groep jongens blijft echter ongeveer een half uur gebruik maken van sociale media (25,1%). Grafiek 6: Tijd online naar geslacht op schooldag Grafiek 7: Tijd online naar geslacht op vrije dag Gamen en sociale media bij jongeren 12

13 Binnen de verschillende graden kunnen we zien dat 14,5% van de jongeren uit de derde graad lager onderwijs meer dan vier uur online is op een vrije dag. Binnen de eerste graad secundair 20,1%, in de tweede graad 35% en in de derde graad 25% (Grafiek 8). Van de jongeren uit het ASO is 18,6% langer dan vier uur online op een vrije dag, in het TSO 32,6% en in het BSO 45,3%. Hierbij dient rekening gehouden te worden dat het aantal leerlingen per opleidingsvorm ongelijk is. Grafiek 8: Meer dan vier uur online op een vrije dag per graad WELKE SOCIALE MEDIA? Een brede keuze aan sociale media is voorhanden, denk maar aan Facebook, Facebook Messenger, Instagram, Swarm, Pinterest enzovoort. Uit de bevraging blijkt dat jongeren die gebruik maken van sociale media, verschillende sociale media gebruiken. YouTube (86,3%) en Snapchat (68,7%) worden het meest aangegeven, gevolgd door Facebook Messenger (68,1%) en Instagram (62,5%). Daarnaast maken jongeren ook gebruik van Facebook (52,6%), WhatsApp (46,8%), Pinterest (21,3%), Twitter (8,9%), Musical.ly Snapchat wordt (8%), Swarm (6%) enzovoort. Opmerkelijk is dat ook jongeren uit de frequenter gebruikt derde graad van het lager onderwijs gebruik maken van bijvoorbeeld dan Facebook. Facebook Messenger, Snapchat en Musical.ly ondanks dat deze apps slechts toegelaten zijn vanaf 13 jaar. Hiernaast wed nagegaan van welke sociale media de jongeren het meest gebruik maken. Het grootste deel van de jongeren maakt het frequentst gebruik van YouTube (32,7%), Snapchat (26,8%), Facebook Messenger (13,7%), Instagram (9,7%), WhatsApp (4,3%), Musical.ly (4%), Facebook (2,5%) en Pinterest (1,5%) (Grafiek 9). Slechts enkele geslachtsverschillen kunnen opgemerkt worden. Zo wordt Snapchat voornamelijk het frequentst gebruikt door meisjes en YouTube door jongens. Musical.ly wordt hoofdzakelijk het frequentst gebruikt door jongeren uit de derde graad van het lager onderwijs. Gamen en sociale media bij jongeren 13

14 Grafiek 9: Frequentst gebruikte sociale media Naast de frequentie en de soorten sociale media die jongeren gebruiken, werd ook bevraagd waarvoor men sociale media gebruikt. Jongeren gebruiken sociale media voornamelijk om te communiceren. De meeste jongeren gebruiken sociale media om te communiceren met vrienden (82%). Daarnaast besteden ze tijd online om te zien wat hun vrienden doen (31,5%), om informatie op te zoeken (26,8%), om de tijd te doden (26,7%) en om foto s en berichten te delen (19,2%). Sociale media worden minder gebruikt om mensen te leren kennen (9,7%) en om seksueel getinte foto s/ berichten te verzenden (0,6%) (Grafiek 10). Daar sexting nefaste gevolgen met zich kan meebrengen, wordt in een volgende deel hierop dieper ingegaan. Gamen en sociale media bij jongeren 14

15 Grafiek 10: Redenen om sociale media te gebruiken SEXTING Sexting is onder meer het verzenden en ontvangen van seksueel getinte foto s via sociale media. Omwille van de jonge leeftijd van de leerlingen uit de derde graad van het lager onderwijs, werden deze vragen enkel aan de leerlingen uit het secundair onderwijs gesteld. Uit de resultaten blijkt dat verschillende jongeren uit het secundair onderwijs die gebruik maken van sociale media, ooit sexts hebben verzonden (4,5%) en/of ontvangen (35,7%). Maar ook meerdere leerlingen (6,6%) overwogen om een sext te verzenden. Zowel jongens als meisjes zijn bezig met sexting (Grafiek 11). Daarnaast blijken voornamelijk jongeren uit de tweede en derde graad sexting te overwegen, sext te verzenden of te ontvangen (Grafiek 12). Over de opleidingsvormen heen viel op dat het percentage jongeren dat sexts ontving, lager ligt in het ASO. 35,7% van de jongeren uit het secundair die gebruik maken van sociale media ontvingen sexts. Gamen en sociale media bij jongeren 15

16 Grafiek 11: Sexting naar geslacht Grafiek 12: Sexting per graad Een groot deel van de jongeren die ooit seksueel getinte foto s verzond, deed dit via Snapchat (78,3%), een minderheid gebruikte hiervoor Facebook Messenger (17,4%), WhatsApp (4,3%) of Instagram (4,3%). Jongeren verzonden sexts hoofdzakelijk naar hun lief (73,9%). Een kleiner deel verzond een seksueel getinte foto naar een vriend(in) (17,4%), iemand waarop men verliefd is (17,4%) of iemand die ze niet (goed) kennen (13%). Sexts werden om diverse redenen verzonden. Bijna de helft van de jongeren verzond seksueel getinte foto s omdat het uitdagend is (47,8%), 30,4% om de periode waarin men niet kan samen zijn met diens lief te overbruggen, 30,4% om te flirten, 13% omdat men druk ervoer, 13% om hun Gamen en sociale media bij jongeren 16

17 interesse te laten blijken. Een minderheid verzond seksueel getinte foto s om meer zelfvertrouwen te krijgen (4,3%) en/ of om erbij te horen (4,3%). Uit de resultaten blijkt dat jongeren verschillende gevoelens ervoeren na het verzenden van een seksueel getinte foto. 65,2% voelde zich opgewonden, 30,4% had spijt, 21,7% voelde zich angstig en 21,7% ervoer schaamte. Ongeveer zeven op tien van de jongeren die sexts verzonden, dacht na over de mogelijke gevolgen. 17,4% werd ooit gepest na het verzenden van een seksueel getinte foto. Het grootste deel van de jongeren heeft geen interesse in sexting. Het grootste deel van de jongeren gaf aan geen sexts te verzenden (95,5%). Verschillende redenen werden hiervoor opgegeven. De voornaamste reden is omdat het hen niet interesseert (74,2%). Daarnaast verzenden verschillende leerlingen geen seksueel getinte foto s omdat ze niet weten wat anderen met deze foto s zullen doen (39,6%), uit angst dat anderen de foto s zouden zien (22,6%) of uit angst voor de reacties van anderen (15%). Seksueel getinte foto s werden in hoofdzaak via Snapchat ontvangen (73,4%). Hiernaast ontvingen verschillende leerlingen sexts via Facebook Messenger (39,7%), Instagram (7,6%), WhatsApp (4,9%), (2,2%), Twitter (1%) en Facebook (1%). Een grote groep van de jongeren die sexts ontvingen, ontving deze van iemand die ze niet (goed) kennen (65,8%). Sexts worden in mindere mate ontvangen van een vriend(in) (33,1%), van zijn/ haar lief (20,6%) of iemand waarom men verliefd is (6,5%). Ongeveer 24,4% van de jongeren die een foto ontvingen, toonde dit aan anderen. ¼ van de jongeren die sext krijgen, toont deze aan anderen Ongeveer 3,1% van de jongeren die gebruik maken van sociale media hebben ooit een seksueel getinte foto aan iemand gevraagd. De grootste groep vroeg een foto aan zijn/ haar lief (68,7%). Enkele jongeren stelden de vraag aan een vriend(in) (37,5%), aan iemand die men niet (goed) kent (31,2%) of aan iemand waarop men verliefd is (12,5%). De meeste jongeren vroegen een sext om de periode waarin men niet kan samen zijn met diens lief te overbruggen (43,7%) en om te experimenteren (37,5%). Een minderheid vroeg een sext om te kunnen chanteren (12,5%) of om te tonen aan vrienden (12,5%). Gamen en sociale media bij jongeren 17

18 CYBERPESTEN Cyberpesten is een online vorm van pesten, onder andere via sociale media. Cyberpesten kan gedefinieerd worden als het online herhaaldelijk verzenden van kwetsende/ bedreigende berichten, het verspreiden van persoonlijke informatie, het uitsluiten van een persoon op fora enzovoort. 20% van de jongeren kreeg ooit kwetsende boodschappen Verschillende leerlingen die gebruik maken van sociale media geven aan ooit kwetsende berichten, foto s en/ of filmpjes verzonden te hebben (6,6%). Ongeveer 10,5% sloot ooit iemand uit via sociale media. Daarnaast gaf ongeveer één op vijf aan ooit kwetsende berichten, foto s en/ of filmpjes ontvangen te hebben. 20% werd ooit uitgesloten via sociale media. Uit de bevraging kwam naar voor dat 5,6% van de jongeren die gebruik maken van sociale media, ooit online pestgedrag stelde. Hiertegenover werd 14% van de leerlingen via sociale media gepest. In Tabel 7 zien we dat zowel jongens als meisjes met het fenomeen te maken kregen. Daarnaast blijkt cyberpesten voornamelijk voor te komen in het secundair onderwijs en in het BSO en TSO. Maar ook verschillende jongeren uit het lager onderwijs en het ASO stelden ooit pestgedrag of werden ooit online gepest. Cyberpesten komt voornamelijk voor tussen jongeren van eenzelfde school, al dan niet uit dezelfde klas (Grafiek 13). Geeft aan iemand online gepest te hebben Geeft aan online gepest te zijn geweest Man 6,7% 9,5% Vrouw 4,7% 18,4% Tabel 7: Frequentie cyberpesten Grafiek 13: Relatie tussen de personen bij cyberpesten Gamen en sociale media bij jongeren 18

19 De jongeren die ooit pestgedrag stelden, verzonden kwetsende berichten (62,2%), sloten de persoon uit via sociale media (35,5%), verzonden bedreigende berichten (17,7%), verzonden bewerkte foto s (8,9%) of plaatsten filmpjes online (8,9%). Een minderheid plaatste bewerkte foto s online (2,2%). Dit deden ze omwille van verschillende redenen, namelijk om wraak te nemen (53,3%), voor de grap (22,2%), om zich beter te voelen (13,3%) of uit verveling (13,3%). Daarnaast stelden enkele jongeren pestgedrag uit jaloezie (6,7%), om indruk te maken (6,7%), om zelfzeker over te komen (2,2%) of om populair te zijn (2,2%). Bijna 1 op 10 van de jongeren die te maken kreeg met cyberpesten, dacht aan zelfdoding. Cyberpesten kan verschillende gevoelens teweeg brengen. Zo voelde 64,3% van de jongeren die ooit online gepest werd zich verdrietig en voelde 53,6% zich boos. Maar ook verschillende jongeren voelden zich bang (31,2%) of hulpeloos (29,5%). Het grootste deel van deze jongeren blokkeerde de persoon (54,5%), vroeg aan de persoon om te stoppen (38,4%), praatte erover met hun ouder(s) (37,5%) of een vriend(in) (35,7%). Daarnaast deed 22,3% niks, praatte 17% erover met een leerkracht, pestte 8,9% de dader terug en gebruikte 5,3% even geen internet meer. Opmerkelijk is dat 9,8% dacht aan zelfdoding, 2,8% ondernam een poging. Bijna drie op tien van de bevraagde jongeren gaf aan getuige te zijn geweest van online pestgedrag (29%). Van de personen die getuige waren, deed 47,8% niks, en pestte 2,4% mee. Bijna de helft van de jongeren hielp de persoon (49,8%). Zowel jongens (47,5%) als meisjes (51,9%) die getuige waren, schoten te hulp. Van de jongeren uit de derde graad lager onderwijs die getuige waren, hielp 73,3%. In de eerste graad secundair 45,8% en in de tweede graad 48,2%. 25,6% van de jongeren uit de derde graad secundair die getuige waren van cyberpesten bood hulp aan. De helft van de jongeren gaf tips over wat hij/ zij kon doen (51,6%), 44,4% sprak de persoon aan die de kwetsende berichten enzovoort verzond. Een minderheid praatte erover met een vriend(in) (34,9%), een leerkracht (24,6%), een ouder (19%) of zocht informatie op over pestgedrag (9,5%) (Grafiek 14). De helft van de jongeren die getuige zijn van online pestgedrag onderneemt actie. Het aantal daalt wel naargelang de leeftijd Gamen en sociale media bij jongeren 19

20 Grafiek 14: Manieren waarop jongeren te hulp schieten bij cyberpesten In de bevraging werd eveneens nagegaan in hoeverre jongeren over thema s zoals sexting en cyberpesten praten en hoe deze thema s bespreekbaar gemaakt kunnen worden op school. Van de jongeren die in het secundair onderwijs zitten, praat 12,1% over sexting met diens ouders, 38,1% praat erover met vrienden. Van alle jongeren die deelnamen aan de bevraging, praat 21,3% met diens ouders over cyberpesten en 23,5% met vrienden. De leerlingen gaven aan dat deze thema s op school bespreekbaar gemaakt kunnen worden aan de hand van getuigenissen en toneel. Daarnaast willen de jongeren over de onderwerpen praten door bijvoorbeeld lessen of klasgesprekken. De thema s kunnen eveneens bespreekbaar gemaakt worden aan de hand van workshops, projecten, een quiz of film. Gamen en sociale media bij jongeren 20

21 SCHOOLREGLEMENT Bij de start van het schooljaar worden de jongeren op de hoogte gebracht van het schoolreglement. Maar weten de jongeren wat dat reglement inhoudt? Een groot deel van de jongeren geeft aan goed (25,2%) tot zeer goed (24,1%) te weten wat het schoolreglement inhoudt. Één op vijf van de De meeste jongeren leerlingen geeft aan zeer weinig kennis te hebben van het praten met vrienden, schoolreglement. Bij het peilen naar de momenten waarop men een smartphone op school mag gebruiken, geeft meer dan de helft aan dat de leerlingen tijdens de (middag)pauze hun smartphone mogen gebruiken (57,5%), 36,5% geeft aan dat het gebruik niet toelaten is op gebruiken hun smartphone of sporten tijdens de (middag)pauze. hun school. Daarnaast mogen verschillende leerlingen hun toestel gebruiken tijdens de les na toestemming van de leerkracht (34%). Een minderheid geeft aan dat men het toestel tijdens de les mag gebruiken (1%). Ongeveer 39,9% van de bevraagde jongeren zou graag mee willen beslissen over deze momenten, 21,8% geeft aan dat leerlingen op hun school reeds inspraak hebben. In de bevraging werd eveneens nagegaan welke activiteiten jongeren tijdens de (middag)pauze doen. De grootste groep praat in de pauze met vrienden (90,4%). Daarnaast geven verschillende jongeren aan gebruik te maken van hun smartphone (32%) of te sporten (26,6%) Een minderheid speelt gezelschapsspelen (3,8%) of maakt gebruik van de computerlokalen (1,8%). Slechts enkele geslachtsen leeftijdsverschillen konden opgemerkt worden. Zo bleken voornamelijk jongens (37,4%) en jongeren uit de derde graad lager onderwijs (43,4%) of uit de eerste graad secundair onderwijs (20,5%) te sporten tijdens de pauze. Daarnaast maken voornamelijk jongeren uit het secundair onderwijs gebruik van hun smartphone. Daarnaast konden de leerlingen aangeven welke activiteiten ze graag zouden doen. Praten met vrienden (62,4%), sporten (37,3%) en gebruik maken van hun smartphone (30,2%) blijven de meest aangegeven activiteiten. Voornamelijk jongeren uit de derde graad van het lager onderwijs zouden graag gebruik maken van hun smartphone. Daarnaast willen verschillende jongeren graag gebruik maken van de computerlokalen (14,8%) of gezelschapsspelen spelen (13,6%). In vergelijking met de jongens (9,1%), willen eerder meisjes (18,2%) gezelschapsspelen spelen. Gamen en sociale media bij jongeren 21

22 BESLUIT Een grootschalig onderzoek naar gamegedrag en het gebruik van sociale media bij jongeren werd gehouden door Drugpunt. De bevraging kwam tot stand nadat uit een voorgaand onderzoek bleek dat meerdere jongeren problematisch omgaan met gamen en er vanuit verschillende scholen vragen kwamen rond het gebruik van sociale media bij hun leerlingen. Gamen blijkt voornamelijk bij jongens zeer populair, maar ook een groot deel van de meisjes gamet. Toch spenderen jongens meer tijd aan gamen en scoort een groter aantal jongens boven de drempelwaarde van problematisch gamen (14,8%). In tegenstelling tot gamen, zijn het vooral meisjes die langer bezig zijn met sociale media. Jongeren maken gebruik van verschillende sociale media zoals YouTube, Snapchat, Facebook Messenger enzovoort. Deze sociale media worden hoofdzakelijk gebruikt om te communiceren met vrienden. Sociale media kunnen echter ook gebruikt worden voor andere activiteiten zoals sexting en cyberpesten. Sexting en cyberpesten kunnen verschillende gevolgen met zich meebrengen. Zo gaf bijvoorbeeld 17,4% van de jongeren die ooit een seksueel getinte foto verzond aan gepest te zijn geweest en dacht bijna één op tien van de jongeren die met cyberpesten te maken kreeg aan zelfdoding. Deze jongeren blijken er vaak niet alleen voor te staan, ongeveer de helft van de jongeren die getuige waren van cyberpesten boden hulp aan. Het zal echter nog een uitdaging zijn om de overige jongeren te stimuleren om ook positie in te nemen tegen pesten. Om deze fenomenen op een geïntegreerde manier aan te pakken, is het naast preventie en sensibilisering ook belangrijk om een duidelijk kader te creëren op school. Dit komt het best tot stand in samenspraak met leerlingen, ouders, leerkrachten enzovoort. De leerlingen gaven zelf aan dat thema s zoals problematisch gamen, sexting en cyberpesten bespreekbaar gemaakt kunnen worden aan de hand van bijvoorbeeld getuigenissen, een quiz, een toneel en lessen. De scholen kunnen hiervoor steeds terecht bij Drugpunt, zowel voor concrete acties als voor begeleiding in de opmaak van een beleid. Daarnaast kunnen scholen tijdens de pauze onder meer sporten en gezelschapsspelen aanbieden om de schermtijd bij jongeren te beperken en hen actief samen dingen te laten doen. i De VAT is afgeleid van de Compulsive Internet Use Scale (Meerkerk et al, The Compulsive Internet Use Scale (CIUS): Some Psychometric Properties. Cyberpsychology & behavior, 12(1), 1-6.) Kloosterman, R. & van Beuningen, J. (2015). Jongeren over sociale media. Den Haag: Centraal Bureau voor de Statistiek. Gamen en sociale media bij jongeren 22