Nieuwsbrief PTT, December 2011

Transcriptie

1 Nieuwsbrief PTT, December 211 Geachte tellers, Ondanks de zware omstandigheden tijdens de telperiode (sneeuw en gladheid) zijn in 21 toch meer routes (429) geteld dan in 29 (425). Daar zijn we heel blij mee en ik wil jullie van harte bedanken voor jullie inspanning. Wanneer we echter analyses willen doen per regio en per habitattype (zie verderop), dan is uitbreiding van het aantal routes geen overbodige luxe. We plaatsen daarom op de SOVON-website een kaart met daarop alle routes. De routes zijn verdeeld in vacante (geen vaste teller meer) en bezette. De vacante routes kunnen worden geadopteerd voor één of meerdere jaren. Door oude routes opnieuw te tellen, hoeven bij het berekenen van de indexen door het CBS minder waarden worden bijgeschat, zodat de trends betrouwbaarder worden. Om te bepalen welke routes vacant zijn en welke niet, zijn selecties gemaakt. Routes die in 29 of 21 zijn geteld, zijn als bezet verondersteld. Van de routes die tussen 25 en 28 voor het laatst zijn geteld, is de waarnemer benaderd met de vraag of hij/zij de route wil blijven tellen of niet. Gelukkig gaven veel mensen aan hun route te willen behouden. De overige routes zijn vacant gesteld, dus ook alle routes waarvan na 24 geen gegevens meer zijn ontvangen. Wij hopen hiermee zorgvuldig te hebben gehandeld, maar mocht iemand zijn route onverhoopt vacant zien staan (waarvoor op voorhand verontschuldigingen), terwijl hij/zij wel wil tellen, laat me dat dan zo snel mogelijk weten via mail of telefoon. Bereikbaarheid Toen ik net coördinator was, leek het me handig om een mailadres voor het PTT te installeren. Dat is gebeurd, maar het is door jullie massaal genegeerd, wat ook mijn schuld is, omdat ik de nieuwsbrieven vanaf m n persoonlijke adres verstuurde. Het speciale adres (dat ik hier voor de zekerheid niet meer noem) wil ik hierbij opheffen en alle post kan dus voortaan naar willem.vanmanen@sovon.nl, zoals feitelijk al gebeurt. Verder kunnen jullie me thuis bellen of mobiel Wijzigen van Routes Soms doet zich de noodzaak voor om een routepunt te verleggen vanwege de aanleg van een weg, water of gebouw. Probeer in een dergelijk geval het alternatieve punt zo dicht mogelijk bij het oorspronkelijke te leggen, ook wanneer dat vanwege de locatie niet of nauwelijks vogels oplevert. Wanneer het punt wordt verschoven naar een locatie die bijvoorbeeld veel lijkt op de oorspronkelijke, dan krijgen we een te rooskleurig beeld van de aantalsontwikkeling. Nul-waarnemingen Punten waarop weinig of geen vogels worden gezien, leveren een saaie vijf minuten op. Het is dan verzachtend om te weten dat het PTT zijn waarde vooral ontleent aan nul-waarnemingen. Het mag dan zo zijn dat via bijvoorbeeld Waarneming.nl in korte tijd meer waarnemingen zijn binnengekomen dan via het PTT in 33 jaar, maar voor geen enkele soort levert dit een aantalstrend op, juist vanwege het ontbreken van de nul-waarneming. Koester dus de punten waar weinig valt te beleven. Wie zitten er achter het PTT? Waarschijnlijk hadden jullie al wel zo n vermoeden, maar ik regel het PTT project niet in m n eentje. Calijn Plate van het CBS berekent de TRIM-indexen, Erik van Winden en Jeroen Nienhuis regelen dingen met de database, Gerard Troost programmeert de web-applicaties, Chris van Turnhout moedigt me aan of fluit me terug en John van Betteray las deze nieuwsbrief kritisch door. 1

2 Resultaten In de nieuwsbrief van het afgelopen voorjaar ben ik ingegaan op bijzonderheden van de telling in 21 en de invloed van temperatuur op aantallen en verspreiding van vogels. In deze nieuwsbrief keer ik terug naar de fascinerende verschillen tussen hoogen laag Nederland, soms ook in relatie tot winterweer en doe ik een eerste poging om ook analyses uit te voeren met betrekking tot het habitat op de telpunten. Wie de landelijke indexen van alle soorten wil bekijken, kan terecht op en laag-nederland -Nederland bestaat uit de zand- en lössgronden en laag-nederland overwegend uit kleigronden. Hierop is van alles af te dingen, maar feit is dat aantallen van veel vogelsoorten zich er verschillend ontwikkelen. Om dit inzichtelijk te maken heb ik de correlatie berekend tussen hoogen laag-nederlandse indexwaarden. Een positieve correlatie betekent dat soorten in beide delen van het land eenzelfde aantalsverloop kennen. Een negatieve correlatie houdt in dat de trends sterk van elkaar verschillen. De bewerking heb ik toegepast op de gegevens uit de periode en alleen bij soorten die in zowel in Noord- als Zuid-Nederland tijdens meer dan 5 tellingen zijn waargenomen. De 1 soorten waarvan de trend in laag en hoog de sterkste overeenkomst en het sterkste verschil vertoonde, staan vermeld in tabel 1. Dit is allemaal wel heel abstract, vandaar dat het voor enkele soorten wat duidelijker is uitgewerkt. De verwachting is daarbij dat aantallen van soorten met sterk uiteenlopende trends in hoog en laag worden gestuurd door lokaal spelende mechanismes, bijvoorbeeld verschil in bodemtype, terwijl soorten met overeenkomstige trends worden gereguleerd door mechanismes die op grotere schaal spelen, zoals bijvoorbeeld weer of klimaat. Tabel 1. De 1 soorten met correlatie-coëfficiënten waarvan de trends in hoogen laag-nederland het sterkst verschilden (links) en de 1 soorten waarvan de trends het sterkst overeenkwamen. Links van de tabel de verdeling van Nederland in hoog en laag. Soort R hooglaag Soort R hooglaag Turkse Tortel -,477 Ekster,959 Pimpelmees -,457 Grote zilverreiger,935 Blauwe Kiekendief -,413 IJsvogel,931 Zwarte Kraai -,269 Merel,928 Rietgans -,251 Roodborst,924 Kauw -,247 Winterkoning,899 Groenling -,132 Krakeend,894 Smelleken -,11 Nijlgans,884 Witgat -,76 Kokmeeuw,878 Kleine Mantelmeeuw -,57 Boomklever,87 Bij het interpreteren van de trends in onderstaande grafieken, moeten we steeds goed onthouden dat het om een indexwaarde gaat die voor 1983 op 1 is gesteld. Wanneer in 1983 in hoog-nederland nauwelijks Blauwe Kiekendieven voorkwamen en in laag-nederland heel veel, dan kan het best zo zijn dat ondanks de sterke toename in hoog-nederland, de absolute aantallen in laag-nederland nog steeds groter zijn dan in hoog. Een indexwaarde zegt dus niet zoveel over talrijkheid. 2

3 Uitbreiding en ouder worden van het bos Verschillende trends tussen hoogen laag-nederland kunnen worden veroorzaakt door de uitbreiding van bos, die gedurende de onderzoeksperiode in laag-nederland veel groter was dan in hoog- Nederland. Dit kan er de oorzaak van zijn geweest dat de Pimpelmees geleidelijk afnam in hoog- Nederland, maar een toename vertoonde in laag-nederland. Hetzelfde verschijnsel is zichtbaar bij de Havik. De toename in laag-nederland is daarmee wel verklaard, maar waarom beide soorten afnemen in hoog-nederland is minder makkelijk te vatten. Bij de Havik weten we inmiddels dat de afname in hoog-nederland te maken heeft met een structureel verminderd voedselaanbod, doordat juist veel soorten binnen zijn prooispectrum in aantal afnamen. Voor de Pimpelmees, die theoretisch zou kunnen profiteren van oudere bossen, is onduidelijk waardoor de achteruitgang kan zijn veroorzaakt. Mogelijk heeft ook de Turkse Tortel gebruikt maakt van de verbossing van laag-nederland, maar dan binnen de dorpen en steden. In hoog-nederland daalt het aantal Turkse Tortels al vanaf Vanaf ongeveer 2 lijkt ook in laag-nederland het aantal te verminderen. Het is onduidelijk waarom de aantallen afnemen al kan worden gedacht aan toenemende predatiedruk van Zwarte Kraaien en Eksters, die in aantal zijn toegenomen in bebouwde gebieden. Slechts voor enkele soorten, zoals Boomklever en Grote Bonte Specht, is ouder worden en uitbreiding van het bos zonder meer gunstig. Bij deze soorten verschillen de trends in Noord- en Zuid-Nederland niet wezenlijk, al is de toename in laag-nederland in alle gevallen sterker. Index 1983= Havik Havik Index 1983= Turkse Tortel Turkse Tortel Index 1983=1 25 Pimpelmees 2 Pimpelmees Index 1983= Boomkl. Boomkl Indexen van Havik, Turkse Tortel, Pimpelmees en Boomklever in hoogen laag-nederland in Wat biedt het agrarisch gebied? Het agrarisch landschap werd in de loop van de onderzoeksperiode steeds intensiever gebruikt. Het aantal bedrijven met akkerbouw daalde in de periode met een factor drie en het aantal bedrijven met grasland halveerde. In de gewaskeuze traden wel verschillen op, maar sinds 199 lijken deze niet structureel. Wel nam het aandeel grasland toe ten opzichte van bouwland, wat vooral in hoog Nederland leidde tot een afname in areaal bouwland (Bron: CBS). Van dat toegenomen graslandareaal 3

4 moeten we ons overigens niet teveel voorstellen. Het gaat hier voornamelijk om biljartlakens die frequent worden gemaaid en waarop steeds minder vaak koeien grazen. Vogels die landbouwgrond gebruiken als foerageergebied gaven in het algemeen een groot verschil te zien in trend in hoogen laag-nederland. Rietganzen namen bijvoorbeeld enorm toe in hoog- Nederland, maar namen licht af in laag-nederland. Zou dit te maken kunnen hebben met oogstresten die op zandgronden eventueel beter zijn uit te graven dan op kleigronden? Ook de Blauwe Kiekendief die een nagenoeg identiek patroon laat zien, stelt ons voor een raadsel. Op de zandgronden, waar de indexen een sterke toename laten zien, is de soort vooral een veldmuiseter (alle braakbalanalyses wijzen in die richting), maar er bestaat geen enkele aanwijzing voor toename van Veldmuis, eerder integendeel. De aantallen doortrekkers bij Falsterbö (het gros van onze overwinteraars moet uit Scandinavië afkomstig zijn) zijn sterk afgenomen in de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw en herstelden zich licht in het afgelopen decennium Ook dit verklaart dus niet de sterk oplopende aantallen in hoog Nederland. Bij kraaiachtigen die vooral voorkomen in agrarische landschappen is de aantalsontwikkeling in hoogen laag-nederland sterk verschillend, maar bij deze soorten is juist in hoog-nederland een dalende lijn zichtbaar, terwijl de aantallen in laag-nederland enigszins toenamen. Bij de Zwarte Kraai kan nog worden gedacht aan de verhouding geboomte/open gebied, die in laag Nederland waarschijnlijk gunstiger is geworden, maar dit gaat bij de Kauw niet op. Index 1983= Bl. Kiek Bl. Kiek Index 1983= Rietgans Rietgans Index 1983= Zwarte Kraai Zwarte Kraai Index 1983= Kauw Kauw Indexen van Blauwe Kiekendief, Rietgans, Zwarte Kraai en Kauw in hoogen laag-nederland in Weersinvloeden Enkele soorten hebben een sterk schommelende trend, waarbij de indexen voor laag- en hoog- Nederland elkaar op de voet volgen. Voorbeelden zijn IJsvogel, Winterkoning, Roodborst en Merel. Het ligt voor de hand dat weersinvloeden hierbij van invloed zijn en dat klopt ook. Het decemberweer 4

5 tijdens de telling was daarbij niet of nauwelijks van invloed, maar wel het weer in de winter voorafgaand aan de telwinter. Index 1983= IJsvogel IJsvogel Index 1983= Merel Merel Index 1983= Winterkoning Winterkoning Index 1983= Roodb. Roodb Indexen van IJsvogel, Merel, Winterkoning en Roodborst in hoogen laag-nederland in Bij de grotere soorten IJsvogel en Merel waren het vooral de indexwaarden ten opzichte van de waarden in het jaar daarvoor, die correleerden met de strengheid van de vorige, terwijl het bij Winterkoning en Roodborst de indexen op zich waren die sterker correleerden. Dit kan erop duiden dat de aantallen van Winterkoning en Roodborst sneller herstellen van winterweer dan die van IJsvogel en Merel. Index jaar-1= IJsvogel Index jaar-1= Merel Wintergetal (IJnsen) Wintergetal (IJnsen) Relatie tussen indexveranderingen van jaar op jaar bij IJsvogel en Merel over , waarbij de index van het vorige jaar op 1 is gesteld en het weer in de voorafgaande winter, uitgedrukt in vorstgetallen van IJnsen (hoe hoger de waarde, hoe strenger de winter). 5

6 25 3 Index 198= Winterkoning Index 198= Roodborst Wintergetal (IJnsen) Wintergetal (IJnsen) Relatie tussen de landelijke indexen van Winterkoning en Roodborst over en het weer in de voorafgaande winter, uitgedrukt in het vorstgetal van IJnsen (hoe hoger de waarde, hoe strenger de winter). Grote zilverreigers weten ondanks hun exotisch uiterlijk kennelijk prima te overleven in winters Nederland, hier tussen kolganzen, Kranenburg, 8 februari 28 (Harvey van Diek). Externe invloeden? Sommige soorten namen in zowel hoog- als laag-nederland sterk in aantal toe of af. Vanwege dit gebrek aan contrast, dat we ook zien bij soorten die gevoelig zijn voor winterweer, is het aantrekkelijk om te veronderstellen dat de oorzaak voor toe- of afname extern is. Ik bedoel hiermee dat de aantalsontwikkeling niet zozeer samenhangt met veranderingen in het landschap, maar bijvoorbeeld met een verandering in gedrag of door introductie, waardoor plotseling een groot gebied toegankelijk wordt. Als voorbeeld staan hieronder de trends van Grote Zilverreiger, in 29 en 21 mogelijk geremd door winterweer, en Nijlgans. Van de Nijlgans nemen we aan dat ie is geïntroduceerd en van 6

7 de Grote Zilverreiger dat ie op eigen kracht is gekomen. Beide soorten hebben een Nederland een gebied aangeboord dat gunstig blijkt. De Kokmeeuw en in mindere mate de Ekster zijn bezig met een gestage neergang. Beide soorten kwamen op grote schaal voor in agrarisch landschap, maar zijn daar nu, in aanzienlijke delen van het land, uit verdwenen. Index 1983= Gr. Zilverr. Gr. Zilverr Index 1983= Nijlgans Nijlgans Index 1983= Kokmeeuw Kokmeeuw Index 1983= Ekster Ekster Sterke aantalsveranderingen met geringe verschillen tussen hoogen laag-nederland bij Grote Zilverreiger, Nijlgans, Kokmeeuw en Ekster. 7

8 2. Aantallen en trends per habitat Aan elk PTT telpunt is zijn vier waardepunten toegekend op basis van habitat. Mogelijke habitats zijn: bos, heide/duin, moeras of natte heide, agrarisch landschap, bebouwing en water. 1 punt voor bos betekent dus dat ongeveer 25% van het te tellen habitat uit bos bestaat en 4 punten voor bos dat het telpunt volledig is omringd door bos. Tot op heden is weinig tot niets gedaan met deze variabelen, maar mogelijk zijn ze bruikbaar bij het begrijpen of in elk geval beschrijven van trends. Inmiddels zijn punten geteld, waarbij dergelijke habitatvariabelen bekend zijn. In deze bestanden zitten fouten of onnauwkeurigheden. Zo ontdekte ik enkele honderden punten in hoog Nederland waarbij alle vier te verdelen punten aan water waren toegekend. Aan deze punten heb ik op basis van de kaartjes een nieuwe verdeling toegekend. Omdat de resultaten verder wel in lijn zijn met wat je verwachten in bepaalde habitats, ben ik er verder vanuit gegaan dat fouten geen bepalende rol spelen in het materiaal. Bij de uitwerking heb ik alleen gekeken naar het aantal waardepunten (-4) dat per habitat werd toegekend. Interactie tussen verschillende habitats op een telpunt is daarbij genegeerd, omdat dit tot een te groot aantal combinaties en dus mogelijkheden voor analyses ( als ik het goed heb) leidt. De jaarlijkse waardes zijn weergegeven als gemiddeld aantal vogels per punt. Het betreft dus niet met TRIM berekende indexen. In de nieuwsbrief van december 21 heb ik al eens beargumenteerd dat dit geen ingrijpende gevolgen heeft op het algehele beeld van een trend. Hieronder is een aantal soorten uitgelicht die algemeen zijn of waren en die van meerdere habitats gebruik maken. Per soort is in een staafdiagram het aantal per telpunt waargenomen individuen per habitatvariabele weergegeven, waarbij onderscheid is gemaakt tussen hoogen laag-nederland. Bij het lezen van de figuren moet in de gaten worden gehouden dat de cijfers gemiddelden zijn over een lange periode ( ). Om een idee van voorkeur of vermijding van een bepaald habitat te krijgen, zijn vooral de klassen 3 en 4 in de figuren van belang. In de klassen -2 is het habitat absent of beslaat het hooguit de helft van het habitat op een punt. Eventuele hoge aantallen worden dan mogelijk of vooral veroorzaakt door invloed andere habitats op hetzelfde punt. De habitattrends voor hoogen laag-nederland en per fysisch geografische regio (alleen zandgronden), zijn alleen berekend over de klassen 3 en 4. Ligging van de vier zandgrondregio s noord (HZN), oost (HZO), west (HZW) en zuid (HZZ waarvoor habitattrends zijn berekend. Kokmeeuw Dat Kokmeeuwen het niet zo begrepen hebben op bos, behoeft weinig betoog, maar het komt mooi uit de data. Ook heide (hoog-nederland) en duin (laag-nederland), moeras en dichte bebouwing zijn geen voorkeurhabitats van de soort. Agrarisch landschap leverden grotere aantallen Kokmeeuwen op naarmate deze habitats zwaarder waren vertegenwoordigd op een punt. Vrijwel overal zijn de aantallen Kokmeeuwen groter in laag- dan in hoog-nederland. De trends van de Kokmeeuw zijn niet allen in hoog en laag Nederland (zie vorige hoofdstuk), maar ook in alle onderscheiden habitats vrijwel identiek en dalend. Deze alomtegenwoordige afname is in overeenstemming met de halvering van de broedvogelaantallen sinds 199 (BMP), maar niet met de gemiddeld iets toegenomen aantallen pleisteraars in de Waddenzee en Zoete Rijkswateren 8

9 (Watervogeltellingen SOVON). Mogelijke conclusies zijn dat het niet overal in Europa slecht gaat met de Kokmeeuw en dat overwinteraars vooral lokale broedvogels zijn/waren. Aantal/punt Kokmeeuw Kokmeeuw Bos Heide/duin Moeras Agrarisch Bebouwing Water Per punt getelde aantallen Kokmeeuwen in hoog en laag Nederland, verdeeld over habitats, waarbij = habitat niet aanwezig en 4= alleen dit habitat aanwezig. Houtduif De Houtduif blijkt vooral een soort van hoog-nederland, waarbij de grootste aantallen voorkomen in agrarisch landschap met een beetje bos en/of bebouwing. De trends per habitat in hoogen laag- Nederland en in de regio s komen sterk overeen, alleen de aantallen in bebouwing namen sterker toe in hoog- dan in laag-nederland. Verder is het verschil in aantallen in de verschillende zandgrondregio s opmerkelijk, waarbij relatief kleine aantallen werden geteld in noord en west en grote aantallen in oost en zuid. Dit zou te maken kunnen hebben met de teelt van korrelmaïs die in Drenthe (,7%) en Utrecht (,8%) minder wordt verbouwd dan in Overijssel (2,%), Gelderland (3,4%) en Noord-Brabant (6,7%)(Bron CBS). In tegenstelling tot snijmaïs blijven er bij korrelmaïs soms aanzienlijke oogstresten op het land achter. Ook is het mogelijk dat de oostelijke en zuidelijke gebieden meer binnen de migratiebanen vallen van Houtduiven uit Noord- en Oost-Europa. Aantal/punt Houtduif Houtduif Bos Heide/duin Moeras Agrarisch Bebouwing Water Per punt getelde aantallen Houtduiven in hoog en laag Nederland, verdeeld over habitats, waarbij = habitat niet aanwezig en 4= alleen dit habitat aanwezig. 9

10 HZN HZO HZW HZZ Links de aantalsontwikkeling van Houtduif in bebouwing in hoogen laag-nederland en rechts de aantalsontwikkeling in agrarisch gebied op de hoge zandgronden noord (HZN), oost (HZO), west (HZW) en zuid (HZZ). Groene Specht In laag-nederland, waar de bossen in de regel minder uitgestrekt zijn dan in hoog-nederland neemt het aantal Groene Spechten lineair toe met de hoeveelheid bos. In hoog-nederland zijn het vooral de deels beboste telpunten waar de soort werd waargenomen. Ook duinen zijn in laag-nederland een gunstige voorwaarde, terwijl dat in mindere mate geldt voor de heide in hoog-nederland. Daarentegen werden de overige landschapstypes in hoog-nederland minder gemeden dan in laag-nederland. De trends per habitat (niet afgebeeld) laten nogal sterke fluctuaties zien, waarschijnlijk vooral omdat de soort te schaars is en de steekproef te klein. Aantal/punt,5,4,3,2,1 Groene Specht Groene Specht, Bos Heide/duin Moeras Agrarisch Bebouwing Water Per punt getelde aantallen van Groene Specht in hoog en laag Nederland, verdeeld over habitats, waarbij = habitat niet aanwezig en 4= alleen dit habitat aanwezig. Pimpelmees Pimpelmezen moeten het vooral hebben van bos en bebouwing. In beide habitats werden in hoog- Nederland de hoogste dichtheden vastgesteld bij volledige bedekking van bos of bebouwing. Alle andere habitats leverden kleinere aantallen op bij toenemende bedekking, dus meer heide, moeras, agrarisch landschap en water leverde minder Pimpelmezen op. De trend was negatief in de bossen in hoog-nederland en dat gold voor alle geografische regio s in dezelfde mate (niet afgebeeld). In laag- Nederland bleef het aantal Pimpelmezen in bos stabiel of nam lichtjes toe. Tegenwoordig zijn de dichtheden van de soort in bos voor hoogen laag-nederland identiek. In bebouwing is de Pimpelmees in zowel hoog- als laag-nederland toegenomen, zij het sterker in laag-nederland. Uit de trends kunnen we aflezen dat afname van de Pimpelmees expliciet geldt voor de bossen in hoog- Nederland. 1

11 Aantal/punt 1,4 1,2 1,,8,6,4,2, Pimpelmees Pimpelmees Bos Heide/duin Moeras Agrarisch Bebouwing Water Per punt getelde aantallen van Pimpelmees in hoog en laag Nederland, verdeeld over habitats, waarbij = habitat niet aanwezig en 4= alleen dit habitat aanwezig. 2,5 2, 1,5 1,,5, , Links de trend van Pimpelmees in bos, rechts in bebouwing, opgesplitst in hoogen laag-nederland. 1,4 1,2 1,,8,6,4,2 Ekster In laag-nederland kwamen tijdens de onderzoeksperiode nog Eksters voor in gesloten bos. In hoog- Nederland was dat nauwelijks het geval. Waar heide in hoog-nederland een negatieve voorwaarde blijkt voor het voorkomen van de soort, is bij de duinen in laag-nederland het tegenovergestelde het geval. In geen enkel ander habitat werden dermate hoge aantallen vastgesteld. Ook het agrarisch landschap geeft een tegenstelling tussen hoog en laag te zien, waarbij open agrarisch landschap in hoog-nederland gunstig was, maar in laag-nederland licht ongunstig. Aantal/punt 1,4 1,2 1,,8,6,4,2, Ekster Ekster Bos Heide/duin Moeras Agrarisch Bebouwing Water Per punt getelde aantallen van Ekster in hoog en laag Nederland, verdeeld over habitats, waarbij = habitat niet aanwezig en 4= alleen dit habitat aanwezig. 11

12 Trends Met de hoge dichtheden van de Ekster in de duinen is het inmiddels wel gedaan. Recentelijk zijn de dichtheden in bebouwing zelfs hoger. In de bebouwing van zowel hoog- als laag-nederland verdubbelde het aantal Eksters zich gedurende de onderzoeksperiode. In agrarisch landschap namen de aantallen af in zowel hoog- als laag-nederland. De afname was sterker in hoog-nederland, maar vanwege de aanvankelijk hogere dichtheden aldaar, zijn de dichtheden nu vergelijkbaar. Van de vier zandgrondregio s nam de Ekster het meest af in de noordelijke regio. De aantallen in agrarisch landschap zijn daar nu zo laag dat de soort vrijwel absent is. In de overige regio s bleven de aantallen hoger, waarbij in de oostelijke regio zelfs sprake lijkt van enig herstel. In bebouwing (niet afgebeeld) spelen dergelijke regionale verschillen niet en zijn de dichtheden en trend nagenoeg gelijk. Heide/duin 2,5 Agrarisch landschap 2,5 2, 1,5 1, 2, 1,5 1,,5,5, , Bebouwing 1,6 1,4 1,2 1,,8,6,4,2, Agrarisch landschap HZN HZO HZW HZZ 3, 2,5 2, 1,5 1,,5, Trends van de Ekster in heide (hoog-nederland) en duin (laag-nederland), in agrarisch landschap, bebouwing en per geografische regio in agrarisch landschap. Kauw Kauwen blijken zowel in hoog- als in laag-nederland vooral gebonden aan agrarisch landschap en bebouwing. Alle andere landschappen, met uitzondering van de duinen, werden door de soort zo goed als gemeden. In agrarisch landschap in hoog-nederland nam de soort af, in laag-nederland waren de aantallen min of meer stabiel. In bebouwing waren de trends overeenkomstig. Uitgesplitst naar de zandgrondregio s waren geen verschillen in trend zichtbaar, wel waren de getelde aantallen per punt hoger in oost en zuid. 12

13 Aantal/punt Kauw Kauw Bos Heide/duin Moeras Agrarisch Bebouwing Water Per punt getelde aantallen van Kauw in hoog en laag Nederland, verdeeld over habitats, waarbij = habitat niet aanwezig en 4= alleen dit habitat aanwezig Trends van de Kauw in agrarisch landschap (links) en bebouwing (rechts), gedifferentieerd naar hoogen laag-nederland. Zwarte Kraai Hoewel de Zwarte Kraai in alle landschappen voorkomt, is het alleen agrarisch landschap dat onverdeeld gunstig lijkt voor de soort. In de onderscheiden regio s is over het algemeen sprake van overeenkomstige trend in overeenkomstig landschap, behalve in bos en agrarisch landschap in de noordelijke en oostelijke hoge zandgronden. In het noorden nam de soort duidelijk af en zijn de aantallen inmiddels meer dan gehalveerd, in het oosten daarentegen namen de aantallen licht toe. In het westen en het zuiden namen de aantallen in beide habitats licht af, maar lagen wel beduidend hoger dan in het noorden Aantal/punt Zwarte Kraai Zwarte Kraai Bos Heide/duin Moeras Agrarisch Bebouwing Water Per punt getelde aantallen van Zwarte Kraai in hoog en laag Nederland, verdeeld over habitats, waarbij = habitat niet aanwezig en 4= alleen dit habitat aanwezig. 13

14 HZN HZO 2,5 2, 1,5 1,,5, HZN HZO Links de trend van de Zwarte Kraai in bos, rechts in agrarisch landschap in noordelijke (HZN) en oostelijke (HZO) zandgronden. Conclusie Zoals bij zoveel exercities blijkt dat juist door analyse van de gegevens meer vragen worden opgeroepen dan beantwoord. Misschien op het eerste gezicht teleurstellend, maar dat is het geenszins. Door trends tussen soorten, gebieden of habitats te vergelijken, kunnen we onze vragen zo nauwkeurig definiëren dat het wellicht mogelijk is om antwoorden te vinden. Zo is het bijvoorbeeld opvallend dat kraaiachtigen en Houtduiven in het agrarisch gebied op de noordelijke zandgronden veel schaarser zijn dan op de oostelijke en zuidelijke zandgronden. En dat Zwarte Kraaien en Eksters overal op de zandgronden in aantal afnemen, behalve op de oostelijke. Heeft dit allemaal te maken met korrelmaïs? Woon je in het oosten of het zuiden en ken je een aantal percelen met korrel- en snijmaïs, dan is het mogelijk om binnen het bestek van een winter deze vraag te beantwoorden. Voor ieder die een idee heeft voor een verdiepend onderzoek, ben ik bereid om trendgegevens beschikbaar te stellen op welk niveau dan ook: landelijk, regionaal, lokaal of per habitat. Gewoon even bellen of mailen ( of mobiel of willem.vanmanen@sovon.nl). Na hoegenaamd te zijn verdwenen van de heidevelden, neemt de Ekster nu ook in de duinen af (Harvey van Diek). 14