INSPECTIERAPPORT 2017 Objectnummer 1329 Poldermolen "Himpenserpoldermole" nabij de Wâldwei te Hempens O N D E R H O U D S C H E C K S

Transcriptie

1 O N D E R H O U D S C H E C K S P R A K T I S C H E A D V I E Z E N K L E I N H E R S T E L INSPECTIERAPPORT 2017 Objectnummer 1329 Poldermolen "Himpenserpoldermole" nabij de Wâldwei te Hempens MONUMENTENWACHT FRYSLÂN EMMAKADE 59 NZ POSTBUS AC LEEUWARDEN T INFO@MONUMENTENWACHTFRYSLAN.NL MEI STIPE FAN DE PROVINSJE FRYSLÂN LID VAN DE VERENIGING PROVINCIALE MONUMENTENWACHTEN NEDERLAND COPYRIGHT 2017 STICHTING MONUMENTENWACHT FRYSLÂN

2 INSPECTIERAPPORT Objectgegevens Objectnummer: 1329 Debiteurennummer: 4218 Object: Himpenserpoldermole Gelegen te: nabij de Wâldwei te Hempens Gemeente: Leeuwarden Monumentnummer: R Inspectieplan Risicoklasse: 3 Eigenaar/contactpersoon: Monumentenstichting Boarnsterhim Contactpersoon: De heer De Boer Telefoon: (06) Molenaars: Stef Mensinga, De Oerset 30 te Leeuwarden Telefoon: (058) Lolke van der Meer, te Wergea (058) Materialen op locatie - Bijzonderheden - Bereikbaarheid en toegankelijkheid Het interieur is goed toegankelijk voor inspecties. Het exterieur is goed bereikbaar voor inspecties. Inspectiegegevens Inspectie uitgevoerd door: P.D. van Vliet Datum inspectie: 18 april 2017 Toelichting De inspectie heeft betrekking op de staat van onderhoud en de gebreken aan die delen van het object, die zichtbaar en op redelijke wijze veilig bereikbaar zijn. Er wordt niet gecontroleerd op niet-zichtbare delen c.q. verborgen gebreken en er wordt geen asbestinventarisatie uitgevoerd. Het inspectierapport is bedoeld als leidraad voor het plegen van stelselmatig en periodiek onderhoud ter voorkoming van verval. Op onze website kunt u aanvullende informatie vinden, waaronder een onderhoudswijzer met infobladen en duurzaamheidtips. Voor uitvoering van werkzaamheden adviseren wij u om te informeren bij de gemeente of hiervoor een vergunnings- of meldingsplicht geldt. Uitgevoerde werkzaamheden door de Monumentenwacht - Verwerkte materialen - Inspectienummer Pagina 2 van 16

3 INSPECTIERAPPORT De constructieve toestand (casco) van de molen is goed. De onderhoudstoestand is eveneens goed. Ter oriëntatie: in het rapport vermelde teksten rechts en links zijn vanaf de staart van de molen gezien. Belangrijkste aanbevolen werkzaamheden in volgorde van prioriteit onderdelen rubriek technische staat termijn Onderzoek lekkage. 1.1/4.3 n.v.t. 0-1 jaar Klamp vijzelbakdeksel vastzetten n.v.t. 0-1 jaar Onderhoudsschilderwerk. Klein herstel nokplank. 1.7/2.3 n.v.t. 3 jaar Onderhoud rietbedekking n.v.t. 3-6 jaar Herstel boogvulling vijzelbak n.v.t. 3-6 jaar Aanpassen staart / lier. Ophogen terrein /4.3/1.1 n.v.t. overwegen Onderhoud gaande werk in de molen. (w.o. wiggen aandrijven kammen vastzetten). 6 n.v.t n.v.t. Inspectienummer Pagina 3 van 16

4 1. ONDERBOUW 1.1 Funderingen - metselwerk R Voor zover waarneembaar en gezien de kwaliteit van het opgaande werk. Funderingsmetselwerk is zichtbaar; het maaiveld is gezakt. Vanuit de boezem loopt continue water terug naar het polderpeil. Mogelijk heeft dit op termijn gevolgen voor de stabiliteit van de molen. (Ten oosten van de vijzelbak is de terugloop in het talud van de sloot zichtbaar). Ophogen maaiveld. Onderzoek terugloop water. 1.2 Onderbouw Onderbouw Veldmuren - metselwerk rode baksteen in kruisverband G De scheuren en losse delen muurwerk zoals vermeld in de voorgaande rapportage is hersteld door te voegen en in te boeten. Onder de deur zuidwest minimale verticale scheurvorming. De boogvulling naast de vijzelbak vertoont tevens nog scheurvorming, de afwerklaag is los. De afwerklaag / specie naast de vijzelbak herstellen bij gelegenheid. - voegwerk (origineel) met dagstreep G - poeren G - verankeringen aan achtkant G Gescheurd en losse smeerlaag / specie naast de vijzelbak Achtkant Grenen houten achtkant - algemeen In alle onderdelen zijn aantastingen door houtworm zichtbaar. Veelal actief. Er heeft omstreeks 2016 een behandeling tegen houtborende insecten plaatsgevonden; wellicht is deze behandeling nog in werking. De aantastingen hieronder vermeld zijn ontleend aan de voorgaande rapporten. Deze teksten zijn vooralsnog gehandhaafd. - peulhouten G Onder controle houden. De behandeling moet zijn uitwerking krijgen. De molen komende winter / voorjaar schoonmaken / ontdoen van boormeel waardoor actieve aantastingen duidelijk zichtbaar worden. G = Goed R = Redelijk M = Matig S = Slecht Inspectienummer Pagina 4 van 16

5 - ondertafelement (eiken/bilinga) G - achtkantstijlen R Houtwormaantastingen in het spinthout. Houtrot aantastingen in de ondereinden van de stijlen aan weerszijden van de noordoostelijke deur. Ook bij de zuidwestelijke deur. - ankers achtkantstijlen aan G veldmuren - duisplanken R Verspreid wat vermolmd. - kardoesen G - uitbrekers R Ondereinden beschadigd. - legeringsbalken R Houtwormaantastingen. - korbelen R Enkele zijn (actief) door houtworm aangetast. - veldkruisen R Het kruis onder het kistraam op de 1 e zolder is door houtworm aangetast. Het kruis boven de werkbank vertoont tevens actieve aantastingen. Verder verspreid lichte aantastingen door houtworm. - veldstijlen R - veldregels R De regel tussen beide kistramen is door houtworm aangetast. Plaatselijk licht aangetast door houtworm. - scheggen of vulstukken G - boventafelement R Een sleepspoor langs enkele stukken, vermoedelijk door het uiteinde van de vangbalk (bij gelichte vang bijkruien) of door de binnenvangketting. - verankeringen boventafelement R Van een anker ontbreken de krammen. - toognagels R Bekleding achtkant Rietbekleding - rietlatten G Aan de noordzijde licht, maar actief aangetast door houtworm. - riet R Voornamelijk van de onderste delen is de slijtlaag ingeteerd. Verspreid warrig / grof onder andere boven de vijzelbak. Bindtouwen zijn doorgeteerd. Op hoeken zijn echter rvs binddraden zichtbaar waarmee een later aangebracht spandraad is vastgezet. Op een enkele hoek zijn oudere spandraden zichtbaar. Onder de rietplank is recent kort riet - rietplanken G - spreeuwenplankjes G bijgestopt. Zie rubriek Normaal onderhoud. 1.4 Vensters IJzer - gietijzeren ramen (2 stuks) G Deze zijn uitgenomen en netjes behandeld weer teruggeplaatst. Hout - kistramen (2 stuks) G Van binnenuit niet bereikbaar. G = Goed R = Redelijk M = Matig S = Slecht Inspectienummer Pagina 5 van 16

6 1.5 Deuren/luiken Noordoost - kozijn G - deur G - hang- en sluitwerk G Zuidwest - kozijn G Ondereinde stijl is hersteld met kunsthars. - deur G - hang- en sluitwerk G 1.7 Glas/schilderwerk Beglazing Blank enkel glas - glas G - stopverfaansluiting G Schilderwerk - vervuiling Het schoonmaken van het schilderwerk verhoogt de duurzaamheid van het verfsysteem. Onderbouw - deuren en kozijnen G - kardoesen en duisplanken G - ijzeren ramen G Achtkant - kistramen G - rietplanken G Kap - voorkeuvelens G - stormschild G - achterkeuvelens G - vangstok R Bovenzijde kaal / mosaangroei. Staart en gevlucht - staart G Bij verbindingen schoren / staartbalk minimaal gebladderd. - gevlucht G Conservering Waterloop - deksels G Wat loopvuil. G = Goed R = Redelijk M = Matig S = Slecht Inspectienummer Pagina 6 van 16

7 2. KAP 2.1 Kapconstructies Constructie Kap - algemeen In meerdere onderdelen van zowel het staande als gaande werk (rubriek 6) zijn aantastingen door houtworm en bonte knaagkever zichtbaar. Veelal actief. Er heeft omstreeks 2016 een behandeling tegen houtborende insecten plaatsgevonden; wellicht is deze behandeling nog in werking. De aantastingen hieronder vermeld zijn ontleend aan de voorgaande rapporten. Deze teksten zijn vooralsnog gehandhaafd. - voeghouten (eiken) R Verspreid boorgaatjes van bonte knaagkever. Met name ter hoogte van het bovenwiel; onder andere bij de lendestut en rijklamp. - windpeluw (bilinga) G - tempelbalk G - stormbalk (eiken) R Open verbindingen met voeghouten. - lange spruit (bilinga) R Enige ruimte met de voeghouten door kruien. - kruischoren R Aan de rechterzijde liggen beide schoren los. Veel werking tussen de diverse onderdelen. De verbindingen tussen staartbalk en schoren werkt tevens, goed zichtbaar doordat de staart onlangs geschilderd is. - ijzerbalk onder lange spruit G Kap - penbalk (eiken) G Droogte scheuren. De scheuren zijn opgesloten door spiebouten. - roosterhouten R - roosterluiken G - spantring G - spanten G - hanenbalk R Houtwormaantastingen. Niet actief. - gordingen G Voorkeuvelens Onderdelen keuvelens - keer- en weerstijl (eiken) G - hoekstijlen (eiken) G - keuvelensbalk (eiken) R Bovenzijde gescheurd en enigszins aangetast door houtrot en bonte knaagkever. - stormluiken G Groot / zwaar uitgevoerd. - voorkeuvelensbetimmering G - steenbord G Het steenbord is van een zinken plaat voorzien. Zie rubriek G = Goed R = Redelijk M = Matig S = Slecht Inspectienummer Pagina 7 van 16

8 - stormschild (bilinga) G Ruimte tussen de linker gording en de keuvelensbalk. - baard G - hammen G Achterkeuvelens Onderdelen - korte spruit (bilinga) G - stijlen (eiken) G - keuvelensbalk (eiken) G - raam en luiken G - betimmering G - verankering (zwanehalsen) G 2.2 Kruiwerk Kruiwerk Neuten kruiwerk - kruivloer (eiken) G - kruineuten (bilinga, 32 stuks) R De neuten zijn van een blikken afdekking voorzien. Enige ruimte tussen enkele neuten en overring. - kuip R Enkele open verbindingen. Beschadigingen. Aantastingen door bonte knaagkever aanwezig. Enige vervuiling door het nestelen van vogels. - keerneuten G - verankering kuip R - kuipring G - overring (eiken) R Ruwe buitenkant en bovenkant, mede veroorzaakt door vroegere lekkages. Aantastingen door bonte knaagkever aanwezig Staart Onderdelen - algemeen De staartbalk raakt de vijzelbak. Hier is het maaiveld ook erg laag geworden waardoor de lier moeilijker te bedienen is (de hendel is dan erg hoog waardoor erg moeizaam kracht is te zetten). Vrij veel werking op verbindingen waardoor deze wat loswerken. - staartbalk (bilinga) G Bij de verbindingen met de lange schoren zijn aantastingen door rot bijgewerkt. - lange schoren (bilinga) R Lichte aantastingen door houtrot aan de ondereinden is bijgewerkt bij recent uitgevoerd onderhoudsschilderwerk. - korte schoren (bilinga) G - kikkers / kieften G - petten G - leklatjes G - hangijzers G Ruimte opvullen zoals bij de middelste gording al fraai is uitgevoerd. Maaiveld wat omhoog brengen. Kruipalen moeten dan echter tevens wat worden opgetrokken. De staartbalk wat inkorten (de lier komt dan echter ook weer wat hoger). Boutverbindingen natrekken. G = Goed R = Redelijk M = Matig S = Slecht Inspectienummer Pagina 8 van 16

9 - kruilier R De kruilier is grof uitgevoerd (weinig tanden), waardoor de lier niet gemakkelijk kruit. Het gat van de hendel is vrij groot t.o.v. de as waardoor deze steeds groter wordt en het kruien tevens lastiger maakt. Hendel passend maken. - kruikabel met katrol G - bezetketting G - kruipalen (9 stuks hout en 3 stuks beton) G Sparing en as passen niet voldoende strak. De tweede hendel (achter de staartbalk) raakt de staartbalk. De houten palen zijn vervangen. 2.3 Dakbedekking Rietbedekking - latten (grenen) G - riet G vorstplanken R Bij het (overigens openstaande) verstek nabij het achterschild is enige houtrot aanwezig. Ook bij een oog op de plank enige lichte aantasting. Herstel met een kunsthars (afdichten) bij onderhoudsschilderwerk. Nokplank aangetast bij het verstek. 3. INTERIEUR 3.1 Balklagen, vloeren Begane grond Vloer - straatwerk R Plaatselijk wat ongelijk Zolders - balken R Aantastingen door houtworm. - vloeren G Een deel van de vloer is vervangen. G = Goed R = Redelijk M = Matig S = Slecht Inspectienummer Pagina 9 van 16

10 3.1.3 Kapzolder - vloer G - schuifluik trapgat G 3.2 Trappen Ladders en trappen - trappen G - hanetrap G 3.3 Binnenpleisterwerk - pleisterwerk en muurverf G Enkele scheuren zijn netjes gedicht door te pleisteren. Het fraaie oude beeld is goed behouden gebleven. 4. DIVERSEN 4.1 Technische installaties Bliksembeveiliging - installatie Betreft de uiterlijke toestand en bevestiging. Het functioneren van de installatie is door ons niet gecontroleerd. - grondleiding / aardingspennen G Voor zover waarneembaar. - roedeaansl. + kabel G - doorverbinding bij askop G Brandpreventie Blussers - brandblussers De blussers worden jaarlijks gekeurd (tot september 2017 gekeurd) Elektra - installatie Controle op de werking van de zich in of op een gebouw bevindende installaties valt buiten de inspectie van de Monumentenwacht. Het verdient de aanbeveling de bliksembeveiliging regelmatig te laten controleren. Wij kunnen dit ook voor u uitvoeren. 4.2 Bereikbaarheid Binnen en buiten - inwendig G - uitwendig R Ogen op stormschild en nokplanken. G = Goed R = Redelijk M = Matig S = Slecht Inspectienummer Pagina 10 van 16

11 4.3 Molenerf Grondslag - terrein algemeen M Zie ook rubriek 1.1 en Met name zorg besteden aan de lekkage vanuit de boezem naar de polder (rubriek 1.1). Lekkage in het talud zichtbaar. 4.4 Toegangshekken Hekken - afrastering G Er is een fraai hekwerk rond de molen aangebracht. - klaphekjes G 4.5 Molenbiotoop - windvang G 4.7 Veiligheidsvoorzieningen Gehele molen - hekwerk om onderbonkelaar G en vijzelwiel - schuifluik kapzolder G - hekwerk bij open gedeelten G vloeren - leuningen/hekwerken trap G - hekwerk om koningsspil zolder G - veiligheidsafzetting gevlucht G Netten aanwezig, goede afzetting. - verbandtrommel G Inhoud is niet gecontroleerd. - werken op hoogte (zeilen ophangen ed.) - diversen Er is een kopie van een alarmkaart aanwezig. Voor het werken op hoogte (hoger dan 2,5 m) dient men valbeveiliging toe te passen. 5. GAANDE WERK 5.2 Bovenas Bovenas Gietijzer - bovenas (gietijzer) fabr. Prins G Voor zover waarneembaar. van Oranje nr askop G - halssteen (arduinsteen) G Een klein deel onder de as is afgesplinterd. - steenbed met wiggen G - pensteen (arduinsteen) R Van de bovenzijde is in het verleden een gedeelte afgeknapt. - springbeugel G Controle warmlopen tijdens draaien. G = Goed R = Redelijk M = Matig S = Slecht Inspectienummer Pagina 11 van 16

12 - smering G 5.3 Roeden Roeden (vlucht 24,00 m) Stalen roeden - binnenroede fabr. Buurma Oude Schans nr buitenroede fabr. Buurma Oude Schans nr R - keerklossen G - roedewiggen G - spitijzers G R Betreft visuele controle. De lasnaden en de plaatstaaldikte is niet doorgemeten. Geheel behandeld en doorgehaald in Als de binnenroede. 5.4 Wieksystemen Oudhollands opgehekt - algemeen / constructief G Het gehele Oudhollandse hekwerk is keurig vervangen. - heklatten (bangkiray) G - zoomlatten G - voorzomen G - windborden G - steekborden R Vrij zware borden. Tevens klemmend in het gevlucht. - bordveren G - kluften G Molenzeilen Zeilen - zeildoek buitenroede G - zeildoek binnenroede (fabr. G Koning Leeuwarden) - lijken G - kikkerlijnen G - touwen G - zwichtlijnen G - zeilarmen G - zeilklampen G Door gebruik verslijt het klemmen grotendeels. 5.5 Begane grond Waterloop Uitschoot - bodem / vloer Niet goed zichtbaar door de hoge waterstand. Echter geen aanleiding geconstateerd wat op eventuele (grote) gebreken kan duiden. Uitschoot binnen de molen - betonwerk G Nabij de wachtdeur een kleine scheur in de wand. G = Goed R = Redelijk M = Matig S = Slecht Inspectienummer Pagina 12 van 16

13 - betonbalk nabij wachtdeur (aan boezemzijde van de wachtdeur) R De balk is door het roesten van de wapening stukgeraakt. Voldoet echter nog wel. Wapening behandelen tegen roest. Beton repareren met reparatiemortel. Wellicht op langere termijn / bij gelegenheid herstellen (geen noodzaak). Stuk door geroeste wapening. - overige betonbalken G - houten deksel G - beton dek (onder bok vijzel) R Nabij de wachtdeur aan de zijde van de polder enige schade aan de onderzijde van het betondek / betonbalk ter plaatse. Vermoedelijk veroorzaakt door het roesten van ijzer. Uitschoot buiten de molen - betonwerk (koker vorm) G - betonbalken deksel G - houten deksel G - uitschoot deksel beton G - wachtdeur + kozijn G Voor zover waarneembaar. Vijzelbak met onderdelen - vijzelbak beton G Nabij het maaiveld is een scheurtje in de wand aanwezig. - vijzelbak deksels R Niet demontabel (behoudens het hoogste deel). Voor zover waarneembaar in voldoende degelijke staat. Wel raakt de klamp helemaal onderaan het deksel los van de planken. - schreplatten G - vetleiding G - krooshek G - houten beschoeiing / biels G voor vijzelbak Vijzel Stalen vijzel - pen + lager G Voor zover waarneembaar. - vijzel (staal) R Licht geroest. De tasting is goed. - waterpeluw G Feitelijk een bok van ijzer en beton. - halslager G Voor zover te beoordelen. De klamp(en) tijdig vastzetten om schade te voorkomen. G = Goed R = Redelijk M = Matig S = Slecht Inspectienummer Pagina 13 van 16

14 6. GAANDE WERK IN DE MOLEN 6.1 Vanginrichting Vang Vlaamse blokvang - vangstukken (wilgenhout) R Enigszins naar achteren gezakt. De ruimte (is al eens ingekeept) tussen sabelstuk / kopstuk en de rechter gording is minimaal. De gording werkt wellicht als een soort lendestut. Mogelijk sleept de vang wat aan tijdens draaien. Controle tijdens draaien. Eventueel wat verder uitkepen. Ruimte is nihil. - rijklamp en rust G - lendestut G - koebouten R Roestig. - sabelijzer R Licht roestig. In het verleden opgelast (verdikt). - vorkstut/spankettingen R Vangstukken zijn wat naar achteren gezakt Vangbalk met toebehoren Onderdelen - voorste ezel (grenen) G - achterste ezel (grenen) G - vangbalk (eiken) R Hangt scheef. De vangstok neemt overigens vrij veel gewicht weg van de vangbalk. Let op doorbuigen / belasting bij gebruik. Let op dat de gewichten niet van de balk afvallen (of dat de hele bak valt). Wellicht m.b.v. de lekenketting enig (contra)gewicht van de vangstok wegnemen als men de molen verlaat. - duim G - pen vangbalk G Bediening vang Vangstok - vangstok R Voor zover waarneembaar licht oppervlakkig door rot aangetast. - ophanging vangstok G - binnen vangketting R Ingesleten bij de bevestigingen aan vangbalk en vangstok. Nadere controle bij onderhoudsschilderwerk; houtrot wegsteken. G = Goed R = Redelijk M = Matig S = Slecht Inspectienummer Pagina 14 van 16

15 - lekenketting G - vangketting met kralen R Geroest. 6.2 Overbrengingen Bovenwiel - vulstukken bovenas R Verspreid uitvliegopeningen van knaagkevers. Er ligt boormeel op de ijzerbalk / slotplaat. Behandeld in 2016 (zie rubriek en 2.1.1). - algemeen /constructief R Actieve aantastingen door houtworm in de plooistukken. Verder aantastingen van knaagkevers en houtworm in de plooistukken en velgen aanwezig. (Behandeld in 2016). Onderlinge verbindingen kruisarmen staan open. Kruisarmen zijn enigszins gedraaid. Scheuren in velgen waardoor enig hout tussen kammen is uitgebroken. - opsluiting G - beet met bonkelaar G - kammen (acacia, 60 stuks) R Enkele gespleten kammen aanwezig, waardoor enigszins los houtwerk. De ruimte tussen de kammen en de lange spruit is aan de beide zijde niet gelijk. Het lijkt hierdoor dat de bovenas niet geheel haaks op de molenkap / spruit staat. (Ook losse kruischoren). Rekenen op het vervangen van enkele kammen op termijn / de komende jaren. Ook kunnen enkele met een slotboutje worden gerepareerd. Onder controle houden afstand tussen spruit en kammen. - pal G Gescheurde kam Bovenbonkelaar - algemeen /constructief R Kruisarmen zijn gespleten mede door de roestige pennen / bouten. Aantastingen van houtworm in de velgen. Tevens gaatjes aanwezig van bonte knaagkever (behandeld in 2016). - opsluiting G - kammen (groenhart, 30 stuks) R Licht beschadigde en gespleten kammen aanwezig. - klembanden G G = Goed R = Redelijk M = Matig S = Slecht Inspectienummer Pagina 15 van 16

16 6.2.3 Koningsspil Bilinga - koningsspil (bilinga) G - taats + taatspot G - bovenijzer G - slotplaat en poortstokken G - stroppen R De strop onder de onderbonkelaar is geroest. - donsbalk en wervel G Onderbonkelaar - algemeen /constructief G Oude aantastingen door houtworm. - opsluiting G Enige ruimte tussen wiggen en wouterlatten. Een enkele scheve wig. - kammen (azijnhout, 36 stuks) G Vijzelwiel - algemeen /constructief G - opsluiting G - kammen (azijnhout, 37 stuks) G Enkele kammen met enige beweging. G = Goed R = Redelijk M = Matig S = Slecht Inspectienummer Pagina 16 van 16